1921: leʼ xa ta sien jabile

CHICHʼ TIJEL TA

LI REVISTA Li Jkʼel-osil ta toyol ta 1 yuʼun enero ta 1921 ta inglese xi la sjakʼbe li Jchanolajeletik ta Vivliae: «¿Kʼusi jaʼ li abtelal ti skʼan jpastik li jabil liʼe?». Laje, laj yal li kʼusi chal ta Isaias 61:1 xchiʼuk 2 ti jaʼ vulesbat ta sjolik ti skʼan xcholik mantale: «Li Jeovae la stʼujun sventa xkalbe lekil aʼyejetik li manxoetike [...], sventa xkalbe skʼoplal li sjabilal ti chakʼ ta ilel slekil yoʼonton Jeovae xchiʼuk li skʼakʼalil ti tspak sutel li Jdiostike».

TSOTS YOʼONTON CHCHOLIK MANTAL

Li Jchanolajeletik ta Vivliae skʼan tsotsuk yoʼontonik sventa spas li yabtelike. Chalbeik «lekil aʼyejetik li manxoetike» xchiʼuk chalbeik li buchʼutik chopolik ti tsta skʼakʼalil ti chichʼik pakbel sutele.

Li ermano John Hoskin ti te naki ta Canadae tsots yoʼonton la xchol mantal akʼo mi laj yichʼ kontrainel. Li ta slikebaltik 1921, la xchiʼin ta loʼil jun vinik ti te chkʼot li ta relijion metodistae xchiʼuk xi lik yalbee: «Skʼan ti mu xij-ilin kʼalal chijloʼilaj ta sventa li Vivliae. Akʼo mi mu sta sba li kʼusi jchʼunojtike, xuʼ onoʼox lek xnel li jloʼiltike». Pe mu jechuk kʼot ta pasel. Xi laj yal li ermano Hoskine: «Kʼalal jaʼtik toʼox lik jloʼilkutike, tsots tajek la smak stiʼ sna li vinike, la jnop mi chvokʼ li snenaltake».

Xi tsots albat yuʼun li vinike: «¿Kʼu yuʼun mu jaʼuk xbat achiʼin ta loʼil li buchʼutik chʼayemik ta bee?». Muʼyuk kʼusi la stakʼ li ermano Hoskine, pe xi la snop kʼalal bate: «¡Jaʼ yakal ta jpas ti kaloje!».

Ta yokʼomal kʼalal laj yal mantal ta xchʼulna li vinik taje, la sjutbe smul li ermano Hoskine. Xi laj yal li ermano Hoskine: «La spʼijubtas li buchʼutik te chkʼotik ti akʼo skʼel sbaik ta jtojolale. Laj yalanbe ti mero jutkʼopune xchiʼuk ti jta-o xkichʼ milele». Pe li ermano Hoskine jech-o la xchol mantal xchiʼuk ep buchʼutik la xcholbe mantal. Xi to laj yale: «La jkʼupin li xcholel mantale. Junantik krixchanoetike xi laj yalbeikune: ‹Jnaʼojkutik ti jaʼ yakal chapasbe yabtel Diose›, vaʼun la sjakʼbeikun kʼusi xuʼ skoltaikun-o sventa oyuk noʼox li kʼusi chtun kuʼune».

CHANUNAJ XCHIʼUK YUTSʼ YALALIK XCHIʼUK TA STUKIK NOʼOX

Sventa masuk to xaʼibeik smelolal kʼusi chal Vivlia li krixchanoetike, li Jchanolajeletik ta Vivliae la slokʼesik jun programa ti yichʼoj talel sjakʼobiltak xchiʼuk stakʼobiltak ti lokʼemik ta Vivlia li ta revista ¡Vikʼiluk me jsatik! sbi avie. Li programa «Juvenile Bible Study» (Xchanel Vivlia sventa kerem tsebetik) yichʼoj toʼox sjakʼobiltak sventa xuʼ jmoj skʼel xchiʼuk yalab xnichʼnabik li totil meʼiletike. Skʼan xalbe yalab xnichʼnabik li sjakʼobiltak te taleme xchiʼuk ti skoltaik ta sabel stakʼobil ta Vivliae. Junantik sjakʼobiltake kʼun noʼox kʼusi chakʼ ta chanel, jech kʼuchaʼal liʼe: «¿Jayib livro yichʼoj talel li Vivliae?». Li yan sjakʼobiltake jaʼ chkoltaatik li kerem tsebetik sventa tsotsuk yoʼonton xcholik mantale, jech kʼuchaʼal liʼe: «¿Mi ta van xichʼik kontrainel skotol li melel yajtsʼaklomtak Kristoe?».

Li Jchanolajeletik ta Vivlia ti mas xa ep kʼusitik xchanojike la staik sjakʼobiltak sventa snopbeik skʼoplal ti te laj yichʼ lokʼesel li ta sbavokʼal livro Estudios de las Escrituras. Taje jaʼ li programa «Advanced Studies in the Divine Plan of the Ages» (Xchanel li kʼusi tsots ta aʼiel ta sventa li Plan Divino de las Edades). Ep buchʼutik la stabeik sbalil li chib programa taje. Pe li ta revista ¡Vikʼiluk me jsatik! ta inglés ta 21 yuʼun disiembre ta 1921, laj yichʼ alel ti muʼyuk xa chichʼ lokʼesel li chib programa taje. ¿Kʼu yuʼun ti jel ta anile?

JLIK ACHʼ LIVRO

Li livro El Arpa de Dios ta inglés.

Jlik tarjeta ti chal li kʼusi skʼan xchanike.

Tarjetaetik ti yichʼoj tal sjakʼobiltake.

Li ermanoetik ti jaʼ tsbeiltasik li steklumal Diose laj yakʼik venta ti skʼan ti lekuk xchapet ti kʼu yelan chchanik li kʼusitik mas tsotsik skʼoplal ta Vivlia li buchʼutik jaʼ to ch-ochik tal ta mantale. Jaʼ yuʼun, li ta noviembre ta 1921, laj yichʼ lokʼesel li livro The Harp of God (li ta 1925 laj yichʼ lokʼesel ta español ti xi sbie El Arpa de Dios). Li buchʼutik chchʼamik komel li livro taje chichʼ tsakbel sbiik sventa xichʼik chanubtasel ta Vivlia ti jaʼ sbi The Harp Bible Study Course (Xchanel Vivlia xchiʼuk li livro El Arpa de Dios). Li chanubtasel taje xuʼ xchan stuk li jun krixchanoe xchiʼuk jaʼ chkoltaat sventa xaʼibe smelolal «li kʼusi tspas Dios sventa xakʼbe xkuxlejal sbatel osil li krixchanoetike». ¿Kʼu yelan li chanubtasel taje?

Kʼalal chchʼam jlik livro li jun krixchanoe, chichʼ akʼbel xtok jlik tarjeta ti chal jayib pajina skʼan xchane. Mi echʼ jun xemanae, chichʼ akʼbel yan tarjeta ti talem jayibuk sjakʼobiltak ta sventa li kʼusi la xchane xchiʼuk te chal xtok kʼusi skʼan xchan li ta yan xemanae.

Chjalij 12 xemana ti chichʼ takbel batel jlik tarjeta jujun xemana li buchʼu chchan Vivliae, taje ta korreo chtakbat batel yuʼun li tsobobbaile. Li tarjetaetik taje jaʼ tstakik batel li ermanoetik ti oy xa sjabilalike o li buchʼutik mu xuʼ xcholik mantal ta naetike. Jech kʼuchaʼal liʼe, xi laj yal Anna Gardner ti te nakal ta Millvale (Pensilvania, Estados Unidos): «Kʼalal laj yichʼ lokʼesel li livroe, mas xa ep kʼusitik la spas li jvix Thayle ti mu xanave, yuʼun xuʼ xa ox stak batel jujun xemana li tarjetaetik ti yichʼoj sjakʼobiltake». Kʼalal chnel yuʼun xchanel livro li jun estudiantee, li ermanoetike chbat svulaʼanik sventa skoltaik ta xchanel mas li Vivliae.

Te chotol ta siya de rueda li Thayle Gardner.

EP TO KʼUSITIK SKʼAN PASEL

Kʼalal nel li 1921, li ermano Joseph Rutherford la stakbe batel jlik karta skotol li tsobobbailetike. Xi chal li skartae: «Mas epaj cholmantal li avi jabile xchiʼuk mas lekik kʼusi kʼot ta pasel ti jaʼ mu sta li jabiletik echʼe». Xi to laj yale: «Ep to kʼusitik skʼan pasel, jaʼ yuʼun tijbeik yoʼonton yantik sventa skolta sbaik li ta chʼul abtelal liʼe». Jamal xvinaj ti jaʼ jech la spasik li Jchanolajeletik ta Vivliae. Yuʼun li ta 1922 toj labal sba ti kʼu yelan epaj li cholmantale xchiʼuk ta sjunul yoʼonton la spasik.

Jun amigoil ti lek tsots yoʼontone

Li Jchanolajeletik ta Vivliae laj yakʼik ta ilel ti skʼanoj sbaik kʼuchaʼal xchiʼil sbaik ta vokʼel kʼalal la skolta sbaik ta jujuntale. Jech kʼuchaʼal chvinaj li ta loʼil chtale, laj yakʼik ta ilel ti yamigo sbaik-o xchiʼuk ti muʼyuk xiʼik kʼalal jaʼo oy svokolike (Prov. 17:17).

Li ta martes 31 yuʼun mayo ta 1921, lik smilik epal krixchanoetik ta skoj ti jelel stsʼunbalik li ta Tulsa (Oklahoma, Estados Unidos). Taje laj yichʼ ojtikinel kʼuchaʼal Masacre Racial de Tulsa. Li kʼop taje jaʼo lik kʼalal laj yichʼ tikʼel ta chukel jun vinik ti ikʼ stsʼunbal ta skoj ti oy la kʼusi la spasbe jun sakil antse. Mas ta jmil viniketik ti sak stsʼunbalike la stsakik ta kʼop junantik viniketik ti ikʼ stsʼunbalike. Ta anil noʼox lik stsakik ta kʼop li Greenwood ti jaʼ mas te nakal li buchʼutik ikʼ stsʼunbalike, och elkʼajikuk ta mas ta 1,400 naetik xchiʼuk pʼolmajebaletik, te une la xchikʼik. Laj yichʼ alel ti 36 chamike, pe ta melele yikʼaluk van ta sienal noʼox chamik.

Li ermano Richard Hill ti ikʼ stsʼunbal xchiʼuk ti te toʼox nakal ta Greenwoode xi laj yal li kʼusi kʼot ta pasele: «Kʼalal lik li paskʼope, jaʼo tsobolunkutik jech kʼuchaʼal nopem xkaʼikutik spasele. Kʼalal laj koʼontonkutike, laj kaʼikutik ti lik stʼomesik pistola li ta jteklume xchiʼuk jech-o laj kaʼikutik tstʼomesik jaʼ to ti kʼuxi bat vaykunkutike». Li ta sob yokʼomale, ti 1 yuʼun junio xa oxe, mas to tsatsaj li kʼope: «Talik jayvoʼuk krixchanoetik xchiʼuk laj yalbunkutik ti skʼan noʼox xibatkutik li ta jpʼej mukʼta na svaʼanoj ajvalil mi ta jkʼankutik pojele». Jaʼ yuʼun li ermano Hill, li yajnil xchiʼuk li voʼob xnichʼnabtake batik li ta mukʼta na ta Tulsae. Li teye, li soltarotak ajvalil ti takbilik tal sventa spajesik li kʼope la xchabiik te van oxmil vinik antsetik ti ikʼ stsʼunbalike.

Kʼalal jaʼo yakal chkʼot ta pasel taje, li ermano Arthur Claus ti sak stsʼunbale oy kʼusi tsots yoʼonton la snop tspas. Xi laj yale: «Kʼalal laj kaʼi ti yakal ch-elkʼanbat li kʼusitik oy yuʼunik xchiʼuk ti yakal chchikʼbat snaik li ta Greenwoode, la jnop ti jaʼ lek ti chbat jkʼel kʼu yelan oy li kuni amigo Hille».

Li Arthur Claus la xchanubtas ta Vivlia 14 chex kerem tsebetik xchiʼuk jaʼ la stunes li livro El Arpa de Dios.

Kʼalal kʼot ta sna ermano Hill li Arthure, laj yil ti te oy jun slakʼna ti sak stsʼunbal eke xchiʼuk ti stomoj stukʼe. Jaʼ yamigo li ermano Hill eke, pe la snop ti tskʼan ch-elkʼaj li Arthure xchiʼuk xi tsots laj yapta batele: «¡¿Kʼusi chapas te leʼe?!».

Xi laj yal li Arthure: «Ti muʼyukuk lek laj yaʼi li kʼusi la jtakʼbee, la stukʼaun jnaʼ. Laj kalbe ti jaʼ kamigo li ermano Hille xchiʼuk ti ep ta velta ayemun li ta snae». Li Arthur xchiʼuk li slakʼna Hille chabij yuʼunik li sna sventa mu x-och j-elekʼe.

Li Arthure mu ta jaluk laj yaʼi ti te oyik li ta mukʼta na svaʼanoj ajvalil li Hill xchiʼuk yutsʼ yalale. Laj yichʼ albel ti mu xuʼ xlokʼik li buchʼutik ikʼ stsʼunbalik mi muʼyuk spasoj firmar jlikuk vun li bankilal soltaro Barret ti jaʼ tspas mantale. Xi laj yal li Arthure: «Mu kʼunuk la jta ta chiʼinel ta loʼil li bankilal soltaroe. Kʼalal laj kalbe li kʼusi jnopoj ta jpase, xi laj yalbune: ‹¿Mi chachabi li utsʼ alalil liʼe xchiʼuk mi chavakʼbe li kʼusi chtun yuʼunike?›. Laj kalbe ti jech ta jpase».

Li Arthure ta anil xa yichʼoj batel li jlik vun li ta jpʼej mukʼta na svaʼanoj ajvalile. Kʼalal kʼote, laj yakʼbe yil jun soltaro ti xi tsots laj yale: «¡Jaʼ spasoj firmar stuk li mero bankilal soltaroe! ¿Mi anaʼoj ti muʼyuk buchʼu yan lokʼem yuʼun li buchʼutik liʼ oye?». Li Arthur xchiʼuk li soltaroe laj noʼox staik ta saʼel li ermano Hill xchiʼuk yutsʼ yalale. Laje, muyik batel li ta skarro Arthur xchiʼuk batik ta sna li ermano Hille.

Li ermano Clause toj lek la xchabi li ermano Hill xchiʼuk yutsʼ yalale. Kʼalal laj yilik ti lek tsots yoʼonton xchiʼuk ti lek sna’ xkʼanvane, labal sba laj yaʼiik li yan krixchanoetike. Xi laj yal li Arthure: «Li slakʼna Hill ti la xchabibe sna sventa mu x-och j-elekʼe mas xa lek laj yaʼi li mantale. Epal krixchanoetik ayan ta yoʼontonik mantal ta skoj ti laj yakʼik venta ti muʼyuk ta jtʼuj jbatik mu ventauk li jtsʼunbaltike xchiʼuk ti parejo chkil jbatik li ta steklumal Diose».

LI JKʼEL˗OSIL TA TOYOLE (SVENTA CHICHʼ CHANEL)