1. ¿Kʼu yuʼun vokol chkaʼitik xchʼunel mantal?

 ¿MI VOKOL chavaʼi xchʼunel mantal bakʼintik? Taje jech laj yaʼi sba li David eke. Jaʼ yuʼun, xi la skʼanbe li Diose: «Tijbun koʼonton sventa oyuk ta koʼonton jchʼunbot amantal» (Sal. 51:12). Akʼo mi skʼanoj tajek Jeova li Davide, bakʼintike vokol laj yaʼi xchʼunbel smantal. Taje jaʼ jech chkʼot ta jtojolaltike ek. ¿Kʼu yuʼun? Baʼyel, ta skoj ti jmulavilutike, vokol chkaʼitik xchʼunel mantal. Xchibal, li Satanase oy kʼusitik tspas sventa jtoy jbatik jech kʼuchaʼal la spas eke (2 Kor. 11:3). Yoxibal, yuʼun li krixchanoetik oy ta jpat jxokontike mu xchʼunik mantal. Xi chal li Vivliae: «Li ikʼ ti tspas ta mantal li krixchanoetike xchiʼuk ti ch-abtej avi ta stojolal li xnichʼnabtak toybaile» (Efes. 2:2). Jaʼ yuʼun, kakʼ kipaltik stsalel li jchopolal jtuktike, li kʼusitik tstunes Satanase xchiʼuk li sbalumile. Jech xtok, jchʼunbetik li smantaltak Jeovae xchiʼuk li buchʼutik yakʼojanbe yabtele.

2. ¿Mi skʼan jchʼuntik skotol li kʼusi chkichʼtik albele? (Santiago 3:17).

² (Kʼelo Santiago 3:17). Li jtsʼibajom Santiagoe laj yal ti buchʼu pʼije «chapal sventa xchʼun mantal». Taje jaʼ skʼan xal ti oyuk ta koʼontontik xchʼunbel smantal li buchʼu yakʼojbe yabtel li Jeovae. Pe maʼuk skʼan xal ti ta jchʼuntik skotol li kʼusitik chkichʼtik albel mi chopol chil li Jeovae (Ech. 4:​18-20).

3. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal chil Jeova ti jchʼunbetik smantal li buchʼutik oy yabtelike?

³ Mas van kʼun chkaʼitik xchʼunbel smantal li Jeovae, yuʼun tukʼik li smantaltake. Pe jaʼ vokol chkaʼitik xchʼunbel smantal li krixchanoetike, yuʼun li smantalike mu toj tukʼikuk (Sal. 19:7). Akʼo mi jech, li Jeovae oy kʼusi yakʼojbe sbain li totil meʼiletike, li j-abteletike xchiʼuk li moletik  ta tsobobbaile (Prov. 6:20; 1 Tes. 5:12; 1 Ped. 2:​13, 14). Mi ta jchʼunbetik smantal li buchʼutik akʼbil yabtelike, yakal xa me ta jchʼunbetik smantal li Jeovae. Jkʼeltik batel kʼusi xuʼ jpastik sventa jchʼunbetik smantal li buchʼutik yakʼojbe yabtel Jeovae akʼo mi vokol chkaʼitik spasel.

4. ¿Kʼu yuʼun oy ep kerem tsebetik ti muʼyuk chchʼunbeik smantal stot smeʼike?

⁴ Li kerem tsebetike mu xchʼunbeik smantal stot smeʼik ta skoj ti jech tspasik li yan kerem tsebetike (2 Tim. 3:​1, 2). ¿K’u yuʼun ti muʼyuk chchʼunik mantale? Junantik kerem tsebetike mu xchʼunbeik smantal stot smeʼik ta skoj ti muʼyuk tspasik li kʼusi chalike, jaʼ yuʼun mu sta-o chaʼiik ti xchʼunike. Junantik xtoke tsnopik ta skoj ti jelem xa li kuxlejale, muʼyuk xa chtun yuʼunik li mantaletike o toj tsots chaʼiik. ¿Mi oy jech avaʼioj aba taje? Ep buchʼutik vokol chaʼiik xchʼunel li mantal liʼe: «Chʼunbo me smantal atot ameʼik jech kʼuchaʼal lek chil li Kajvaltike, yuʼun tukʼ ta sat li Diose» (Efes. 6:1). ¿Kʼusi xuʼ skoltaot sventa xachʼun li mantal taje?

5. Jech kʼuchaʼal chal Lukas 2:​46-52, ¿kʼu yuʼun toj lek ta chanbel stalelal li Jesuse?

⁵ Li buchʼu xuʼ jchanbetik stalelal sventa jchʼuntik mantale, jaʼ li Jesuse (1 Ped. 2:​21-24). Li Jesuse tukʼil krixchano echʼ, pe jaʼuk li stot smeʼe jpasmuliletik noʼox. Li Jesuse laj yichʼ ta mukʼ stot smeʼ akʼo mi oy kʼusi muʼyuk lek bat ta pasel yuʼunik o mu x-aʼibat smelolal ti kʼu yelan chaʼi sbae (Eks. 20:12). Kalbetik skʼoplal li kʼusi kʼot ta pasel kʼalal 12 toʼox sjabilale (kʼelo Lukas 2:​46-52). Li Jesuse bat xchiʼuk yutsʼ yalal ta Jerusalen sventa xbatik li ta kʼin chichʼ pasel jujun jabile. Kʼalal tsutik xa ox batel ta snaik li Jose xchiʼuk Mariae, muʼyuk laj yakʼik venta ti muʼyuk te oy li Jesuse. Jechuke jaʼ oy ta sbaik ti teuk oy skotol li yalab xnichʼnabike. Kʼalal la staik li Jesuse, li Mariae laj yalbe ti kʼu yuʼun jech la spase. Akʼo mi xuʼ ox van la spak skʼoplal, mu jechuk la spas. Ta slekil yoʼonton la stakʼbe xchiʼuk laj yichʼ ta mukʼ. Pe li Maria xchiʼuk li Josee, «muʼyuk bu laj yaʼibeik smelolal li kʼusi albatike». Akʼo mi jech, li Jesuse jech-o la xchʼunbe smantal li stot smeʼe.

6, 7. ¿Kʼusi xuʼ xkoltaatik-o li kerem tsebetik sventa xchʼunbeik smantal li stot smeʼike?

⁶ Kerem tseb, ¿mi vokol chavaʼi xchʼunbel smantal atot ameʼ kʼalal oy kʼusi muʼyuk lek chbat ta pasel yuʼunik o ti mu xaʼiik ti kʼu yelan chavaʼi abae? ¿Kʼusi van xuʼ skoltaot? Baʼyele, tsako ta venta ti kʼu yelan chaʼi sba li Jeovae. Li Vivliae chal kʼalal chchʼunbeik smantal stot smeʼik li alab nichʼnabiletike, kʼupil sba ch-ilatik yuʼun li Kajvaltike (Kol. 3:20). Li Jeovae xil kʼalal mu xaʼibeik smelolal kʼu yelan chavaʼi aba li atot ameʼe o kʼalal chakʼboxuk mantaletik ti toj tsotsik ta chʼunele. Pe mi chachʼun li kʼusi chalboxuke, ta me xmuyubaj avuʼun li Jeovae.

⁷ Xchibal, tsako ta venta ti kʼu yelan chaʼi sba li atot ameʼe. Kʼalal chachʼune, xmuyubaj avuʼunik xchiʼuk tspat yoʼontonik ta atojolal (Prov. 23:​22-25). Vaʼun, jun no’ox me avoʼontonik. Li Alexandre ti likem ta Belgicae xi chale: «Kʼalal la jchʼunbe smantal li jtot jmeʼe, mas xa lek xkil jba xchiʼukik. Jech xtok, ximuyubajkutik noʼox». b Yoxibal, mi chachʼun mantal li avie, ta me skoltaot ta jelavel. Paulo  ti nakal ta Brasile xi chale: «Ti lik jchʼunbe smantal li jtot jmeʼe, jaʼ skoltaojun sventa jchʼunbe smantal li Jeovae xchiʼuk li buchʼutik oy yabtelike». Li Vivliae chalbot srasonal ti kʼu yuʼun skʼan xachʼunbe smantal li atot ameʼe: «Sventa lekuk xabat xchiʼuk jal xakuxi liʼ ta sba balumile» (Efes. 6:​2, 3).

8. ¿Kʼu yuʼun oy epal kerem tsebetik chchʼunbeik smantal li stot smeʼike?

⁸ Epal kerem tsebetike yakʼojik venta ti mas lek chbat xkuxlejalik kʼalal chchʼunbeik smantal li stot smeʼike. Li Luiza ti likem ta Brasil eke, vokol toʼox laj yaʼi xchʼunbel smantal stot smeʼ kʼalal albat ti mu to stakʼ oyuk selulare, yuʼun jutuk mu skotol li kerem tsebetike oy yuʼunik. Pe ta tsʼakale, laj yil ti jaʼ sventa chchabiate. Xi chale: «Laj kakʼ venta ti kʼalal ta jchʼunbe smantal li jtot jmeʼe, maʼuk skʼan xal ti mu kʼusi stakʼ jpase. Yuʼun li mantaletik chakʼbeikune jtunel kuʼun». Jun tseb ta Estados Unidos ti Elizabeth sbie bakʼintike vokol chaʼi ta xchʼunel mantal. Xi chal li kʼusi tspase: «Kʼalal chakʼbeikun mantaletik jtot jmeʼ ti mu xkaʼibe smelolale, ta jnop ti jaʼ sventa jlekilale». Li Monica ti te nakal ta Armeniae chal ti mas lek chbat xkuxlejal kʼalal chchʼunbe smantal li stot smeʼe.

9. ¿Kʼu yelan chilik epal krixchanoetik li mantaletik yakʼoj ajvaliletike?

⁹ Jutuk mu skotoluk li krixchanoetike yakʼojik venta ti jtunel ti oy ajvaliletike xchiʼuk ti skʼan la chʼunel junantik li mantaletik yakʼojike (Rom. 13:1). Pe kʼalal oy jun mantal ti muʼyuk lek chilik o ti ch-echʼ xa ta mase, muʼyuk xa chchʼunik. Kalbetik skʼoplal li stojel patane. Li ta Europae laj yichʼ jakʼbel sloʼil li jnaklejetike, vaʼun jun li ta chanvoʼe laj yalik ti «mi toj toyol la tskʼanik li patanetike, xuʼ la mu stojik». Ta skoj ti jech tsnopike, jaʼ noʼox mas ta j-oʼlol tstojik li spatanike.

10. ¿Kʼu yuʼun skʼan jchʼuntik li mantaletike akʼo mi vokol chkaʼitik xchʼunel?

¹⁰ Li Vivliae chal ti ta onoʼox xakʼbeik svokol krixchanoetik li ajvaliletike, yuʼun pasbilik ta mantal yuʼun li Satanase. Jaʼ yuʼun, jutuk xa skʼan xichʼik lajesel (Sal. 110:​5, 6; Ekl. 8:9; Luk. 4:​5, 6). Jech xtok, chalbutik ti «buchʼu muʼyuk chchʼunbe smantal li buchʼu oy yabtele kontra chil li kʼusi xchapanoj Diose». Li Jeovae yakʼoj to ajvaliletik sventa xakʼbutik li mantaletike. Jaʼ yuʼun, tskʼan ti jtsʼaktik ta ventae. Jech oxal, skʼan xkakʼbetik li kʼusi staik-o ta jujuntale. Taje te me tsakal skʼoplal ti skʼan jtoj li jpatantike, ti xkichʼtik ta mukʼe xchiʼuk ti jchʼuntik li kʼusi chalike (Rom. 13:​1-7). Xuʼ van ta jnoptik ti oy mantaletik ti mu sta-o chkaʼitike o ti xuʼ  xkil-o jvokoltik yuʼune. Pe li voʼotike ta jchʼunbetik smantal li ajvaliletike, yuʼun jech chalbutik li Jeovae. Jaʼ noʼox mu jechuk ta jpastik mi tskontrainbe smantaltak li Jeovae (Ech. 5:29).

11, 12. Jech kʼuchaʼal chal Lukas 2:​1-6, ¿k’usi la spasik li Jose xchiʼuk Maria sventa xchʼunik li smantal ajvalile, xchiʼuk kʼusi kʼot ta pasel? (Kʼelo xtok li lokʼoletike).

¹¹ Ep me kʼusi chakʼ jchantik li Jose xchiʼuk Mariae, yuʼun la xchʼunbeik smantal ajvaliletik akʼo mi vokol laj yaʼiik (kʼelo Lukas 2:​1-6). Kʼalal baluneb xa ox u xchiʼinoj yol li Mariae, te vinaj mi lek snaʼ xchʼunik mantal. Li ajvalil ta Roma Sesar Augustoe laj yal mantal ti akʼo xbat yakʼ ta tsakel sbiike. Jaʼ yuʼun, skʼan xbatik ta Belen li Jose xchiʼuk Mariae. Taje skʼan xanavik 150 kilometro ta vitstikaltik. Vokol van tajek laj yaʼiik, pe mas to li Mariae. Laj van svul-o yoʼontonik ta sventa li olole xchiʼuk li kʼusi xuʼ snuptan li Mariae. ¿Kʼusi van tspasik ti jaʼo te xvokʼ ta be li sneneʼike? Yuʼun li olol ti xchiʼinoj li Mariae jaʼ li Mesiase. Ta skoj taje, ¿mi xuʼ van mu xchʼunik li mantale?

¹² Li Jose xchiʼuk Mariae maʼuk la spak-o skʼoplalik sventa mu xchʼunbeik smantal li ajvalile. Li Jeovae laj yakʼbe bendision ti lek snaʼ xchʼunik mantale. Li Mariae lek kʼot ta Belen, lek vokʼ li sneneʼike xchiʼuk kʼot ta pasel yuʼunik jun albil kʼop ta Vivlia (Mik. 5:2).

13. ¿Kʼuxi tstabeik sbalil kermanotaktik mi ta jchʼuntik mantale?

¹³ Mi ta jchʼunbetik smantal li buchʼutik oy yabtelike, ta jtabetik sbalil xchiʼuk tstabeik sbalil li yantik eke. ¿Kʼuxi tstabeik sbalil? Li voʼotike muʼyuk chkichʼtik kastigo jech kʼuchaʼal chichʼik kastigo li buchʼutik mu xchʼunbeik smantal li ajvaliletike (Rom. 13:4). Kʼalal ta jchʼunbetik smantal li j-abteletike, chakʼik venta ti lek snaʼ xchʼunik mantal li stestigotak Jeovae. Taje jaʼ jech kʼot ta pasel li ta Nigeriae, li soltaroetike ochik ta salon kʼalal jaʼo yakal li tsobajele. Yuʼun yakal  tsaʼik li buchʼutik ay saʼik kʼop kʼalal ay spasik marcha ta skoj ti mu skʼan stoj spatanike. Pe li bankilal soltaroe laj yal ti akʼo xlokʼik batel li soltaroetike. Xi laj yalanbee: «Li stestigotak Jeovae mu snaʼ spasik marcha ta skoj li stojel patane». Lek me chkom skʼoplal avuʼun steklumal Jeova kʼalal chachʼunbe smantal li j-abteletike. Yuʼun mi jech chapase, xuʼ me stabe sbalil li avermanotak ta tsʼakale (Mat. 5:16).

14. ¿Kʼusi la spas jun ermana sventa xchʼunbe smantal li j-abteletike?

¹⁴ Bakʼintike mu van kʼunuk chkaʼitik ta xchʼunbel smantal li j-abteletike. Jun ermana ta Estados Unidos ti Yoana sbie, xi jamal chale: «Vokol tajek laj kaʼi xchʼunbel smantal li j-abteletike, yuʼun laj toʼox yakʼbeik svokol li kutsʼ kalale». Pe li Yoanae laj yakʼ persa ti sjel li kʼusi tsnope. ¿Kʼuxi pas yuʼun? Baʼyel, laj yikta skʼelel ta redes sosiales li kʼusi chopol chalik ta stojolal li j-abteletike (Prov. 20:3). Xchibal, la skʼanbe Jeova ti spat yoʼonton ta stojolale ti jaʼ noʼox xuʼ xchapan li vokoliletike, maʼuk li ajvaliletik ta balumile (Sal. 9:​9, 10). Yoxibal, lik xchan vunetik ti chalbe skʼoplal ti skʼan tukʼ xkakʼ jbatike (Juan 17:16). Ti la stsak ta mukʼ xchiʼuk ti la xchʼunbe smantal li j-abteletike, jun noʼox yoʼonton chaʼi sba li Yoanae.

15. ¿Kʼu yuʼun vokol ta chʼunel chkaʼitik bakʼintik li kʼusi ta xal s-organisasion Jeovae?

¹⁵ Li Jeovae chalbutik ti skʼan jchʼunbetik smantal li buchʼu tsbeiltasik li tsobobbaile (Ebr. 13:17). Li Jesuse jaʼ tukʼil Jnitvanej kuʼuntik. Pe li buchʼu stʼujoj liʼ ta balumil sventa sbeiltasutike mu jechuk. Bakʼintike, vokol chkaʼitik xchʼunbel smantalik, mas to kʼalal jaʼ chalbutik li kʼusi mu jkʼupintik spasele. Taje jech laj yaʼi sba jun velta li jtakbol Pedroe, yuʼun albat yuʼun jun anjel ti akʼo slajes li chonbolometik ti ibal sba chal li ta Smantal Moisese. Pe li Pedroe oxib to velta laj yal ti smu skʼan slajese (Ech. 10:​9-16). Mu sta-o chaʼi li kʼusi albate, yuʼun mu jechuk nopem xaʼi spasel. Mi vokol laj yaʼi Pedro ta xchʼunbel smantal li jun tukʼil anjele, mas to vokol chkaʼitik xchʼunbel smantal li jmulavil viniketike.

16. ¿Kʼusi la spas Pablo kʼalal albat ti akʼo spas li kʼusi mu toj lekuk laj yaʼie? (Echos 21:​23, 24, 26).

¹⁶ Li Pabloe la xchʼun li kʼusi albate akʼo mi mu toj lekuk laj yaʼi. Oy junantik jchʼunolajeletik ti jaʼik judaetike oy kʼusi laj yaʼiik ta stojolal li Pabloe. Ti muʼyuk la lek li kʼusi chakʼ ta chanele xchiʼuk ti muʼyuk la tstsak ta venta li Smantaltak Moisese (Ech. 21:21). Li moletik ta Jerusalene laj yalbeik Pablo ti xakʼ ta ilel ti yakal chchʼun li mantale. Sventa spas taje, skʼan xikʼ batel chanvoʼ viniketik ta templo xchiʼuk ti sakubtas sbaik jech kʼuchaʼal chal li Smantaltak Moisese. Li Pabloe snaʼoj ti mu xa persauk xchʼunik li mantal taje xchiʼuk ti muʼyuk kʼusi chopol spasoje. Akʼo mi jech, laj onoʼox xchʼun. Xi chal li Vivliae: «Li ta yokʼomale, li Pabloe laj yikʼ batel li viniketike xchiʼuk la sakubtas sbaik kʼuchaʼal chal li Mantale» (kʼelo Echos 21:​23, 24, 26). Ta skoj ti la xchʼun mantal li Pabloe, mas to tsobol li ermanoetike (Rom. 14:​19, 21).

17. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la snuptan li Stefanie?

¹⁷ Li ermana Stefanie, vokol laj yaʼi xchʼunel li kʼusi laj yal talel Betele. Li ermana xchiʼuk smalale jun toʼox yoʼontonik chtunik ta jun grupo ta yan kʼop. Pe li Betele  laj yal ti chchʼay li grupoe xchiʼuk albatik ti sutik batel li ta tsobobbail li ta skʼop stukike. ¿K’u van yelan laj ya’i sba li Stefanie? Xi chale: «La jvul tajek koʼonton, yuʼun mu toʼox jnaʼ mi chtun yuʼunik koltael li ta jtsobobbail li ta jkʼop jtuke». Akʼo mi vokol laj yaʼi, pe laj onoʼox xchʼun. Xi chale: «Ta mas tsʼakale, laj kaʼibe smelolal ti lek li kʼusi kʼot ta nopel yuʼunike. Li ta tsobobbail bu likʼotkutike ep muʼyuk ta mantal li yutsʼ yalalike. Jaʼ yuʼun, likʼotkutik kʼuchaʼal stot smeʼik. Jech xtok, chkakʼbe estudio jun ermana ti yiktaoj toʼox sba ta mantale xchiʼuk mas xa xokolun sventa jchan li Jvivliae». Xi to chale: «Kakʼoj persa sventa jchʼun li mantale, jaʼ yuʼun jun noʼox koʼonton».

18. ¿Kʼuxi ta jtabetik sbalil mi ta jchʼuntik mantale?

¹⁸ Xuʼ me jchantik xchʼunel mantal. Li Jesuse «la xchan xchʼunel mantal ta skoj ti laj yil svokole» akʼo mi mu xkoʼolaj li kuxlejal kʼuchaʼal ta vinajele (Ebr. 5:8). Ep ta velta li voʼotik eke jaʼ to chlik jchʼuntik mantal kʼalal oy kʼusi tsots ta jnuptantike. Kalbetik skʼoplal kʼalal lik li COVID-19. Laj kichʼtik albel ti mu xa stakʼ jtsob jbatik li ta Salonetik sventa Tsobobbaile xchiʼuk ti mu xa xijlokʼ li ta cholmantal ta naetike. ¿Kʼu yelan laj avaʼi aba? ¿Mi kʼun laj avaʼi xchʼunel li mantale? Li kʼusi la apase la skoltaot, yuʼun jun noʼox avoʼonton xchiʼuk li ermanoetike xchiʼuk muyubaj avuʼun li Jeovae. Avie chapalutik xa jkotoltik sventa jchʼuntik li kʼusi chkichʼtik albel mi tal li mukʼta tsatsal vokolile, yuʼun mi la jchʼuntike xuʼ me kuxul xijkom (Job 36:11).

19. ¿Kʼu yuʼun oy ta avoʼonton xchʼunel mantal?

¹⁹ Laj xa kalbetik skʼoplal ti kʼalal ta jchʼuntik mantale ep ta jtabetik sbalil. Pe ti kʼu yuʼun ta jchʼuntik mantale jaʼ ta skoj ti jkʼanojtik li Jeovae xchiʼuk ti xmuyubajuk kuʼuntike (1 Juan 5:3). Mu kʼusi xuʼ jtojbetik-o Jeova li kʼusi spasoj ta jtojolaltike (Sal. 116:12). Pe li kʼusi xuʼ jpastike jaʼ ti jchʼunbetik smantal li Jeovae xchiʼuk li buchʼutik yakʼojanbe yabtele. Mi jnaʼ jchʼuntik mantale, chkakʼtik ta ilel ti pʼijutike. Vaʼun, xmuyubaj me kuʼuntik li Jeovae (Prov. 27:11).