Li ta yechʼel sjabilal sien ta jkʼakʼaliltike jaʼo laj yichʼik chukel yuʼun Mukʼta Babilonia li yajtuneltak Diose, jaʼ to kolik lokʼel ta sjabilal 1919. Taje achʼ to laj yichʼ aʼibel smelolal. ¿Kʼu van yuʼun chichʼ jelel li kʼusi kaʼiojbetik xa ox smelolale?

Li kʼusitik kʼotem ta pasele, chakʼ ta ilel ti jaʼo kolik lokʼel ta stojolal Mukʼta Babilonia ta sjabilal 1919 li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele, vaʼun laj yichʼik tsobel ta jun tsobobbail ti toj chʼule. ¿Kʼuxi jnaʼojtik taje? Jnoptik ta sventa liʼe: kʼalal lik ajvalilajuk ta vinajel ta sjabilal 1914 li Jesuse, laj yichʼik akʼel ta preva li yajtuneltak Diose xchiʼuk ta kʼunkʼun laj yiktaik ta xchʼunel li jecheʼ chanubtaseletike xchiʼuk li kʼusitik nopem xaʼiik spasel jecheʼ relijione (Mal. 3:1-4). * Li ta sjabilal 1919 la stʼuj Jesus «li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoil» sventa ‹xakʼbeik sveʼel ta yorail noʼox› li yajtuneltak Dios kʼalal sakubtasbilik xa oxe (Mat. 24:45-47). Li vaʼ jabil xtoke, jaʼo kolik lokʼel ta skʼob Mukʼta Babilonia, jaʼ xkaltik, li ta jecheʼ relijione (Apok. 18:4). Pe ¿bakʼin laj yichʼik chukel un chaʼa?

Li kʼusi toʼox kaʼiojbetik talel smelolale jaʼ ti laj yichʼik chukel yuʼun Mukʼta Babilonia ta sjabilal 1918 li yajtuneltak Diose xchiʼuk ti muʼyuk jal xichʼik chukele. Xi laj yal li revista La Atalaya 15 yuʼun marso ta 1992: «Jech kʼuchaʼal laj yichʼik chukel batel ta Babilonia kʼuk sjaliluk li steklumal Dios ta voʼnee, jaʼ jech ek li ta sjabilal 1918 ochik ta chukel kʼuk sjalil ta Mukʼta Babilonia li yajtuneltak Jeovae». Pe kʼalal laj yichʼ chanbel mas skʼoplale, laj kaʼibekutik smelolal ti voʼne xa ox tajek ochemik ta chukele.

Li albil kʼop ta Ezequiel 37:1 kʼalal ta 14 chal ti chichʼik chukel batel li yajtuneltak Diose xchiʼuk chal xtok ti ta xichʼik pojel lokʼele. Li Ezequiele laj yil jun stenlejaltik ti nojem ta bake. Li ta versikulo 11 te chal ti jaʼ sbakiltak «li jun lum Israele». Kʼalal chal «jun lum» xie, ta slikebale jaʼ skʼoplal li steklumal Israele, ta tsʼakal une jaʼ «li Israel yuʼun Diose», jaʼ xkaltik, li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele (Gal. 6:16; Ech. 3:21). Li albil kʼope chal ti kuxiik yan velta li baketike xchiʼuk ti batsʼi epik ta jyalele, xkoʼolaj kʼuchaʼal epal soltaroetik yilel. Taje chakʼ ta ilel ti kʼu yelan laj yichʼik lokʼesel ta Mukʼta Babilonia ta sjabilal 1919 li yajtuneltak Diose. Pe ¿bu chalbutik ti jal tajek laj yichʼik chukele? Jkʼeltik.

Li albil kʼope chal ti ‹taki baketik xae› (Ezeq. 37:2, 11). Taje jaʼ skʼan xal ti jal xa ox chamemik li  krixchanoetike. Chal xtok ti ta kʼunkʼun lik kuxiikuke. Li Ezequiele laj yaʼi baʼyuk ti ‹oy kʼusi bakʼe›, vaʼun «xchacʼlajetic liquel li baquetique, jech lic stsacan sbaic ti bu xchiʼiltac onoʼox [sbaik ta bake]». Laje «lic snitan sba ta xchʼuxuvilic. Lic ayinuc sbecʼtalic; lic ayinuc snuculilic». Ta slajebale, «lic ochuc icʼ ta stojolic; jech icuxiic, lic vaʼiicuc». Kʼalal kuxulik xa ox li krixchanoetik taje, akʼbat yosilik yuʼun Jeova sventa te xnakiik. Li kʼusitik kʼot ta pasele, mu me ta aniluk jech kʼot ta pasel (Ezeq. 37:7-10, 14).

Jech kʼuchaʼal laj yal li Ezequiele, li j-israeletik ta voʼnee jal laj yichʼik chukel. Taje jaʼo lik ta 740 kʼalal skʼan toʼox xtal li Kristoe, kʼalal sujbil lokʼ ta slumalik li lajunvokʼ nitilulal ta Israele. Li ta sjabilal 607 kʼalal skʼan toʼox xtal li Kristoe, laj yichʼ lajesel yuʼun jbabiloniaetik li Jerusalene. Li chib nitilulal ta Judae laj yichʼik nutsel lokʼel ta slumalik ek. Jaʼ to kolik lokʼel ta 537 kʼalal skʼan toʼox xtal li Kristoe, kʼalal jaʼo sutik batel uni jtsop judaetik sventa xbat xchaʼmeltsanik li templo ta Jerusalene xchiʼuk ti te xa xlik yichʼik ta mukʼ yan velta li Jeovae.

Taje chakʼ ta ilel ti maʼuk noʼox ta sjabilal 1918 kʼalal ta 1919 laj yichʼik chukel yuʼun Mukʼta Babilonia li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele. Moʼoj, yuʼun mas to jalij. Li Jesuse jaʼ jech laj yakʼ ta aʼiel ek kʼalal laj yal ti koʼol chchʼiik li ‹lekil tsʼunobil› xchiʼuk li ‹chopol tsʼiʼlele›, jaʼ xkaltik, «li xnichʼnab Ajvalilale», jal te skapoj sba xchiʼuk li jecheʼ yajtsʼaklomtak Kristoe (Mat. 13:36-43). Jaʼ yuʼun jutuk toʼox tajek li melel yajtsʼaklomtak Kristoe. Jutuk mu skotolikuk li buchʼutik chalik ti jaʼik melel yajtsʼaklomtak Kristoe la svalopatinik komel li mantale xchiʼuk lik xchʼamik li chanubtaseletik yuʼun jecheʼ relijione. Jaʼ yuʼun, xuʼ xkaltik ti chukbilik yuʼun Mukʼta Babilonia li stsobobbail yajtsʼaklomtak Kristoe. Li ta yechʼel sjabilal sien ta jkʼakʼaliltike jaʼo laj yichʼik chukel yuʼun Mukʼta Babilonia li yajtuneltak Diose xchiʼuk jaʼo tsuts kʼalal laj xa ox yichʼ sakubtasel li templo ta mantal li ta slajebal kʼakʼale (Ech. 20:29, 30; 2 Tes. 2:3, 6; 1 Juan 2:18, 19).

Ti kʼu sjalil ochik ta mosoil li yajtuneltak Diose, li jnitvanejetik ta relijion xchiʼuk li jpolitikoetike laj yakʼik persa sventainel skotol li krixchanoetike. Jech kʼuchaʼal liʼe, mu xakʼik ti oyuk Svivliaik li krixchanoetike xchiʼuk ti skʼel ta skʼop stukike. Li buchʼutik laj yakʼik persa ta skʼelele, kuxul laj yichʼik chikʼel. Jech xtok, li buchʼutik laj yalik ti chopol li chanubtasel chakʼik li jnitvanejetik ta relijione tsots laj yichʼik kastigo. Li vaʼ jabiletike vokol tajek ti xchanik xchiʼuk ti xakʼik ta chanel li kʼusi melele.

Li Ezequiele laj yal xtok ti ta xkuxiik yan velta li steklumal Diose xchiʼuk ti ta kʼunkʼun chkolik lokʼel  li ta jecheʼ relijione. Pe ¿bakʼin xchiʼuk kʼuxi van kʼot ta pasel taje? Li albil kʼope chal ti ‹oy kʼusi chbakʼe›. Jaʼo lik kʼotuk ta pasel kʼalal skʼan toʼox jayibuk sien jabil xlik li slajebal kʼakʼale. Li vaʼ jabiletike oy jayvoʼuk tukʼil viniketik laj yakʼik persa saʼel li kʼusi melele xchiʼuk tunik ta stojolal li Diose, akʼo mi noj ta jecheʼ chanubtaseletik. Lik xchan li Svivliaike xchiʼuk lik yalbeik yantik li kʼusi yakal chchanike. Yantik xtoke laj yakʼik persa sjelubtasel ta yan kʼop sventa xaʼiik li krixchanoetike.

Te van ta sjabilal 1870 ta jkʼakʼaliltike oy kʼusi kʼot ta pasel ti xkoʼolaj kʼuchaʼal «lic ayinuc sbecʼtalic; lic ayinuc snuculilic» li baketike. Li Charles Taze Russell xchiʼuk li yamigotake lik xchanbeik lek skʼoplal kʼusi chchanubtasvan li Vivliae xchiʼuk laj yakʼik persa sventa xtunik ta stojolal li Jeovae. Jech xtok, la skoltaik yan krixchanoetik sventa xaʼibeik smelolal kʼusi chal li Vivliae, jaʼ yuʼun lik slokʼesik Li Jkʼel osil ta toyole xchiʼuk yan vunetik. Sventa mas x-ayan xchʼunel yoʼontonik li yajtuneltak Diose, lik yichʼ lokʼesel ta sjabilal 1914 li «Foto-Drama de la Creación» sbie xchiʼuk li ta 1917 laj yichʼ lokʼesel li livro The Finished Mystery (Li kʼusi muʼyuk nabil ti lajem xae). Li ta sjabilal 1919 xkoʼolaj kʼuchaʼal lik kuxiikuk yan velta li steklumal Diose xchiʼuk ti akʼbat yosilike. Jaʼ yuʼun, li buchʼutik spatoj yoʼonton chkuxiik ta balumil ta sbatel osile, jmoj xa oyik xchiʼuk li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele. Jech oxal, li avie koʼol chtunik ta stojolal Jeova xchiʼuk jaʼik «epal soldadoetic» (Ezeq. 37:10; Zac. 8:20-23). *

Jaʼ yuʼun lek xvinaj ti jaʼo laj yichʼik chukel yuʼun Mukʼta Babilonia li yajtuneltak Dios kʼalal echʼem xa ox li sjabilal sien ta jkʼakʼaliltike, taje jaʼo kʼalal lik svalopatinik komel mantal epal krixchanoetike. Vokol laj yaʼiik tunik talel ta stojolal Jeova li vaʼ jabiletike, jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolal li j-israeletik kʼalal laj yichʼik chukel batel ta Babiloniae. Pe li avie yakal xa chichʼ albel skotol krixchanoetik li kʼusitik melel chal Vivliae. Xijmuyubaj ti kuxulutik ta skʼakʼalil ti «sacmesanic noʼox jech chac cʼu chaʼal vinajel» «li bochʼotic bijique», ti ‹ep buchʼutic lekubemik, sakubemik, ti jun yutsilike› xchiʼuk ti xchʼamojik xa li melel relijione (Dan. 12:3, 10).

Mu jnaʼtik ta melel mi ikʼe onoʼox batel ta templo li Jesuse o mi jaʼ noʼox akʼbat yil. Jkʼeltik avil ti kʼu yuʼun jech chkaltike.

Li Mateo xchiʼuk Lukase laj yalik li kʼusi kʼot ta pasel ta stojolal li Jesuse. Li Mateoe laj yal ti «laj yikʼ batel» Jesus ta Jerusalen li Satanase xchiʼuk ti «te la svaʼan ta jol [temploe]», jaʼ xkaltik, ti bu mas toyole (Mat. 4:5). Li Lukase laj yal ti «laj yikʼ batel ta Jerusalen xchiʼuk te la svaʼan ta jol templo ti bu toyole» (Luk. 4:9).

Li ta voʼnee laj toʼox yichʼ alel ta jvuntik ti kʼalal akʼe ta preva yuʼun Satanas li Jesuse, muʼyuk onoʼox laj yichʼ ikʼel batel li ta batsʼi temploe. Li ta revista La Atalaya ta 15 yuʼun julio ta 1961 laj yal ti jaʼ  xkoʼolaj kʼalal laj yichʼ ikʼel batel ta jun mukʼta toyol vits sventa x-akʼbat yil yuʼun Satanas «skotol li mukʼtik lumetik ta balumile». Li revista taje laj yal ti maʼuk batsʼi vitse, yuʼun chʼabal junuk vits ti bu xvinaj skotol li mukʼta lumetik ta spʼejel Balumile. Jech oxal, li revistae laj yal ti jaʼ van jech kʼot ta pasel kʼalal laj yichʼ ikʼel batel ta templo yuʼun Satanas li Jesuse. Akʼo mi jech, Li Jkʼel osil ta toyole achʼtik to yaloj talel ti lajuk sjip sba yalel ta templo li Jesuse, xuʼ van cham ti jechuke.

Junantike chalik ti mu xuʼ xmuy Jesus ta sjol templo ti bu toj chʼul ta skoj ti maʼuk jlevi vinike, jaʼ jech kʼuchaʼal chal li mantaletik yuʼun judaetike. Jaʼ yuʼun chalik ti jaʼ noʼox la akʼbat yil yuʼun Satanas li Jesuse. Kʼalal skʼan toʼox jayibuk sien jabil xkʼot ta pasele, li Ezequiele laj yichʼ ikʼel batel ta jun templo ek, pe jaʼ noʼox akʼbat yil (Ezeq. 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2).

Mi jaʼ noʼox akʼbat yil templo yuʼun Satanas li Jesuse, oy junantik xuʼ xi sjakʼbe sbaik xtoke:

• ¿Mi jaʼ van melel preva laj yaʼi ti jechuke?

• Li yan prevaetik laj yichʼ akʼbel li Jesuse, jaʼ liʼe: li Satanase laj yalbe ti akʼo skʼatajes ta batsʼi pan li tonetike xchiʼuk ti x-ichʼat ta mukʼe. Jaʼ yuʼun, ¿mi mu jaʼuk van jech kʼot ta pasel kʼalal laj yichʼ albel yuʼun Satanas ti akʼo sjip sba yalel li ta batsʼi temploe?

Pe mi ikʼe batel ta melel ta templo yuʼun Satanas li Jesuse, xuʼ xi sjakʼbe sbaik xtoke:

• ¿Mi muʼyuk van la xchʼun li mantaletik yuʼun judaetike?

• Ta skoj ti te oy ta takixokol balumil li Jesuse, ¿kʼuxi kʼot ta anil li ta templo ta Jerusalene?

Jkʼeltik batel kʼuxi ta jtakʼtik li chib sjakʼobil taje.

Jech kʼuchaʼal chal jun jchanubtasvaneje, kʼalal laj yalbeik skʼoplal templo li Mateo xchiʼuk Lukase, maʼuk noʼox chalbeik skʼoplal li templo ti bu toj chʼule, ti bu jaʼ noʼox stakʼ x-ochik li jlevietike. Yuʼun te tsakal skʼoplal sjunul li temploe. Li ta templo taje, ti bu mas toyol xvinaje jaʼ li ta jun xchikin ti te xkom li ta suresteale, ti pachʼpachʼ sjole. Xuʼ van jaʼ te ikʼe batel yuʼun Satanas li Jesuse. Ti bu laj yichʼ vaʼanele xchiʼuk ti bu to xvinaj lek yalel li beoʼ Cedrone, te van 137 metrouk snatil xyal. Li j-al-loʼil Josefoe chal ti toj echʼ noʼox la toyol li vaʼ xchikin temploe, yuʼun mi oy la buchʼu te chvaʼi xchiʼuk ti tskʼel yalele xuʼ la xjimimet tajek sjol. Akʼo mi maʼuk jlevi vinik li Jesuse, muʼyuk onoʼox la spʼaj li mantaletik yuʼun judaetik ti muyuk batel ta sjol temploe.

Ta skoj ti te oy ta takixokol balumil li Jesuse, ¿kʼuxi kʼot ta anil li ta templo ta Jerusalene? Mu jnaʼtik lek. Yuʼun li Vivliae jaʼ noʼox chal ti ‹ikʼe batel› ta Jerusalen yuʼun Satanas li Jesuse. Muʼyuk onoʼox chal mi nopol oy o mi nom xil li jteklume, muʼyuk chal xtok kʼu sjalil ti laj yichʼ akʼel ta prevae. Jaʼ yuʼun xuʼ van bat ta yok kʼalal to ta Jerusalen, akʼo mi jal xanav.

Kʼalal akʼbat yil yuʼun Satanas «skotol li mukʼtik lumetik» ta balumil li Jesuse, xuʼ van jaʼ noʼox laj yakʼbe yil, yuʼun chʼabal mi junuk vits ti bu xkiltik batel skotol li mukʼta lumetike. Ti kʼu yelan la spas li Satanase, xuʼ jechtik kʼuchaʼal kʼalal oy buchʼu chichʼ akʼbel yil slokʼoltak yan lumetik ta jun mukʼta televisione. Akʼo mi jaʼ noʼox laj yakʼbe yil Jesus li Satanase, li kʼusi oy ta yoʼontone jaʼ ti akʼo skejan sba sventa x-ichʼat ta mukʼe (Mat. 4:8, 9). Jaʼ yuʼun, li kʼusi oy ta yoʼonton Satanas kʼalal laj yikʼ batel ta templo li Jesuse, jaʼ ti xakʼ ta vokol li xkuxlejale xchiʼuk ti sjip sba yalel li ta temploe. Pe muʼyuk stsʼuj ta preva li Jesuse. Ta melel, jaʼ jun tsatsal preva laj yaʼi li Jesuse; pe ti jaʼuk noʼox laj yichʼ akʼbel yile mu jechuk laj yaʼi ti jechuke.

Jech oxal, xuʼ van bat ta Jerusalen xchiʼuk muy ta templo ti bu mas toyol li Jesuse. Pe jech kʼuchaʼal laj kalbetik skʼoplal ta slikebale, mu jnaʼtik lek mi ikʼe onoʼox batel ta templo li Jesuse o mi jaʼ noʼox akʼbat yil. Pe li kʼusi jnaʼojtik leke, jaʼ ti oy jayibuk velta laj yichʼ akʼel ta preva yuʼun Satanas sventa spas kʼusi chopol li Jesuse, pe muʼyuk bu stsʼuj ta junuk preva.