«Mu me xavul avoʼontonik ta sventa li yokʼomale, yuʼun oy kʼusi chakʼ vul oʼonton xtok li ta yokʼomale» (MATEO 6:34).

¿Kʼusi skʼan xal? Stalel onoʼox ti ta jvul koʼontontike. Ta skoj ti oy xa kʼusi ta jvul-o koʼontontike mu me lekuk ti ta xa jnoptik ta sventa li yokʼomale. Akʼo persa ti mu xavul avoʼonton ta sventa li kʼusi chtal ta jelavele.

• Kʼalal sujomutik xchiʼuk mu xa noʼox jnaʼ kʼusitik ta jpas ta jkuxlejaltike xuʼ me xakʼbutik vul oʼonton. ¿Kʼusi van xuʼ jpastik? Baʼyel, stalel onoʼox ti ta jvul koʼontontik bakʼintike xchiʼuk ti mu xa noʼox jnaʼ kʼusi ta jpas ta jkuxlejaltike, pe mi chavul avoʼonton ta skoj li kʼusi mu spas avuʼune, mas to me chalubtsaj. Xchibal, teuk me ta ajol ti xuʼ van mu toj chopoluk chkʼot ta pasel jech kʼuchaʼal lanop toʼoxe.

«Li pʼijilal ta toyole [...] lek snaʼ snopel» (SANTIAGO 3:17).

¿Kʼusi skʼan xal? Mu xanop ti lek chbat avuʼun skotole. Mu xasuj aba spasel li kʼusi mu spas avuʼune xchiʼuk mu xasuj li yantike.

• Bikʼit xavakʼ aba, jaʼ noʼox xapas li kʼusi spas avuʼune, akʼo venta li kʼusi spas avuʼune xchiʼuk li kʼusi spas yuʼun yantike. Mi jech la apase, lek chavaʼi aba xchiʼuk jech chaʼi sbaik li yantik eke, vaʼun lek me kʼusi chkʼot ta pasel avuʼun. Jech xtok tseʼinan noʼox me. Kʼalal chijtseʼin yuʼun li kʼusi muʼyuk lek chbat ta pasel kuʼuntike lek chaʼi li jbekʼtaltike, vaʼun mas xa me jun koʼontontik.

«Li buchʼu oy kʼusi lek snabe skʼoplale te noʼox tsʼijil chkom» (PROVERBIOS 17:27).

¿Kʼusi skʼan xal? Kʼalal oy kʼusi chopol chkaʼitike, mu xa lekuk kʼusi ta jnoptik, jaʼ yuʼun, akʼo persa ti tsʼijil xakome.

• Akʼo venta li kʼusi chavul-o avoʼontone xchiʼuk ti kʼu yelan chavaʼi aba yuʼune. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal chavul avoʼontone, xuʼ xatsak ta vun li kʼusi chanope, ti kʼu yelan chavaʼi abae xchiʼuk li atalelale. Mi anaʼoj xa kʼusi tspasbot kʼalal chavul avoʼontone, jaʼ tskoltaot sventa xanaʼ kʼusi xuʼ xapas. Jech xtok, mu xapas li kʼusi anaʼoj chakʼbot vul oʼontone, jaʼ lek kʼelo kʼusi xuʼ xapas sventa mu masuk xavul avoʼonton yuʼun. Jech kʼuchaʼal liʼe, chʼakbo lek yorail li jujutos kʼusi chapase.

• Jelajtik kʼusi ta jvul-o koʼontontik ta skoj ti jelajtik kʼusi ta jnoptike, jaʼ yuʼun akʼo persa sjelel anopben. Jkʼeltik batel junchibuk ti kʼusi xuʼ xapase:

  1. Mu aniluk kʼusi chopol xanop ta stojolal li yantike. Jnoptik ti oy buchʼu ta jech noʼox tstikʼ sba ochel ti bu acholoj abae, mi chanop ti yuʼun muʼyuk lek stalelal ti jech tspase, jaʼ cha-ilin-o. ¿Mi mu jaʼuk lek ti xanop ti muʼyuk kʼusi chopol oy ta yoʼonton ti jech tspase? Yuʼun yikʼal van muʼyuk onoʼox kʼusi chopol oy ta yoʼonton.

  2. Kʼelbo li slekil xtoke. Mi jal te amalaoj sventa xa-echʼ ta doktor o mi jal chamala sventa xlokʼ akaroale, xuʼ xachan jlikuk vun o xuʼ xapas yan kʼusitik.

  3. Baʼyel nopbo lek skʼoplal. Xi xajakʼbe abae: «¿Mi jech-o van chopol chkil okʼom chaʼej li kʼusi chopol chkil avie?». Chano skʼelel li kʼusi tsots skʼoplal ta melele xchiʼuk li kʼusi mu masuk tsots skʼoplale.

«Oyuk me smelolal skotol li kʼusitik chapasike xchiʼuk lekuk me xchapet avuʼunik skotol» (1 KORINTIOS 14:40).

¿Kʼusi skʼan xal? Oyuk lek yorail li kʼusitik chapase.

• Jkotoltik skʼan jkʼeltik li kʼusi baʼyel skʼan jpastike. Mi te noʼox chavikta komel li kʼusi skʼan noʼox xapase, mas chavul-o avoʼonton ta skoj ti tstsob sba skotol li kʼusitik chapase. Jkʼeltik batel junchibuk ti kʼusi stakʼ xapase:

  1. Chʼakbo lek yorail li kʼusitik chapas jujutose.

  2. Akʼo venta kʼusi tsmakot mi te noʼox chavikta li kʼusi skʼan noʼox xapase, vaʼun kʼelo kʼusi xuʼ xapas.

«Mas lek mi ta jkuxtik jlikeluke, jaʼ altik mi ta jmil jbatik ta abtele, yuʼun xkoʼolaj kʼuchaʼal ta jnutstik ikʼ» (EKLESIASTES 4:6).

¿Kʼusi skʼan xal? Li buchʼutik jaʼ noʼox batem ta yoʼontonik abtele, xuʼ van mu xa xakʼ yorail yuʼunik xchiʼuk muʼyuk xa yipalik sventa skʼupinik li sbalil yabtelike.

• Ta spʼisoluk noʼox xa-abtej xchiʼuk ta spʼisoluk noʼox xasaʼ atakʼin. Maʼuk xa mas xamuyubaj mi ep atakʼine xchiʼuk mu xanop ti jaʼ xa muʼyuk chavul avoʼontone, yuʼun jaʼ noʼox chakʼbot mas vul oʼonton. Xi chal ta Eklesiastes 5:12: «Ta skoj ti ep kʼusitik x-ayan yuʼun li jkʼuleje, mu x-och-o svayel». Jaʼ lek baluk noʼox xavaʼi li kʼusitik oy avuʼune.

• Chʼakbo yorail sventa xakux. Mi chapas li kʼusi chakʼupine, jaʼ tskoltaot sventa mu masuk xavul avoʼonton. Pe pʼijan me, yuʼun mi naka kʼel television chapas o yan kʼusitik ti te noʼox xachotet yuʼune, mu masuk chatabe sbalil.

• Ta spʼisoluk noʼox xatunes li kʼusitik achʼ chlokʼanuke. Mu jujulikeluk xakʼel akoreo, amensaje o li redes sosialese. Mi maʼuk yorail cha-abteje, mu xakʼel akoreo sventa avabtel mi mu persauk tajeke.

Oy «jutuk sbalil kʼalal ta jpastik ejersisioe» (1 TIMOTEO 4:8).

¿Kʼusi skʼan xal? Lek chaʼi abekʼtal mi chapasilan ejersisioe.

• Nopeso aba ta spasel li kʼusitik lekike. Li spasel ejersisioe mas chakʼ avipal xchiʼuk jaʼ tskoltaot sventa mu masuk xavul avoʼonton. Jaʼ xalajes li kʼusitik lek chaʼi abekʼtale, mu xatsʼik viʼnal xchiʼuk vayan me lek xtok.

• Kʼalal chavul avoʼontone, mu me xanop ti jaʼ tskoltaot li sikʼolale, li drogae o li poxe. Yuʼun ta tsakale, jaʼ noʼox chakʼbot vul oʼonton, cha-ipaj-o yuʼun xchiʼuk jech noʼox chalajes atakʼin.

• Skʼan xabat ta doktor mi solel mu xa noʼox xanaʼ kʼusi chapas chavaʼie. Mi labat ta doktore, maʼuk skʼan xal ti yuʼun mu xa stsal avuʼun li vul oʼontone.

Tojoban «stʼujel li kʼusi mas tsots skʼoplale» (FILIPENSES 1:10).

¿Kʼusi skʼan xal? Akʼo venta li kʼusi mas tsots skʼoplale.

• Tsako ta vun li kʼusitik mas tsots skʼoplale xchiʼuk li kʼusitik mu toj masuke. Yuʼun jaʼ tskoltaot sventa jaʼ xavakʼ ta avoʼonton spasel li kʼusi mas tsots skʼoplale, te chavakʼ venta ti butik stakʼ iktael ta tsʼakale, ti butik stakʼ xavakʼbe spas yantike o mu xapas.

• Tsako ta vun li kʼusitik chanop chapas ta jun xemanae xchiʼuk ti kʼu sjalil chachʼakbe yoraile. Vaʼun, kʼelo kʼuxi xuʼ lek xatunes li akʼakʼale. Mi la avakʼ venta ti lek chbat ta pasel skotole, mu xa masuk chavul avoʼonton.

• Chʼakbo yorail sventa xakux. Yuʼun akʼo mi jlikel noʼox ta jkuxtik, ta jta kiptik xchiʼuk jaʼ tskoltautik sventa mu masuk jvul koʼontontik.

«Li kʼusi tsvul-o yoʼonton li jun vinike jaʼ tslubtsanat yuʼun, pe jaʼ chpatbat yoʼonton yuʼun li lekil kʼope» (PROVERBIOS 12:25).

¿Kʼusi skʼan xal? Kʼalal ta slekil yoʼonton tskʼoponoxuk li yantike, jun noʼox avoʼonton yuʼun.

• Albo junuk avamigo ti kʼu yelan chavaʼi abae. Jaʼ tskoltaot sventa xatojob lek snopel xchiʼuk tskoltaot sventa xavil kʼusi xuʼ xapas ti muʼyuk toʼox jech anopoje. Xuʼ van mas xa lek chavaʼi aba akʼo mi jaʼ noʼox laj avalbe li avokole.

• Kʼano koltael. ¿Mi xuʼ van xavakʼbe spas yantik li kʼusi chapase o ti xasaʼ buchʼu xuʼ skoltaot li ta avabtele?

• Mi jaʼ chakʼbot vul oʼonton li achiʼil ta abtele, kʼelo kʼusi xuʼ xapas sventa xyoch jutuk. ¿Mi xuʼ xavalbe ta slekil avoʼonton li kʼusi tspas ti jaʼ chavul-o avoʼonton yuʼune? (Proverbios 17:27). Mi jech-o stalelale, ¿mi xuʼ van mas xa jutuk xachiʼin ta loʼil?

«Xmuyubajik noʼox li buchʼutik chakʼik venta ti chtun yuʼunik li beiltasel chakʼ Diose» (MATEO 5:3).

¿Kʼusi skʼan xal? Maʼuk noʼox chtun kuʼuntik veʼlil, jkʼuʼtik xchiʼuk ti oyuk bu xijnakie, chtun kuʼuntik xtok li beiltasel chakʼ Diose. Sventa xijmuyubaje, skʼan xkakʼtik venta ti chtun kuʼuntik li beiltasel chakʼ Diose xchiʼuk ti xkakʼ ta jkuxlejaltike.

• Tskoltaot mi la akʼopon Diose. Li Diose chalbutik ti akʼo xkalbetik li kʼusi ta jvul-o koʼontontike, yuʼun oyutik ta yoʼonton (1 Pedro 5:7). Mi la akʼopon Dios xchiʼuk mi jaʼ chanopbe skʼoplal li kʼusitik lekike, tspas ta jun avoʼonton (Filipenses 4:6, 7).

• Jaʼ xachanbe skʼoplal li kʼusitik xuʼ snopajesot ta stojolal Diose. Te oy ta Vivlia li tekstoetik laj kaltik ti jaʼ tskoltautik sventa xijnopaj ta stojolal li Diose. Li beiltaseletik ta Vivliae jaʼ tskoltautik sventa jta jpʼijiltik xchiʼuk ti xijtojob snopele (Proverbios 3:21). ¿Kʼu yuʼun mu xlik akʼel li Vivliae? Ti bu xuʼ xlik achane jaʼ van li slivroal Proverbiose.