Li kʼusi mu x˗albe yuʼun skʼoplal li siensiae

CHICHʼ TIJEL TA

Akʼo mi ep xa kʼusitik xchanojik ta sventa vinajel balumil li sientifikoetike, pe ep to kʼusitik ti mu xchapbe yuʼunik smelolale.

Li siensiae, ¿mi snaʼojik kʼuxi lik talel li vinajel balumil xchiʼuk kuxlejale? Ti melel xkaltike, mu snaʼik. Epal sientifikoetik ti chchanbeik skʼoplal vinajel balumil ti ojtikinbilik kʼuchaʼal cosmólogoetike chalik ti xuʼ la xchapbe yuʼunik smelolal kʼuxi lik tal li vinajel balumile. Pe li Marcelo Gleiser ti mu snaʼ lek mi oy Diose (agnóstico), ti jaʼ jun maestro ti chchanbe skʼoplal kʼanaletike (Astronomía) ta Universidad de Dartmouth xi chale: «Mu x˗albe˗o kuʼunkutik smelolal kʼuxi lik talel li vinajel balumile».

Pe, ¿kʼuxi lik talel li kuxlejale? Xi chal li revista Science News: «Yikʼaluk mu x˗albe˗o kuʼunkutik lek skʼoplal kʼuxi lik talel li kuxlejal ta balumile. Yuʼun jutuk mu skotoluk li tonetik xchiʼuk baketik ti xuʼ jaʼ chalbutik skʼoplal kʼuxi lik talel li kuxlejale chʼayem xa skʼoplal». Li loʼiletik taje chakʼ ta ilel ti mu to xchapbe yuʼunik smelolal kʼuxi lik talel li vinajel balumil xchiʼuk kuxlejal li siensiae.

Yikʼaluk van xi chanope: «Mi oy buchʼu la spas li kuxlejal li ta balumile, ¿buchʼu van la spas? Jech xtok, mi oy jun Jpasvanej ti lek yoʼonton xchiʼuk pʼije, ¿kʼu yuʼun ti te noʼox skʼeloj ti chkil jvokoltike? ¿Kʼu yuʼun te noʼox skʼeloj ti oy epal relijionetike? ¿Kʼu yuʼun yakʼoj to permiso ti spas kʼusitik chopol li buchʼutik oy srelijionik ta alele?».

Li siensiae mu xchapbe yuʼun smelolal taje. Pe taje maʼuk skʼan xal ti chʼabal xa bu ta jtabetik stakʼobile, yuʼun oy epal krixchanoetik te staojbeik stakʼobil ta Vivlia.

Junantik sientifikoetike xchanojbeik skʼoplal kʼusi chal li Vivliae. ¿Mi chakʼan chanaʼ kʼu yuʼun kʼot ta nopel yuʼunik ti oy jun Jpasvaneje? Ochan ta jw.org, laje xi xatsʼiba li ta saʼobile: «Li kʼusi tsnopik ti kʼu yelan lik tal li kuxlejale».

La xchʼunik ti oy jun jpasvanej ta skoj li siensia xchiʼuk li Vivliae

Gueorgui Koidán, químico

Li kabtele jaʼ ti ta jtsob o ta jtsʼak li moléculaetike. Xkoʼolaj kʼuchaʼal tajimol ta ajedrez: skʼan xichʼ naʼel bu junukal skʼan xichʼ bakʼesel. Mi mu jechuk laj yichʼ pasel li ta moléculaetike, ta me sok. Toj vokol yilel li kabtele, pe mi jsetʼuk xkoʼolaj ti kʼu yelan ch˗abtej li célulaetike, yuʼun ta smilal xa noʼox célulaetik oy kʼusitik tspas sventa xmeltsaj yuʼun moléculaetik ti mas to vokolik ta pasele. Taje chakʼ kil ti oy jun químico ti mas to xtojobe, jaʼ xkaltik, jun Jpasvanej.

Kʼalal la jchan li Vivliae, laj kakʼ venta ti mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li yan livroetike. Akʼo mi leʼ xa ta chaʼmil jabil tsuts stsʼibaele, jnaʼoj lek ti jtunel˗o li tojobtaseletik yichʼoje. Jtunelik˗o li kʼusi chal sventa jchapan jkʼoptik ta kutsʼ kalaltik, ta jlakʼnatik xchiʼuk li ta kabteltike. Kʼot ta nopel kuʼun ti jaʼ noʼox xuʼ xakʼbutik lekil tojobtasel li buchʼu toj pʼije.

Yan-Der Hsuuw, embriólogo

Kʼalal chlik napʼuk jun olole, skotol li célulaetike jmoj ch˗abtejik sventa xjoypʼijik ta nervio, ta chʼuxuvetik, ta baketik, ta chʼichʼ o ta yan kʼusitik. Jaʼ to ti kʼuxi tspas ta jun olole. Mu to xkaʼibekutik lek smelolal kʼuxi ch˗abtej li célulaetik sventa xkʼataj ta jun olole. Ta jnope oy buchʼu toj pʼij ti jaʼ la spas li kuxlejale.

Li ta Vivliae ta Salmo 139:15 xchiʼuk 16 chal kʼu yelan chnapʼ talel ta xchʼut smeʼ li jun olole. Chkale xkoʼolaj tajek xchiʼuk li kʼusi jaʼ to yakʼojik tal venta li sientifikoetike. ¿Kʼuxi xa noʼox ti lek ta xchapbe smelolal li kʼusi laj yichʼ tsʼibael leʼ xa ta epal jabiletike? Li buchʼu la stsʼiba li Salmoe jamal xvinaj ti jaʼ akʼbat snaʼ yuʼun Jpasvanej sventa stsʼibae.