Te setel ta jpat jxokontik li yaj-anjeltak Jeovae

TSLOʼILTA CHRISTABEL CONNELL

Chʼayem tajek koʼontonkutik ta stakʼbel ta Vivlia li kʼusitik tsjakʼ Christophere, jaʼ yuʼun mi jsetʼuk bu xkakʼkutik venta ti li jalijkutik tajeke; mi jaʼuk bu xkakʼkutik venta xtok ti te xnachʼet-o tskʼel ventana li Christophere. Kʼalal laj koʼontonkutik li ta vulaʼale la to xnachʼta echʼel ventana, vaʼun xi laj yalbunkutike: Lek xa xa batik; chʼabal xa kʼusi xibal sba. Ay yakʼunkutik ti bu jkotanoj komel jvisikletakutike, vaʼun sut echʼel. ¿Kʼusi ti laj yile? ¿Xchiʼuk kʼu yuʼun ti toj xibal sba laj yile?

CHRISTABEL jbi, li vokʼ ta sjabilal 1927 ta Sheffield Inglaterra (Earl li sjol jbi kʼalal muʼyuk toʼox nupunemune). Kʼalal jaʼo yakal li Xchibal Mukʼta Pas kʼop ta spʼejel Balumile jin ta jpʼej bomba li jnae, jaʼ yuʼun la stakikun batel ta sna jyaya sventa xnel kuʼun li jchanune. Kʼalal li ay ta chanob vun yuʼun katolikoetike, ep ta velta la jakʼbe li monjaetik kʼu yuʼun ti toj echʼ noʼox majbail xchiʼuk choplejal liʼ ta balumile. Muʼyuk bu xtakʼ yuʼun lek li monjaetik li kʼusi ta jakʼe xchiʼuk mi jaʼuk bu xtakʼ yuʼunik ek li yantik ti oy srelijionike.

Li chanunaj sventa enfermera kʼalal tsuts li pas kʼope. Li bat ta Londres sventa xi abtej li ta Hospital General ta Paddingtone, pe mas to oy majbailetik li ta lum taje. Kʼalal jaʼtik toʼox lokʼ echʼel sventa bat ta pas kʼop ta Corea li jun jbankile te laj kil ti tsots tajek tsmaj sbaik chib viniketik li ta spat ospitale. Akʼo mi yayijem tajek kom li june, pe muʼyuk buchʼu koltaat. Ta melel, li vinik taje tupʼ-o sat ta skoj li majbaile. Taje jaʼtik-o ti kʼalal lik batkun ta tsobajel yuʼun espiritistaetik ti chkʼot xchiʼinun jmeʼe. Pe mi jaʼuk bu jchan xtok ti kʼu yuʼun toj ep choplejale.

Lik jchan li Vivliae

Li jbankilkutik ti John sbie kʼot ta yajrextiko Jeova, jun veltae ay svulaʼanun xchiʼuk xi li sjakʼbune: «¿Mi xa naʼ kʼu yuʼun ti toj echʼ noʼox choplejale?». «Mu jnaʼ», xkut. Vaʼun la sjam li sVivliae xchiʼuk la skʼel Apocalipsis 12:7-12. Vaʼun jaʼ te laj kaʼi ti jaʼ bankilal j-akʼ choplejal liʼ ta balumil li Satanás xchiʼuk spukujtake. Ta mas jelavel jutuk une lik jchan Vivlia xchiʼuk yajrextikotak Jeova, jech laj pas kʼuchaʼal laj yalbun jbankile. Pe muʼyuk la jkʼan laj kichʼ voʼ ta skoj li xiʼtael krixchanoetike (Pro. 29:25).

Jech li jvix Dorothy eke kʼot ta yajrextiko Jeova. Li ta Nueva York ta 1953 echʼ jun mukʼta tsobajel ti ta yantik lum likemik tal jlom li buchʼutik te ayike, vaʼun kʼalal sutik tal li ta mukʼta tsobajel xchiʼuk slekom li jvixe laj kalbeik ti laj xa kichʼ chanubtasel ta Vivliae. Xi la sjakʼbun li Bill: «¿Mi la asaʼ skotol li tekstoetik ta aVivliae? ¿Mi la apas subrayar li stakʼobiltak ta alivroe?». Kʼalal muʼyuk xkute, xi laj yalbune: «¡Muʼyuk bu chanunajemot chaʼa! Saʼo li ermana ti cha svulaʼanot toʼoxe, vaʼun lik chanunajan yan velta». Jaʼo lik  yilbajinun pukujetik li vaʼ kʼakʼal taje. Xvul to ta jol ti ta jpasilanbe orasion Jeova sventa xi xchabiune xchiʼuk ti xi skoltaun lokʼele.

Prekursora ta Escocia xchiʼuk ta Irlanda

Li ta 16 yuʼun enero ta 1954 laj kichʼ voʼ, vaʼun li ta mayoe laj kikta li kabtel ta enfermerae, li ta junio une lik tunkun ta prekursora. Vaxakib u ta tsʼakale li take echʼel ta prekursora espesial ta Grangemouth, Escocia. «Te setel» ta jpat jxokon yaj-anjeltak Jeova laj kaʼi li ta lum ti stuk bu chʼikile (Sal. 34:7).

Li ta 1956 laj kichʼ albel ti chbat tunkun ta Irlandae. Te la stakikun echʼel xchiʼuk chaʼvoʼ ermanaetik ta jteklum Galway. Li ta sba kʼakʼal li lokʼ ta chol mantale te li kʼot ta sna jun pale. Vaʼun kʼot jun polisia kʼalal naka toʼox lek jlikel jkʼotelkutike, laj yikʼunkutik echʼel ta kavilto. Kʼalal la sjakʼbun kʼusi jbikutik xchiʼuk ti bu stukʼil nakalunkutike bat kʼopojuk ta telefono. Xi laj kaʼikutik jutuk li kʼusi chale: «Jnaʼ xa padre, jnaʼ xa lek bu stukʼil nakalik». ¡Jaʼ takbil batel yuʼun pale li polisiae! Li buchʼu jchʼamunojbekutik snae la sujik ti akʼo snutsunkutik lokʼele, vaʼun laj yalbunkutik Betel ti akʼo xi lokʼkutik li ta lum taje. ¡Kʼajomal toʼox oxib xemana jkʼotelkutik ta Galway un! Mas xaʼox ta lajuneb minuto yechʼel li kʼotkutik ti bu chlokʼ trene, pe li trene te toʼox kotol xchiʼuk oy jun vinik ti te smalaoj sventa chakʼ lek venta ti xi batkutike.

Laj kichʼkutik takel batel ta Limerick, jaʼ jun lum xtok ti tsots yip ch-abtej te li Katolikoe. Oy epal krixchanoetik ti chilbajinunkutik skotol orae, chi slabanunkutik xchiʼuk ep krixchanoetik ti mu skʼan lek sjam snaik ta skoj ti chiʼike. Jech onoʼox, kʼalal jun toʼox jabil yechʼel taje tsots la smajik jun ermano li ta nopol bikʼit lum ti Cloonlara sbie. Jaʼ yuʼun li muyubajkutik tajek ti laj kojtikinkutik li Christophere, jaʼ ti buchʼu laj kalbe skʼoplal ta slikebale, xchiʼuk laj yalbunkutik ti xbat la jchapbekutik smelolal li kʼusi tskʼan tsnaʼe. Kʼalal bat jvulaʼankutik yan veltae te och echʼel jun pale li ta snae xchiʼuk la suj li Christopher ti akʼo snutsunkutik lokʼele, pe xi la stakʼbe une: «Voʼon laj tak ta ikʼel li tsebetik ti la stijik stiʼ jnaʼ sventa x-ochik tal li ta yut jnae. Yan li voʼot ti muʼyuk onoʼox xavakʼ avokol ta stijel stiʼ jnae muʼyuk takbilot ta ikʼel». Xkapet tajek sjol lokʼ echʼel un li palee.

Li palee te smalaojunkutik ta spat sna Christopher xchiʼuk epal viniketik, pe li voʼonkutike mu jnaʼkutik. Li Christophere snaʼoj onoʼox ti muʼyuk lek sjolike, jaʼ yuʼun jech la spas ti kʼuchaʼal laj kal ta slikebale. La smala baʼyel ti akʼo xbat li epal krixchanoetike, vaʼun jaʼ to laj yakʼ batkunkutik. Ta mas tsʼakale laj kaʼikutik ti laj yichʼik sujel xchiʼuk yutsʼ yalal ti akʼo xikta li slumalike, vaʼun batik ta Inglaterra.

Li stakikun ta ikʼel ta Galaad

Kʼalal jaʼo yakal ta jchapan jba sventa chi bat ta mukʼta tsobajel ti ta yantik lum likemik tal jlom li buchʼutik te ayike, ti echʼ ta sjabilal 1958 ti «Voluntad Divina» sbie, jaʼo laj kichʼ takel ta ikʼel li ta chanob vun ta Galaad 33. Jaʼ yuʼun muʼyuk bu xi sut echʼel ta jna kʼalal nel li mukʼta tsobajele, moʼoj, bat tunkun ta Collingwood (Ontario, Canadá), jaʼ to li lokʼ echʼel ti kʼalal li bat ta chanob vun ta 1959. Li ta mukʼta tsobajele te laj kojtikin Eric Connell. Li stuke lik xchan mantal ta 1957 xchiʼuk lik tunuk ta prekursor ta sjabilal 1958. Ti kʼalal echʼ li mukʼta tsobajele te lik stakbun talel karta jujun kʼakʼal ti kʼalal te oyun ta Canadá xchiʼuk ta Galaade. La jnop kʼusi van chkʼot ta pasel ta jtojolalkutik kʼalal mi nel kuʼun li jchanune.

Kʼalal li ay li ta chanob vun ta Galaade jaʼ li kʼusi mas toj tsots skʼoplal kʼot ta jkuxlejale. Li Dorothy xchiʼuk smalale te ayik ek li ta chanob vun taje. Li stukike laj yichʼik takel echʼel ta Portugal, yan li voʼone labal to laj kaʼi ti laj kichʼ takel echʼel ta Irlanda xchiʼuk Eileen Mahoney. ¡Chopol tajek laj kaʼi ti muʼyuk jmoj xi bat xchiʼuk jvixe! La jakʼbe jun jchanubtasvanej kuʼunkutik mi yuʼun van oy kʼusi chopol jpasoj, vaʼun xi la stakʼbune: «Muʼyuk, pe li voʼot xchiʼuk Eileen lek la avaʼiik ti buyuk noʼox xa takatik echʼele, ¿mu jechuk?». Ta melel, ti bu laj kichʼkutik takel batele jaʼ ta Irlanda.

Li chaʼsut batel ta Irlanda

Li sut batel yan velta ta Irlanda ta agosto ta 1959, te lik tunkun ta tsobobbail ta Dún Laoghaire. Li vaʼ kʼakʼal taje talem xaʼox ta Inglaterra  li Eric xchiʼuk toj echʼem xmuyubaj ti nopol xa tajek xkil jbakutike. Tskʼan ch-och yaʼi ta misioneroal ek, jaʼ yuʼun xi la snope: «¿Kʼu yuʼun mu xi bat ta chol mantal te ek mi yakal tstakik echʼel misioneroetik ta Irlandae?». Tal ta lum Dún Laoghaire, vaʼun li nupunkutik ta 1961.

Vakib u ta mas tsʼakale tsots tajek kʼusi la snuptan li Eric ta smotoe. Tsots la smaj sjol, vaʼun li doktoretike mu snaʼik mi x-echʼ yuʼun. Oxib xemana te tikʼil ta ospital xchiʼuk voʼob u la jchabi ta jnakutik jaʼ to ti kʼalal echʼ yuʼune. Kʼalal jech taje, laj kakʼbe yipal bu kʼalal xuʼ kuʼun ta sventa li kabtel ta stojolal Diose.

Li ta 1965 laj kichʼkutik takel echʼel ta jun tsobobbail ta Sligo ti oy vaxakib jchol mantaletik tee, jun lum ti ta tiʼnab oy li ta noroeste. Oxib jabil ta mas tsʼakale te li tunkutik ta jun bikʼit tsobobbail ta Londonderry ti mas ta norte xkome. Jun velta ti chi batkutik xaʼox ta jnakutik kʼalal laj koʼontonkutik ta chol mantale, jaʼ to kilkutike te stimanojik alambre ta oʼlol kaye. Likem xaʼox ta Irlanda del Norte li The Troubles (Li kʼopetike). Li jtsop kerem-tsebetike chchikʼik karoetik, vaʼun pas ta chaʼchʼak li lume: katolikoetik xchiʼuk li yan relijionetik ti xchʼunojik Cristoe. Toj xibal xa sba ti kʼalal ta jtuchʼkutik li lum taje.

Te nakalunkutik xchiʼuk ta jcholkutik mantal ti bu oy kʼope

Pe ta sventa li kabtelkutik ta stojolal Diose te xi tal xi batkutik. Jaʼ jech laj kaʼi jbakutik yan velta xtok ti xkoʼolaj kʼuchaʼal te setel anjeletik ta jpat jxokonkutik yaʼeluke. Kʼalal chlik kʼop ti bu ta jcholkutik mantale chi lokʼkutik ta anil, jaʼ to chi sutkutik batel yan velta mi paj li kʼope. Jun veltae te lik kʼop ti bu nopol jkuartokutike. Jlom kʼusitik te chlilij tal ta stiendail pintura ti yakal chkʼakʼe te tsʼujanuk tal ta stiʼ jventanakutik. Jaʼ yuʼun muʼyuk bat vaykunkutik te, yuʼun chi xiʼkutik mi xtil skʼakʼal li jkuartokutike. Li ta 1970 li batkutik ta naklej ta Belfast. Te xa laj kaʼikutik ti til skʼakʼal li stiendail pintura ta skoj jun cóctel molotov (bomba) xchiʼuk li mukʼta na ti bu toʼox nakalunkutike til la skʼakʼal ta sleb kʼokʼ ek.

Jun velta xtok ti kʼalal jaʼo yakalunkutik ta chol mantal xchiʼuk jun ermanae laj kilkutik jun tuvo ta ventana ti muʼyuk bu xkilkutik-o jeche. Muʼyuk bu xi pajkutik ta xanbal, pe kʼalal naka toʼox echʼem jayibuk minutoe tʼom li tuvo taje, yuʼun jaʼ jun bomba. ¡Li jlakʼnatakutike la snopik ti voʼon la la jkakʼkutik li bombae! Pe jaʼo laj yikʼunkutik ochel ta sna jun ermana, vaʼun li jlakʼnakutike mu xa kʼusi xalik, yuʼun la snopik ti maʼuk ta jmulkutik ti jech tʼom li bomba ta skoj ti la jkichʼkutik ikʼel ochel ta yut nae.

Li ta 1971 li sutkutik batel ta Londonderry, yuʼun bat jvulaʼankutik jun ermana. Kʼalal laj kalbekutik ti ep kʼusitik sbusanojik sventa tsmakik be ti bu li echʼkutike, xi la sjakʼbunkutike: «¿Mi muʼyuk buchʼu te un?». Laj kalbekutik ti oye, pe muʼyuk bu stsakunkutik ta mukʼ ta jyalel. Chʼayal to kʼot yoʼonton li ermanae. Yuʼun li volje-chabjee oy kʼusi kʼot ta pasel te, la smakik ta be jun doktor xchiʼuk jun polisia xchiʼuk la xchikʼbeik li skaroike.

Li ta 1972 li batkutik ta naklej ta Cork. Laje li tunkutik ta Naas, ta tsʼakale Arklow. Ta slajebal xa une li takekutik echʼel ta Castlebar li ta sjabilal 1987, jaʼ ti bu nakalunkutik avie. La jta jun jmotonkutik te, jaʼ ti la jkolta jbakutik ta svaʼanel Salon sventa Tsobobbaile. Tsots ipaj ta sjabilal 1999 li Eric, pe chabij kuʼun jaʼ to ti kʼalal echʼ yuʼun ta skoj li koltael laj yakʼbun Jeovae xchiʼuk ti kʼuxubinvan li ermanoetik ta tsobobbaile.

Chib xa velta ayemunkutik xchiʼuk Eric li ta Chanob vun sventa Abtelal ta Prekursore, li stuke yakal-o chtun ta mol ta tsobobbail. Stsakojun tsatsal artritis xchiʼuk tsʼakbil xa ta takʼinetik li jchukbenal xchiʼuk li sjol kakane. Akʼo mi ep tsʼikem tal kuʼun kontraineletik ta skoj yan relijionetik xchiʼuk ep kʼopetik kiloj ta jkuxlejal ta sventa politika xchiʼuk sventa jnaklejetik, pe li kʼusi mas tsots chkaʼie jaʼ ti mu xa stsʼot kuʼun jkaroe, yuʼun mu xa bu stakʼ xi bat lek. Skoltaojun ta bu kʼalal li tsobobbaile. Li avie oy xa jnamteʼ chi xanav xchiʼuk ta jtunes uni karo ti chanav ta bateria kʼalal nom bu chi bate.

Mas xa ta sien jabil chi abtejkutik kʼuchaʼal prekursor espesial xchiʼuk li Eric, 98 jabil ta Irlanda xchiʼuk muʼyuk bu jnopoj chkiktakutik. Muʼyuk jmalaoj chkilkutik skʼelobiltak juʼelal, pe jpatoj lek koʼontonkutik ti «te setel ta spat xocon» tsatsal yaj-anjeltak Dios li buchʼutik chiʼtaik Jeovae xchiʼuk ti tukʼ chtunik ta stojolale.