Oxib mukʼta tsobajel ti jaʼ la sjel jkuxlejale

TSLOʼILTA GEORGE WARIENCHUCK

¿MI OY ayemot ta junuk mukʼta tsobajel ti la stij avoʼonton sventa oy kʼusi xa jel li ta akuxlejale? Jaʼ jech kʼot ta jtojolal. Ta melel oxib mukʼta tsobajel ti la skoltaun ta jkuxlejale. Li baʼyele laj yakʼbun stsatsal koʼonton, li xchibale la xchanubtasun akʼo junuk noʼox koʼonton ta sventa li kʼusi oy kuʼune, xchiʼuk li yoxibale la stijbun koʼonton ta spasel mas li abtelal ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose. Pe yoʼ to mu xkal batel mase, ta jkʼan ta jchapbot kʼusi kʼotanuk ta pasel kʼalal skʼan toʼox jayibuk jabil xkʼot li mukʼta tsobajeletik taje, kʼalal bikʼitun toʼoxe.

Li vokʼ ta 1928, koʼol li chʼikutik xchiʼuk chaʼvoʼ jvixobtak, Margie xchiʼuk Olga, ta South Bound Brook, ta jun jteklum ta yosilal Nueva Jersey (Estados Unidos) ti kʼajomal toʼox chaʼmil jnaklejetik tee. Akʼo mi abol jbakutik, li jmeʼe lek snaʼ xlokʼ ta yoʼonton yakʼel li kʼusi oy yuʼune. Kʼalal oy stakʼin sventa tsmeltsan junuk lekil veʼlile, persa chakʼbe li jlakʼnakutike. Kʼalal baluneb toʼox jabilale, kʼot ta jnakutik jun ants yajrextiko Jeova ti ta húngaro chkʼopoje. Ta skoj ti jaʼ skʼopojel li jmeʼe la xchikintabe li kʼusi chale, vaʼun lik xchan li Vivliae. Ta tsʼakale jun ermana ti jtob sjabilal ti Bertha sbie, la xchanubtas batel ta Vivlia xchiʼuk la skolta sventa xkʼot ta yoʼonton li mantale.

Mu xi koʼolaj li kʼuchaʼal jmeʼe, chi kʼexav chi kʼopoj xchiʼuk mu jnaʼ mi lek li kʼusi ta jpase. Jech xtok, li jmeʼe muʼyuk tskʼupil kʼoptaun kʼalal oy kʼusi lek ta jpase. Moʼoj, yuʼun muʼyuk tstsak ta venta li kʼusi ta jpase. Kʼalal kumoj xa kokʼel ta jakʼbe kʼu yuʼun ti muʼyuk tstsak ta venta kʼusi ta jpase, xi chalbune: «Kʼelavil kuni kerem, li voʼone jkʼanojot tajek, pe mu jkʼan ti xa toyet xa noʼox xa pas aba ta stojolal yantike». Jnaʼoj ti lek li kʼusi tskʼan tspase, pe toj bikʼit laj kaʼi jba ta skoj li stalelale.

Jun kʼakʼale, jun ants ti jlakʼnakutik ti lek yoʼonton ta jtojolale laj yalbun mi ta jkʼan chbat jchiʼinbe yalabtak li ta chanob vun sventa relijion ti tspasik ta jujun domingo ta xchʼulnaike. Jnaʼoj ti muʼyuk lek chil Jeova taje, pe mu jkʼan ti chopoluk chaʼi sba li antse, jaʼ yuʼun li bat. Akʼo mi chopol chkaʼi jba ta skoj taje, oy jayibuk u li ay li ta xchʼulnaike. Jech noxtok, ta skoj li xiʼele oy kʼusitik la jpas ta chanob vun ti laj yilbajin jol koʼontone. Li direktore jaʼ jun vinik ti jpʼel xale, tskʼanbe maestroetik ti akʼo suj li jchanunetik sventa tspasik saludar li vanderae. Jun jabil laj kakʼ jba ta tsalel, jaʼ to ti oy kʼusi labal sba kʼot ta pasele.

Tsatsub koʼonton

Ta 1939 lik stsob sbaik ta jnakutik jtsop xchanel livro. Jaʼ la sbain yetʼesel jun chex kerem prekursor ti Ben Mieszkalski sbie. Jaʼ jun mukʼta tsatsal ermano. Chkil voʼone jaʼ xkom to snatil maʼ roperoe. Jkotol xi chkalbekutike: Big Ben (Mukʼta Ben), yuʼun lek sta-o li sbie. Pe manchuk mi chakʼ xiʼel li smukʼule, toj lek yoʼonton, ta skoj ti stseʼet noʼoxe jun koʼonton ta stojolal. Jaʼ yuʼun kʼalal laj yalbun mi xuʼ xbat jchiʼin ta chol mantale ta anil laj kalbe ti tanae. Ta kʼunkʼun la jkamigoin  jbakutik. Kʼalal chkat koʼontone, chchiʼinun ta loʼil ti xkoʼolaj kʼuchaʼal jbankile xchiʼuk tspatbun koʼonton. Li koltael laj yakʼbune toj jtunel laj kaʼi xchiʼuk solel la jkʼan tajek.

Ta 1941, li Bene ta karo chbat ta jun mukʼta tsobajel ta oxib kʼakʼal ta San Luis (Misuri) vaʼun laj yalbunkutik mi ta jkʼan chi batkutik xchiʼuk. Solel xi muyubaj tajek. Li bu mas nom ayemune jaʼ noʼox 80 kilometro yiloj li jnakutike, avi une 1,500 kilometro snamal chi bat. Kʼalal li kʼotkutik ta San Luise la jnuptankutik vokolil. Epal krixchanoetik laj xaʼox yalik ti chakʼik ta chʼom snaik sventa li ermanoetik ti chbatik ta mukʼta tsobajele. Pe li jnitvanejetik ta relijione laj yalbeik li krixchanoetik ti akʼo mu xchʼam ta snaik mi junuk yajrextiko Jeovae, jutuk mu skotoluk la xchʼunik. Manchuk mi jech, li utsʼ-alalil bu chi komkutik ta snaike muʼyuk la xchʼunik. Laj yalbunkutik ti jech ta spasik ti kʼuyelan yakʼoj yeike. Toj labal sba laj kil li stsatsal yoʼontonike.

Li ta mukʼta tsobajel taje laj yichʼik voʼ li jvixobtake. Li kʼakʼal taje, li ermano Rutherford ti likem ta Betel ta Brooklyne, laj yakʼ jun mantal ti labal xa noʼox sbae, te laj yalbe akʼo xvaʼiik skotol li ololetik ti oy ta yoʼontonik spasel kʼusi tskʼan yoʼonton Diose. Jech oxal 15,000 ololetik li vaʼikutik. Vaʼun laj yal ti akʼo xalik «¡Tana!» skotol li buchʼutik tskʼan chakʼbeik yipal ta xcholel mantale. Jkotol tsots laj kalkutik ti tanae, ta tsʼakale tsots la xtʼax skʼobik skotolik. ¡Toj echʼ noʼox labal sba!

Kʼalal nel xaʼox li mukʼta tsobajele ay jvulaʼankutik jun ermano ta Virginia Occidental. Li ermanoe la xchapbunkutik ti oy la jun velta kʼalal jaʼo chchol mantale, epal krixchanoetik ti ilinemike laj yakʼbeik majel xchiʼuk la skʼembeik chapopote xchiʼuk kʼukʼumetik ta sba. Chʼayal koʼonton laj kaʼi li kʼusi chale. «Pe muʼyuk ta xkikta jba ta xcholel li mantale», xi jpʼel yoʼonton laj yal li ermanoe. Kʼalal li sutkutik xaʼox batele, xkoʼolaj kʼuchaʼal David laj kaʼi jba, ti chapalun xa sventa xbat jtsal li Goliate, jaʼ xkaltik li direktor ta jchanob vune.

Kʼalal li bat ta chanob vune, ay jkʼel li direktore, ilinem sat la skʼelun. La jpasbe orasion Jeova ta koʼonton, la jtsak stsatsal koʼonton xchiʼuk xi laj kalbee: «Li ay ta jun mukʼta tsobajel yuʼun yajrextikotak Jeova xchiʼuk la jnop ti muʼyuk xa ta jpas saludar li vanderae». Li direktore muʼyuk kʼusi, laj yal jaʼ noʼox tskʼelbun jsat. Vaʼun, tsajubem ta skoj ti kapem tajeke, kʼunkʼun ilik li ta xilae, nopaj tal xchiʼuk xi tsots ye laj yalbune: «¡Mi muʼyuk cha pas saludar li vandera, ta jnutsotkutik lokʼel li ta chanob vune!». Pe jaʼ to muʼyuk bu li xiʼ, ta skoj taje jun tajek koʼonton laj kaʼi jba.

Ta jkʼan tajek chkalbe Ben li kʼusi kʼot ta pasele, jaʼ yuʼun kʼalal laj kil ta Salon sventa Tsobobbaile, xi muyubaj xi laj kalbee: «¡La snutsikun lokʼel li ta chanob vune! ¡Muʼyuk la jpas saludar li vanderae!». La smeyun, tseʼin xchiʼuk xi laj yalbune: «Ta melel jnaʼoj ti skʼanojot Jeova ta skoj li kʼusi la apase» (Deu. 31:6). La spatbun tajek koʼonton li kʼusi laj yalbune. Li chʼi-o batel ta mantal xchiʼuk jun jabil ta tsʼakale laj kichʼ voʼ ta 15 yuʼun junio ta 1942.

La jchan ti junuk noʼox koʼonton mi oy li kʼusi chtun kuʼune

Kʼalal echʼ xaʼox li xchibal mukʼta pas kʼop ta spʼejel Balumile, lik ayanuk mas takʼin li ta Estados Unidose, vaʼun li krixchanoetik tee lik saʼik kʼulejal. Lek jtojol chkichʼ xchiʼuk man kuʼun kʼusitik ti muʼyuk toʼox jnopoj ti xman kuʼune. Junantik kamigotake la sman smotoik; yantike la smeltsan lek snaik. Li voʼone la jman jkaro ti spajebal to toj achʼe. Ta kʼunkʼun chchʼay xaʼox batel ta koʼonton li kʼusitik sventa mantal ta skoj ti ta jkʼan ta jkʼupin li kʼusitik lekike, pe jnaʼoj ti muʼyuk lek li be jtamoj batele. Koliyal jun mukʼta tsobajel ta  oxib kʼakʼal ti laj yichʼ pasel ta Nueva York ta 1950 la skoltaun sventa jtukʼibtas li jkuxlejale.

Skotol li buchʼutik laj yetʼesik mantale, laj stijbeik yoʼonton li buchʼutik te oyik sventa xakʼbeik mas yipal xcholel li mantale. Xvul ta jol ti xi laj yal june: «Jipik lokʼel li kʼusitik muʼyuk chtun avuʼunike xchiʼuk akʼik persa li ta anilajel yuʼun yajtsʼaklomtak Cristoe». Voʼon xa yakal chalbun laj kaʼi. Laj kil xtok ti nel yuʼunik li chanob vun sventa Galaade xchiʼuk xi la jnope: «Mi chiktaik komel kʼusitik lek yuʼunik li ermanoetik liʼe ti jmoj jabilalkutik sventa chbatik ta yantike lume, skʼan jech jpas liʼ ta jlumal eke». Kʼalal laj li mukʼta tsobajele, jpʼel koʼonton la jnop ti chi och ta prekursore.

Jaʼo lik jkʼopon jbakutik xchiʼuk Evelyn Mondak, jun ermana ti jmoj jtsobobbailkutik ti jun yoʼonton chtun ta stojolal Jeovae. Li smeʼ Evelyne la stsʼites vakib yalab xchiʼuk jaʼ jun ants ti mu snaʼ xiʼe. Li kʼusi lek xaʼi spasele jaʼ ti chchol mantal ta yeloval jun xchʼulna jkatolikoetike. Li pale ta chʼulna taje ch-ilin xchiʼuk ep ta velta laj yal ti akʼo mu xa xchol mantal tee, pe li stuke muʼyuk bu xiʼ. Li Evelyne xkoʼolaj kʼuchaʼal smeʼ: mu sna xiʼ ta stojolal li krixchanoetike (Pro. 29:25).

Ta 1951 li nupun xchiʼuk li Evelyne, laj kikta kabtelkutik xchiʼuk li ochkutik ta prekursor. Jun jkʼelvanej ta sirkuito la stij koʼontonkutik sventa xi batkutik ta Amagansett, jun jteklum ti te oy ta stiʼ nab Atlántico ti 160 kilometro snamal xil li mukʼta lum Nueva York. Kʼalal la jkʼoponkutik li ermanoetik ta tsobobbail taje, laj yalik ti muʼyuk bu xuʼ xi komkutike, jaʼ yuʼun lik jsaʼkutik jun na ti stakʼ jochel echʼele (casa remolque), pe toj toyolik stojol laj kilkutik. Jaʼ to la jtakutik jun ti lajem tajeke, li yajvale 900 dolar la skʼanbunkutik, ti jaʼ jech yepal jmotonkutik laj kichʼkutik akʼbel kʼalal li nupunkutike. La jmankutik, la jmeltsankutik xchiʼuk laj kichʼkutik batel ti bu bat tunkunkutike. Akʼo mi jech, mu jnaʼ kʼusi chi kuxikutik-o, yuʼun mi junuk sentavo jtakʼin li kʼotkutik.

Li Evelyne lik abtejuk ta kus naetik, li voʼone laj ta kabtel ta skusel jun restaurante ta akʼobaltik ti bu tsmeltsanik italiano veʼlile. Li yajvale laj yalbun ti xuʼ xkichʼ batel li skomenal veʼlile. Jaʼ yuʼun kʼalal chi kʼot ta jnaʼe, ti jutuk mu skotoluk velta chib ora ta sobe, chnoj ta yikʼ pizza xchiʼuk sopa li jnakutike. Li veʼlil ti chaʼkʼixnabil xa taje jaʼ jun lekil veʼlil, mas to kʼalal yorail siktike, yuʼun toj echʼ noʼox sik chkaʼikutik. Bakʼintik li ermanoetik ta tsobobbaile, te chiktabunkutik jkot mukʼta choy ta xokon stiʼ jnakutik. Ti jayib jabil li tunkutik xchiʼuk li ermanoetik ta Amagansett lume la xchanubtasunkutik ti jaʼ noʼox chi jmuyubaj ta melel mi jun noʼox koʼontontik ti oy kuʼuntik li kʼusi chtun kuʼuntike. ¡Toj echʼ noʼox li muyubajkutik li jabiletik taje!

Ta jkʼan ta jpaskutik mas li abtelal ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose

Ta julio ta 1953 li aykutik ta jun mukʼta tsobajel internasional ta mukʼta lum Nueva York xchiʼuk ta sienal noʼox misioneroetik ti chtunik ta yantik lume. Toj labalik sba li kʼusitik tsloʼiltaike xchiʼuk ta skoj ti xmuyubajike xi muyubaj ek. Kʼalal jun j-etʼesej mantal laj yal ti oy to ep lumetik ti muʼyuk to bu cholbil mantale, laj kakʼkutik venta ti skʼan jpaskutik mas ta yabtel li Ajvalilal yuʼun Diose. Li ta mukʼta tsobajel taje laj kalkutik ti ta jkʼan chi ochkutik ta misioneroale. Li ta jabil taje la stakunkutik ta ikʼel sventa chi ochkutik li ta Chanob vun ta Galaad numero 23, li chanune chlik ta fevrero ta 1954. ¡Jaʼ jun mukʼta matanal!

La stakunkutik batel ta Brasil, solel xi muyubajkutik. Kʼalal skʼan toʼox xi batkutik ta varkoe, jun ermano ta Betel laj yalbun ti te la jmoj chbat  xchiʼuk voʼonkutik valuneb misioneraetik ti muʼyuk malijemike. «Avokoluk, te me xa chabian», xi la skʼubanbun. ¡Nopo noʼox avaʼi kʼu to yelan laj yilik li buchʼutik ch-abtejik ta varko kʼalal jchiʼuk ochel lajunvoʼ antsetike! Akʼo mi lek la spas sbaik li ermanaetike, jaʼ to jun koʼonton laj kaʼi jba kʼalal li kʼotkutik ta Brasil ti chanlajuneb kʼakʼal li xanavkutik ta varkoe.

Kʼalal la jchan li portugués kʼope, lik tunkun ta jkʼelvanej ta sirkuito ta Rio Grande do Sul, jun estado ta sur yuʼun Brasil. Li ermano ti li kʼot ta xkʼexole, jaʼ toʼox tojol kerem, xchiʼuk xi laj yalbunkutike: «Labal chkil ti la stakik tal jun nupultsʼakal liʼe. Yuʼun toj vokol». Li tsobobbailetike oyik ta bikʼtal lumetik ti nom oyike. Bakʼintike, jaʼ noʼox xuʼ xi batkutik ta karoetik ti jaʼ noʼox chkuch ikatsile. Mi ta jtojbekutik sveʼel li chofere chakʼ xi muykutik ta spat li karoe. Kajal chi batkutik ta sba ikatsile ta jtsakutik li chʼojon ti chukul-o li ikatsile. Ta stiʼil mukʼtik chʼentik li karetera bu chi xanavkutike. Kʼalal toj chukul li kurva bu chjelav li karoe, li ikatsile tstsʼepʼuj batel ta jot, vaʼun te napʼal chi batkutik ek. Skʼan tsots ta jtsak kikobkutik sventa mu xi tsʼujkutik. Pe kʼalal chkilkutik ti stseʼinik xa li ermanoetik kʼalal chi kʼotkutike, maʼuk xa ta naʼel ti nom li xanavkutik xchiʼuk ti lubemunkutike.

Te chakʼ xi vaykutik ta sna li ermanoetike. Akʼo mi toj abol sbaik, chakʼik skotol li kʼusi oy yuʼunike. Ta jun lum ti nom tajeke, skotol li ermanoetike ch-abtejik ta jun favrika ti bu tsmeltsanik batel bekʼet sventa chichʼ chonel ta tsʼakale. Ti kʼuyepal tspasik kanale toj jutuk, yuʼun jaʼ noʼox xlokʼ-o sventa xveʼik jun velta ta kʼakʼal, li kʼakʼal ti muʼyuk ch-abtejike muʼyuk chtojatik. Akʼo mi jech, kʼalal ta jvulaʼankutike chib kʼakʼal chikta komel yabtelik sventa tspasik li abtelal ta tsobobbaile. Ta melel, spatoj yoʼontonik ta stojolal Jeova. Muʼyuk chchʼay ta jolkutik li kʼusi la spasik li ermanoetik ta skoj li Ajvalilal yuʼun Diose. Li kʼusi la jchankutik ta stojolalike muʼyuk bu chakʼik ta chanel ta junuk chanob vun. Chlokʼ to yaʼlel jsat kʼalal chvul ta jol taje.

Ta 1976 li sutkutik ta Estados Unidos sventa ta jchabikutik li jmeʼe, yuʼun toj ip chaʼi. Mu kʼunuk laj kaʼikutik ti li lokʼkutik ta Brasile, pe jun koʼonton li lokʼkutik, yuʼun laj kilkutik chʼi yabtel Dios li ta lum taje. Kʼalal chvul jujun velta jkartakutik ti talem ta Brasile, chvul ta jolkutik kʼusitik toj kʼupil sba kʼot ta pasel li ta jabiletik taje.

Xi muyubaj la jchaʼta jbakutik

Ti kʼu sjalil la jchabikutik li jmeʼe, li ochkutik ta prekursor xchiʼuk li abtejkutik ta skusel xchʼubael kʼusitik. Tukʼ yoʼonton cham ta stojolal Jeova ta 1980 li jmeʼe, vaʼun laj yalbikun akʼo xi och ta jkʼelvanej ta sirkuito ta Estados Unidos. Ta 1990 la jvulaʼankutik jun tsobobbail ta Connecticut, oy buchʼu te la jtakutik ti jkʼanojkutike. Oy jun mol te ta tsobobbail ti Ben sbie, jaʼ li kerem ti la skoltaun leʼ xa ta 50 jabil sventa oyuk stsatsal koʼonton chi tun ta stojolal Jeovae. ¡Xi muyubaj la jmey jbakutik!

Ta 1996, li voʼon xchiʼuk kajnile la sbiiltasunkutik ta prekursor espesial ti ipik noʼoxe, ta tsobobbail portugués kʼop ta steklumal Elizabeth (Nueva Jersey). Akʼo mi ip noʼox chkaʼi, ta jchol mantal ti kʼuyepal xuʼ kuʼune koliyal ti tskoltaun li kuni ajnile. Jech noxtok, li kajnile tskolta jun ermana ti meʼel xa ti Bertha sbi ti te noʼox nopol nakale. Jaʼ li ermana ti la skolta jmeʼ sventa chojtikin mantal leʼ xa mas ta 70 jabile. Xi muyubajkutik ti xuʼ jtojbekutik ta vokol ti la xchanubtas ta Vivlia li kutsʼ kalale.

Li mukʼtik tsobajeletik ti li ay kʼalal keremun toʼoxe jaʼ la stij koʼonton sventa tsotsuk koʼonton xi tun ta stojolal Jeova, sventa jutukajes kʼusitik ta jkuxlejal xchiʼuk ti mas xi abtej ta yabtel Diose. ¡Ta jtoj tajek ta vokol ti la sjelbun jkuxlejal li mukʼta tsobajeletik taje!

[Lokʼol ta pajina 23]

Smeʼ Evelyn (ta tsʼetkʼob) xchiʼuk jmeʼ

[Lokʼol ta pajina 23]

Kamigo Ben

[Lokʼol ta pajina 24]

Ta Brasil

[Lokʼol ta pajina 25]

Jchiʼuk Evelyn li avie