Jsaʼ jnakʼobbailtik ta sbi Jeova

«Chkakʼ oyuk-o [...] jun jteklum ti bikʼit chakʼ sbae [...] vaʼun ta melel jaʼ tsnakʼ-o sbaik ta sbi li Jeovae.» (SOF. 3:12, NM)

1, 2. ¿Kʼusi «oqʼuel avanel» poʼot xa chkʼot ta pasel ti te tsakal skʼoplal xkuxlejal skotol li krixchanoetike?

 KʼALAL nom lokʼemutik batele, yikʼaluk van oy la stautik junuk velta tsatsal voʼ o tsatsal bot, vaʼun xuʼ van bat jnakʼ jbatik ta anil ta yolon jobelal na o ta yolon bakʼo. Pe taje mu van baluk mi jaʼ jun tsatsal ikʼal voʼ o mukʼta tsatsal sutub ikʼe.

² Li avie yakal xa xnopaj tal jtos tsatsal ikʼal voʼ ti mu kʼusi xkoʼolaj-oe. Solel toj tsots, yuʼun xuʼ tstupʼbe skʼoplal skotol li krixchanoetike. Jaʼ skʼoplal jun «scʼacʼalil oqʼuel avanel», o sutub ikʼ chkaltik, jaʼ «li smucʼta cʼacʼalil Mucʼul Diose», ti te tsakal skʼoplal xkuxlejal skotol li krixchanoetike. Xi jmuyubaj ti oy jun jnakʼobbailtike (kʼelo Sofonías 1:14-18). ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa te nakʼalutik kʼalal mi tal li «scʼacʼalil chlic scʼacʼal yoʼnton li Mucʼul Diose»?

Okʼel avanel ta skʼakʼalil Vivlia

3. ¿Kʼusi «sutub icʼ ti ep cʼusi [tsokes]» kʼot ta stojolal li lajunvokʼ snitilulal Israele?

³ Li skʼakʼalil Jeovae jaʼo chlik kʼalal chlik yichʼ lajesel skotol li jecheʼ relijionetike. ¿Kʼusi xuʼ jnakʼ-o jbatik? Te ta jtabetik stakʼobil kʼalal ta jkʼeltik li kʼusi kʼot ta stojolal steklumal Dios ta voʼnee. Li Isaías ti kuxi ta siglo 8 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, la skoʼoltas kʼuchaʼal «sutub icʼ ti ep cʼusi [tsokes]» li kastigo chakʼbe Israel li Jeovae —li lajunvokʼ nitilulal ta steklumal Israele— ti persa onoʼox chkʼot ta pasele (kʼelo Isaías 28:1, 2). Li albil kʼop taje kʼot ta pasel ta sjabilal 740, kʼalal laj yuʼuninbe slumal li lajunvokʼ snitilulal Israel li ajvalil ta Asiriae. Li lajunvokʼ nitilulal taje ojtikinbil kʼuchaʼal Efraín xtok ta skoj ti jaʼ li nitilulal mas tsots skʼoplale.

4. ¿Kʼuxi laj yil svokol ta «smucʼta cʼacʼalil Mucʼul [Jeova]» li Jerusalén ta sjabilal 607?

⁴ Ta mas tsʼakal kʼalal yichʼoj xaʼox stojol smul li Israel ti muʼyuk tukʼ yoʼonton laj yakʼ sbae, tal yan «smucʼta cʼacʼalil Mucʼul [Jeova]» ta 607 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike. Taje jaʼ kʼot ta stojolal Judá xchiʼuk li kapital yuʼun ti jaʼ li Jerusalene, ti la stoj smulik ta skoj ti la svalopatinik komel Jeovae. Li kastigo taje, jaʼ laj yakʼik li jbabiloniaetik ti beiltasbilik yuʼun Nabucodonosore. Li jteklume la saʼ koltael ta stojolal nakʼobbail sventa epal kʼop, jaʼ xkaltik, la spas ta jmoj sjolik xchiʼuk Egipto. Pe muʼyuk la stabeik sbalil, yuʼun li jbabiloniaetike la slajesik li nakʼobbail taje, la slajesik jech kʼuchaʼal chlajesvan mukʼtik bot ti muʼyuk kʼusi chiktae (Isa. 28:14, 17).

5. ¿Kʼusi chkʼot ta stojolal steklumal Dios mi laj yichʼ lajesel li jecheʼ relijionetike?

⁵ Li smukʼta kʼakʼalil Jeova ti laj yakʼbe slajeb Jerusalene, jaʼ skʼelobil li kastigo chichʼ li  buchʼutik tskuy sbaik ta yajtsʼaklom Cristo avi ti svalopatinojik Diose. Jech xtok, chichʼik lajesel li skomenal «mucʼta [...] Babiloniae», li jventainvanej yuʼun skotol jecheʼ relijionetik ta spʼejel Balumile. Kʼalal mi laj xaʼox taje, chichʼ lajesel li kʼusitik komem to ta slumal Satanase. Pe kuxul chkom li steklumal Diose, yuʼun xchʼamoj kʼuchaʼal nakʼobbail yuʼun li Jeovae (Apo. 7:14; 18:2, 8; 19:19-21).

Nakʼobbail sventa kuxlejal xchiʼuk ta mantal

6. ¿Kʼuxi ta jta jnakʼobbailtik li yajtunelutik Jeovae?

⁶ Li ta slajebal kʼakʼal avie, li yajtsʼaklomutik Cristoe xuʼ jtatik jun nakʼobbail, jaʼ li chabiel ta mantal chakʼ Jeovae. ¿Kʼuxi xuʼ jtatik taje? Skʼan chkichʼbetik ta mukʼ li sbie xchiʼuk ti ta sjunuluk koʼontontik xi jtun ta stojolale (kʼelo Malaquías 3:16-18). Ta Melel, chʼabal me sbalil mi jaʼ noʼox ta jvules ta joltik li sbi Diose. Yuʼun xi jamal chal li Vivliae: «Scotol li bochʼotic tscʼanbeic vocol Cajvaltique [«ta sbi Jeova», NM] jaʼ ta xcolic» (Rom. 10:13). Jech kʼuchaʼal chkiltike, yoʼ xi jkole skʼan jkʼanbetik vokol ta sbi li Diose. Ep krixchanoetik yakʼojik venta ti toj jelelutik li yajtsʼaklomutik Cristo ta stojolal li buchʼutik mu xchʼunik mantale, yuʼun kichʼojbetik ta mukʼ li sbie xchiʼuk jaʼ yajRextikoutik.

7, 8. ¿Kʼusi la spasik yoʼ kuxul xkomik li yajtsʼaklomtak Cristo ta baʼyel sigloe, xchiʼuk kʼusi xkoʼolaj-o li avie?

⁷ Pe kʼalal chalbutik Jeova ti xuʼ spojutike, maʼuk noʼox ta sventa mantal. Yuʼun chalbutik xtok ti xuʼ spojutik sventa kuxul xi jkome. Jkʼeltik kʼuyelan chakʼ ta ilel li kʼusitik kʼot ta pasel ta sjabilal 66 ta jkʼakʼaliltik kʼalal la stsakik ta kʼop Jerusalén li jromail soltaroetik ti jaʼ jbabe yuʼunik li Cestio Galoe. Li Jesuse laj onoʼox yal ti «ta xichʼ comajesbel scʼacʼalil li [tsatsal] vocole» (Mat. 24:15, 16, 21, 22). Taje kʼot ta pasel kʼalal mu nabiluk srasonal kʼu yuʼun lokʼik batel ta Jerusalén li jromail soltaroetike. Jech kolik li melel yajtsʼaklomtak Cristoe, yuʼun li albil kʼope laj onoʼox yal ti oy «bochʼo ta xcol[ike]». Jatavik lokʼel li ta jteklume xchiʼuk li buchʼutik te nopol nakalike. Li yantike jelavik batel ta jot ukʼum Jordán xchiʼuk te la snakʼ sbaik ta teʼtik ta stukʼil slokʼeb Kʼakʼal.

⁸ Li yajtsʼaklomtak Cristo ta baʼyel sigloe xuʼ jkoʼoltastik xchiʼuk li yajtunelutik Dios avie. Li stukike bat snakʼ sbaik ti bu akʼbilik yuʼun Jeovae, li voʼotike skʼan jech jpastik ek. Jaʼ noʼox ti mu persauk xi jatavutik batele, yuʼun pukemutik ta spʼejel Balumil. Akʼo mi jech, li steklumal Diose, ti jaʼik li «li bochʼo tʼujbilique» xchiʼuk li xchiʼiltakike, kuxul chkomik mi laj yichʼik lajesel li buchʼutik skuyoj sbaik ta yajtsʼaklomtak Cristo ti svalopatinojik komel Diose. Pe jaʼ noʼox xuʼ xkolik mi tsnakʼ sbaik ta stojolal Jeova xchiʼuk li s-organisasione, ti albil skʼoplal ta Vivlia kʼuchaʼal jun vitse.

9. ¿Buchʼutik yakʼojik akʼo xchʼay ta sjol krixchanoetik li sbi Diose? Alo junuk skʼelobil.

⁹ Li buchʼutik skuyoj sbaik ta yajtsʼaklomtak Cristoe, sta-o li lajelal chichʼike, yuʼun mu xakʼik akʼo xchanik mantal li jchʼunolajeletik yuʼunike xchiʼuk spʼajojbeik li sbi Diose. Li ta sjabilal 500 kʼalal ta 1500 ta jkʼakʼaliltike, lek toʼox ojtikinbil ta Europa li sbi Diose. Li biil taje, ti tsʼibabil ta chanib letra ta hebreo xchiʼuk ti ojtikinbil kʼuchaʼal Tetragrámaton xchiʼuk ti xi onoʼox chichʼ tsʼibael kʼuchaʼal YHWH (o JHVH), xvinaj toʼox ta takʼin, ta epal livroetik xchiʼuk ta Vivliaetik, ta spakʼobal naetik, ta xchʼulna jkatolikoetik xchiʼuk protestanteetik. Pe li ta slajebaltik xa jabil xtale, slokʼesojik li ta Vivliae xchiʼuk li ta yan kʼusitike. Jtos ti kʼusi chakʼ ta ilel taje jaʼ li «Carta a las Conferencias Episcopales sobre “el Nombre de Dios”», ti lokʼ ta 29 yuʼun junio ta 2008 ti jaʼ la slokʼes li Congregación para el Culto Divino y la Disciplina de los Sacramentos. Li ta karta taje, li Relijion Katolikae laj yal ti akʼo mu xichʼ tunesel mi junuk ti kʼutik yelan chichʼ alel li Tetragramatone, ti jaʼ la akʼo xichʼ tunesel li jpʼel kʼop «Kajvaltike». Li Vaticanoe laj yakʼ mantal ti akʼo mu xichʼ tunesel li sbi Diose mi jaʼuk xichʼ alel ta kʼejojetik mi jaʼuk kʼalal tspasik resale. Li jnitvanejetik ta yan relijionetike, akʼo mi xchʼunojik Cristo o mi moʼoj, snakʼojik ta stojolal epal miyon krixchanoetik ta sventa ti buchʼu jaʼ li melel Diose.

 Li Diose chchabi li buchʼu chchʼultajesbat sbie

10. ¿Kʼu yelan chichʼ ichʼel ta mukʼ sbi Dios li avie?

¹⁰ Li kʼusi jelel xchiʼuk yan epal relijionetik li yajrextikotak Jeovae, jaʼ ti chichʼbeik ta mukʼ xchiʼuk tsmuyubtabeik li sbi Diose. Chchʼultajesbeik sbi kʼalal tstunesike. Li Diose xmuyubaj ta stojolal li buchʼutik tspat yoʼontonik ta stojolale xchiʼuk skotol ora xuʼ tspas sba ta kʼusiuk ti skʼan to sventa chakʼbe bendision o chchabi li steklumale. Xchiʼuk lek snaʼoj buchʼutik ti «spatoj yoʼntonic ta stojole» (Nah. 1:7; Hech. 15:14).

11, 12. ¿Buchʼutik tukʼ laj yakʼ sbaik ta stojolal Jeova li ta Judae, xchiʼuk buchʼutik jech spasojik li ta jkʼakʼaliltike?

¹¹ Akʼo mi la svalopatinik komel Dios jutuk mu skotoluk li slumal Judá ta voʼnee, oy buchʼutik «spatoj yoʼntonic ta [stojol]» sbi li Jeovae (kʼelo Sofonías 3:12, 13). Li krixchanoetik taje, ¿kʼusi kʼot ta stojolalik kʼalal kʼot yorail akʼbat kastigo yuʼun Jeova li Judá ta skoj ti chʼabal xchʼunel yoʼontone? Kolik ta kastigo kʼalal uʼuninbat slumalik yuʼun li jbabiloniaetike xchiʼuk ti ikʼatik batel li jnaklejetike. Taje jaʼ jech ikʼot ta stojolal li Jeremías, Baruc xchiʼuk Ébed-mélec ti nakiik li ta jvalopantinvanej jteklum taje. Yantike, akʼo mi chukbilik batel ta Babilonia, tukʼ laj yakʼ sbaik. Vaʼun, ta sjabilal 539 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, laj ta tsalel li Babiloniae. Jaʼ tsalvanik li jmedoetik xchiʼuk li jpersiaetike, ti jaʼ jbabe yuʼunik li Ciroe. Li Ciroe ta ora noʼox laj yal mantal ti akʼo sutikuk ta slumalik li skomenal judioetike.

¹² Jech kʼuchaʼal onoʼox laj yal li Sofoniase, li Jeovae la skolta li buchʼutik la xchaʼta yav yuʼunik li melel yichʼel ta mukʼ Diose xchiʼuk muyubaj tajek ta stojolalik (kʼelo Sofonías 3:14-17). Li albil kʼopetik taje kʼotem ta pasel ta jkʼakʼaltik ek. Kʼalal mu toʼox jaluk yichʼoj vaʼanel li Ajvalilal yuʼun Dios ta vinajele, li Jeovae la skolta lokʼel ta mosoil ta jecheʼ relijion Mukʼta Babilonia li yajtsʼaklomtak Cristo ti tʼujbil chbatik ta vinajele. Kʼalal to ta jkʼakʼaliltik xmuyubaj-o tajek ta stojolalik.

13. ¿Kʼusi kolebal yakal tskʼupinik li krixchanoetik ta skotol lumetike?

¹³ Li yajtsʼaklomtak Cristo ti spatoj yoʼonton chnakiik sbatel osil ta Balumile yichʼojik koltael lokʼel ek li ta Mukʼta Babiloniae xchiʼuk li ta jecheʼ chanubtaseletik yuʼune (Apo. 18:4). Jaʼ yuʼun, mas me chkʼot ta pasel ta jkʼakʼaliltik li kʼusi chal Sofonías 2:3: «Voʼoxuc ti toj biqʼuit chaʼilatic liʼ ta banamile jaʼ saʼic li Mucʼul Diose». Jech, li avie oy krixchanoetik bikʼit chakʼ sbaik ta skotol lumetik, akʼo mi chbatik ta vinajel o mi chkomik ta Balumil, ti snakʼoj sbaik ta sbi li Jeovae.

Maʼuk me sventa suerte li sbi Diose

14, 15. 1) ¿Kʼusi stunesoj jlom krixchanoetik ti jaʼ la ch-akʼbat suerteike? 2) ¿Kʼusi ti mu stakʼ jpʼistik ta sventa suertee?

¹⁴ Li xchiʼiltak Jeremiase yalojik mi jaʼ sventa suerte li chʼulna sventa chpojatik ta stojolal li yajkontraike (Jer. 7:1-4). Ta mas toʼox baʼyele, li j-israeletike chakʼ suerte yalojik li xkaxail smantal Diose, yuʼun la chkoltaatik li ta pas kʼope (1 Sam. 4:3, 10, 11). Te jayibuk siglo ta tsʼakale, li Constantino el Grande itsʼuj ek li ta petsʼ taje. Spatoj yoʼonton ti chkoltaatik ta pas kʼop li yajsoltarotake, jech oxal laj yakʼ mantal ti akʼo slokʼtaik ta smakobbail yajsoltarotak li letraetik kji xchiʼuk rho, ti jaʼ jech chlik li biil «Cristo» ta griegoe. Yaʼeluke jaʼ jech la spas ek li ajvalil Gustavo II Adolfo ta Sueciae, ti la spas kʼop ti la sbiin Guerra de los Treinta Años, ti la stunes jun makobbail ti te lek tsʼibabil li biil «Iehova» (kʼelo li pajina 7).

¹⁵ Melel onoʼox ti kʼalal ch-ilbajinatik yuʼun pukujetik jlom yajtsʼaklomtak Cristoe, saʼoj snakʼobbailik ta stojolal Jeova kʼalal tsots chalbeik li sbie. Akʼo mi jech, mu me jchʼuntik ti jaʼ chakʼ suerte sventa tspojutik ti kʼusitik yichʼojbe sbi Diose. Taje maʼuk me jech smelolal ti ta jnakʼ jbatik ta sbi Jeovae.

Kʼuxi xuʼ jta jnakʼobbailtik li avie

16. ¿Kʼuxi ta jta jnakʼobbailtik ta mantal li avie?

¹⁶ Li avie nakʼbilutik ta jun nakʼobbail ta mantal ta steklumal Dios (Sal. 91:1). Ta stojolal  li «jʼabtel ti jun [«tukʼ», NM] yoʼnton [...], ti lec bije» xchiʼuk li moletik ta tsobobbailetike, tspʼijubtasutik ta sventa li kʼusitik yuʼun balumil ti xuʼ xchʼay-o kuʼuntik li jnakʼobbailtike (Mat. 24:45-47; Isa. 32:1, 2). Jnoptik jayib xa noʼox velta kichʼojtik pʼijubtasel ta sventa li saʼel kʼulejalile, xchiʼuk ti kʼuyelan spojojutik sventa mu xkil jvokoltik ta mantale. Jaʼ jech chkʼot ta pasel ek ta sventa li pʼijubtasel chkichʼtik ta sventa ti mu xbolib li koʼontontike, ti xuʼ xkʼunib yuʼun kabteltik ta stojolal Jeovae. Xi chalbutik li Vivliae: «Ti buchʼutic bolineb yoʼntonique ta smil sba stuc ta scoj ti mu stucʼulan sbae. Ti buchʼu ta stsʼetan sniʼ xchiquine muʼyuc noʼox cʼusi snaʼ ta xcuxi, mi jaʼuc ta xvul ta stojol jtosuc ti cʼusitic xiʼbal sbae» (Pro. 1:32, 33, Ch). Sventa jkʼupintik li lekilal ta mantal taje skʼan xkakʼbetik yipal xtok sventa sakuk li jtalelaltike.

17, 18. ¿Kʼusi koltael staojik ta smiyonal noʼox krixchanoetik sventa tsnakʼ sbaik ta sbi li Jeovae?

¹⁷ Jnoptik xtok ta sventa li kʼusitik chalilanbutik li j-abtel ti tukʼ yoʼonton sventa ta jcholtik li lekil aʼyej ta sventa li Ajvalilal yuʼun Dios ta spʼejel li Balumile, jech kʼuchaʼal laj yalbutik li Jesuse (Mat. 24:14; 28:19, 20). Li Sofoniase laj yal ti oy kʼusi chjel ti jaʼ chkoltaat sventa tsnakʼ sbaik ta sbi Dios li krixchanoetike. Xi laj yale: «Ta xcacʼ puru lequil cʼop chlocʼ ta yeic ep cristianoetic ta jujun lum, yuʼun jech xuʼ chlic scʼanbicun vocol, vuʼun li Mucʼul Diosune; yuʼun jech coʼol chlic tunicuc cuʼun scotolic» (Sof. 3:9).

¹⁸ ¿Kʼusi jaʼ li «lequil cʼop» taje? Jaʼ li kʼusi melel ta sventa Jeova xchiʼuk li kʼusitik tskʼan tspase, ti te chvinaj ta sKʼop yakʼoj ta naʼele. Li lekil kʼop taje ta jtunestik kʼalal chkalbetik krixchanoetik kʼusi jaʼ ta melel li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk ti kʼuxi chchʼultajesbat li sbie. Ta jtunestik xtok kʼalal chkaltik ta sventa li spakbel skʼoplal li mukʼul pas mantal yuʼun Diose xchiʼuk li bendisionetik ta sbatel osil tstaik li tukʼil krixchanoetike. Ep ti jech chi jkʼopojutik ta lekil kʼope xchiʼuk ti ta jkolta jbatik sventa masuk ep krixchanoetik «chlic [skʼanbeik] vocol [...] li Mucʼul Dios[e]» xchiʼuk ti «jech coʼol chlic [tunikuke]». Ta melel, ta smiyonal xa noʼox viniketik xchiʼuk antsetik ta spʼejel Balumil ti tsaʼ snakʼobbailik ta stojolal Jeovae (Sal. 1:1, 3).

19, 20. ¿Kʼusi loʼlael la snuptan li j-israeletik kʼalal la saʼ «[s]pojobbail[ik] [...] ta sventa epalcʼope»?

¹⁹ Li krixchanoetik ta balumile persa tstsʼik svokolik ti mu stsal yuʼunik yilele. Mu snaʼ kʼusi tspasik, vaʼun tsaʼik koltael ta stojolal krixchanoetik ti jsaʼ muliletik eke. O mi moʼoje tsmalaik ti akʼo xchapan li ajvaliletike, jech kʼuchaʼal li j-israeletik ti la saʼik koltael ta stojolal li lumetik ti te noʼox nopajtike xchiʼuk ti la skoʼoltas sjolik xchiʼukike. Jech kʼuchaʼal ta voʼnee, li spatobil yoʼontonike muʼyuk kʼusi stu chkom. Mi junuk organisasion sventa politika —mi jaʼuk li Naciones Unidas— chchapaj yuʼun svokol li krixchanoetike. Ta melel, toj bol me mi ta jpat koʼontontik ta s-organisasion jpolitikoetike. Kakʼtik venta ti jaʼ jun jecheʼ pojobbail chichʼik albel skʼoplal li ta albil kʼopetik ta Vivliae, li pojobbail «ta sventa epalcʼope». Oy lek srasonal ti jech chkalbetik skʼoplale, yuʼun li buchʼutik tspat yoʼontonik ta stojolale muʼyuk jech chkʼot ta pasel li kʼusi smalaojike (kʼelo Isaías 28:15, 17).

²⁰ Leʼ xa noʼoxe, li ta yorail skʼakʼalil Jeovae,  chakʼ talel ta Balumil li bot ta alele. Kʼalal mi tal li lajelal taje, muʼyuk me sbalil li nakʼobbail sventa vomba atomikae, li kʼulejalil xchiʼuk kʼusitik yan ti oy yuʼunik li krixchanoetik sventa tspoj-o sbaike. Xi chal Isaías 28:17: «Li apojobbail asaʼojic ta sventa epalcʼope ta soc ta bot scotol; li anacʼubbail asaʼojique ta xcuchat batel ta voʼ».

21. ¿Kʼusi sbalil ta jtatik mi ta jkuxlebintik li kʼusi chal teksto sventa sjabilal 2011?

²¹ Li avie jaʼ jpojobbailtik li Jeovae, xchiʼuk jaʼo kʼalal to mi tal li lajelal chtale. Lek xvinaj ti biil Sofoniase chichʼbe ta mukʼ sbi Dios kʼalal chakʼ ta ilel ti jaʼ noʼox stuk melel nakʼobbaile, yuʼun jaʼ skʼan xal «Snakʼoj li Jeovae». Jaʼ yuʼun lek sta-o li teksto ta 2011 ti laj yichʼ lokʼesel ta Sofonías 3:12: Jsaʼ jnakʼobbailtik ta sbi Jeova. Jech kʼuchaʼal laj kiltike, li avie jaʼ yorail ta jsaʼ jpojobbailtik ta sbi Dios kʼalal ta jpat sjunul koʼontontik ta stojolale (Sal. 9:10). Teuk me ta joltik skotol ora li kʼusi yalojbutik ta melel ta sKʼop yakʼoj ta naʼele: «Li sbi Jeovae jaʼ jun tayal kʼelob osil ti tsotse. Jaʼ te chbat ta anil li buchʼu tukʼe, xchiʼuk ta xichʼ chabiel» (Pro. 18:10, NM).

¿Mi xvul ta ajol?

• ¿Kʼuxi ta jnakʼ jbatik ta sbi Jeova li avie?

• ¿Kʼu yuʼun mu stakʼ jpat koʼontontik li ta pojobbail sventa epal kʼope?

• ¿Kʼusi chabiel jpat-o koʼontontik ta melel ti chtal ta jelavele?

[Sjakʼobiltak sventa xchanobil]

[Tsʼib ti mukʼtik sletraile ta pajina 6]

Li teksto sventa sjabilal 2011 jaʼ: Jsaʼ jnakʼobbailtik ta sbi Jeova (Sofonías 3:12)

[Stojel ta vokol ta pajina 7]

Thüringer Landesmuseum Heidecksburg Rudolstadt, Waffensammlung «Schwarzburger Zeughaus»