Tsots abtej li chʼul espiritu kʼalal laj yichʼ pasel li kʼusitike

«Li vinajele ta scʼop noʼox Mucʼul Dios iʼayin; scotol li cʼusitic oy ta vinajele ta yicʼal ye [o ta espiritu] noʼox la spas.» (SAL. 33:6)

1, 2. 1) ¿Kʼuxi yantik xichʼ ojtikinel kʼuyelan li Balumile xchiʼuk sjunul li vinajele? 2) ¿Kʼusi skʼan jakʼbe jbatik?

 LI Albert Einstein ti jaʼ jun ojtikinbil sientifiko ta 1905 laj yal xchiʼuk yan sientifikoetik ti kʼajomal noʼox la jun galaxia oy ta vinajele, jaʼ li Vía Láctea sbie. ¡Toj jutuk snaʼik ti kʼusitik te smakoj li kʼusitik ta vinajele! Li avie tabil ta ilel ti oy mas ta 100,000 miyon galaxiae, ti ta sjaymilal miyon xa noʼox kʼanaletik yichʼoj xtoke. Jech xtok yantik staik ta ilel mas galaxia ta skoj ti oy xa mas lek skʼelobiltake xchiʼuk ti yantik xlekub li teleskopioetik chakʼik ta vinajele.

² Maʼuk noʼox toj jutuk kʼusitik xojtikinik ta sjunul vinajel-balumil li ta slikebal siglo 20, yuʼun mu xojtikinik lek xtok li Balumil bu kuxulutike. Melel onoʼox chaʼa, mas onoʼox me xojtikinik kʼusitik ta vinajel-balumil li sientifikoetike, jaʼ mu sta li buchʼutik baʼyel kuxiike. Akʼo mi jech, li avie mas xa xkojtikintik lek ti kʼu to yutsil li kuxlejale, ti labal sba kʼuyelan chapale xchiʼuk li kʼusitik tspas balumil sventa oyuk li kuxlejale. Mas to me ep kʼusitik chkojtikintik ta sventa vinajel xchiʼuk Balumil li ta tsʼakale. Veno, pe li kʼusi skʼan jakʼbe jbatik avie jaʼ liʼe: ¿bu lokʼ tal skotol li kʼusitik oye? Jaʼ noʼox stuk Jeova xuʼ xalbutik, yuʼun te yakʼoj ta naʼel ta Chʼul Tsʼibetik.

Labal sba li kʼusitik pasbile

3, 4. ¿Kʼuxi laj yichʼ pasel li vinajel-balumile, xchiʼuk kʼuxi tskʼupil kʼopta Dios?

³ Xi chalbutik slikeb sloʼil Vivlia ta sventa ti bu tal li vinajel-balumile: «Ta sliqueb cʼalal lic ayinuc scotole, Dios la spas li vinajel xchiʼuc banamile» (Gén. 1:1). Batsʼi muʼyuk toʼox kʼusi oy ta jyalel, vaʼun li Jeovae la stunes sjuʼel sventa tspas «li vinajel xchiʼuc banamile». Jaʼ la stunes li xchʼul espiritu sventa tspas li kʼusitik toj labal sbae, jech kʼuchaʼal ta jtunestik junuk abtejebal sventa ta jpastik jtosuk abtele.

⁴ Xi chal Vivlia ta lokʼolkʼop ti kʼuxi tsbiiltas li chʼul espiritue: «Jaʼ yabtel acʼob» (Sal. 102:25; Mat. 12:28). Chkʼupil kʼoptaat-o Jeova li kʼusitik spasoj ta sjuʼele, li «cʼusitic spasoj» ta skʼobe. Xi laj yal li jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Li vinajele chacʼ ta naʼel smucʼul tsatsal li Diose; ti cʼu smucʼul yox ta toyole chacʼ ta ilel cʼusitic spasoj li Diose» (Sal. 19:1). Kʼuchaʼal chkiltike, li kʼusitik pasbile jaʼ chakʼ kojtikintik ti kʼu to yepal sjuʼel li xchʼul espiritu Jeovae (Rom. 1:20). Jkʼeltik avil.

Muʼyuk spajeb li sjuʼel Diose

5. Albo skʼoplal jtosuk kʼusi laj yichʼ pasel ti chakʼ ta ilel kʼu to yepal sjuʼel li chʼul espiritue.

⁵ Ti toj echʼ xa noʼox mukʼ li vinajel-balumile chakʼ kiltik ti muʼyuk spajeb li sjuʼel Jeovae (kʼelo Isaías 40:26). Jnopbetik skʼoplal avaʼi li Kʼakʼale. Li mukʼta kʼanal taje, te van 15,000,000 grado xkʼixnal xchiʼuk mas ta 150 miyon kilometro snamal yiloj li Balumile. Manchuk mi jech, lek tsots chvul xkʼixnal, toj lek ti kʼu snamal oye yuʼun jaʼ jech oy-o li kuxlejal ta Balumile. Ta melel, toj ep la stunes  sjuʼel Jeova kʼalal la spas li Kʼakʼale xchiʼuk kʼalal la spas li yan kʼanaletik ti ta sjaymilal miyon xa noʼox oye. Pe maʼuk noʼox jech sjuʼel Jeova taje, oy to mas.

6, 7. 1) ¿Kʼusi chakʼ kiltik ti la stunes xchʼul espiritu Jeova kʼalal la spas li kʼusitike? 2) ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti mu ta jechuk noʼox vul ta lokʼel li vinajel-balumile?

⁶ Li kʼusitik lek xchapet ch-abtej spasoj Diose, chakʼ kiltik ti la stunes xchʼul espiritue. Jnoptik avaʼi ta sventa liʼe: ta jtikʼtik ta jun kaja kanikaetik ti jeltos skolorale, vaʼun ta jkapilantik, laje ta jtanitik ta balumil. ¿Mi jmoj van tsobol chkʼot li yaxal kanikaetike, li kʼonetike xchiʼuk ti jech jmoj chkʼot ek li yantike? ¡Ta melel mu jechuk! Li kʼusitik chichʼ yukʼilanele muʼyuk bu chchol sba lek, kʼajomal noʼox tskap sba. Taje jaʼ ti jech onoʼox chkʼot ta pasel ta stojolal li kʼusitike. a

⁷ Pe ¿kʼusi staoj ta ilel li krixchanoetik kʼalal tskʼelik muyel ta teleskopio li vinajele? Staojik ta ilel epal galaxia, kʼanaletik xchiʼuk planetaetik ti kʼupil sba xchapet ch-abteje. ¿Mi ta jech noʼox van pas tal stuk ti lek xchapet ch-abtej o ti muʼyuk nopbil skʼoplale vaʼun jaʼ pas-o tal skotol li kʼusitik oye? Mu jechuk maʼ taje. Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi juʼelal laj yichʼ tunesel sventa lekuk xchapet x-abtej li vinajel-balumile? Mu kʼusi stakʼ spas li sientifikoetik sventa xojtikinik ti kʼusi juʼelale. Pe li Vivliae chalbutik ti jaʼ li chʼul espiritue, li juʼelal ti mas toj tsots ta sjunul vinajel-balumile. Xi onoʼox laj yal li jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Li vinajele ta scʼop noʼox Mucʼul Dios iʼayin; scotol li cʼusitic oy ta vinajele ta yicʼal ye [o ta espiritu] noʼox la spas» (Sal. 33:6). Kʼalal ta jkʼeltik muyel ta akʼobaltik li vinajele chkiltik uni jsetʼ «li cʼusitic oy ta vinajele».

Li chʼul espiritu xchiʼuk Balumile

8. ¿Mi ep kʼusitik xkojtikintik ta sventa li kʼusitik spasoj Jeovae?

⁸ Toj jutuk jnaʼojtik ta sventa li kʼusitik pasbile, jaʼ toj ep to li kʼusi skʼan jchantike. Laj yalbe skʼoplal tukʼil Job ti toj abol jbatike, laj yal ti «uni juteb noʼox [xkojtikinbetik] ti yabtele». Laje xi laj yale: «Uni coscos cʼop maʼ ti vaʼi sʼelan[e]» (Job 26:14, Ch). Te van jayibuk siglo ta mas tsʼakale, li ajvalil Salomón ti toj lek snaʼ skʼel li kʼusitik spasoj Jeovae, xi laj yale: «Toj lec cʼupil sba la spas scotol li Diose; lec oy yorail la yacʼbe. Jech noxtoc laj yacʼbe ta yoʼnton cristianoetic ti muʼyuc spajeb cʼusitic tspas li Diose, acʼo me mu xlaj yotquinic scotol li cʼusi spasoj Dios ta sliqueb xchiʼuc cʼalal to ta slajebe» (Ecl. 3:11; 8:17).

9, 10. ¿Kʼusi la stunes Dios kʼalal la spas li Balumile, xchiʼuk kʼusitik kʼot ta pasel li oxib kʼakʼale?

⁹ Akʼo mi jech, ep tajek kʼusitik yakʼoj ta naʼel Jeova ta sventa li yabtele. Jech kʼuchaʼal liʼe, li Vivliae chal ti ep tajek abtej ta Balumil li chʼul espiritu ta voʼnee (kʼelo Génesis 1:2, NM). Li vaʼ kʼakʼale muʼyuk toʼox lumtik, chʼabal toʼox sakil osil xchiʼuk chʼabal toʼox yaʼeluk xtok li ikʼ ti stakʼ xkichʼtike.

¹⁰ Li Vivliae chalbe skʼoplal ti xcholet la spas batel jujun kʼakʼal kʼusitik li Diose, li kʼakʼaletik chkaltik taje maʼuk 24 ora sjalil, moʼoj, jal smakoj. Li ta sba kʼakʼale laj yakʼ akʼo  xvinaj sakil osil li ta sba balumile. Jaʼ jech lik pasuk taje, ta mas tsʼakal une xvinaj xa muyel li Kʼakʼal xchiʼuk Ue (Gén. 1:3, 14). Ta xchibal kʼakʼale lik ayanuk li ikʼ ti chkuxi yuʼun li kʼusitik ta Balumile (Gén. 1:6). Vaʼun oy xa lek voʼ li ta balumile, sakil osil xchiʼuk ikʼ. Pe muʼyuk toʼox takin balumil un. Li ta slikebal yoxibal kʼakʼale, li Jeovae la stunes xchʼul espiritu sventa skajtsaj muyel li takin balumil ta sba voʼe (Gén. 1:9). Li vaʼ kʼakʼale xchiʼuk li ta jelavele oy to kʼusitik ti mas to mukʼ chkʼot ta pasele.

Li chʼul espiritu xchiʼuk li kʼusitik kuxajtike

11. ¿Kʼusi chakʼ jnaʼtik ti lek chapal, lek staoj smukʼul xchiʼuk ti kʼupil sba li kʼusitik kuxajtike?

¹¹ Li chʼul espiritu xtoke jaʼ la spas li labal sba jeltos kuxlejal ta Balumile. Li ta yoxibal kʼakʼal kʼalal to ta svakibal kʼakʼale la stunes xchʼul espiritu Dios sventa tspas li jeltos chonbolometik xchiʼuk tsʼiʼleletik ti yan sba yutsile (Gén. 1:11, 20-25). Li kʼusitik la spas taje lek chapal, lek staoj smukʼul xchiʼuk kʼupil sba pasbil ti jaʼ chakʼ ta ilel ti jaʼ noʼox stuk toj kʼupil sba spas yuʼune.

12. 1) ¿Kʼuxi mu xjel stsʼunobal li kʼusitik kuxajtike? 2) ¿Kʼusi chakʼ jchantik ti mu xjel stsʼunobal li kʼusitik kuxajtike?

¹² Jkʼelbetik skʼoplal avil li kʼusitik kuxajtik ta Balumile, li bikʼtal chonetik ti mu xvinaj ta kʼelel ti microbio sbie, li tsʼiʼleletike, li elefanteetike, li vayena asule xchiʼuk li krixchanoetike. Akʼo mi jelajtik tajek, pe li mantaletik oy ta selulaetik b ti jaʼ tspas ta mantal skotol ti kʼuyelan jtosuk kuxlejale mu xjel xchiʼuk jech yelanil chlokʼ ti kʼuyelan li jujutos stsʼunobalike, akʼo mi toj voʼne xa slikel tal. Ti kʼuyelan  labal sba jujutos stsʼunobal li kuxlejaletike jaʼ tspas li kʼusi onoʼox tskʼan yoʼonton Diose (Sal. 139:16, NM). Ti kʼuyelan lek chapal li kʼusitik taje jaʼ chakʼ ta ilel xtok ti jaʼ yabtel skʼob Diose, jaʼ xkaltik, li xchʼul espiritue.

Li kʼusi mas tsots skʼoplal la spas Diose

13. ¿Kʼuxi la spas vinik li Diose?

¹³ Li Jeovae ta smilal xa noʼox jabil abtej ta spasel li jeltos kʼusitike, jech kʼuchaʼal li kʼusitik kuxulike xchiʼuk li kʼusitik muʼyuke. Koliyal taje lek xa kom li Balumil ti muʼyuk toʼox «bu chapal xchiʼuk [ti] takin» toʼoxe. Akʼo mi jech, muʼyuk to bu lajem yoʼonton Dios ta stunesel li xchʼul espiritu sventa tspas li kʼusitike. Jech, poʼot xaʼox spas li kʼusi mas toj lek spasben ta Balumile. Li ta slajebal batel svakibal kʼakʼale la stunes xchʼul espiritu sventa tspas li vinike, jaʼ la stunes li kʼusitik oy ta lumtike (Gén. 2:7).

14. ¿Kʼusi jelel-o tajek li krixchanoetik xchiʼuk li chonbolometike?

¹⁴ Xi chal Génesis 1:27: «Cʼalal la spas cristiano li Diose, jaʼ la slocʼta sba jech cʼu chaʼal stuc. Vinic xchiʼuc ants la spas». Jnaʼ xi jkʼanvanutik ta skoj ti pasbilutik kʼuchaʼal Diose, jnaʼtik snopel ta jujuntal xchiʼuk xuʼ xkamigointik xtok. Jaʼ yuʼun mu labaluk sba chkiltik ti jelel tajek jchinabtik kʼuchaʼal li chonbolometike. Jaʼ jech laj yichʼ pasel li jchinabtik yoʼ xi jmuyubaj noʼox xkojtikintik li Jeovae xchiʼuk ti xkojtikinbetik sbatel osil li yabteltake.

15. ¿Kʼusi ox xuʼ staik li Adán xchiʼuk Evae?

¹⁵ Kʼalal la spas Adán xchiʼuk Eva li Diose laj yakʼbe ta skʼobik li Balumile, sventa xojtikinik sjunlej xchiʼuk ti skʼupinik li kʼusitik kʼupilik sba pasbile (Gén. 1:28). Ep tajek akʼbat sveʼelik xchiʼuk nakanatik ta jun paraiso. Jech xtok albatik ti xuʼ xkuxiik sbatel osile xchiʼuk ti skʼupinik ti chkʼanatik yuʼun li stukʼil nitilulik ti ta smilal xa noʼox miyon yepalike. Kʼux ta alel, pe mu jechuk kʼot ta pasel.

Tsots yabtel li chʼul espiritue

16. ¿Kʼusi xuʼ jpat-o koʼontontik akʼo mi la stoy sba li baʼyel jtot jmeʼtike?

¹⁶ Muʼyuk la stojik ta vokol xchiʼuk jaʼ noʼox la spas li kʼusi tskʼan stukik li Adán xchiʼuk Evae, jaʼ yuʼun la stoy sbaik ta stojolal li Jpasvanej yuʼunike. Jech oxal un jpas mulil chi jvokʼ jtekeltik li yalab xnichʼnabutike xchiʼuk persa onoʼox chkil jvokoltik. Pe li Vivliae chal ti tstukʼibtas Dios li kʼusi la sokes baʼyel jtot jmeʼtike, vaʼun chkʼot ta pasel yuʼun li kʼusi onoʼox tskʼan tspase. Tspas ta paraiso li Balumile, te chnaki krixchanoetik ti mu xa bu ch-ipajike xchiʼuk ti xmuyubajik noʼox sbatel osile (Gén. 3:15). Ta melel, ta jkʼantik ti kuxuluk-o ta koʼontontik taje, jech oxal chtun kuʼuntik chʼul espiritu.

17. ¿Kʼusi ti mu stakʼ jchʼuntike?

¹⁷ Sventa jtatik li chʼul espiritue skʼan me jkʼanbetik ta orasion li Jeovae (Luc. 11:13). Jaʼ me jech tstsatsub li xchʼunel koʼontontike xchiʼuk ta jchʼuntik mas ti jaʼ yabtel Dios li vinajel-balumile. Li avie ep chkil jvokoltik ta skoj li chanubtaseletik ta sventa ti kʼunkʼun la kʼataj tal li kuxlejaletike xchiʼuk ti ep mu xchʼunik mi oy Diose. Mu stakʼ jxiʼtatik xchiʼuk mu xkakʼ xchibajes koʼontontik li kʼusitik chalik ti chʼabal srasonale. Skʼan me chapalutik lek sventa stsal kuʼuntik li kʼusi tspukbeik skʼoplale xchiʼuk ti mu stsalutik ti tsujvan li krixchanoetike (kʼelo Colosenses 2:8).

18. Kʼalal ta jkʼelbetik lek skʼoplal kʼuxi lik tal li vinajel-balumil xchiʼuk li krixchanoe, ¿kʼu yuʼun muʼyuk lek mi chkaltik ti chʼabal pʼijil Jpasvaneje?

¹⁸ Ta me stsatsub li xchʼunel koʼontontik ta stojolal Dios xchiʼuk ta stojolal sKʼop mi ta jkʼeltik lek li kʼusi chakʼ jnaʼtik ti pasbil li kʼusitik oye. Ep buchʼutik chalik ti maʼuk la la spas li buchʼu toj echʼem sjuʼel kʼalal chchanbeik lek skʼoplal li vinajel-balumile xchiʼuk ti kʼuxi lik tal xkuxlejal li krixchanoe. Pe taje maʼuk noʼox jech skʼan chanbel skʼoplal, yuʼun muʼyuk tstsakik ta venta xtok ti lek xchapet  ch-abtej li kʼusitik ta vinajele xchiʼuk ti oy lek stu ti «ep cʼusi toj labalic sbae» (Job 9:10; Sal. 104:25). Li yajtsʼaklomutik Cristoe jchʼunojtik ta melel ti toj pʼij kʼuyelan la stunes xchʼul espiritu Jeova kʼalal la spas li kʼusitike.

Li chʼul espiritu xchiʼuk li xchʼunel koʼontontike

19. ¿Kʼusi chakʼ achʼun ti kuxul ta melel li Diose xchiʼuk ti tsots ch-abtej li xchʼul espiritue?

¹⁹ Melel onoʼox chaʼa, mu persauk skʼan jnabetik skʼoplal stekel li kʼusitik pasbil yoʼ oyuk xchʼunel koʼontontik ta stojolal Diose, yoʼ jkʼantike xchiʼuk ti ta sjunul koʼontontik xkichʼtik ta mukʼe. Yuʼun sventa x-ayan xchʼunel koʼontontike maʼuk noʼox skʼan jnabetik skʼoplal li kʼusitik pasbile, oy to kʼusi mas skʼan. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal chojtikin sbaik lek chaʼvoʼ krixchanoetike mas me chamigoin sbaik, taje jaʼ me jech tstsatsub xchʼunel koʼontontik ta stojolal Jeova ek kʼalal chkojtikintik lek kʼuyelan stalelale. Ta melel, kʼalal chkiltik tstakʼ j-orasiontik li Diose xchiʼuk ti ta jtabetik sbalil li beiltaseletik chakʼe mas me ta jchʼuntik ti yuʼun kuxul ta melele. Mas me chi jnopaj ta stojolal xtok kʼalal chkiltik kʼuxi tsbeiltasutik jujun kʼakʼale, ti chchabiutike, ti chakʼ kʼusi chtun kuʼuntike xchiʼuk kʼalal chakʼbutik bendision kʼalal chkakʼ kipaltik chi jtun ta stojolale. Taje jaʼ chakʼ kiltik ti kuxul ta melele xchiʼuk ti tsots ch-abtej li xchʼul espiritue.

20. 1) ¿Kʼu yuʼun la spas vinajel-balumil xchiʼuk krixchanoetik li Diose? 2) ¿Kʼusi ta jtatik mi chkakʼ jbatik ta beiltasel skotol ora ta stojolal chʼul espiritue?

²⁰ Ti bu chkiltik ti kʼuxi tstunes sjuʼel xtok li Jeovae jaʼ li ta Vivliae, yuʼun li jtsʼibajometike «jaʼ iventainatic yuʼun Chʼul Espíritu. [...] Icʼopojic ta sventa Dios» (2 Ped. 1:21). Ta me stsatsub xchʼunel koʼontontik ta stojolal Jeova ti jaʼ la spas skotol li kʼusitik mi ta sjunul koʼontontik ta jchantik li Vivliae (Apo. 4:11). Li stalelal ti mas toj lek ti jaʼ li kʼanelale, jaʼ tijbat-o yoʼonton ta spasel li kʼusitike (1 Juan 4:8). Jech oxal chaʼa, kakʼ me kipaltik bu kʼalal xuʼ kuʼuntik sventa jkoltatik li krixchanoetik yoʼ xojtikinik li jkʼanvanej Totil kuʼuntik xchiʼuk ti jaʼ kamigotike. Kakʼ jbatik ta beiltasel skotol ora li ta xchʼul espiritu xtoke, yuʼun me jaʼ jech xuʼ jchantik-o batel kʼusitik ta sventa Jeova sbatel osil (Gál. 5:16, 25). Kakʼ me kipaltik jujun kʼakʼal ti masuk xkojtikinbetik stalelale, li yabteltak ti kʼupilik sbae xchiʼuk ti jchanbetik ti toj echʼ xa noʼox kʼanvanem kʼalal la spas ta xchʼul espiritu li vinajele, li Balumile xchiʼuk li krixchanoetike.

[Tsʼibetik ta yok vun]

¿Mi xuʼ xavalbe smelolal?

• ¿Kʼusi chakʼ jchantik li vinajel xchiʼuk Balumil ta sventa ti kʼuyelan tstunes xchʼul espiritu Diose?

• ¿Kʼusi spas kuʼuntik ta skoj ti pasbilutik kʼuchaʼal Diose?

• ¿Kʼu yuʼun skʼan jkʼelbetik skʼoplal li kʼusitik chakʼ jnaʼtik ti pasbil li kʼusitik oye?

• ¿Kʼuxi xuʼ xkamigointik mas li Jeovae?

[Sjakʼobiltak sventa xchanobil]

[Lokʼol ta pajina 7]

¿Kʼusi chakʼ jchantik ti lek xchapet ch-abtej li vinajel-balumile?

[Stojel ta vokol]

Kʼanaletik: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images

[Lokʼol ta pajina 8]

¿Kʼuxi mu xjel stsʼunobal li kʼusitik liʼe?

[Lokʼol ta pajina 10]

¿Mi chapalutik lek sventa jpakbetik skʼoplal li xchʼunel koʼontontike?