Kʼelo li kʼusi yichʼoje

Batan ta saʼobil

¿Mi melel ti oy xaʼox skameyotak li Abrahame?

¿Mi melel ti oy xaʼox skameyotak li Abrahame?

¿Mi melel ti oy xaʼox skameyotak li Abrahame?

LI Vivliae chal ti Faraón ta Egiptoe laj la yakʼbe tsʼitesbil chonbolometik li Abrahame, jtose jaʼ kameyoetik (Gén. 12:16). Ta yan versikuloe chal ti jun yajtunel li jmoltotik taje «la stʼuj batel [...] li cʼusitic ven lequic oy yuʼun li yajvale. La yicʼ batel lajuncot camello» sventa chbat ta Mesopotamia balumil (Gén. 24:10). ¿Mi jech ta melel ti oy xaʼox skameyo Abraham, jun vinik ti ikuxi leʼtik xa ta chanmil jabile?

Oy buchʼutik chalik ti mu la jechuke. Li Biblia de Estudio Arqueológica de la Nueva Versión Internacional, xi chale: «Li pʼijil viniketik ti chchanbeik skʼoplal Vivliae mu koʼoluk jech snopik ta sventa li loʼiletik ti jaʼ chalbe skʼoplal li kameyoetike, yuʼun ep buchʼutik chalik ti chonbolometik taje jaʼ to la la stsʼitesik ta jabil 1,200 kʼalal skʼan toʼox xtal ta Balumil Cristo xchiʼuk kʼalal jal xaʼox yechʼel xkuxlejal li Abrahame». Li pʼijil viniketike chalik ti kʼalal chal Vivlia ta sventa li kameyoetike, muʼyuk la lek chapbil batel li jabiletike.

Yan buchʼutik chchanbeik skʼoplal taje, chalik ti manchuk mi jaʼ to mas tsots skʼoplal laj yichʼ ilel sventa chichʼ tsʼitesel kameyoetik leʼtik xa ta oxmil jabile, muʼyuk srasonal sventa jnoptik ti muʼyuk toʼox la stunesik ta skʼakʼalil Abrahame. Jlik livro ti lek ojtikinbile chal: «Li kʼusi mas achʼtik to la stabeik smelolale, jaʼ ti leʼ xa ta mas ta chanmil jabile ilik stsʼitesik tal kameyoetik ta suresteal Arabia. Kʼalal ilik stsʼitesike xuʼ van jaʼ noʼox sventa tstunesbeik li yaʼlel xchuʼe, stsatsal, snukulil xchiʼuk sbekʼtal, pe mu jaluk noʼox lik stunesik sventa kuch ikatsil» (Civilizations of the Ancient Near East [Voʼne kuxlejaletik ta Oriente Próximo]). Li buchʼu ta xchanbeik skʼoplal li kʼusitik voʼne mukajtik ta lume (arqueólogos) staojik baketik xchiʼuk yan kʼusitik ti chakʼ ta ilel ti oy xa onoʼox kameyoetik kʼalal muʼyuk toʼox ayanem li Abrahame.

Li kʼusitik chal li vun taje, la stsak ta venta li kʼusitik oy xa onoʼox tsʼibabile. Li vun laj xa kaltike, xi chale: «Li ta lum Mesopotamiae, te xvinaj ta tsʼib cuneiforme xchiʼuk ta epal sello li chonbolom (kameyo) taje. Taje jaʼ senyail ti leʼtik xa ta chanmil jabil te ikʼote», jaʼ xkaltik ta skʼakʼalil li Abrahame.

¿Buchʼutik laj yikʼik batel li kameyoetik ta lum taje? Jlom li buchʼutik chchanbeik skʼoplal taje, chalik ti jaʼ laj yikʼik batel li jpʼolmaletik ti chchonik pom ti likik tal ta sural Arabia sventa chtuchʼik jelavel li taki xokol balumil yoʼ chbatik li ta snorteale, xuʼ van ta Egipto xchiʼuk Siria. Li vaʼ yelan chpʼolmajik taje xuʼ van nopem xa onoʼox xaʼiik jech spasel leʼ xa ta chanmil jabile. Toj labal sba ta alel ti ta Génesis 37:25-28, te chalbe skʼoplal j-ismaeletik ti te xkuchojik tal ta kameyoetik kʼusitik tstunesik sventa pom yuʼun chbat xchonik ta Egipto. Taje ikʼot ta pasel kʼalal echʼ xaʼox sien jabil li skʼakʼalil Abrahame.

Li ta Oriente Proximoe xuʼ van mu toʼox mas tstunesik kameyoetik leʼ xa ta chanmil jabile. Manchuk mi jech, maʼuk skʼan xal ti mu xojtikinike. Jun ensiklopedia xi chalbe smelolale: «Mu xa sta-o chalik ti muʼyuk lek chapbil batel jabiletik kʼalal chalbe skʼoplal kameyoetik Vivlia li ta skʼakʼalil moltotiletike, yuʼun oy xa ep sprevailtak tabil ti voʼne mukajtik ta lum ti chakʼ ta ilel ti oy xa onoʼox tstsʼitesik kameyoetik kʼalal mu toʼox xkʼot skʼakʼalil li moltotiletike», jech kʼuchaʼal li Abrahame (The International Standard Bible Encyclopedia).