Ikuch yuʼunik kontrainel li steklumal Jeovae

LEʼ XA ta voʼlajuneb jabil ilik talel li kʼope, jaʼo ta 1995. Ti kʼu sjalil taje, li yajrextikotak Jeovae tsots tajek ikontrainatik yuʼun li buchʼutik muʼyuk lek chilik ti jujun krixchano xuʼ snop stuk kʼusi relijional skʼan xchʼun batele. Li jkontrainvanejetike tsots tajek yakʼoj yipik sventa tsmakbeik yabtel li tukʼil yajrextikotak Jeova ta Moscú xchiʼuk ta yantik balumile, manchuk mi jech tukʼ-o yoʼontonik, ta skoj taje akʼbat smotonik yuʼun Jeova; li avie kuch yuʼunik kontrainel ta stojolal ajvalil yuʼun laj yichʼik xa ojtikinel. Pe, ¿kʼuxi ilik talel li kʼop taje?

IKʼOT YORAIL CHKUCH YUʼUNIK

Ta slikebaltik xa batel ta sjabilal 1990, li kermanotaktik ta Rusiae i-akʼbat sderechoik ti jujun krixchano xuʼ snop stuk kʼusi relijional skʼan xchʼunik batel, ti jech mu xaʼox x-akʼbat spasik tal ta 1917. Li ta 1991 jaʼo laj yichʼik ojtikinel ta stojolal ajvalil, xchiʼuk ti kʼalal laj skʼoplal li Unión Sovieticae, laj yichʼik tsakbel sbiik ta Federación de Rusia. Li achʼ ajvalile laj yal ta jamal ti yajrextikotak Jeovae ti laj yichʼik nutsel ta skoj srelijionik leʼ xaʼox ta sjaylajunebal jabile, ilajik la ta ilbajinel o utsʼintael ta skoj li politikae. Li ta 1993 li Departamento de Justicia ta Moscú xi la stsakbe sbi li j-organisasiontike: «Comunidad de los Testigos de Jehová de Moscú». Li ta jabil taje, jaʼo ilokʼ achʼ Mantaletik sventa Sjunlejal Yosilal Rusia ti bu chal ti xuʼ snop stuk kʼusi relijional skʼan xchʼun batel li jujun krixchanoe. Xi laj yal jun ermano ta sventa li vaʼ kʼakʼal taje: «Mi jaʼuk ta jvayichkutik [...] xuʼ xkʼot ta pasel yaʼeluk taje». Xchiʼuk xi to laj yale: «Yuʼun oy xaʼox ta 50 jabil jmalaojkutik li vaʼ taje».

Melel onoʼox ti yajrextikotak Jeova ta Rusiae la stunesik lek li «yorail lec chaʼyic» mantal li krixchanoetike (2 Tim. 4:2). Jaʼ yuʼun ta sjunul yoʼonton la xcholik mantal xchiʼuk lek kʼusitik la staik ta skoj taje. Xi laj yal jun misionerae: «Li krixchanoetike oy tajek ta yoʼontonik snaʼel ta sventa li relijione». Ta anil noʼox i-epaj ti kʼu yepal jcholmantaletik, prekursoretik xchiʼuk li tsobajeletike. Ta 1990 kʼalal ta 1995, li yajrextikotak Jeova ta kapital yuʼun Rusiae ikʼot ta 5,000 ti kʼajomal toʼox oy 300. Ta skoj ti anil noʼox ichʼi li yajrextikotak Jeovae, solel ikap-o sjolik li yajkontratakike, vaʼun li ta oʼloltik sjabilal 1990 ilik stikʼik mulil li ta snail chapanobbailetike. Ta skoj taje ilik talel chantos kʼusitik ikʼot ta pasel ti jalij tajek batele.

LIK YICHʼ SAʼEL MI MELEL OY SMULIK

Li ta 1995 jaʼ te ilik talel li baʼyel kʼusitik ikʼot ta pasele. Li jtsop krixchanoetik ti likemik ta Moscú ti lek vinajem ti smojinoj skʼopik xchiʼuk li jkatolikoetik ta Iglesia Ortodoxa Rusae lik stikʼbeik smul li ermanoetike. Vaʼun laj yalik ti jaʼ la mulil li kʼusitik tspasike xchiʼuk laj yal ti jaʼ la jkʼopojel yuʼun jlom krixchanoetik ti chopol chaʼi sbaik ta skoj ti ipasik ta yajrextiko Jeova li snup xchiʼilike o li yalab xnichʼnabike. Li ta junio ta 1996 te ilik skʼelbeik skʼoplal mi oy kʼusi chopol spasojik, pe muʼyuk smul itabatik. Manchuk mi jech, li jtsop krixchanoetik taje la xchaʼtikʼbeik smul li ermanoetike. Pe muʼyuk smul itabatik xtok. Jech la spasik ta yoxibal velta. Pe muʼyuk smul itabatik xtok. Li ta xchanibal velta xtoke muʼyuk itabat smulik. Pe muʼyuk ilaj-o yoʼontonik li jkontrainvanejetike, yuʼun la xchaʼkʼanik parte ta yoʼobal velta sventa xchaʼsabe smulik. Vaʼun li ta 13 yuʼun avril ta 1998, li jchapanvanej ants ti la skʼelbe skʼoplale, te la slajesbe skʼoplal li kʼop taje.

Jun abogado ti ikoltavane, xi laj yale: «Oy kʼusi ikʼot ta pasel ti labal sbae». Li jchapanvanej ants ti la skʼelbe skʼoplale laj yal ti muʼyuk  smul la stabeik li ermanoetike, manchuk mi jech laj yal ti xuʼ la skʼanik parte yan veltae, pe jaʼ xa la ta skoj ti mu xchʼunbeik smantal ajvalil te noʼox ta jteklum li Comunidad de los Testigos de Jehová de Moscú, mi jaʼuk la li ta yantik balumile. Li j-abteletik ta snorteal Moscue la xchʼamik li kʼusi chalik li jtikʼmuliletike. Ta 29 yuʼun septiembre ta 1998 lik yichʼik chapanel ta Tribunal del Distrito Golovinsky ta Moscú. Jaʼ jech ilik li xchibal kʼusi ikʼot ta pasele.

I-AKʼBAT SKʼELIK VIVLIA LI JCHAPANVANEJETIKE

Kʼalal te xaʼox oyik ta stojolal li j-abteletik xchiʼuk ti bu ep tajek krixchanoetik tsobolik li ta snorteal Moscue, li yajkʼopojel li jkontrainvanejetike, ti jaʼ sbi Tatyana Kondratyeva, laj yal ti jaʼ noʼox la xuʼ x-ojtikinatik kʼuchaʼal relijion li Iglesia Ortodoxa, islam, judaísmo xchiʼuk li budismoe, taje jech laj yal ta skoj jun mantal tsʼibabil ta 1997. Ta skoj li mantal taje mu kʼusiuk noʼox relijional xuʼ x-akʼbat spermiso sventa xichʼ ojtikinel kʼuchaʼal jun relijion li ta jteklum taje. Jech xtok, chal ti oy ta skʼob snail mukʼtik jchapanvanejetik ti akʼo spojbe o mu xakʼbe spermiso jun relijion mi jaʼ noʼox tstijbe yoʼonton krixchanoetik ti akʼo spʼaj yan xchiʼilike. Jech oxal li yajkʼopojel jkontrainvanejetike laj yal ti yajrextikotak Jeovae ta la stijbe yoʼonton krixchanoetik ti akʼo spʼaj yan xchiʼilike xchiʼuk ta la sokes utsʼ alaletik, vaʼun laj yal ti akʼo la mu x-akʼbat spermisoike. Kʼalal jech laj yal taje jaʼ la stunes xtok li mantaletik i-lokʼ ta 1997.

Jun abogada ti tskolta ermanoetike la sjakʼbe li yajkʼopojel jkontrainvanejetike: «¿Mi xuʼ xaval sbitak ti buchʼutik teik ta tsobobbail ta Moscú ti mu xchʼunbeik smantal li ajvalile?». Muʼyuk laj yalbe sbi junuk. Manchuk mi jech, laj yal ti vunetik ta jtunestike jaʼ noʼox la chakʼ skontrain sbaik li relijionetike. Sventa chakʼ ta ilel taje, la skʼel jaycholuk kʼusi chal li revista ¡Despertad! xchiʼuk Li Jkʼel osil ta toyole xchiʼuk li yan jvuntike (kʼelo ta akʼol). Kʼalal laj yichʼ jakʼbel kʼuxi tskontrain sbaik yuʼun relijionetik li vunetik taje, xi laj yale: «Li yajrextikotak Jeovae chalik ti jaʼik noʼox stukik li melel relijione».

Jun ermano abogadoe laj yakʼbe jlik Vivlia li jchapanvanej antse xchiʼuk jlik li yajkʼopojel jkontrainvanejetike, vaʼun la skʼel Efesios 4:5: «Jun noʼox Cajvaltic, jun noʼox li xchʼunojel coʼntontique, jun noʼox li ichʼ voʼe». Ta jlikel noʼoxe, li jchapanvanej antse, li yajkʼopojel jkontrainvanejetike xchiʼuk li abogadoe ta komon la skʼelik batel jayibuk teksto, jech kʼuchaʼal Juan 17:18 xchiʼuk Santiago 1:27. Xi la sjakʼ li jchapanvanej antse: «¿Mi jaʼ chakʼ skontrain sbaik relijionetik li tekstoetik liʼe?». Li yajkʼopojel jkontrainvanejetike laj yal ti mu xtakʼ yuʼun li kʼusi chal Vivliae. Vaʼun li abogadoe laj yakʼ ta ilel vunetik ti spasoj relijion ortodoxa ti bu tsots chchopol kʼopta li yajrextikotak Jeovae, vaʼun xi la sjakʼbe li yajkʼopojel jkontrainvanejetike: «¿Mi mu tskontrain smantal ajvalil li kʼusitik chal liʼe?». «Mu xtakʼ kuʼun, yuʼun muʼyuk chanemun lek ta sventa relijion», xi la stakʼ.

 MUʼYUK LAJ YICHʼ TABEL SMULIK

Kʼalal laj yal yajkʼopojel jkontrainvanejetik ti tsokes utsʼ alaliletik li yajrextikotak Jeovae, laj yal ti jaʼ la ta skoj ti mu spasik jlom kʼinetik, jech kʼuchaʼal li skʼinal Svokʼel Ninyoe. Ta tsʼakale la xchaʼal ti mantaletik ta Rusiae mu sujvan ta spasel li kʼin taje. Taje jaʼ skʼan xal ti jujuntal krixchanoetik, jech kʼuchaʼal li ermanoetike oy ta sbaik stʼujel kʼusi tspasik ta sventa li kʼinetike. Li jkʼopojel taje laj yal xtok ti ta steklumal Diose mu la x-akʼbat lek xkux yoʼontonik li ololetike o mu la x-akʼbat spasik kʼusitik ti xmuyubajik-oe. Pe ta tsʼakale laj yal ta jamal ti muʼyuk la bu xchiʼin ta loʼil mi junuk chex kerem o tseb ti jaʼ Yajrextiko li stot smeʼe. Kʼalal laj yichʼ jakʼbel mi i-ay ta stsobajel li yajrextikotak Jeovae, laj yal: «Mu persauk onoʼox chibat».

Li jtikʼmulile la skʼanbe jun doktor ta Psiquiatría (chchanbe skʼoplal chameletik ta jchinabtik) ti akʼo echʼ yakʼ yaʼyeje. Li stuke laj yal ti tsokes jnopbentik skʼelel li jvuntike. Li abogadoe laj yakʼ ta ilel ti vunetik laj yakʼbe j-abteletik li jchanubtasvanej taje xkoʼolaj tajek xchiʼuk jun vun ti jaʼ la spas jnitvanejetik ta relijion ortodoxa ta Moscue. Li doktore laj yal ti jaʼ noʼox la la slokʼta ep kʼusitik li ta vun taje. Lek ivinaj xtok ti muʼyuk xpoxtaoj mi junuk ermano kʼalal ijakʼbate. Pe yan doktore laj yal ti iloʼilaj xchiʼuk mas ta 100 yajrextikotak Jeova ti likemik ta Moscue. Li stuke laj yal ti muʼyuk sokem li snopbenike, xchiʼuk laj yal ti kʼalal i-ochik ta yajrextiko Jeovae mas laj yichʼik ta mukʼ li yan relijionetike.

IKUCH YUʼUNIK JUTUK

Ta 12 yuʼun marso ta 1999, li jchapanvanej antse laj yal ti chkechanik to komele yuʼun la tsvaʼan voʼob krixchanoetik ti lek chanemik sventa chchanik li jvuntike. Kʼalal mu toʼox jech chkʼot ta pasel taje li Ministerio de Justicia ta Rusiae laj xaʼox svaʼan yan jvokʼ krixchanoetik ti lek chanemik sventa jech tspasik taje. Li jvokʼ taje laj yal ta 15 yuʼun avril ta 1999 ti mu kʼusi chopol la staik li ta jvuntike. Jech oxal ta 29 yuʼun avril ta 1999 li Ministerio de Justicia  ta Rusiae laj yakʼbe yan velta spermisoik li yajrextiko Jeova ta sjunul Rusiae. Manchuk mi lek kʼusitik laj yichʼ alel kʼalal laj yichʼ chanel li jvuntike, li jchapanvanej ants ta Moscue laj to svaʼan li voʼob krixchanoetik ti lek chanemik sventa chchanik li jvuntike. Jech taje labal sba kʼusi ikʼot ta pasel. Li Ministerio de Justicia sventa sjunul Rusiae chal ti lek chchʼunbeik smantal ajvalil li yajrextikotak Jeovae xchiʼuk ti xuʼ xichʼik ichʼel ta mukʼ kʼuchaʼal jun relijione, yan li Departamento de Justicia ta Moscue lik skʼelik mi jech ta melel ti mu xchʼunbeik smantal ajvalile.

Jutuk mu chib jabil jelav sventa chlik xchapik noxtok li kʼope. Ta 23 yuʼun fevrero ta 2001, li jchapanvanej antse Yelena Prokhorycheva ikʼot ta nopel yuʼun ti muʼyuk srasonal chichʼ makbel yabtel li yajrextikotak Jeova ta Moscue. Jech laj yal kʼalal laj xaʼox skʼelbe yabtel li voʼob krixchanoetik la svaʼane. Jaʼ to te lek ivinaj ta snail mukʼta jchapanvanejetik ti mu meleluk skotol li kʼusi iyichʼ alel ta stojolal li ermanoetike. Pe li yajkʼopojel jkontrainvanejetike, laj yal ti mu xkʼot-o chaʼi li kʼusi ikʼot ta nopele, jaʼ yuʼun la skʼanbe Tribunal de la Ciudad de Moscú ti akʼo xchaʼkʼelbe skʼoplal taje. Ta 30 yuʼun mayo ta 2001, kʼalal i-echʼ xaʼox oxib ue, li snail chapanobbail taje laj yakʼbe rason li yajkʼopojel jkontrainvanejetike, jech oxal laj yal ti akʼo yichʼ chapanel yan veltae, jaʼ noʼoxe jun-o xa li jchapanvanej antse. Jaʼ jech ilik li yoxibal kʼusi ikʼot ta pasele.

ICHʼAYIK JUTUK

Ta 30 yuʼun oktuvre ta 2001, li jchapanvanej ants Vera Dubinskaya jaʼ lik chapanvanuk. Li yajkʼopojel jkontrainvanejetike jaʼ la xchaʼal yan velta ti tspʼaj yan xchiʼilik li yajrextikotak Jeovae xchiʼuk laj yal ti jaʼ la sventa slekilal stukik li ermanoetik ta Moscú mi makbat yabtelik yuʼun li ajvalile. Kʼalal laj yaʼiik jech li lajunmil yajrextikotak Jeova ta Moscue ta anil la stsob sfirmaik sventa chalbetik batel jchapanvanej antse ti mu skʼanik xichʼik li koltael ch-akʼbatik ta alel yuʼun li yajkʼopojel jkontrainvanejetike.

Li yajkʼopojel jkontrainvanejetike laj yal ti mu persauk xakʼ sprevailtak ti oy kʼusi chopol spasojik li yajrextikotak Jeovae. Jaʼ la chopol chil li kʼusitik xchʼunojike, li svunike, maʼuk la li kʼusitik tspasike. Li jkʼopojele laj yal ti jaʼ chkʼot kʼuchaʼal xrextiko jun jnitvanej ta Iglesia Ortodoxa Rusa. Taje jaʼ noʼox laj yakʼ ta ilel ti jnitvanejetik ta relijion taje jaʼik li buchʼutik tskʼan tslajesbeik skʼoplal li yajrextikotak Jeovae. Ta 22 yuʼun mayo ta 2003, li jchapanvanej antse laj stsob jtsop krixchanoetik ti lek chanemik sventa xchanbeik skʼoplal yan velta xtok li jvuntike.

Ta 17 yuʼun fevrero ta 2004 li snail mukʼta jchapanvanejetike la stsob sbaik sventa tskʼelik kʼusi la staik li jtsop krixchanoetik taje. Li jtsop krixchanoetike laj yalik ti jvuntike tstijbe yoʼonton krixchanoetik sventa «akʼo junuk yoʼonton ta yutsʼ yalalik xchiʼuk li ta snupunelike» xchiʼuk laj yalik ti «mu meleluk» ti chchanubtasvan ti akʼo spʼaj yan xchiʼilike. Yan krixchanoetik ti lek chanemike jech laj yalik ek. Kʼalal laj yichʼ jakʼbel jun jchanubtasvanej ta Historia Religiosa ti kʼu yuʼun chcholik mantal li yajrextikotak Jeovae, xi laj stakʼbe li jchapanvanej antse: «Skotol li yajtsʼaklom Cristoe skʼan xcholik mantal ti jechuke. Li Vivliae jaʼ jech chal ti skʼan pasele, jech kʼuchaʼal laj yalbe yajtsʼaklomtak Cristo ti skʼan buyuk noʼox xcholik mantale». Manchuk mi jech ikʼot ta pasel taje, ta 26 yuʼun marso ta 2004, li jchapanvanej antse laj yal ti mu xa stakʼ spasbeik yabtel Dios ta Moscú li yajrextikotak Jeovae. Li ta 16 yuʼun junio ta 2004, li Tribunal de la Ciudad de Moscú lek laj yaʼi li kʼusi ikʼot ta nopele. Jun ermano ti oy xa sjaylajunebal jabil ochem ta  yajrextiko Jeovae, laj yal ta sventa li kʼusi la snop j-abteletike: «Kʼalal jaʼ toʼox tspas mantal jsovietikoetike, li jun rusoe persa skʼan mu xchʼun mi oy Dios; yan li avie persa skʼan x-och ta katoliko».

¿Kʼusi la spasik li kermanotaktike? Jech la spasik kʼuchaʼal tukʼil Nehemías ti muʼyuk ichibaj xchiʼuk steklumal sventa chchavaʼanik smuroaltak Jerusalén, manchuk mi tsots tajek kontrainel la staik. «Laj cacʼbecutic yipal spasel li coraltone. [...] Yuʼun scotol yoʼnton iʼabtejic li jchiʼiltactique», xi li Nehemiase (Neh. 4:1-6). Li ermanoetik ta Moscú eke la xcholik-o batel li lekil aʼyeje, akʼo mi makatik yuʼun li yajkontraike (1 Ped. 4:12, 16). Snaʼojik lek ti chchabiatik yuʼun li Jeovae. Chapalik xaʼox sventa chlik li xchanibal kʼusi ikʼot ta pasele.

MAS KONTRAINEL

Ta 25 yuʼun agosto ta 2004, li ermanoetike oy kʼusi la skʼanbeik Vladimir Putin ti jaʼ toʼox presidente ta Rusia. Li ta vune laj yalbeik kʼuyelan chaʼi sbaik ta skoj ti mu xa stakʼ spasbeik yabtel Diose. Ta skotolal li vunetike la stsob sba 76 livroetik ta skoj li 315,000 krixchanoetik laj yakʼ sfirmaike. Kʼalal jech taje, li jnitvanejetik ta relijion Iglesia Ortodoxa Rusae, xi laj yalike: «Kontra tajek chkilkutik li kʼusitik tspasik li yajrextikotak Jeovae». Jun jnitvanej yuʼun jmusulmanetike laj yal ti «toj lek tajek» li kʼusi ikʼot ta pasel ta stojolal yajrextikotak Jeovae.

Oy jlom krixchanoetik ta Rusia la xchʼunik li kʼusi laj yalik ta stojolal yajrextikotak Jeovae, vaʼun lik skontrainik. Jlome la smajik xchiʼuk la slikik ta tekʼel kʼalal chcholik mantal ta Moscue. Jun vinik ti ilimen tajeke, la snuts lokʼel ti bu chchol mantal jun ermanae, tsots la slik ta tekʼel ta spat, lom ta lum li ermanae xchiʼuk la smaj sjol. Laj yikʼik batel ta ospital, pe li polisiaetike muʼyuk kʼusi la spasbeik li vinik taje. Yan ermanoetike laj yichʼik chukel sjunul akʼobal, ilokʼtaatik xchiʼuk ikʼanbat smeʼ skʼobik. Li krixchanoetik ti chchabiik li bu chchʼamun snailik sventa tstsob sbaik li ermanoetike, laj  yichʼik albel ti chlokʼesat ta yabtelik mi ta to xakʼik ta chʼome. Ep tsobobbailetik mu xa bu xuʼ stsob sbaik. Jech kʼuchaʼal liʼe, 40 tsobobbailetik la stsob sbaik ta chanib salon ti jmoj bu vaʼanbile. June, la stsob sba ta vukub ora xchiʼuk oʼlol ta sob sventa xaʼiik li Mantal sventa Skotol Krixchanoetike. Xi laj yal jun viajantee: «Li jcholmantaletike ta voʼob ora sob chlikik. Jech jun yoʼonton la spasik mas ta jun jabil».

ITUN SVENTA «CHAʼYIC O BATEL [S]CʼOPLAL»

Sventa chakʼik ta ilel ti mu sta-o xichʼ pajesel yabtel li yajrextikotak Jeova ta Moscue, la skʼanbeik koltael Tribunal Europeo de Derechos Humanos ta disiembre yuʼun 2004 (kʼelo li rekuadro ta pajina 6 «¿Kʼu yuʼun ta Francia to laj yichʼ kʼelel li kʼusi xchapanojik xaʼox ta Rusiae?»). Ta 10 yuʼun junio ta 2010, kʼalal i-echʼ xaʼox vakib jabile, mi jsetʼuk smul itabatik li yajrextikotak Jeovae. Li ta snail mukʼtik jchapanvanejetike laj yichʼ alel ti mu meleluk li smul itikʼbatike. Jech xtok laj yal ti ajvalil ta Rusiae skʼan mu xa spajesbe yabtel li yajrextikotak Jeovae xchiʼuk ti akʼo xa lek xkʼopoj ta stojolalike (kʼelo li rekuadro ta pajina 8 «Li kʼusi ikʼot ta nopele»).

Li kʼusi ikʼot ta nopel yuʼun Tribunal Europeo de Derechos Humanos laj yakʼ ta ilel ti Convenio Europeo de Derechos Humanos sbie, tskolta li yajrextikotak Jeova sventa mu spajtsanbat li yabtelike. Taje jech skʼan spasik ta Rusia xchiʼuk li ta yan 46 mukʼtik lumetik ti stikʼoj sbaik ta Consejo de Europae. Ep jchapanvanejetik, j-akʼmantaletik xchiʼuk ti buchʼutik chchanbeik skʼoplal sderecho jujun krixchanoe tskʼan ta snaʼik kʼu yuʼun jech ikʼot ta nopel. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun kʼalaluk li jchapanvanejetik laj yalik li kʼusi ikʼot ta nopel yuʼunike, la stunesik li vaxakib ti bu lek skʼoplal laj yichʼ albel li yajrextikotak Jeovae. Jech xtok, la stunesik li baluneb kʼusi lek kʼotem xa onoʼox ta nopel yuʼunik li ta Tribunal Supremo ta Argentina, Canadá, España, Estados Unidos, Japón, Reino Unido, Rusia xchiʼuk Sudáfrica. Li yajrextikotak Jeova ta spʼejel balumile xuʼ xa spak-o skʼoplalik li kʼusi ikʼot ta nopel yuʼunik li Tribunal Europeo de Derechos Humanos sventa xuʼ smuyubtaik li Diose.

Xi laj yalbe yajtsʼaklomtak li Jesuse: «Icʼbil chabatic cʼalal ta stojol ajvaliletic xchiʼuc ta stojol mucʼtic ajvaliletic, pero vuʼun ta jcoj, jech xuʼ te chaʼyic o batel jcʼoplal, xchiʼuc jech xuʼ te chaʼyic o batel yanlumetic noxtoc» (Mat. 10:18). Skotol li kʼusi ikʼot pasel ta Rusia ti jalij voʼlajuneb jabile, laj skolta epal krixchanoetik ta Rusia xchiʼuk yantik mukʼtik lumetik sventa snaʼik ta stojolal Jeova ti jech muʼyuk toʼox kʼotem ta pasele. Ta skotolal taje, itun sventa «jech xuʼ te chaʼyic o batel [s]cʼoplal» xchiʼuk sventa «lec chpuc batel li Lequil Aʼyeje» (Fili. 1:12). Kʼalal ta xcholik mantal avi li kermanotaktik ta Moscue, ep jnaklejetik xi tsjakʼike: «¿Mi xuʼ xa cholik mantal chaʼa?». Kʼalal jech chjakʼbatik li kermanotaktike jaʼo chalbeik mas smelolal li kʼusi jchʼunojtike. Lek xvinaj ti chʼabal buchʼu tspajes li cholmantale. Ta jkʼanbekutik Jeova ti akʼo xkoltaatik li kermanotaktik ta Rusia ti lek tsots yoʼonton yakʼojik ta ilele.