Kʼelo li kʼusi yichʼoje

Batan ta saʼobil

La smalaik li Mesiase

La smalaik li Mesiase

La smalaik li Mesiase

«Scotol li cristianoetique te ta xloʼilaj yoʼntonic, yuʼun tsnopic me jaʼ Cristo li Juane.» (LUC. 3:15)

1. ¿Kʼusi laj yalbe jkʼelchijetik li anjele?

 OCH xaʼox li akʼobale. Li jchabichijetike te tskʼel xchijik ta osiltik. Ta anil noʼox te ikʼot li yaj-anjel Jeovae, vaʼun sakjaman ikom yuʼun li sakilal Diose. Kaʼitik li kʼusi labal sba laj yal yaj-anjel Diose: «Mu xaxiʼic. Oy cʼusi toj lec chacalboxuc, yuʼun jech cuxetuc noʼox avoʼnton acotolic. Nax ivocʼ [...] jun Jcoltavanej avuʼunic. Jaʼ Cristo, jaʼ Cajvaltic». Li uni olol laj yalbe skʼoplal li anjele jaʼ li buchʼu chkʼot ta Mesiase. Albatik ti xuʼ te staik ta snail vakax ti nopol yiloj jun jteklume, ti puchʼul ta sveʼeb vakaxe. Xi chal xtok li Vivliae: «Ta ora noʼox ivinaj yan epal jʼalmantaletic liquemic tal ta vinajel. Laj yalic slequilal Dios, jech laj yalic: “¡Ichʼbiluc ta mucʼ te ta vinajel li Diose! Acʼo sta jun yoʼnton cristianoetic liʼ ta banamil ta sventa slequil yoʼnton li Diose”» (Luc. 2:8-14).

2. ¿Kʼusi skʼan xal li jpʼel kʼop «Mesías», xie, xchiʼuk kuxi xuʼ jnaʼtik buchʼu taje?

2 Ta skoj ti jaʼ judioetik li jchabichijetike snaʼojik li jpʼel kʼop «Mesías» o «Cristo» xiʼe, jaʼ skʼan xal li buchʼu vokʼbil chkom, jaʼ xkaltik, li buchʼu tʼujbil yuʼun Jeova sventa chakʼbe spas junuk abtel ti stuk noʼox jeche (Éxo. 29:5-7). ¿Kʼuxi xuʼ snaʼik mas ta stojolal Mesías xchiʼuk ti xakʼbeik xchʼun yan krixchanoetik ti jaʼ tʼujbil Mesías li olol taje, jech kʼuchaʼal laj onoʼox yal li anjele? Jaʼo kʼalal mi la xchanik li albilkʼopetik ta Tsʼibetik ta Hebreo Kʼop ti chalbe skʼoplal li Mesiase xchiʼuk mi yakal chkʼot ta pasel li ta xkuxlejale.

¿Kʼu yuʼun la smalaik Mesías li krixchanoetike?

3, 4. ¿Kʼu yelan skʼan xkaʼibetik smelolal li kʼusi chal Daniel 9:24, 25?

3 Epal jabil ta tsʼakale li Juan J-akʼvanej ta voʼe lik xchol mantal. Ta skoj li kʼusitik chale xchiʼuk li kʼusitik tspase, ep buchʼutik lik sjakʼbe sbaik mi ivul xa li Mesiase (kʼelo Lucas 3:15). ¿Kʼu yuʼun jech tsnopik jlom krixchanoetik ti jaʼ xa yorail chvul tal ta lokʼel li Cristoe? Jun srasonale jaʼ van ti laj yaʼibeik smelolal li albilkʼop sventa li 70 xemana, ti xi chale: «Jaʼ lajuneb xchanvinic (70) xemuna chapanbil ti jech chcʼot ta pasel ta stojol li achiʼiltaque [...]. Aʼibo lec smelol avaʼay li cʼusi chacalbot liʼi: Cʼalal chlocʼ mantal chichʼ chaʼliquesel li lum Jerusalene, jaʼ to me la sta yorail tstsac yabtel li Bochʼo tʼujbil yuʼun Diose, jaʼ li banquilal jpasmantale. Ta onoʼox xʼechʼ vucub xemuna. Li xoraltic xchiʼuc li coralton yuʼun Jerusalén chichʼ chaʼmeltsanele, ta xjalij chib xchanvinic (62) xemuna» (Dan. 9:24, 25). Epal krixchanoetik ti chchanbeik skʼoplal Vivliae chakʼ ta ilel ti jaʼ xemanail jabiletike, jaʼ xkaltik, jujun xemanae jaʼ smelolal vukub jabil. Jech kʼuchaʼal, La Palabra de Dios para Todos tsjambe smelolal ta yok vun, xi chale: «70 xemana jaʼ xemanail jabiletike, o 490 jabiletik».

4 Li yajtunelutik Jeova avie, jnaʼojtik ti 69 xemana chal ta Daniel 9:25 te ilik ta 455 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, jaʼo kʼalal laj yalbe Nehemías ti xuʼ xbat xchaʼvaʼanbe smuroaltak Jerusalén li ajvalil Artajerjes ta Persiae (Neh. 2:1-8). Li 69 xemanae, jaʼ xkaltik, li 483 jabile tsuts ta sjabilal 29 jaʼo kʼalal laj yichʼ voʼ li Jesuse. Taje jaʼo laj yichʼ tʼujel ta chʼul espiritu li Jesuse xchiʼuk ikʼot ta Mesías (Mat. 3:13-17). a

5. ¿Kʼusi albilkʼopetik ta jchanbetik batel skʼoplal?

5 Jkʼeltik batel mas kʼusi chal Vivlia sventa li albilkʼopetik sventa li Mesiase. Ta xchanobil liʼe ta jchantik albilkʼopetik kʼalal ivokʼe, kʼalal kʼox toʼoxe xchiʼuk kʼalal lik xchol mantale. Kʼalal ta jkʼeltik batel li kʼuxitik chkʼot ta pasele, tstsatsubtas xchʼunel koʼontontik ta sventa li Vivliae xchiʼuk noxtok mas jamal chkaʼibetik smelolal ti Jesuse jaʼ li Mesías malabile.

Albilkʼopetik ta sventa ti kʼalal kʼox toʼoxe

6. ¿Kʼuxi ikʼot ta pasel li kʼusi chal Génesis 49:10?

6 Lik tal ta jvokʼ snitilulal Judá. Kʼalal poʼot xaʼox xcham li Jacobe, laj yakʼbe komel bendision li xnichʼnabtake. Xi laj yal komele: «Judá, muʼyuc bochʼo xuʼ tspojbot li avuʼel avichʼoje; muʼyuc bochʼo xuʼ tspojbot li avastone; jaʼ to me ital stuc li yajval vastone, jaʼ li bochʼo chʼunbil smantal yuʼun scotol cristianoetic ta jujun banamile» (Gén. 49:10). Li kʼusi laj yal Jacobe, ¿mi te van tsakal skʼoplal li Mesiase? Te, jech laj yalik judioetik ti lek xchanojbeik skʼoplale. ¿Kʼusi skʼan xal li avuʼel avichʼoj xchiʼuk li avaston, xie? Jaʼ svinajeb pasmantal xchiʼuk juʼelal. Li albilkʼope chal ti skotol li ajvaliletike te chlokʼ tal ta snitilulal Judá, jech kʼuchaʼal laj yichʼ akʼbel skorona li Davide. Li Diose laj yalbe li slajeb ajvalil ta Jerusalén li Sedequías ti chtal jun ajvalil ti oy sderecho ch-och ta ajvalil xchiʼuk ti jaʼ chakʼbee (Eze. 21:26, 27). Kʼalal echʼ xaʼox ta ajvalil li Sedequiase, li slajeb jun noʼox snitilulal David ti albil ti xuʼ x-och ta ajvalilale jaʼ li Jesuse. Kʼalal skʼan toʼox xvokʼ li Jesuse, li anjel Gabriele xi laj yalbe li Mariae: «Li Diose ta xacʼ ochuc ta ajvalilal jech chac cʼu chaʼal li smoltot David ta voʼonee. Jʼechʼel chlic sventainbe o scotol li smomnichʼnab Jacobe. Muʼyuc slajeb li yabtel chichʼe» (Luc. 1:32, 33). Li Jesuse jaʼ te lik tal ta snitilulal Judá xchiʼuk te lik talel ta yutsʼ yalal David. Jaʼ stuk ta yutsʼ yalal David laj yal Jeova ti chkʼot ta ajvalile. Vaʼun chaʼa jaʼ skʼoplal laj xichʼ albel Jesús li ta Génesis 49:10 (Mat. 1:1-3, 6; Luc. 3:23, 31-34).

7. ¿Bu ivokʼ li Mesiase, xchiʼuk kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal?

7 Ch-ayan ta Belén. Xi laj tsʼiba li Miquease: «Voʼot, Belén Efrata, biqʼuitot ta scotol li jaychop stsʼunubal Judae, pero jaʼ te ta xlocʼ ta atojol li Ajvalil yuʼun Israele. Voʼone onoʼox sliquel tal stsʼunubal» (Miq. 5:2). Jech kʼuchaʼal chkiltike, ta Belén chvokʼ li Mesiase, ta jun lum ti Efrata toʼox van sbie. Li María xchiʼuk Josee muʼyuk te nakalik li ta jteklum Judae, yuʼun te nakalik ta Nazaret. Ta skoj ti laj yal jromaetik ti skʼan xbat stsak sbiik ta Belén li José xchiʼuk Mariae, te ivokʼ Jesús ta sjabilal chib kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike (Mat. 2:1, 5, 6). ¡Toj labal sba ti kʼuyelan ikʼot ta pasel li albilkʼope!

8, 9. ¿Kʼusi chal albilkʼopetik sventa li svokʼeb Mesiase, xchiʼuk kʼusi ikʼot ta pasel kʼalal ivokʼ xaʼoxe?

8 Chvokʼ ta jun tojol tseb. Xi laj yal li Isaiase: «Xlic xchiʼin yol jun tseb» (kʼelo Isaías 7:14). Melel onoʼox li versikulo liʼe muʼyuk tstunes li jpʼel kʼop hebreo ti jaʼ skʼan ta xal «tojol tseb» (bethuláh), yuʼun jaʼ ta stunes «tseb» (ʽalmáh). Li jpʼel kʼop ta slajebe, xuʼ skʼan xal xtok li tsebetik ti muʼyuk yilojik vinike, jech kʼuchaʼal chichʼ albel skʼoplal li Rebecae (Gén. 24:16, 43). Jech xtok, koliyal li beiltasel laj yichʼ ta xchʼul espiritu Dios li Mateoe la stunes jpʼel kʼop ta griego sventa jaʼ chakʼ ta aʼyel «tojol tseb» (parthénos) kʼalal laj yalbe skʼoplal Isaías 7:14 ti ikʼot xaʼox ta pasel kʼalal ivokʼ li Jesuse. Li Evanjelioetik ta Mateo xchiʼuk Lucase, mu ta naʼeteluk chijkom yuʼun ti tojol tseb toʼox kʼalal la xchiʼin yol li Mariae, jaʼ koliyal li xchʼul espiritu Dios ti jech ikʼot ta pasele (Mat. 1:18-25; Luc. 1:26-35).

9 Kʼalal mi ivokʼ xaʼox li Jesuse, epal ololetik chchamik. Kʼalal epal sien jabil toʼox skʼan xvul tal ta lokʼel li skʼakʼalil yajtsʼaklomtak Cristoe, kʼalal te toʼox nakalik ta Egipto li j-hebreoetike, laj yal mantal faraón ti akʼo bat sjipik ta ukʼum Nilo skotol li bikʼtal keremetike (Éxo. 1:22). Epal jabil ta mas tsʼakal, ta Jeremías 31:15, 16 laj yal jun albilkʼop ti jech chkʼot ta pasel eke. Li ta albilkʼop taje jaʼ chalbe skʼoplal «Raquel [ti] ta xocʼta yalabtac» yuʼun laj yichʼik ikʼel batel «ta slumal li yajcontraique». Chal ti tsots ch-okʼe, ti te to chvinaj ta Ramá, ta yosilal Benjamín, ta snorteal Jerusalén. Li Mateoe chakʼ ta ilel ti albilkʼop taje ikʼot ta pasel kʼalal laj yal mantal ajvalil Herodes ti akʼo smilik skotol li bikʼtal keremetik ta Belén xchiʼuk li ta jteklumetik te nopajtike (kʼelo Mateo 2:16-18). ¡Toj kʼux van laj yaʼiik li utsʼ alaliletik li ta jteklumetik taje!

10. ¿Kʼuxi ikʼot ta pasel Oseas 11:1 ta stojolal li Jesuse?

10 Jech kʼuchaʼal la slokʼes li steklumal Israele, li Dios eke tslokʼes ta Egipto li Mesiase (Ose. 11:1). Kʼalal skʼan toʼox xal mantal Herodes ti skʼan milel skotol li ololetike, jun anjel albat yuʼun José ti skʼan xjatavik batel ta Egipto li María xchiʼuk li Jesuse. Jaʼ to ilokʼik tal «cʼalal to icham li Herodese, jaʼ icʼot o cʼusi laj yal Cajvaltic cʼalal la xchʼamanbe ye li yajʼalcʼop [Oseas] ta voʼonee: “Ta Egipto banamil ta xquicʼ loqʼuel tal li Jnichʼone”» (Mat. 2:13-15). Melel onoʼox, ta skoj ti bikʼit toʼox li Jesuse mu toʼox xuʼ kʼusi spas ta sventa li kʼusitik ikʼot ta pasel kʼalal ivokʼe xchiʼuk kʼalal ichʼi xaʼox jutuke.

Chlik xchol mantal

11. ¿Kʼuxi laj yichʼ chapanbel sbe li Mesiase?

11 Oy buchʼu jbabe chbat sventa chchapanbe batel li sbee. Li Malaquiase laj yal ti j-alkʼop Eliase jaʼ la ta spas li abtelal ta sventa chchapanbe yoʼonton li jnaklejetike, taje jaʼ sventa mi ital li Mesiase (kʼelo Malaquías 4:5, 6). Li «Elías» laj yichʼ alele jaʼ li Juan J-akʼvanej ta voʼe, jaʼ laj yal stuk li Jesuse (Mat. 11:12-14). Jech xtok, li Marcose laj onoʼox yalbe skʼoplal li abtelal tspas li Juane, ti yaloj xa onoʼox li Isaiase (Isa. 40:3; Mar. 1:1-4). Li Jesuse muʼyuk laj yalbe Juan ti akʼo xchapanbat sbee xchiʼuk ti akʼo jech spas kʼuchaʼal la spas li Eliase. Li abtelal taje jaʼ akʼbat spas yuʼun li Jeovae, taje jaʼ sventa chakʼbe yojtikin judioetik buchʼu jaʼ li Mesiase.

12. ¿Kʼusi abtelal i-akʼbat yuʼun Dios li Mesiase?

12 Jaʼ te chvinaj li ta yabtel tspas ta sventa Diose. Jun veltae, ay svulaʼan snail tsobobbail ta Nazaret li Jesuse, ta jteklum ti bu chʼi tale. La stsak li balbal vun yuʼun Isaiase, vaʼun xi lik skʼel talele: «Li Espíritu yuʼun Diose liʼ oy ta jtojol. Jaʼ yuʼun la stʼujun, jech vocʼbil licom ta sventa yabtel. Jech tal calbe yaʼyic Lequil Aʼyej li bochʼotic abul sbaique. Tacbilun tal ta yalel ti xuʼ chcolic li bochʼotic ochemic ta chuquele, xchiʼuc tal jambe satic li maʼsatetique, xchiʼuc tal jcolta li bochʼotic utsʼintabilique. Tal calbe yaʼyic ti jaʼ xa sjabilal li cʼuxubinel yuʼun Diose». Mu ta naʼeteluk ti jaʼ ta melel li Mesiase, jaʼ yuʼun laj yalbe sba stuk li kʼusi chal liʼe: «Liʼ ta orae icʼot xa ta pasel li cʼusi tsʼibabil liʼ laj avaʼyique» (Luc. 4:16-21).

13. ¿Kʼusi albilkʼop laj yal Isaías ta sventa li cholmantal la spas Jesús ta Galileae?

13 Tspasbe yabtel Dios ta Galilea. Ta skoj ti jaʼ chalbe skʼoplal «Galilea te ta yosilal Zabulone, xchiʼuc li Neftal[ie]», xi laj yal li Isaiase: «Li cristianoetic ti chanovic toʼox ta icʼ osile laj xa yilic saquil osil; li bochʼotic nacajtic toʼox ta icʼal osile xojoban xa luz ta stojolic» (Isa. 9:1, 2). Vaʼun chaʼa, ¿bu la slikes xcholel mantal li Jesuse? Jaʼ te ta lum Galilea. Yuʼun te inaki ta jteklum ta yosilal Galilea ta Capernaum. Jaʼ jech xojobaj lus ta stojolik li jnaklejetik ta Zabulone, xchiʼuk li Neftalie (Mat. 4:12-16). Jech xtok, jaʼ te ta Galilea ti bu laj yal li Mantaletik ta Vitse, ti bu la stʼuj li yajtakboltake xchiʼuk ti bu la spas li baʼyel skʼelobil juʼelale. Xuʼ van jaʼ te xtok ti bu laj yakʼ sba iluk ta stojolal mas ta 500 yajtsʼaklomtak kʼalal chaʼkuxiem xaʼoxe (Mat. 5:1–7:27; 28:16-20; Mar. 3:13, 14; Juan 2:8-11; 1 Cor. 15:6). Jech kʼuchaʼal chkiltike, ikʼot ta pasel ti chchol mantal Jesús «ta yosilal Zabulone, xchiʼuc li Neftal[ie]», jech kʼuchaʼal yaloj onoʼox li Isaiase. Pe jech xtok, laj yal batel aʼyej sventa Ajvalilal yuʼun Dios ta sjunlej Israel.

Chichʼ alel mas albilkʼopetik ta sventa li Mesiase

14. ¿Kʼuxi ikʼot ta pasel ta stojolal Jesús li kʼusi chal Salmo 78:2?

14 Tstunes skoʼoltasobiltak xchiʼuk lokʼolkʼopetik. Li jtsʼibajom yuʼun salmo Asafe xi ikʼejine: «Ta puru loʼil cʼop [o «lokʼolkʼopetik»] chicʼopoj» (Sal. 78:2). ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti jaʼ chalbe skʼoplal Jesús li kʼusi laj yichʼ alele? Yuʼun jaʼ jech chalbutik li Mateoe. Kʼalal laj yal lokʼolkʼopetik Jesús kʼalal la skoʼoltas ta jpʼej sbekʼ uni mostasa li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk kʼalal laj yalbe skʼoplal li svolesobil xchʼut pane, xi laj yal li jtsʼibajom yuʼun Evanjelioe: «Cʼalal me muʼyuc loʼil cʼope, muʼyuc ichanubtasvan. Yuʼun jaʼ icʼot o cʼusi laj yal li yajʼalcʼop Dios ta voʼonee. Jech laj yal: “Ta puru loʼil cʼop chicʼopoj. Jaʼ ta xcal li cʼusitic muʼyuc yaʼyojic cʼalal lic meltsajuc tal li banamile”» (Mat. 13:31-35). Melel onoʼox, li skoʼoltasobiltak xchiʼuk lokʼolkʼopetike jaʼ tun yuʼun Jesús sventa chakʼbe yaʼi kʼusitik melel ta sventa Jeova li krixchanoetike.

15. ¿Kʼuxi ikʼot ta pasel ta melel li albilkʼop ta Isaías 53:4?

15 Chpoxtavan ta skʼelobil juʼelal. Jech xa onoʼox yaloj li Isaiase: «Jaʼ la xcuch scotol li jchameltique; jaʼ la stsʼic scotol li cʼux vocol chquichʼtique» (Isa. 53:4). Li Mateoe laj yal ti kʼalal laj xaʼox xpoxta smeʼniʼ li Pedroe, li Cristoe la xpoxta yan krixchanoetik ti «jaʼ icʼot o cʼusi laj yal li jʼalcʼop Isaías ta voʼonee. Jech laj yal: “Jaʼ la stsʼic scotol li cʼux jvocoltique; jaʼ la xcuch scotol li jchameltique”» (Mat. 8:14-17). Liʼe jun noʼox chalbe skʼoplal ti poxtavane, pe li ta Vivliae chal epal loʼiletik ti la xpoxta yan krixchanoetike.

16. ¿Kʼuxi laj yal jtakbol Juan ti te tsakal skʼoplal Jesús li ta Isaías 53:1?

16 Akʼo mi lek kʼusitik la spas, muʼyuk laj yichʼ chʼamel (kʼelo  Isaías 53:1). Li jtakbol Juane laj yal ti chkʼot onoʼox ta pasel li albilkʼop liʼe: «Acʼo me ep sqʼuelubil stsatsal la spas li Jesuse, pero muc onoʼox xchʼunic ti jaʼ Jcoltavaneje. Yuʼun jaʼ icʼot o cʼusi la stsʼiba ti jʼalcʼop Isaías ta voʼonee. Jech la stsʼiba: “Cajval, ¿bochʼo chchʼun li cʼusi laj calbecutique? ¿Bochʼo ta stojol laj yacʼ ta ilel stsatsal svuʼel ti Cajvaltique?”» (Juan 12:37, 38). Li albilkʼop taje, jech to ikʼot ta pasel ta mas tsʼakal. Kʼalal laj xchol lekil aʼyejetik li Pabloe ep toʼox krixchanoetik muʼyuk la xchʼunik mi jaʼ Mesías li Jesuse (Rom. 10:16, 17).

17. ¿Kʼuxi melel ikʼot li kʼusi chal Salmo 69:4?

17 Chichʼ kontrainel akʼo mi muʼyuk smul (Sal. 69:4). Xi chal li Jesuse: «Ti muʼyucuc la jpas sqʼuelubil jtsatsal ta stojolic [judioetik] ti muʼyuc bochʼo yan xuʼ yuʼun jech tspase, muʼyuc smulic ti jechuque. Pero liʼ ta orae laj xa yilic, pero la sbajicun, xchiʼuc laj xa sbajic li Jtote. Ti jech chcʼot ta pasele, yuʼun jaʼ chcʼot o ti jech onoʼox tsʼibabil comel ta mantaletic te yichʼojique: “Jech noʼox ti chiscontrainicune”» (Juan 15:24, 25). ¿Kʼu yuʼun laj Jesús ti te oy «ta Mantaletic» li albilkʼopetik, kʼalal te oy ta Salmoetike? Yuʼun chichʼ alel ti jaʼ «Mantaletic» skotol li Tsʼibetik ta Hebreo Kʼope (Juan 10:34; 12:34). Li ta Evanjelioetike chal ti ep yajkontratak li Jesuse, jaʼ mas to li ta stojolal jbabeetik ta srelijion judioetike. Li Jesuse xi laj yalbe li buchʼutik chchikintabate: «Yuʼun li voʼoxuque mu xuʼ chopol chayiloxuc li cristianoetique. Yan li vuʼune chopol chiyilicun, yuʼun vuʼun ta xcalbeic ta jamal ti chopol cʼusitic tspasique» (Juan 7:7).

18. ¿Kʼuxi tstsatsubtas koʼontontik snaʼel ti jaʼ ta melel Mesías li Jesuse?

18 Li yajtsʼaklomtak Cristo ta baʼyel sigloe snaʼojik ta melel ti jaʼ Mesías li Jesús ti likem ta Nazarete. Yuʼun ikʼot ta pasel ta stojolal skotol li albilkʼopetik tsʼibabil ta Tsʼibetik ta Hebreo Kʼop yoʼ xichʼ ojtikinele (Mat. 16:16). Jech kʼuchaʼal laj xa jchantike, jlom albilkʼopetike jaʼo ikʼot ta pasel kʼalal bikʼit toʼoxe, li yantik xtoke jaʼo ikʼot ta pasel kʼalal la xchol mantale. Ta jchantik mas albilkʼopetik li ta xchanobil chtale. Kʼalal ta jnopbetik skʼoplal li albilkʼopetik taje, mas me ta jchʼuntik ti jaʼ li buchʼu tʼujbil yuʼun Jeova li Jesuse.

[Tsʼib ta yok vun]

a Li «lajuneb xchanvinic (70) xemuna[e]» te chalbe mas smelolal ta livro ¿Kʼusi chchanubtasvan ta melel li Vivliae?, ta pajina 197 kʼalal ta 199.

¿Kʼusi ta jtakʼtik?

• ¿Kʼusitik albilkʼopetik ikʼot ta pasel kʼalal ivokʼ li Jesuse?

• ¿Buchʼu la xchapanbe sbe li Mesiase?

• ¿Kʼuxi ikʼot ta pasel ta stojolal Jesús li albilkʼopetik chal ta kapitulo 53 ta slivroal Isaiase?

[Sjakʼobiltak sventa xchanobil]