Oyuk jpʼijiltik kʼalal ta jtunestik Internete

LI Internete xuʼ ep kʼusitik xakʼ kojtikintik, akʼo mi buyuk noʼox oyutik xchiʼuk jaʼ ti kʼusi ora jkʼantike. Ti kʼusi ikʼot ta pasel kʼalal ilokʼ ti bu tspasik vunetik o imprentae jaʼ jech chkʼot ta pasel ek ta skoj li Internete. Li Internete oy ta spʼejel Balumil, oy ep kʼusitik xuʼ xichʼ tael te xchiʼuk xuʼ jnaʼtik kʼusi tsnop li yantik ta kʼusuk noʼoxe.

Jaʼ Jeova ti jech la spasutik sventa xkakʼtik ta ojtikinel ta stojolal yantik li kʼusi ta jnoptike. Jech, jaʼ Jeova stuk ti buchʼu laj yakʼ ta ojtikinel kʼusi tsnop kʼalal laj yakʼbe mantaletik ti lek jamal ta aʼyel li Adán xchiʼuk Eva sventa xmuyubajik noʼoxe (Gén. 1:28-30). Pe li Satanase lik yakʼ ta ojtikinel li chopol kʼusitik tsnope, ta skoj taje isok talel ti kʼuyelan chakʼik ta ojtikinel kʼusi tsnop li krixchanoetike. Li stuke ta slikebaltik noʼox ta sloʼla li Eva kʼalal laj yalbe ti kʼusitik maʼuk melele. Li Evae la xchʼun, vaʼun laj yalbe li smalal eke. Ta tsʼakale, laj yil svokol skotol krixchanoetik ta skoj ti kʼusi la spase (Gén. 3:1-6; Rom. 5:12).

¿Kʼusi xuʼ xkaltik ta sventa li Internete? Oy slekilal xchiʼuk xchopolal. Melel onoʼox ti xuʼ jtatik kʼusitik jtunelike, ti mu jchʼay jkʼakʼaltike xchiʼuk xuʼ xjutukaj yuʼun li kabteltike. Pe xuʼ jtatik xtok kʼusitik ti mu meleluke, ti jchʼay jkʼakʼaltik xchiʼuk ti xuʼ sokesutik ta sventa li jtalelaltike. Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi xuʼ oyuk jpʼijiltik kʼalal ta jtunestik Internete?

¿Mi melel li kʼusitik chichʼ alel tee?

Mu me jnoptik ta anil ti lek skotol xchiʼuk jtunel kuʼuntik li kʼusitik ta xichʼ tael ta Internete. Taje xuʼ jkoʼoltastik jech kʼuchaʼal ti buchʼutik tstsobik epal moniʼetik o chikinteʼe. Mi chʼabal to stʼujojik bu stakʼ tiʼel o bu junukal ti xuʼ xijcham yuʼune, ¿mi mu tauk jkʼeltik lek baʼyel kʼalal skʼan toʼox xlik jlajestike? Jaʼ me jech skʼan jpastik kʼalal oy kʼusitik ta jsaʼtik ta Internete, yuʼun kʼalal oy kʼusitik ta jkʼan ta jsaʼtike tslokʼes talel jayibuk noʼox miyon kʼusitik, muʼyuk ta stʼuj mi lek o mi muʼyuk. Lek jamal ta aʼyel ti mi mu jkʼan «jsokes li jnopbentike», skʼan me jtʼujtik lek kʼusi ta jkʼeltik.

Ta 1993, jun revista ti lek ojtikinbile la slokʼtaik chaʼkot tsʼiʼetik ti skʼelojik batel komputadorae, taje lek laj yilik tajek li krixchanoetike. Chaʼkot tsʼiʼetik chotajtik ta yeloval jun komputadora, xi ta xalbe li jkote: «Li ta Internete muʼyuk buchʼu snaʼ mi tsʼiʼot». Melel onoʼox li ta Internete xuʼ snakʼ skʼoplalik li krixchanoetike. Jech tspasik kʼuchaʼal laj spas Satanás kʼalal la stunes jkot chon sventa tsnakʼ sba yoʼ xchʼun yuʼun Eva ti xuʼ xkoʼolaj jech kʼuchaʼal Diose. Li ta Internet eke  buchʼuuk xa noʼox xuʼ xal ti lek xtojob ta spasel kʼusitike, manchuk mi mu meleluk. Skotolik xuʼ xalik li kʼusi tsnopike, mantaletik, lokʼoletik o kʼusitik yan.

Kʼalal ta jtunestike skʼan jtunes jpʼijiltik, mu jchʼuntik ta anil skotol li kʼusi chichʼ alele, mu jechuk jpastik kʼuchaʼal li Evae. Kʼalal skʼan to jchʼuntik li kʼusi ta jkʼeltike, skʼan baʼyel xi jakʼbe jbatike: 1) ¿Buchʼu stsʼibaoj xchiʼuk mi xchanojbe skʼoplal li kʼusi tstsʼibae? 2) ¿Kʼu yuʼun laj yakʼ ta Internet xchiʼuk mi chchopol kʼopta ti buchʼu mu to xojtikine? 3) ¿Mi chal bu la slokʼes xchiʼuk mi xuʼ jsaʼtik li bu chal la slokʼese? 4) ¿Mi achʼ to li aʼyejetik chale? Li avi eke toj tunel kuʼuntik li tojobtasel laj yakʼbe Timoteo li Pabloe, xi laj yale: «Chabio me li cʼusitic laʼacʼbat aventaine. Mu me xatucʼulan li loʼiletic sventa noʼox banamil ti muʼyuc stue, xchiʼuc cʼu xʼelan tstsaquilanvanic ta cʼop li bochʼotic lec snaʼ scuyoj sbaique» (1 Tim. 6:20).

¿Mi melel ti mu masuk ta jchʼay jkʼakʼale?

Kʼalal lek chichʼ tunesel li Internete, xuʼ mu xchʼay jkʼakʼaltik, jtakʼintik xchiʼuk kiptik. Akʼo mi te noʼox oyutik ta jnatik, li voʼotike xuʼ jkoʼoltastik stojol kʼusitik, xijmanolaj, jtaktik batel takʼin ta kʼusuk ora, jsaʼtik voletoetik ti mas yalelik xlokʼe, jsaʼtik junuk sna junuk krixchano xchiʼuk snumeroal junuk telefono, xchiʼuk anil noʼox xuʼ jnoptik kʼuyelan chijbat ta junuk lum ti yalel noʼox stojol chlokʼe. Li Beteletik yuʼun yajrextikotak Jeova ta spʼejel Balumil eke, tstunesik li kʼusitik taje sventa mu toj epuk xchʼay skʼakʼalik xchiʼuk stakʼinik xchiʼuk sventa mu epuk tstunes j-abteletik.

Pe maʼuk noʼox taje, oy kʼusitik lekik xchiʼuk kʼusitik muʼyuk lek li ta Internete. Li buchʼutik tstunesik li Internete, maʼuk xa noʼox tstunesik sventa xuʼ tskʼopon sbaik, yuʼun tstunesik sventa chchʼay-o yoʼontonik ti solel muʼyuk xa xokol skʼakʼal chkomike. Epal ora te tskʼelik li Internete, chtajinik, chmanolajik, chloʼilajik, tstakik batel mensajeetik xchiʼuk tsaʼilanik kʼusitik. Ta skoj taje mu xa stsakik ta venta li kʼusitik mas tsotsik skʼoplale, jech kʼuchaʼal li yutsʼ yalalike, li yamigoike xchiʼuk li tsobobbaile. Jlome nopik xa ta spasel jech, vokol xa chaʼiik yiktael xchiʼuk buchʼuuk xa noʼox jech tspas. Jlik vun ti laj yichʼ lokʼesel ta 2010 laj yakʼ ta ilel ti 18,4% chex kerem tsebetik ta Coreae solel mu xa x-iktaj yuʼunik li Internete. Jech xtok, jtsop j-alemanetik ti chchanbeik skʼoplale, laj yalik ti «jujun kʼakʼal ch-echʼe oy xa mas antsetik chalik ti mu xa xiktaik skʼelel Internet li smalalike». Jun ants taje laj yal ti ta skoj ti mu x-iktaj yuʼun Internet li smalale sok-o li snupunele, yuʼun ijel tajek li vinike.

Ta jun Betel yuʼun yajrextikotak Jeovae ikʼot jun karta ti la stak batel jun vinik ti chal ti mu xa x-iktaj yuʼun skʼelel li Internete. Laj yal ti lajuneb ora te oy bateltik li ta Internete. Baʼyuke jaʼ noʼox uni lekil chʼayob oʼontonal ta skʼel, pe ta kʼunkʼun lik xchʼay sba li ta tsobajeletike xchiʼuk muʼyuk xa tspas orasion. Kʼalal chbat ta tsobajele, bakʼintik noʼox ti lek chapal chbate. Jaʼ noʼox te xvulvun yoʼonton tsut batel ta sna sventax-och ta Internet yan velta. Ta tsʼakale, laj yaʼibe smelolal ti toj tsots li kʼusi  snuptanoje xchiʼuk la skʼel lek kʼusi xuʼ sjel li ta xkuxlejale. ¿Kʼusi chchanubtasutik taje? Skʼan me jkʼeltik lek jayib ora ta jtunestik Internet sventa mu sokesutik.

¿Mi oy van sbalil?

Xi chal li tojobtasel ta 1 Tesalonicenses 5:21, 22: «Aʼyo lec avaʼyic scotol; jaʼ xachʼunic ti bu melele. Pajeso abaic ta spasel scotol li cʼusitic chopole». Li kʼusi ta jkʼeltike jaʼ ti akʼo mu skontrain li smantaltak Jeovae. Mu jamtik mi junuk pajina ti te chlokʼanuk kʼusitik ibalik sba o kʼusitik chopol ti mu stakʼ skʼel jun yajtsʼaklom Cristoe. Li Internete noj ta pornografia, jaʼ yuʼun mi muʼyuk la jkʼel jbatike xuʼ me xijtsʼuj li ta kʼusitik chopole.

Xi jakʼbe jbatike: «¿Mi oy bakʼintik chikʼexav mi laj yilun jnup jchiʼil, jtot jmeʼ o jun ermano ti muʼyuk laj kaʼi i-ochʼ ta jkuarto ti tsta ta kʼelel kʼusitik yakal ta jkʼel ta Internete?». Mi jech chijkʼexave, jaʼ mas lek ti mu xij-och ta Internet mi jtuktik oyutike. Melel onoʼox ti buchʼuuk noʼox xuʼ xmanolaj xchiʼuk ti xuʼ xloʼilaj xchiʼuk yantik li ta Internete, pe jech xtok xuʼ me «[x]mulivaj [...] ta yoʼnton» ta skoj li kʼusi tskʼele (Mat. 5:27, 28).

¿Mi oy van sbalil kʼalal ta jtaktik batele?

Li ta Internete xuʼ jtatik kʼusitikuk xchiʼuk xuʼ jtakbetik batel li yantike. Manchuk mi xuʼ jtakbetik batel kʼusitik li yantike voʼotik me oy ta jbatik skʼelel mi melel o mi chtun sventa sakuk-o jtalelaltik. Xuʼ xi jakʼbe jbatike: «¿Mi xuʼ xkal ti melel li kʼusi la jtsʼiba batele? ¿Mi oy jpermiso sventa xkakʼbe batel li yantike? a ¿Mi oy van sbalil xchiʼuk mi tspat oʼontonal? ¿Kʼu yuʼun ta jkʼan ta jtak batel? ¿Mi jaʼ noʼox van ta jtak batel sventa lek chilikun li kamigotake?».

Mi oy jpʼijiltik ta jtunestik li koreo elektronikoe xuʼ me ep sbalil jtabetik, jech xtok, xuʼ me ep kʼusitik ta jtatik ti mu kʼusi bal-oe. Oy buchʼutik mu albajuk noʼox aʼyejetik xchiʼuk kʼusitikuk tstakik batel akʼo mi mu toj tsotsikuk skʼoplal, taje jecheʼ noʼox chchʼaybe skʼakʼal li buchʼutik tstakbeik batele. Sventa mu jechuk xkʼot ta jtojolaltike, jaʼ lek jnoptik baʼyel mi ta jtaktik batel xchiʼuk ti kʼu yuʼun jech ta jpastike. Li krixchanoetik ta voʼnee tstakbeik batel karta yutsʼ yalalik xchiʼuk yamigoik sventa chalbeik batel kʼu yelan oyik xchiʼuk kʼusitik kʼotem ta pasel ta stojolik. Kʼalal ta jtaktik batel mensajeetik ta komputadora li avi eke skʼan jaʼ jech jpastik. ¿Mi oy van sbalil mi mu jnaʼtik mi melel li kʼusi ta jtaktik batele?

Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi skʼan jpastik ta sventa li Internete? ¿Mi ta van xkiktatik stunesel? Jech skʼan jpastik mi jech kʼot ta jtojolaltik jech kʼuchaʼal li vinik laj xa kalbetik skʼoplale, ti ep jabil la skʼel Internet xchiʼuk ti vokol laj yaʼi yiktaele. Pe mu persauk jech jpastik taje. Yuʼun xuʼ me oy sbalil ta jtatik mi lek ta jtojobtastik xchiʼuk ta pʼijubtastik li jnopbentike (Pro. 2:10, 11).

[Tsʼib ta yok vun]

[Lokʼol ta pajina 4]

¿Kʼu yuʼun skʼan jkʼel jbatik ta sventa li kʼusitik oy ta Internete?

[Lokʼol ta pajina 5]

Baʼyel jnoptik mi ta jtaktik batel