Ximuyubaj tajek ti chitun ta stojolal Jeovae

Tsloʼilta Fred Rusk

Salmo 27:10 chal: «Acʼo me chisjip chistenun li jtot jmeʼe, pero li voʼote Mucʼul Dios, aventainojun o». Chkalboxuk kʼuxi ep sbalil ikaʼi ta jbikʼtal li teksto taje.

TE LICHʼI xchiʼuk jmukʼtot yoʼ bu tstsʼunik tuxnukʼ ta yosilal Georgia, ta Estados Unidos, ta sjabilal 1930 kʼalal jaʼo yorail Gran Depresión. Li jtote chopol toʼox tajek chaʼi sba ta skoj ti icham li jmeʼe xchiʼuk li jun kitsʼin ti jaʼ toʼox ivokʼe, te li yiktaun xchiʼuk li jmukʼtote, ti vaʼ kʼakʼal taje chamem xaʼox li jyayae, vaʼun li jtote bat ta abtel ta namal lum. Ta mas tsʼakale ep ta velta tskʼan ox ti jmojuk oyunkutike, pe mu jechuk ikʼot ta pasel.

Li xvixil tsebetik li jmukʼtote jaʼ tspasik mantal li ta nae. Li stuke mu masuk oy ta yoʼonton li relijione, pe li stsebetike tspasik skotol li kʼusi ch-albatik yuʼun li Iglesia Bautista del Sur. Chibat toʼox ta jujun domingo li ta kulto eke, yuʼun li junmeʼtake chalbikun ti chismajik mi muʼyuk libate. Jaʼ yuʼun mu masuk lek chkil relijion kʼalal lichʼi tale. Jaʼ noʼox ta jkʼupin chibat ta chanobvun xchiʼuk ta tajimol.

La sjel jkuxlejal jun jvulaʼal

Ta jun mal kʼakʼal ta 1941, kʼalal voʼlajuneb toʼox jabilale, ay ta jnakutik jun vinik xchiʼuk yajnil, li vinik taje oy xa sjabilal. Laj yakʼik kojtikin ti jaʼ li «juntotil Talmadge Rusk», manchuk mi mu jsetʼuk toʼox kabinojbe skʼoplal. Vaʼun laj kaʼi ti jaʼik yajrextikotak Jeova xchaʼvoʼalike. Li juntotil taje jaʼ laj yalbunkutik ti tskʼan Dios ti akʼo xkuxi sbatel osil liʼ ta Balumil li krixchanoetike. Li kʼusi laj yale jelel tajek laj kaʼi xchiʼuk li kʼusi chalik ta chʼulnae, pe jutuk mu skotoluk li kutsʼ kalale muʼyuk lek laj yaʼiik, jaʼ yuʼun muʼyuk la stsakik ta venta li kʼusi laj yale. Jech xtok, muʼyuk xa laj yakʼik-o ochuk li ta snaike. Li junmeʼ Mary ti jaʼ noʼox oxib jabil vixil kuʼune, jaʼ noʼox stuk la xchʼambe jun Vivlia xchiʼuk yan vunetik ti lokʼem ta Vivliae, taje jaʼ sventa chchan.

Li Marye ta anil noʼox laj yakʼ venta ti laj xa sta li bu melele, jaʼ yuʼun laj yichʼ voʼ kʼuchaʼal yajrextiko Jeova ta 1942. Jech laj yil ta xkuxlejal li kʼusi laj yal Jesús liʼe: «Yuʼun yutsʼ yalal noʼox sbaic ta xlic scontrain sbaic» (Mat. 10:34-36, Ch). Toj tsots kontrainat yuʼun li yutsʼ yalale, yuʼun li jun xvixe lek xil sbaik xchiʼuk li buchʼutik tsots yabtelike, jaʼ yuʼun laj yalbe ti akʼo xchukik li juntotil Talmadge, ta skoj ti muʼyuk la spermiso ch-abtej ta buyuk noʼoxe xchiʼuk ti jaʼuk x-akʼbat smulin taje.

Jlik periodiko ti te ta jteklume, chal ti xi la laj yal li alkaltee, ti jaʼ jun jchapanvanej xtoke: «Li svuntak chchʼak li vinike [...] jaʼ jun veneno ti xibal sbae». Li juntote la saʼ yan koltael sventa xjutukaj li kʼu sjalil ox ch-akʼbat sventa ch-och ta chukele, pe och onoʼox lajuneb kʼakʼal ta chukel.

 La skoltaun li junmeʼe

Kʼalal jaʼo jech chkʼot ta pasel taje, li Marye yakal xaʼox chal li kʼusitik xchʼunoje. Maʼuk noʼox chcholbun mantal li voʼone, yuʼun chcholbe mantal xtok li slakʼnatake. Jun veltae, ay jchiʼin ta svulaʼanel jun vinik ti jaʼ chchanubtas-o ta Vivlia xchiʼuk li livro El Nuevo Mundo, sbie. a Li yajnile laj yal ta melel ti sjunul akʼobal la skʼel vun li smalale. Ti vaʼ kʼakʼale, mu toʼox jkʼan jtikʼ jba mi jsetʼuk li ta kʼusitik sventa relijione, pe li kʼusi laj kaʼie ikʼot tajek ta koʼonton. Li kʼusi laj yakʼ jchʼun ti jaʼ steklumal Dios ta melel li yajrextikotak Jeovae, maʼuk noʼox li kʼuyelan chchanubtasvanike, jaʼ li kʼuyelan ch-ilatik yuʼun li krixchanoetike.

Jech kʼuchaʼal liʼe, jun kʼakʼale ay jkʼelkutik li bu ta jtsʼunkutik chichole, pe kʼalal li sutkutik batel ta jnakutike oy kʼusi ikʼot ta pasel. Kʼalal li echʼkutik yoʼ bu xchikʼobil kʼaʼepe laj kilkutik ti chikʼbat svuntak, sgramófono xchiʼuk ep sdiskotak ti chal mantaletik ti lokʼem ta Vivlia li junmeʼ Marye, taje jaʼ la xchikʼik li yan junmeʼtake. Laj kal ti mu lekuk ti jech tspasike, pe li jun junmeʼe xi xtoyet laj yalbune: «Ta to xa tojbunkutik ta vokol bakʼin maʼ leʼe».

Ta skoj ti mu jaʼuk skʼan xikta srelijion xchiʼuk li cholmantale, jaʼ yuʼun la snop ti jaʼ lek ti xlokʼ batel ta sna li Marye. Jaʼo xaʼox li jabil 1943, kʼalal jech taje lek xaʼox chkaʼi li kʼusi yakalun xchanel ta sventa Diose: ti jaʼ sbi Jeovae, ti lek yoʼontone, ti jkʼuxubinvaneje xchiʼuk ti muʼyuk chchikʼ ta kʼatinbak li krixchanoetike. Jech xtok, jnaʼoj ti oy jun s-organisasion ti lek yoʼontone, manchuk mi muʼyuk toʼox ayemun mi junuk velta ta tsobajel.

Jun velta kʼalal yakalun xtuchʼel yaxale, laj kil ti te koti jkot karo ta jtsʼele la sjakʼbikun mi voʼonun la Fred. Kʼalal laj kakʼ venta ti jaʼik yajrextikotak Jeovae, xi laj kalbeike: «Chimuy tal, vaʼun chkikʼoxuk batel yoʼ bu xuʼ lek xijloʼilaje». ¡Kʼun to laj kaʼi ti jaʼ stakoj tal junmeʼ sventa xcholbikun mantale! Li june jaʼ jkʼelvanej ta sirkuito ti jaʼ sbi Shield Toutjian, la skoltaun kʼalal tun tajek kuʼune, la spatbun koʼonton xchiʼuk la stojobtasun sventa xuʼ jpakbe skʼoplal li kʼusitik xchʼunoj li yajrextikotak Jeovae xchiʼuk sventa stsʼik batel kuʼun ti tskontrainikun tajek li kutsʼ kalale.

Kʼalal te xaʼox batem ta naklej ta Virginia li Marye, la stakbun tal jun karta ta 1943, ti te chalbun ti xuʼ xbat la naklukun xchiʼuk junmeʼ mi jpʼel ta koʼonton chitun ta stojolal Jeovae. Ta anil noʼox laj kal ti tanae. Ta viernes ta ikʼ osil, ta oktuvre la jtikʼ ta jun kaja skotol li kʼusitik kuʼune, vaʼun la jchuk ta jun teʼ ti te noʼox nopol ta jnakutike. Ta yokʼomale, echʼ kichʼ li kʼusitik kuʼune, vaʼun ta pat natik libat jaʼ to kʼalal likʼot ta sna li jlakʼnae, ti jaʼ la yikʼun batel li ta jteklume. Libat ta Roanoke, vaʼun likʼot ta sna li Edna Fowlkes ti jaʼ te nakal li junmeʼe.

 Li chʼi ta mantal, laj kichʼ voʼ xchiʼuk libat ta Betel

Li Ednae jaʼ jun ermana ti tʼujbil chbat ta vinajel ti snaʼ xkʼuxubinvane, ti chakʼ nakiuk yan ermanoetik li ta sna xchʼamunoje, ti xkoʼolaj xchiʼuk li Lidia ta voʼnee. Maʼuk noʼox ti yakʼoj nakluk li junmeʼe, moʼoj, yuʼun te xchiʼuk ta naklej xtok li yajnil sbankil xchiʼuk stsebetike. Ta mas tsʼakale, li chaʼvoʼ tsebetik Gladys xchiʼuk Grace Gregory ikʼotik ta misioneraetik. Li avie, li Gladyse mas xa ta 90 sjabilal xchiʼuk te yakal-o chtun ta stojolal Jeova te ta Betel ta Japón.

Kʼalal libat ta naklej ta sna li Ednae lik batkun mas nopajtik ta tsobajeletik xchiʼuk la jchan kʼuxi xuʼ lek jcholmantal. Ta skoj li kʼusi chkaʼi ta Salon sventa Tsobobbaile xchiʼuk li kʼusi ta jchan ta Vivliae, te paj ti chiviʼnaj toʼox ta mantale. Vaʼun laj kichʼ voʼ ta 14 yuʼun junio ta 1944. Jech xtok, li Mary, Gladys xchiʼuk Gracee ochik ta prekursoral xchiʼuk takatik batel ta snorteal Virginia. Ta skoj ti te ch-abtejike, lik jun tsobobbail li ta jteklum Leesburge. Ta slikebtik 1946 li och ta prekursor ek, vaʼun bat tunkun ta jun bikʼit lum ti te noʼox nopole. Li ta yorail kʼepelal taje, libatkutik ta Mukʼta Tsobajel Internasional ti echʼ ta 4 kʼalal ta 11 yuʼun agosto ta Cleveland (Ohio).

Kʼalal laj yal mantal li Nathan Knorr, ti jaʼ toʼox sbainoj li organisasione laj yal ti tsmukʼibtasik li Betel ta Brooklyne. Laj yal ti ta xlik smeltsanik naetik sventa ep buchʼutik xuʼ xnakiik tee xchiʼuk tsmukʼibtasik li imprentae, jaʼ yuʼun skʼan ep keremetik sventa skolta sbaik. La jnop ti jaʼ te ta jkʼan chitun ta stojolal Jeovae, jaʼ yuʼun la jtikʼ jsolisitud. Jayib noʼox u i-echʼ, vaʼun libat ta Betel ta 1 yuʼun disiembre ta 1946.

Jun jabil ta mas tsʼakale, kʼalal te toʼox chi-abtej ta Departamento de Envíos, tal skʼelun bu chi-abtej li Max Larson ti jaʼ sbainoj skʼelel li imprentae, sventa chalbun ti lijelbat li kabtele, ti jaʼ xa chi-abtej ta Departamento de Servicio. Tee, ep kʼusi la jchan ta sventa kʼuxi xuʼ xichʼ aʼibel smelolal li beiltaseletik ta Vivliae xchiʼuk ti kʼuyelan ch-abtej li s-organisasion Diose, mas to la jchan kʼalal li-abtej xchiʼuk li Thomas J. Sullivan ti jaʼ jkʼelvanej kuʼune (Bud, xutik noʼox li buchʼu yamigotake).

Kʼalal echʼ xaʼox ep jabile, mas ayan ta yoʼonton li kʼusitik sventa relijion li jtote. Ay svulaʼanun jayibuk velta, li slajeb velta aye jaʼ ta 1965, vaʼun xi laj yalbune: «Xuʼ xbat akʼelun jayibuk velta xal avoʼontone, pe voʼone mu xa jkʼan xi tal liʼe». Jaʼ jech la jpasilan-o, jaʼ to laj kikta kʼalal ichame. Manchuk mi xchʼunoj ti chbat ta vinajel li stuke, voʼone jpatoj koʼonton ti te oy ta snopben li Jeovae xchiʼuk ti chchaʼkuxes sventa chakʼ kuxiuk ta sbatel osil ta Balumil kʼalal mi pasem xaʼox ta paraisoe.

Mukʼta tsobajeletik xchiʼuk abtel ta svaʼanel naetik ti mu xchʼay ta jole

Li ta mukʼta tsobajeletike kiloj kʼuyelan  chchʼi ta mantal li steklumal Diose. Taje jech ivinaj ta sjelaveltik batel jabil 1950 li ta mukʼta tsobajeletik internasional te ta Estadio Yankee ta Nueva York. Li ta 1958 ayik ta mukʼta tsobajel 253,922 ti likemik talel ta 123 lumetik xchiʼuk ta yosilaltake, inoj tajek yuʼunik li estadioe xchiʼuk li Polo Grounds. Li vaʼ kʼakʼal taje, oy kʼusi ikʼot ta pasel ta jtojolal ti mu xchʼay-o ta jole. Kʼalal jaʼo te oyun ta ofisina sventa mukʼta tsobajele, te inopaj talel ta jtojolal li ermano Knorr xchiʼuk xi laj yalbune: «Fred, te tsmalaikun skotol li prekursoretik ta jun snail spasobil kʼin ti la jchʼamunkutike, pe chʼay xkaʼi xkalbe buchʼu xuʼ xbat yal li mantal tee. ¿Mi xuʼ xabat ta anil sventa xbat aval junuk mantal, jaʼ ti kʼusiuk xtal ta ajol ta bee?». Mu xa xkichʼ ikʼ kaʼi kʼalal likʼote, pe ijelav kuʼun li mantale, jaʼ koliyal li koltael laj yakʼbun li Jeovae, xchiʼuk ti xivokolet laj kʼanbe kʼalal ta be toʼox xibate.

Ta sjaylajunebal jabil, li tsobobbailetik ta Nueva Yorke ta toʼox xchʼamunik li salon bu tstsob sbaike. Akʼo mi jech, li ta sjabilal 1950 xchiʼuk 1960 ta skoj ti i-epajik tajeke laj yiktaik spasel taje. Lik jmankutik oxpʼej mukʼtik naetik ta Manhattan ta sjabilal 1970 kʼalal ta 1990, taje la jmeltsankutik to jutuk sventa ti kʼuyelan chtun kuʼunkutike. Voʼon la jkʼel li komite sventa svaʼanel li kʼusitik chtun sventa chichʼ pasel li abtelale. Toj yan sba yutsil laj kil ti akʼbatik sbendision Jeova li tsobobbailetik ti ikoltavanik ta abtel xchiʼuk laj yakʼ stakʼinik sventa xichʼ pasel li salonetike, ti jech-o lek chtun sventa tsobajeletik li avie.

Ijel li kʼusitik ta jkuxlejale

Jun kʼakʼal li ta sjabilal 1957, lik yakʼ voʼ kʼalal jaʼo te xibat ta parke sventa chibat ta abtele, ti kakal ta oʼlol yuʼun li imprenta xchiʼuk Betele. Jaʼ to laj kakʼ ventae te oy jun tseb yakal chtʼuxij ti achʼ to lik tunuk ta Betele, sakil tseb xchiʼuk kʼonkʼontik li sjole, kʼupil sba tajek. Ta anil noʼox laj kalbe ti akʼo axinajuk li ta jsombriyae. Jaʼ jech laj kojtikin li Marjorie, vaʼun li nupunkutik ta 1960. Ti kʼuxi li nupunkutike jech chitunkutik-o ta stojolal Jeova, manchuk mi oy vokolil o mi muʼyuk. Tstsʼaki xa 50 jabil jnupunelkutik ta septiembre ta 2010.

Jaʼ toʼox li sutkutik tal ta paxial kʼalal laj yalbun li ermano Knorr ti laj kichʼ biiltasel ta jchanubtasvanej sventa li Escuela de Galaade. ¡Jaʼ jun mukʼta matanal! Li ta 1961 xchiʼuk 1965, la jbain skʼelel voʼob kursoetik ti mas jalik kʼuchaʼal li yantike, ti jaʼ sventa chichʼ chapanel li buchʼu sbainojik skʼelel Beteletike. Li ta yorail unenaltik ta sjabilal 1965, voʼob xa noʼox u jalij li kursoetike, yuʼun jaʼ xa sventa chichʼ chapanel li misioneroetik yan velta xtoke.

Li ta 1972, la jbain skʼelel li Departamento de Correspondencia de Redacción. Sventa xchapaj kuʼun jlom kʼopetik xchiʼuk ti xtakʼ kuʼun jlom li kʼusi tsjakʼike, la jsabe ep yaʼyejal, ti jaʼ la skoltaun sventa xkaʼibe lek smelolal li  chanubtaseletik ta Vivliae xchiʼuk ti kʼuyelan xuʼ xakʼ ta xkuxlejalik li beiltaseletik yuʼun Dios yoʼ stabeik sbalil li krixchanoetike.

Vaʼun li ta 1987, li jele batel ta yan departamento ti achʼ toʼox slikele: Servicios de Información sobre Hospitales. Laj kakʼkutik chapanel sventa moletik ti ch-abtejik ta Komiteetik ti Tsbeiltasvan batel ta Ospitaletike sventa xchanik kʼuxi xuʼ xchapbeik lek skʼoplal li doktoretike, jchapanvanejetik xchiʼuk li jpojvanejetik ta klinika (trabajadores sociales) ti kʼuyelan chkiltik li yichʼel chʼichʼ ta skoj ti jchanojtik xa li Vivliae. Li kʼusi mas vokole jaʼ ti mu stsakik ta venta li kʼusi tskʼan li stot smeʼ li ololetik ti jaʼik yajrextikotak Jeovae, vaʼun tstikʼbeik chʼichʼ li ololetike, jaʼ yuʼun bakʼintike chbatik ta stojolal jchapanvanejetik sventa chkoltaatik.

Kʼalal la jkʼopon jun doktor ta sventa li jeltos poxtaeletik ti bu muʼyuk chichʼ tunesel chʼichʼe, persa onoʼox chal ti mu spas yuʼun o ti toj toyol chlokʼ stojole. Kʼalal jech taje, xi chkalbee: «Avokoluk, akʼbun kil li kʼusi atsakoje». Xi to laj kalbee: «Te oy ta akʼob li abtejebal sventa mu xichʼ tunesel chʼichʼe». Kʼalal jech laj kalbee, jech la jvulesbe ta sjol li kʼusi snaʼoj lek eke: ti mi lek tstunes li yabtejebe, mas jutuk chʼichʼ chmal.

Ti echʼem xa tal jtob jabile, ti jech chkakʼkutik persa stojobtasel li doktoretik xchiʼuk jchapanvanejetike, li Jeovae yakʼojbunkutik ep sbendision, yuʼun jelem xa tajek ti kʼuyelan tsnopik toʼox ta sventa ti kʼuyelan chkiltik li yichʼel chʼichʼe. Li stukike yakʼojik xa venta ti xuʼ xkichʼtik yan poxiletike xchiʼuk ti oy xa ep doktoretik xchiʼuk ospitaletik ti oy ta yoʼonton tskoltautike.

Li ta 1996, li batkutik xchiʼuk Marjorie ta Smeʼ Chanubtasel yuʼun Watchtower, ti te oy ta Patterson (Nueva York), ti 110 kilometro oy ta snorteal Brooklyne. Te li-abtej ta Departamento de Servicio, pe mu jaluk te li abtej, ta tsʼakale li tun ta jchanubtasvanej yuʼunik li buchʼutik chtunik ta Betele xchiʼuk li viajanteetike. Kʼalal la sjelubtasik batel ta Patterson li Departamento de Correspondencia, ti te toʼox oy ta Brooklyne, vaʼun li albat yan velta ti jbain skʼelele, ti oy xa ta lajcheb jabil ti jech ikʼot ta pasele. Taje jech-o kabtel li avie.

Chkil jvokol ta skoj ti oy xa ep jabilale

Li avie tsots xa chkaʼi spasel li kʼusi jbainoj ta Betel ta skoj ti mas xa ta 80 jabilale, jech xtok oy xa ta lajuneb jabil ti li ipaj ta kanser chamele. Xkaltike xikoʼolaj kʼuchaʼal li ajvalil Ezequías ti natubtasbat xkuxlejal yuʼun li Jeovae (Isa. 38:5). Jech xtok, ip ta alzhéimer chamel li Marjorie, jech ta jchaʼvoʼalkutik tsots chkaʼikutik li kʼusitik vokol chaʼi ta skoj li xchamele. Li stuke, jaʼ jun yajtunel Jeova ti lek xtojobe, ti tskolta batel li kerem tsebetike xchiʼuk ikʼot ta jchiʼil ti tukʼ yakʼoj sbae. Toj lek onoʼox snaʼ xchan li Vivliae xchiʼuk toj lek snaʼ xchanubtasvan. Jech xtok, ta onoʼox jkʼoponkutik-o avi «li yalabtak ti staoj ta steklumal Jeovae».

Li junmeʼ Marye icham ta marso 2010, jaʼo kʼalal 87 xaʼox sjabilale. Jaʼ jun lekil jchanubtasvanej ta skʼop Dios ta tsʼakal ora i-echʼ li junmeʼe, xchiʼuk la skolta epal krixchanoetik sventa staik li melel relijione. Sta-o maʼ ti jtojbe ta vokol ti la skoltaun ta xchanel li kʼusi melele xchiʼuk ti likʼot ta yajtunel Jeova eke. Li avie te mukul ta xokon smalal, ti echʼ toʼox ta misioneroal ta Israele, ta melel jchʼunoj ti chichʼik chaʼkuxesel ta achʼ Balumil yuʼun li Dios ti chkʼanvan tajeke.

Ti oy xa 67 jabil chitun ta stojolal li Jpasvaneje, kʼalal ta jvules ta jol li kʼusitik kʼotem ta jkuxlejale, chkil ti ep bendisionetik jtaoje xchiʼuk ta jtoj tajek ta vokol taje. Kʼalal ta jpas li kʼusi tskʼan yoʼonton Jeovae, ximuyubaj tajek yuʼun. Jchʼunoj ta melel ti ta yutsil yoʼonton chakʼ kʼotuk ta pasel ta jtojolal li kʼusi yaloj Jesús liʼe: «Li bochʼotic tscomtsan snaic, me sbanquiltac, me yitsʼinabtac, me xvixubtac, me yixlaltac, me xiʼmeltac, me smucubtac, me stot, me smeʼ, me xnichʼnab, me yosil, ta scoj ti vuʼun chiyichʼun ta muqʼue, ta stabe ep xqʼuexol. Xchiʼuc ta xcuxiic sbatel osil noxtoc» (Mat. 19:29).

[Tsʼib ta yok vun]

[Lokʼol ta pajina 19]

Yoʼ bu tstsʼun tuxnukʼ li jmukʼtot ta 1928, ta yosilal Georgia ta Estados Unidos

[Lokʼol ta pajina 19]

Junmeʼ Mary xchiʼuk juntot Talmadge

[Lokʼol ta pajina 20]

Mary, Gladys xchiʼuk Grace

[Lokʼol ta pajina 20]

Laj kichʼ voʼ ta 14 yuʼun junio ta 1944

[Lokʼol ta pajina 20]

Te ta Departamento de Servicio, ta Betel

[Lokʼol ta pajina 21]

Jchiʼuk Mary ta mukʼta tsobajel internasional ta 1958 ta Estadio Yankee

[Lokʼol ta pajina 21]

Jchiʼuk Marjorie kʼalal li nupunkutike

[Lokʼol ta pajina 21]

Jchiʼuk Marjorie ta 2008