La jchʼam li kʼusitik ijel ta steklumal Diose

Tsloʼilta James A. Thompson

Livokʼ ta sural Estados Unidos, ta sjabilal 1928. Jaʼo kʼalal oy mantal ti skʼan chʼakaluk li sakil krixchanoetik xchiʼuk li ikʼal krixchanounkutike. Ti buchʼu ti mu xchʼun li mantal taje xuʼ xbat ta chukel o xichʼ tsatsal kastigo.

LI VAʼ kʼakʼal taje, li ta Estados Unidose chʼakbilik toʼox ta sirkuito xchiʼuk ta distrito li ikʼal krixchanoetik xchiʼuk li sakil krixchanoetik yajrextikotak Jeovae. Ta 1937, li jtote ikʼot ta siervo de compañia (li avie jaʼ xa li jbabe yuʼun moletik) ta tsobobbail ti bu naka ikʼal krixchanoetik ta Chattanooga (Tennessee). Li Henry Nichols jaʼ toʼox siervo de compañía ta tsobobbail yuʼun sakil krixchanoetik.

Ep kʼusitik lek chvul ta jol kʼalal kʼoxun toʼoxe, kʼalal chichotikutik ta skoriyolal jnakutik ta akʼobaltik xchiʼuk jtot xchiʼuk li ermano Nicholse, chkaʼi li kʼusi chalike. Akʼo mi mu xkaʼibe smelolal skotol li kʼusitik chalike, lek tajek chkaʼi ti te oyun ta xokon jtot kʼalal chloʼilajik ta sventa ti kʼuyelan lek xuʼ xcholik batel mantal ta skoj ti chʼakalike.

Ta 1930 li kutsʼ kalale tsots laj yil svokol. Li jmeʼe icham kʼalal jtob toʼox sjabilale. Li jtote la skʼelunkutik xchiʼuk li jvix Doris ti chanib sjabilale, li voʼone chib toʼox jabil. Akʼo mi muʼyuk toʼox jal yichʼoj voʼ li jtote, lek xaʼox chʼiem ta mantal.

Lek kʼusitik la jchan yuʼunik

Ta 1933 li jtote laj yojtikin jun alakʼ sba ermana ti jaʼ sbi Lillie Mae Gwendolyn Thomas, ti jaʼ laj yikʼ ta tsʼakale. Xchaʼvoʼalik lek ta chanbel li stukʼil yoʼontonik ta stojolal Jeova laj kilkutik xchiʼuk li Dorise.

Ta 1938 laj yichʼik albel li yajrextikotak Jeova ta tsobobbailetik ti akʼo xchʼamik li kʼusi ikʼot ta nopel liʼe: li moletik ta tsobobbaile maʼuk xa noʼox te chichʼik tʼujel, yuʼun li biiltasele jaʼ xa te chlik talel li ta snail jtsʼibajometik ta Brooklyn (Nueva York). Jlom ermanoetik ta  Chattanoogae mu skʼan ox xchʼamik ta anil li kʼusi ijele, pe li jtote la xchʼam ta anil. Ti kʼuyelan stukʼil yoʼonton li jtote xchiʼuk ti kʼuyelan la skolta sba ta kʼusitik chkʼot ta nopel yuʼun jtot li jchaʼmeʼe, jaʼ skoltaojun sventa tukʼ-o xkakʼ jba ta stojolal Jeova li avie.

Laj kichʼ voʼ xchiʼuk litun ta tsʼakal ora

Ta 1940 junantik ermanoetik li ta jtsobobbaile la xchʼamunik jun autovus sventa chibatkutik ta mukʼta tsobajel ti te ch-echʼ ta Detroit (Michigan). Li ta mukʼta tsobajel taje te laj yichʼik voʼ jayvoʼuk li buchʼutik koʼol libatkutike. Junantike tskʼan tsnaʼik kʼu yuʼun muʼyuk to kichʼoj voʼ, yuʼun voʼob toʼox jabilal lik jcholilan tal mantal.

Kʼalal la sjakʼbeikune, la jtakʼbeik ti jaʼ ta skoj ti mu xkaʼibe lek smelolal kʼusitik smakoj li ichʼvoʼe. Li jtote labal laj yaʼi ti kʼuyelan li takʼave; jaʼ yuʼun laj yakʼ persa skoltaun ta anil sventa xalbun li kʼusitik smakoje xchiʼuk ti kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal li ichʼvoʼe. Chanib u ta mas tsʼakal, ta 1 yuʼun oktuvre ta 1940 laj kichʼ voʼ ta slokʼebaltik Chattanooga ta jun sikil tsʼantsʼan voʼ.

Kʼalal chanlajuneb xaʼox jabilale lik tunkun ta tsʼakal ora li ta yorail kʼepelaltik kʼalal jaʼo oy jvakasione. Ta jchol mantal ta uni bikʼtal lumetik ta Tennessee xchiʼuk Georgia ti nopol xil sbaike. Sob ta xilik, ta jmeltsan batel jveʼel sventa xiveʼ li ta oʼlol kʼakʼale xchiʼuk ta vakib ora ta sob chbat jtsak jun tren o autovus sventa xibat li bu ta jchol mantale. Ta vakib onoʼox ora jnaʼ xisut. Li jveʼel chkichʼ batele ta noʼox xlaj kuʼun kʼalal skʼan toʼox xkʼot oʼlol kʼakʼale, pe chiviʼnaj to chikom. Akʼo mi oy jtakʼin sventa jman to yan jveʼel, pe ta skoj ti ikʼal krixchanoune mu xakʼik ochkun ta junuk tienda. Jun veltae ta jman ox kaʼi junuk nieve, pe laj yalbeikun ti xilokʼ batele. Pe jun sakil ants ti lek yoʼontone, ibat smanbun tal, vaʼun ilokʼ yakʼbun.

Kʼalal li-och ta preparatoriae, li krixchanoetik ta yosilaltak sure lik skoʼoltas sjolik xchiʼuk yantik sventa koʼoluk xa li jderechokutike. Organisasionetik jech kʼuchaʼal NAACP (Asociación Nacional para el Progreso de las Personas de Color) chakʼ ti akʼo xlikik ta paskʼop li jchanunetike. Laj kichʼkutik albel ti skʼan xi-ochkutik li ta organisasion taje. Epal chanobvunetik ti bu chchanunajik ikʼal krixchanoetik ti te tsakal skʼoplal li jchanobvun eke, laj yichʼ alel ti akʼo stikʼ sbaik ta paskʼop skotol li jchanunetike. La sujikun ti skʼan la jpakbe skʼoplal li jtsʼunbale, pe laj kal ti moʼoje. Laj kalbeik ti muʼyuk tstʼuj buchʼu chkʼuxubin li Diose xchiʼuk ti mu junuk noʼox tsʼunbal ti lek chile, jaʼ yuʼun jamal laj kalbeik ti jaʼ stuk Dios ti buchʼu xuʼ chchapan skotol li kʼusitik muʼyuk tukʼike (Juan 17:14; Hech. 10:34, 35).

Kʼalal muʼyuk toʼox jal jlokʼel li ta chanune, la jnop chibat ta naklej ta Nueva York. Te lipaj ta Filadelfia (Pensilvania) sventa te chikom jayibuk kʼakʼal xchiʼuk kamigotak ti laj kojtikinan ta jun mukʼta tsobajele. Li stsobobbailike jaʼ li baʼyel tsobobbail ti kapalik xaʼox ta ikʼal krixchanoetik xchiʼuk ta sakil krixchanoetike, kʼalal te oyune jaʼo laj yichʼik vulaʼanel yuʼun li jkʼelvaneje. Ta tsʼakale slekoj laj yalbun ti chakʼbun junuk jparte li ta yan tsobajel chtale. Taje jaʼ la stijbun koʼonton ti te xikome.

Li ta jtsop kamigotak ta Filadelfia taje, te laj kojtikin jun tseb ti Geraldine White sbie, ti Gerri la jbiiltas ta tsʼakale. Xojtikin lek li Vivliae xchiʼuk toj lek xtojob xchiʼinel ta loʼil krixchanoetik li ta cholmantale. Jech xtok, jmoj jnopbenkutik ta sventa li prekursorale, taje toj tsots skʼoplal laj kaʼi. Ta 23 yuʼun avril ta 1949 li nupunkutik.

La stakunkutik ta ikʼel ta Galaad

Li kʼusi onoʼox ta jkʼankutike jaʼ ti xibatkutik ta Chanobvun ta Galaade xchiʼuk ti xitunkutik ta  misioneroal ta yan lume. Jaʼ yuʼun ta sjunul koʼontonkutik la jchapan jbakutik sventa xibatkutik ta Galaad. Ta mas tsʼakal jutuke la stakunkutik batel ta naklej ta Lawnside (Nueva Jersey), laje ta Chester (Pensilvania) xchiʼuk ta jelavele ta Atlantic City (Nueva Jersey). Kʼalal te oyunkutike lokʼ xaʼox chib jabil jnupulnelkutik, vaʼun xuʼ xa jtak batel jvunkutik sventa xibatkutik li ta chanun taje. Pe laj to jmalakutik, ¿kʼu yuʼun?

Ta slikebal jabil 1950, yakalik xaʼox stsobel epal keremetik sventa servicio militar xchiʼuk ti xbatik ta paskʼop ta Coreae. Yaʼeluk ti bu tstsobik li keremetik ta Filadelfiae kontra xil li yajrextikotak Jeova ta skoj ti mu skʼan stikʼ sbaik ta paskʼope. Li FBI la skʼel ti kʼuyelan li jkuxlejale, ta tsʼakale jun jchapanvanej laj yalbun ti kʼalal la skʼel li vunetik la spas FBI te laj yakʼ venta ti muʼyuk onoʼox jtikʼ jba li ta paskʼope. Ta skoj taje, li ta 11 yuʼun enero ta 1952, li Presidential Appeal Board (Tribunal Presidencial de Apelación) laj yalbun ti mu persauk xibat ta servicio militar.

Ta agosto li ta jabil taje, li Gerri xchiʼuk li voʼone laj kichʼkutik ikʼel ta Chanobvun ta Galaad numero 20, taje ilik ta septiembre. Ti kʼu sjalil ijalij li chanune oy ox ta koʼontonkutik xitakatkutik batel ta yan lum. Li Dorise nelem xaʼox yuʼun chanun ta Galaad numero 13 xchiʼuk misionera xaʼox ta Brasil. ¡Chʼayal to koʼonton likomkutik xchiʼuk Gerri kʼalal laj kichʼkutik albel ti bu chibatkutike! Chibatkutik ta abtelal ta sirkuito ta tsobobbailetik ti naka ikʼal krixchanoetik ta sural Alabama. Muʼyuk bu toj lek laj kaʼikutik taje, yuʼun oy ox ta koʼontonkutik xbat tunkunkutik ta namal balumil.

Li baʼyel tsobobbail la jvulaʼankutike te oy ta Huntsville. Kʼalal likʼotkutike, libatkutik ti bu nakal li ermana ti bu ta xikomkutike, kʼalal jaʼo ta jyales li kikatskutike laj kaʼikutik ti xi laj yal batel ta telefonoe: «Ivul xa li ololetike». Melel onoʼox ti kʼajomal 24 li jabilalkutike, pe mas to kerem tsebunkutik xivinajkutik. Ti kʼu sjalil litunkutik li ta sirkuito taje Ololetik kixtol jbikutik li-akʼbatkutik.

Li ta sona sur ta Estados Unidose, ti ojtikinbil kʼuchaʼal Bible Belt (xchuk li Vivliae), jutuk mu skotoluk li krixchanoetik taje tstsakik ta venta li Vivliae. Ta skoj taje, nopoltik la jtuneskutik jun skʼelobil cholmantal ti teuk chalbe skʼoplal li oxtos liʼe:

1) Li kʼusitik yakal chkʼot liʼ ta balumile.

2) Li spatobil oʼontonal chakʼ Vivliae.

3) Li kʼusi stakʼ jpastik chal Vivliae.

Mi laje chkakʼbekutik junuk vun sventa xichʼ chanel li Vivliae. Ti kʼuyelan ta jchiʼinkutik ta loʼil li krixchanoetike toj echʼ noʼox lek kʼusitik ikʼot ta pasel, vaʼun laj kichʼ jun jparte sventa li mukʼta tsobajel «Sociedad del Nuevo Mundo», ti ch-echʼ ta 1953 ta Nueva York: chkakʼ ta ilel kʼuxi ta jcholkutik mantal.

Li ta 1953 ta yorail kʼepelaltike, laj kichʼ albel ti chbat jvulaʼan li sirkuitoetik ti naka ikʼal krixchanoetik ta sure, libat kʼuchaʼal jun jkʼelvanej ta distrito. Toj echʼ noʼox ep li bu ta jcholkutik mantale: chlik ta Virginia kʼalal ta Florida xchiʼuk ta Alabama kʼalal to ta Tennessee. Li jkʼelvanejetike,  skʼan onoʼox xnopik ta kʼusuk noʼox. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta na bu chikomkutike muʼyuk atinajebal ta yut na, jaʼ yuʼun chi-atinkutik ta jun tina ti pasbil ta takʼine, taje te oy ta spat estufa li ta kosinae, jaʼ li bu mas kʼixin jutuke.

Chopol kʼoptael ta skoj jtsʼunbalkutik

Sventa chitunkutik li ta sural Estados Unidose skʼan oyuk jpʼijilkutik xchiʼuk jnaʼkutik skʼelel lek kʼusitik. Yuʼun li ikʼal krixchanoetike mu stakʼ xichʼik batel ta lavandería (snail chukʼob kʼuʼil pokʼil) li skʼuʼ spokʼike, jaʼ yuʼun li Gerrie chalbe krixchanoetik ti jaʼ chchukʼbe skʼuʼ spokʼ li «ants Thompsone», jech o xal chalik ti jaʼ la mosoile, pe bu chata, li ants taje jaʼ li stuke. Kʼalal jaʼo chakʼik ta ilel li pelikula La Sociedad del Nuevo Mundo en acción li jkʼelvanejetik ta distritoe, li voʼone ta jkʼopon batel ta tienda sventa kak ta jkʼuban junuk mukʼta pantalla ta sventa li «vinik Thompsone». Ta tsʼakal chbat kichʼ talel. Toj lek onoʼox koʼontonkutik, jaʼ yuʼun, jutuk mu skotoluk velta muʼyuk kʼop kʼalal ta jcholkutik mantale.

Jech xtok, maʼuk noʼox ti muʼyuk lek xil sbaik li sakil krixchanoetik xchiʼuk li ikʼal krixchanoetike, moʼoj, yuʼun chʼakalik ta yosilalik xtok li ta sur xchiʼuk li ta nortee. Jun veltae, jun periodiko laj yal ti chal mantal ta mukʼ ta tsobajel li James A. Thompson, Jr., ti jaʼ te ch-abtej ta Sociedad Watchtower Bible and Tract of New York. Kʼalal la skʼelik li aʼyej taje, oy buchʼutik laj yalik ti likemun la tal ta New Yorke, ta skoj taje muʼyuk xa laj yakʼ jpaskutik li mukʼta tsobajel ta sirkuito ti bu tstsob sbaik li jchanunetike. Jaʼ yuʼun ibat jkʼopon li komite ta chanobvune xchiʼuk laj kalbe ti chanunajemun ta sur ti jaʼ ta Chattanoogae. Kʼalal laj yakʼik venta ti likemum ta sure, laj yakʼbunkutik permiso sventa jtsob jbakutik li ta mukʼta tsobajele.

Ta sjabilaltik 50, mas to tsatsaj li vokolil ta sventa li jtsʼunbalkutike, bakʼintike chlik-o kʼop. Ta 1954 ep mukʼta tsobajeletik ta oxib kʼakʼal i-echʼ ti ep ta velta chopol laj yaʼi sbaik ermanoetik ta skoj ti mu junuk ikʼal krixchano echʼ yal mantale. Li voʼonkutike chkalilanbekutik ti oyuk smalael yuʼunike. Li ta mukʼta tsobajel ta oxib kʼakʼal i-echʼ ta yan jabile, li voʼone jtuk i-echʼ kakʼ mantal, taje te me kʼunkʼun ilik echʼikuk mas ermanoetik sventa xalik mantal li ta mukʼta tsobajeletike.

Ta jelavele, ta kʼunkʼun ipaj li kʼop ta sventa jtsʼunbalkutik ta sural Estados Unidose, vaʼun ta kʼunkʼun ilik tsobobbailetik ti kapajtik xa ta sakil xchiʼuk ta ikʼal krixchanoetike. Ta skoj taje skʼan xichʼ takel batel jcholmantaletik ta yantik tsobajeletik xchiʼuk skʼelel yan velta li butik chichʼ cholel mantale, jech ikʼot ta pasel xtok ta sventa li buchʼutik oy yabtelik ta tsobobbailetike. Kʼux ta alel, pe jlom ermanoetik ti sakik xchiʼuk ikʼike mu xkʼot-o chaʼiik li kʼusi chichʼ pasele. Pe jutuk mu jkotolkutik mu jnaʼ xitʼujvankutik, jaʼ ta jchanbekutik li Jtotik ta vinajele. Jech, yuʼun oy onoʼox kamigokutik ti maʼuk koʼol jtsʼunbalkutike. Taje jech la snuptan kutsʼ kalal ta sjabilaltik 1930 kʼalal ta 1949, kʼalal lichʼi tale.

Achʼ jmoton

Ta enero ta 1969, li Gerri xchiʼuk voʼone laj kichʼkutik ikʼel batel ta Guyana, vaʼun la jchʼamkutik ta sjunul koʼontonkutik. Baʼyel libatkutik ta Brooklyn (Nueva York), ti bu laj kichʼkutik chapanel ta skʼelel li abtelal ta cholmantal ta yosilal Guyanae. Jaʼ to likʼotkutik ta julio ta 1969 ti bu laj kichʼkutik takel batele. Toj vokol laj kaʼikutik ti jun xa noʼox jnailkutike, yuʼun oy xaʼox ta vaklajuneb jabil ochemunkutik ta jkʼelvanej. Jech xtok, li Gerrie mas chbat ta cholmantal jech kʼuchaʼal  tspas jun misionerae, li voʼon une ta xi-abtej ta Betel.

Ep kʼusitik ta jpas, ta jkʼok yaxal xchiʼuk ta jtak batel vunetik ti tstakik ta kʼanel li 28 tsobobbailetik ta jteklume. Jech xtok, ta jchʼam kartaetik ti tstak talel li smeʼ nail abtelal ta Brooklyne xchiʼuk ta jtak batel li kʼusitik tskʼane. Ta xi-abtej chanlajuneb ora o voʼlajuneb ora ta kʼakʼal. Mu toj kʼunuk laj kaʼikutik, pe inop kaʼikutik xchiʼuk la jkʼupinkutik li kabtel laj kichʼkutik akʼbele. Kʼalal likʼotkutike oy toʼox 950 jcholmantaletik ta Guyana, li avie oy xa mas ta 2,500.

Akʼo mi lek ta jkʼupinkutik ti kʼuyelan xkʼixnal li Guyana xchiʼuk ti ep ta tos sat teʼetike xchiʼuk itajetike, ti kʼusi mas chakʼ-o jmuyubajelkutike jaʼ li manxo krixchanoetik ti oy ta yoʼontonik mantale, ti yakal chchanik ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose. Jutuk mu jtob krixchanoetik chchanubtas ta Vivlia jujun xemana li Gerrie, ep chʼiik ta mantal xchiʼuk laj yichʼik voʼ. Jlome itunik ta prekursoral, ta molal xchiʼuk ta misioneroal.

Yan vokoliletik xchiʼuk li-ipaj

Ta 1983 tskʼanik koltael li jtot jmeʼ ti nakalik ta Estados Unidose. Li Gerri xchiʼuk voʼone la jtsob jbakutik xchiʼuk Doris sventa jkʼelkutik kʼusi xuʼ jpaskutik. Manchuk mi 35 jabil xaʼox yochel ta misioneroal ta Brasil li Dorise, laj yal ti jaʼ tsute. Li srasonal yuʼune jaʼ ti jun noʼox buchʼu chikta kuʼunkutik li misioneroale, pe mi lisut xchiʼuk Gerrie, persa jchaʼvoʼalkutik chkiktakutik unbi. Kʼalal cham xaʼox li jtot jmeʼkutike, li Dorise te itun kʼuchaʼal prekursora espesial ta Chattanooga.

Ta 1995 la stabikun cáncer de próstata (jun chamel ta yutil to skʼunil viniketik), jech oxal li sutkutik batel ta Estados Unidos. Te li nakikutik ta Goldsboro (Carolina del Norte), yuʼun mas nopol xkom ti bu nakal kutsʼ kalale (ta Tennessee) xchiʼuk li bu nakal yutsʼ yalal Gerrie (ta Pensilvania). Yochem xa jutuk li jkansere, li avie te chitunkutik ta jun tsobobbail ta Goldsboro kʼuchaʼal prekursor espesial ta sventa li buchʼutik ip noʼox chaʼiike.

Kʼalal ta jvules ta jol ti mas xa ta 65 jabil li tunkutik ta tsʼakal ora xchiʼuk li Gerrie, ta xkalbe koliyal Jeova ti epal bendisionetik yakʼojbunkutike. Oy sbalil jtaoj ti la jchʼam li kʼusitik ijel batel ta steklumal Diose. Ti kʼu sjalil kuxulunkutike ep kiloj ta jkuxlejalkutik li kʼusi laj yal David liʼe: «Dios [Jeova], jun avoʼnton ta stojol li bochʼo jun yoʼnton ta atojole» (2 Sam. 22:26).

[Lokʼol ta pajina 3]

Jtot xchiʼuk ermano Nichols ti lek kʼusitik laj yakʼbikun jchane

[Lokʼol ta pajina 4]

Jaʼo xa chibat xchiʼuk Gerri ta Galaad ta 1952

[Lokʼol ta pajina 5]

Laj kichʼkutik takel batel ta sural Estados Unidos kʼalal itsuts li chanun ta Galaade

[Lokʼol ta pajina 6]

Jkʼelvanejetik xchiʼuk yajnilik ta jun mukʼta tsobajel ta 1966 ti bu kapal xa ta jtsob jbakutike

[Lokʼol ta pajina 7]

Ximuyubaj chitunkutik ta misioneroal ta Guyana