Tunkutik ta stojolal li Dios ti chakʼ kolemukutike

«Me jcʼanojtic o li Diose, ta jchʼunbetic li smantaltaque. Muʼyuc tsots ta chʼunbel chcaʼitic li smantaltaque.» (1 JUAN 5:3)

¿KʼUSI CHATAKʼ?

¿Kʼuxi chakʼ jchʼuntik Satanás ti toj tsotsik ta pasel li smantaltak Diose?

¿Kʼu yuʼun skʼan oyuk jpʼijiltik kʼalal ta jtʼuj li kamigotaktike?

¿Kʼusi tskoltautik sventa lek tukʼ xkakʼ jbatik ta stojolal Dios ti chakʼ kolele?

1. ¿Kʼuxi tstunes Jeova ti kolem ta spasel li kʼusitike, xchiʼuk kʼusi kolebal laj yakʼbe li Adán xchiʼuk Evae?

LI Jeovae jaʼ noʼox stuk ti kolem ta spasel li kʼusitike. Pe kolemutik yuʼun ek, yuʼun mu sventauk li kʼusitik jujutiʼ tspas li yajtuneltake. Moʼoj, yuʼun laj yakʼbe snopbenik ta jujuntal, jaʼ xkaltik, ti xuʼ snop stukik li kʼusi tskʼan tspasike xchiʼuk ti spasik ti kʼusi xal yoʼontonike. Jech kʼuchaʼal li Adán xchiʼuk Evae, li kʼusi noʼox albatik ti mu xuʼ spasike jaʼ ti mu slobeik sat «li jpets teʼ ti jaʼ sventa chacʼ ta naʼel cʼusi lec, xchiʼuc cʼusi chopole» (Gén. 2:17). Jaʼ yuʼun, xuʼ spasik li kʼusi tskʼan yoʼonton Jeovae xchiʼuk xuʼ skʼupinik xtok ti kolemik noʼoxe.

2. ¿Kʼuxi chʼay yuʼunik ti kolemik toʼox li baʼyel jtot jmeʼtike?

² ¿Kʼu yuʼun solel kolem yuʼun tajek Jeova li baʼyel jtot jmeʼtike? Yuʼun kʼalal la spase, jaʼ la slokʼta sba jech kʼuchaʼal stuk xchiʼuk laj yakʼbe sjol yoʼontonik. Li Adán xchiʼuk Evae skʼanojik tajek li Jpasvanej yuʼunike, jaʼ yuʼun li Diose spatoj lek yoʼonton ti ch-ikʼatik batel ta lekil bee (Gén. 1:27; Rom. 2:15). Pe kʼux ta alel yuʼun muʼyuk la stojik ta vokol xchiʼuk muʼyuk la xkʼuxubinik li kolel akʼbatike, yuʼun jaʼ la xchʼunbeik li Satanase xchiʼuk muʼyuk lek la stunesik li matanal akʼbatik ti xuʼ stʼuj kʼusi tspasike, jaʼ xkaltik, li kʼusi lek xchiʼuk li kʼusi chopole. Yalojik mi jaʼ xa mas kolemik, pe mu jechuk kʼot ta pasel. Li kʼusi noʼox la spasike, jaʼ ti laj yakʼ sbaik ta mosoil ta mulil xchiʼuk li snitilultake, ta skoj taje ta xil svokolik xchiʼuk chchamik (Rom. 5:12).

3, 4. ¿Kʼusi tskʼan chakʼ jchʼuntik Satanás ta sventa li smantaltak Diose?

³ Mi kuch yuʼun Satanás ti akʼo mu xchʼunbeik smantal Dios li chaʼvoʼ tukʼil krixchanoetik xchiʼuk li epal anjeletike, mu ta naʼeteluk ti xuʼ sloʼlautik eke. Li kʼusi snopoj tspas Satanase muʼyuk sjeloj-o, yuʼun chakʼ jchʼuntik ti toj tsots ta chʼunel li smantaltak Diose xchiʼuk ti chakʼ  noʼox chʼajubele (1 Juan 5:3). Mi jech ta jnopilantik-o taje, xuʼ me xlik sokes li jnopbentik eke. Jun ermana ti 24 sjabilal ti mulivaje, xi laj yale: «Li chopol chiʼilile, toj ep kʼusi kʼot ta pasel yuʼun ta jtojolal, yuʼun lixiʼ ta yalbel li kʼusi chopol tspasike». ¿Mi mu jechuk ti eputik ti jech kichʼojtik sujel yuʼun li kamigotik eke?

⁴ Kʼux ta alel, pe li chopol amigoile xuʼ te oy ta yut tsobobbail. Jun kerem xi chale: «Jlom kamigotake jaʼ chchiʼinan li buchʼutik maʼuk yajtuneltak Jeovae. Ta mas tsʼakale laj kakʼ venta ti kʼalal jaʼ xa mas ta jchiʼinane jech xa ta jpas kʼuchaʼal tspasike. Li kʼunib ta mantal: muʼyuk xa ta jkʼupin li tsobajeletike xchiʼuk bakʼintik xa noʼox chilokʼ ta cholmantal. Laj kakʼ venta ti skʼan jel li kamigotake. Vaʼun jaʼ jech la jpas». Ta melel, li kamigotaktike xuʼ me ep kʼusitik xkʼot ta pasel ta jtojolaltik yuʼun. Jkʼelbetik batel jun skʼelobil ti lokʼem ta Vivlia ti jech chakʼ ta ilele (Rom. 15:4).

«LA SLOʼLABE YOʼNTON ISRAELETIC TI ABSALONE»

5, 6. 1) ¿Kʼuxi la sloʼla epal j-israeletik li Absalone? 2) ¿Mi lek kʼot ta pasel li kʼusi la spase?

⁵ Oy epal loʼiletik ta Vivlia chal ta sventa li chopol amigoiletike. Jun li buchʼu te chalbe skʼoplal ta Vivliae, jaʼ li Absalón li xnichʼon Davide. Ta melel, li Absalone jaʼ jun vinik ti solel alakʼ sbae. Jech kʼuchaʼal la spas li Satanase, ta skoj ti tskʼan ch-och ta ajvalile, solel makbat sat xchiʼuk ta xaʼox spojbe li ajvalilal yuʼun stote. * Ta skoj ti toj echʼ noʼox manyae, tskʼan ox tspojbe li yabtel stote, yuʼun solel lek xa tajek yoʼonton yileluk ta stojolal li j-israeletike xchiʼuk la sbaba-al ti muʼyuk oy ta yoʼonton steklumal li ajvalil Davide. Li Absalón eke jaʼ la stunes li petsʼ la stunes Satanás li ta nichimaltik Edene: la skoʼoltas sba ta jun krixchano ti lek yoʼonton yilele xchiʼuk tsots la sabe smul li stote (2 Sam. 15:1-5).

⁶ ¿Mi lek kʼot ta pasel li kʼusi la spase? Xuʼ xkaltik ti lek van jutuke, yuʼun chal Vivlia ti «la sloʼlabe yoʼnton israeletic ti Absalone» (2 Sam. 15:6). Pe akʼo mi jech, li stoybaile jaʼ te la sta-o slajeb. Li Absalón xchiʼuk li ta smilal viniketik la sloʼlae, lajik-o ta milel (2 Sam. 18:7, 14-17).

7. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li sloʼil xkuxlejal Absalone? (Kʼelo li lokʼol ta pajina 14.)

⁷ ¿Kʼuxi xa noʼox ti laj yakʼ sbaik ta loʼlael ta anil li j-israeletike? Yuʼun jaʼ xaʼox van tskʼanik li kʼusi laj yichʼik albel yuʼun Absalone o ta skoj ti solel toj kʼupil sba xvinaje. Pe kʼuk xi noʼox, li kʼusi jnaʼojtik leke jaʼ ti muʼyuk tukʼ laj yakʼ sbaik ta stojolal Jeova xchiʼuk li ajvalil ti jaʼ svaʼanoje. Li avie, li Satanase yakal tstunes krixchanoetik ti xkoʼolajik kʼuchaʼal Absalón sventa tsloʼlabe yoʼonton li yajtuneltak Jeovae. Jlome xi chalike: «Li smantaltak Diose toj tsots ta chʼunel», o xi chalik xtoke: «¡Jaʼ xmuyubajik noʼox li buchʼutik muʼyuk chtunik ta stojolal Diose!». Kʼalal chavaʼi li kʼusi chalik taje, ¿mi ta van xavakʼ venta ti mu meleluke xchiʼuk ti tukʼ chavakʼ-o aba ta stojolal li Diose? ¿Mi jchʼunojtik ta melel ti jaʼ jun «lequil mantal» yakʼoj Jeova li mantaletik yuʼun Cristo ti jaʼ noʼox chakʼ li melel kolele? (Sant. 1:25.) Kakʼtik ta ilel ti oy sbalil chkiltik li mantale xchiʼuk lekuk jtunestik li kolel yakʼojbutik Jeovae (kʼelo 1 Pedro 2:16).

8. Li sloʼil xkuxlejal ermanoetik avie, ¿mi chakʼ ta ilel ti jaʼ xijmuyubaj yuʼun mi muʼyuk la jchʼunbetik smantal li Jeovae?

⁸ Li Satanase jaʼ mas skʼeloj li kerem tsebetike. Jun ermano ti yichʼoj xa 30 jabile, xi chale: «Kʼalal chex keremun toʼoxe, kaloje muʼyuk chchabiun li mantaletik yakʼoj Jeova ta sventa li talelaletike, yuʼun kaloj mi xchukojun». Li kʼusi kʼot ta pasele jaʼ ti mulivaje. ¿Mi jaʼ te la sta mas smuyubajel? Muʼyuk. Xi chal stuke: «Epal jabiletik toj chopol laj kaʼi jba xchiʼuk te xvulvun-o jol koʼonton». Ta yan xtoke xi chal sloʼil jun ermana kʼalal  chex tseb toʼoxe: «Kʼalal chamulivaje, solel chavat avoʼonton xchiʼuk atuk chavaʼi aba. Akʼo mi echʼem xa balunlajuneb jabil, pe mu xchʼay-o ta jol li kʼusi chopol la jpase». Xi chal yan ermana xtoke: «Kʼalal laj kakʼ venta ti chopol kʼusi kʼotem ta pasel ta stojolal li buchʼutik jkʼanojan ta skoj li jtalelale, solel toj chopol laj kaʼi jba ta jnopben xchiʼuk ta mantal. Toj chopol tajek kʼalal muʼyuk xa lek chkil jbatik xchiʼuk li Jeovae». Kerem tsebetik, mu xavakʼ sloʼlaot li Satanase: jaʼ mas lek nopo baʼyel kʼusi chakʼ kʼotuk ta pasel li kʼusi chanop chapase.

9. 1) ¿Kʼusi skʼan jakʼbe jbatik ta sventa Jeova, ta sventa mantaletik xchiʼuk li beiltaseletik yakʼoje? 2) ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal skʼan xkojtikintik lek li Diose?

⁹ Chakʼ vul oʼonton ti oy kerem tsebetik xchiʼuk ti oy mu toj kerem tsebikuk xae, jaʼ to te laj yakʼik venta kʼalal laj yil svokolik ta skoj ti la saʼ smulike (Gál. 6:7, 8). Ta jujuntalutik skʼan xi jakʼbe jbatike: «¿Mi chkakʼ venta li kʼusitik tstunes Satanás sventa tsloʼlaune? ¿Mi jech chkil kʼuchaʼal jlekil amigo li Jeovae, mi jpatoj koʼonton ti jaʼ melel li kʼusi chalbune xchiʼuk ti jaʼ noʼox sventa jlekilal li mantaletike? ¿Mi jnaʼoj ta melel ti chakʼbun li kʼusitik xuʼ jtabe sbalile xchiʼuk ti chakʼbun jmuyubajele?» (kʼelo Isaías 48:17, 18). Mi jech, xi ta jkʼan ta jtakʼtike, skʼan me xkojtikintik lek li Jeovae. Skʼan xkojtikintik lek xchiʼuk skʼan jnaʼtik ti jaʼ yakʼoj mantaletik xchiʼuk beiltaseletik ta skoj ti skʼanojutike, maʼuk ti tskʼan chchukutike (Sal. 25:14).

JKʼANBETIK JEOVA JPʼIJILTIK XCHIʼUK TI JCHʼUNEJ MANTALUTIKE

10. ¿Kʼu yuʼun skʼan xkakʼbetik yipal xchanbel stalelal ajvalil Salomón kʼalal kerem toʼoxe?

¹⁰ Kʼalal kerem toʼox li Salomone, bikʼit  laj yakʼ sba kʼalal xi laj yalbe ta orasion li Diose: «Acʼo me queremun to, acʼo me muʼyuc to quiloj cʼuxi ta pasel». Laj xtoke la skʼanbe spʼijil xchiʼuk ti jchʼunej mantaluke (1 Rey. 3:7-9, 12). Li Jeovae la stakʼbe li orasion la spas ta sjunul yoʼontone. Jech tspas ta jtojolaltik ek, kʼuk yelan li jabilaltike. Melel onoʼox ti muʼyuk chakʼ jpʼijiltik xchiʼuk yojtikinobil kuʼuntik ta jech noʼoxe. Pe chakʼ jpʼijiltik mi lek ta jchantik li Vivliae, mi ta jkʼanbetik xchʼul espiritue xchiʼuk mi lek ta jtabetik sbalil li mantaletik chkaʼitik ta tsobajeletike (Sant. 1:5). Jvules ta joltik ti jaʼ tstunes Jeova sventa mas tsta spʼijil li yajtuneltak ti kerem tsebik to ti jaʼ mu jechuk li buchʼutik mu xchʼunik li tojobtaseletike, taje te me tsakal skʼoplal li krixchanoetik ti «bijique, xchiʼuc li bochʼotic lec snaʼ yaloji[k]» li avi kʼakʼale (Luc. 10:21; kʼelo Salmo 119:98-100).

11-13. 1) ¿Kʼusitik xuʼ jchantik ti tsotsik skʼoplal li ta Salmo 26:4, Proverbios 13:20 xchiʼuk 1 Corintios 15:33? 2) ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼ ta jkuxlejaltik li beiltaseletik ta Vivliae?

¹¹ Jech kʼuchaʼal laj xa jchantike, sventa xkojtikintik lek li Jeovae, toj tsots me skʼoplal ti jchantik li Vivliae xchiʼuk ti jnopbetik lek smelolale. Sventa xkaʼibetik lek smelolale, jkʼeltik jayibuk versikuloetik ti yichʼojan beiltaseletik ta sventa li amigoile. Xi chal li ta Salmo 26:4: «Muʼyuc bu la jchiʼin li jʼepalcʼopetique; muʼyuc bu la jpas ta coʼol coʼnton jchiʼuc li jloʼlavanejetique». Xi chal xtok li ta Proverbios 13:20: «Li bochʼo jaʼ chchiʼin li bochʼotic oy sbijilique ta xbijub batel ec; yan li bochʼo jaʼ chbat xchiʼin li bol cristianoetique te chbolib o ec». Li ta 1 Corintios 15:33 xi chale: «Me ta jchiʼintic li bochʼotic chopolique, chisoquesbutic li jlequil taleltique».

¹² Oy me kʼusitik tsots skʼoplal chakʼ jchantik li tekstoetik la jkʼeltike. Baʼyele, li Jeovae tskʼan ti jtʼujtik lek li kamigotaktike, yuʼun oy ta yoʼonton ti lekuk li jtalelaltike xchiʼuk ti lekuk oyutik ta mantale. Li ta xchibale, yuʼun jaʼ ti ta onoʼox jchantik li kʼusi lek o li kʼusi chopol tspas li kamigotaktike. Ta yan xtoke, ti kʼuyelan tsʼibabil li loʼiletik ta Vivliae jaʼ chakʼ kiltik ti oy ta yoʼonton Jeova ti akʼo xkʼot ta koʼontontike. ¿Kʼuxi taje? Jech kʼuchaʼal chkakʼtik ventae maʼuk mantaletik ti xi noʼox chalbutike: «Mu xa pas liʼe xchiʼuk li leʼe», moʼoj, jaʼ noʼox chalbutik li kʼusitik melele. Xkoʼolaj ti xi chalbutik li Jeovae: «Liʼe jaʼ li kʼusi melele, ¿kʼu yelan chavil? ¿Kʼusi oy li ta avoʼontone?».

¹³ Jech xtok, ta skoj ti jaʼ li kʼusitik melel tsʼibabil li versikuloetike, toj tunel me ta kʼusuk ora xchiʼuk ta kʼusuk vokolil chichʼ nuptanel. Jech kʼuchaʼal liʼe, xijakʼbe jbatike: «¿Butik xuʼ xkojtikinan krixchanoetik ti jaʼ “jloʼlavanejetique”? ¿Kʼusi xuʼ jpas sventa mu jaʼuk xkamigoin li krixchanoetik taje? (Pro. 3:32; 6:12.) ¿Buchʼutik ti “oy sbijili[k]” chal Jeova ti xuʼ xkamigoin, xchiʼuk buchʼutik “li bol cristianoetique”? (Sal. 111:10; 112:1; Pro. 1:7.) ¿Kʼusitik jaʼ “li jlequil [talelal]” ti xuʼ xchʼay kuʼun mi jaʼ chkamigoin li buchʼutik mu stakʼe? ¿Mi jaʼ noʼox van oy chopol amigoil ta stojolal li buchʼutik maʼuk yajtuneltak Jeovae? (2 Ped. 2:1-3.)». Lek me mi ta jnopbetik lek skʼoplal li stakʼobiltak taje.

14. ¿Kʼusitik stakʼ jpastik li ta Akʼobal sventa Yichʼel ta Mukʼ Jeova ta Kutsʼ Kalaltike?

¹⁴ Jech xtok, xuʼ jech jchantik ek kʼalal ta jchantik yan loʼiletik ta Vivlia ti chakʼ ta ilel kʼuyelan chil Jeova ta sventa li kʼusitik lek chkiltik xchiʼuk li kʼusitik lek chil kutsʼ kalaltike. * Ta melel, jaʼ li kʼusi xuʼ spasik li joliletik ta utsʼ alalil kʼalal jaʼo ch-echʼ yuʼunik li Akʼobal sventa Yichʼel ta Mukʼ Jeova ta Kutsʼ Kalaltike, yuʼun li kʼusi sventae jaʼ ti xaʼibeik smelolal ta jujuntal yutsʼ yalalik li mantaletik xchiʼuk li beiltaseletik chakʼ Dios ti jaʼ  svinajeb ti ep chkʼanvane (Sal. 119:72). Kʼalal jech chichʼ pasel taje, mas me tsobol oyik li utsʼ alalile xchiʼuk mas nopol oyik ta stojolal Jeova.

15. ¿Kʼuxi jnaʼtik ti yakal xa chijpʼijub xchiʼuk ti ta jchʼuntik mantale?

¹⁵ ¿Kʼuxi jnaʼtik ti yakal xa chijpʼijub xchiʼuk ti ta jchʼuntik mantale? Jtos li kʼusi xuʼ jpastike, jaʼ ti jechuk jnoptik kʼuchaʼal li tukʼil yajtuneltak Dios ta voʼnee. Jech kʼuchaʼal li ajvalil David ti xi la stsʼibae: «Dios cuʼun, jaʼ lec chavil ti jpas cʼusi chacʼane, ti oy ta coʼnton ta jchʼun li amantale» (Sal. 40:8). Li jtsʼibajom yuʼun Salmo 119 xi laj yale: «Toj lec jcʼanoj ta jyalel li amantaltaque; jaʼ batem o coʼnton snopilanel sbejel cʼacʼal» (Sal. 119:97). Li kʼanelale muʼyuk me chchʼi ta stuk noʼox, moʼoj, jaʼo chchʼi kʼalal ta jchantik lek li Skʼop Diose, kʼalal ta jpastik orasione xchiʼuk mi ta jnopbetik lek skʼoplale, jech kʼuchaʼal li kʼusi kiloj ta jkuxlejal jtuktike, jaʼ xkaltik, li epal bendision kilojtik kʼalal ta jchʼunbetik smantaltak li Diose (Sal. 34:8).

KAKʼTIK PERSA STAEL TI KOLEMUKUTIKE

16. ¿Kʼusi skʼan teuk ta joltik sventa jtatik li melel kolele?

¹⁶ Ti kʼu xa sjalil kuxulutik talele, epal lumetik yakʼoj yipik ta spasel kʼop sventa staik li kolele. ¡Jaʼ yuʼun skʼan xkakʼtik persa ek sventa jtatik li melel kolel kʼuchaʼal staojik li yajtsʼaklomtak Cristoe! Jvules ta joltik ti maʼuk noʼox skʼan jtsaltik li Satanase xchiʼuk li kʼusitik chopol oy ta balumile, moʼoj, yuʼun skʼan jtsaltik xtok li mulil kichʼojtike xchiʼuk li kʼusi oy ta koʼontontik ti jaʼ noʼox ven jloʼlavaneje (Jer. 17:9; Efe. 2:3). Pe koliyal li koltael chakʼbutik Jeovae, xuʼ stsal kuʼuntik. Xchiʼuk kʼalal mi kuch kuʼuntik jujukoje, akʼo mi toj tsotsik o mi muʼyuk, ta onoʼox jtabetik chib sbalil. Li baʼyele, chmuyubaj kuʼuntik li Jeovae (Pro. 27:11). Li xchibale, kʼalal mi la jtatik batel «li lequil mantal ti jaʼ chacʼ colcutique», mas me jpʼel koʼontontik ti teuk oyutik-o li ta sbelel kuxlejal sventa sbatel osile. Ta slajebe, ta jkʼupintik ti lek xa kolemutik tajeke: jaʼ li kʼusi xchapanoj Jeova ta stojolal li tukʼil yajtuneltake (Sant. 1:25; Mat. 7:13, 14).

17. ¿Kʼu yuʼun skʼan mu jip jbatik kʼalal mi li jtsʼujutuk ta mulile, xchiʼuk kʼusi koltael chakʼbutik li Jeovae?

¹⁷ Melel onoʼox ti jkotoltik ta jsaʼ jmultik ta kʼusuk orae (Ecl. 7:20). Mi jech kʼot ta jtojolaltike, mu me jip-o jbatik, mi jaʼuk jnoptik ti chʼabal xa jbaliltike. Mi li jtsʼuj ta mulile, likutik xchiʼuk jtam batel li jbetike, akʼo mi skʼan jkʼantik koltael ta stojolal li moletike. Xi onoʼox la stsʼiba li Santiagoe: «Me oy xchʼunojel yoʼnton ta scʼopan Diose, ta xcol li jchamele, yuʼun jaʼ ta stsatsubtasat yuʼun li Cajvaltique. Me oy smul li bochʼo icole, ta spasbat perdón noxtoc» (Sant. 5:15). Mu me jchʼay ta joltik ti toj lek yoʼonton li Jeovae xchiʼuk ti jaʼ laj yikʼutik tal li ta tsobobbaile, yuʼun oy kʼusi lek laj yil ta koʼontontik (kʼelo Salmo 103:8, 9). Mi jech-o chkakʼbetik yipal ta sjunul koʼontontik ti tukʼ chkakʼ jbatike, li Jeovae muʼyuk me ta xiktautik (1 Cró. 28:9).

18. ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa xchabiutik Jeova jech kʼuchaʼal laj yal ta s-orasion Jesús ta Juan 17:15?

¹⁸ Kʼalal jun xaʼox akʼobal skʼan xcham li Jesuse, xi la skʼanbe vokol Jeova ta orasion ta stojolal li buluchib tukʼil yajchankʼoptake: «Ta jcʼanbot [...] ti acʼo achabibun yuʼun jech mu stsalatic yuʼun li pucuje» (Juan 17:15). Li avi eke, jech-o oy ta yoʼonton ta stojolal skotol li yajtsʼaklomtake. Jaʼ yuʼun, xuʼ jpat koʼontontik ti tstakʼbe s-orasion Jesús li Diose, ti chchabiutik avi kʼakʼal ti tsots xa tajeke. Xi chalbutik li Vivliae: «Jaʼ chchabi li bochʼotic tucʼ yoʼntonique [...] jaʼ ta xchabibe sbe xanebic li bochʼotic tucʼ yoʼntonique» (Pro. 2:7, 8). Melel onoʼox ti mu kʼunuk sventa tukʼuk-o li koʼontontike, pe jaʼ noʼox me jech xuʼ ta jtatik-o kuxlejal sbatel osil xchiʼuk li melel kolele (Rom. 8:21). ¡Mu me buchʼu slokʼesutik li ta sbelel kuxlejale!

[Tsʼibetik ta yok vun]

[Sjakʼobiltak sventa xchanobil]

[Lokʼol ta pajina 14]

¿Buchʼu xkoʼolajik kʼuchaʼal Absalón li avie, xchiʼuk kʼuxi xuʼ jchabi jbatik ta stojolalik?