1. ¿Kʼusi lekil aʼyej laj yaʼi Pablo ta sventa li yajtsʼaklomtak Cristo ta Corinto ti muyubaj-oe?

 LI TA sjabilal 55 ta jkʼakʼaliltike, li jtakbol Pabloe jaʼo te oy ta tiʼ nab ta jteklum Troas, pe mu xikta snopel ta sventa li yajtsʼaklom Cristo ta Corintoe. Li ta slikebaltik jabil taje, toj chopol laj yaʼi Pablo ta skoj ti laj yaʼi ti oy kʼop yuʼunik li ermanoetike. Jaʼ yuʼun la stsʼibabe batel jlik karta sventa chalbe batel mantal, jech kʼuchaʼal jun totil ti chat yoʼonton ta stojolal li xnichʼnabtake (1 Cor. 1:​11; 4:​15). Jech xtok, laj yalbe Tito ti akʼo bat svulaʼan li ermanoetike xchiʼuk ti te tsta sbaik ta Troas ta tsʼakale, taje jaʼ sventa tsnaʼ kʼuyelan oyik. Li Pabloe te smalaoj ta Troas li Titoe, yuʼun tskʼan tsnaʼ kʼuyelan oy li ermanoetik ta Corintoe. Pe bu chata, muʼyuk bu kʼot-o li Titoe. ¿Kʼusi van tspas li Pabloe? La stsak batel jkot varko ti chbat ta Macedoniae. Xmuyubaj ti te la sta sbaik li Pablo xchiʼuk Titoe, yuʼun yichʼoj tal lekil aʼyejetik: li ermanoetik ta ­Corintoe ta sjunul yoʼonton la xchʼamik li mantaletik laj yakʼ Pabloe xchiʼuk tskʼan tskʼelik yan velta. Kʼalal laj yaʼi Pablo taje, mas to muyubaj (2 Cor. 2:​12, 13; 7:​5-9).

2. 1) ¿Kʼusi la stsʼibabe batel jcorintoetik Pablo ta sventa li xchʼunel yoʼontonik xchiʼuk li muyubajele? 2) ¿Kʼusi sjakʼobiltak skʼan jtakʼtik?

² Ta jelavel jutuke, li Pabloe la stsʼibabe batel xchibal skarta li jcorintoetike, xi chale: «Mu yuʼunuc ta jcʼan vuʼun yajvalun xchʼunojel avoʼntonic chicʼot. Jaʼ noʼox ta jcʼan ta jcoltaoxuc, yuʼun jech xcuxet noʼox avoʼntonic. Yan li xchʼunojel avoʼntonic ta stojol Cajvaltique jnaʼoj ti staoj yav achʼunojic oe» (2 Cor. 1:​24). ¿Kʼusi la skʼan laj yal taje? Li moletik ta tsobobbail avie, ¿kʼusi xuʼ xchanik ta sventa taje?

3. 1) ¿Kʼusi la skʼan laj yal Pablo kʼalal laj yal: «Yan li xchʼunojel avoʼntonic ta stojol Cajvaltique jnaʼoj ti staoj yav achʼunojic oe»? 2) ¿Kʼusi xuʼ xchanbeik Pablo li moletik ta tsobobbail avie?

³ Li Pabloe laj yal chaʼtos kʼusi tsots skʼoplal ta ­sventa li yichʼel ta mukʼ Jeovae: li xchʼunel oʼontonal xchiʼuk li muyubajele. Ta sventa li xchʼunel oʼontonale xi laj yale: «Mu yuʼunuc ta jcʼan vuʼun yajvalun xchʼunojel avoʼntonic chicʼot. [...] Yan li xchʼunojel avoʼntonic ta stojol Cajvaltique jnaʼoj ti staoj yav achʼunojic oe». Li Pabloe laj yakʼ venta ti tukʼ oyik ta stojolal Dios li yajtsʼaklomtak Cristo ta Corintoe jaʼ ti oy xchʼunel yoʼontonike, maʼuk ta stojolal Pablo xchiʼuk mi jaʼuk li yan krixchanoetike. La snop ti mu persauk ti xkʼot ta yajval xchʼunel yoʼontonik li yermanotake, xchiʼuk mu jechuk onoʼox oy ta yoʼonton, yuʼun spatoj yoʼonton ta stojolal yermanotak ti jaʼ tspasik li kʼusi tukʼike (2 Cor. 2:3). Li jkʼelvanejetik ti jaʼ yajtsʼaklom Cristo avie, yakal ta xchanbeik li Pabloe, yuʼun chakʼik ta ilel ti spatoj yoʼontonik ta stojolal li kʼusi xchʼunojik li yermanoike xchiʼuk li kʼusi oy ta yoʼonton tspasik sventa chtunik ta stojolal li Diose (2 Tes. 3:4). Li stukike jaʼ chchʼunik li beiltaseletik ta Vivliae xchiʼuk li kʼusi chal li s-organisasion Jeovae, maʼuk ti chakʼik mantaletik ta tsobobbail ti vokolik ta chʼunele. Melel onoʼox ti moletik ta tsobobbail avie, maʼuk yuʼuninojik li yermanotakike (1 Ped. 5:​2, 3).

4. 1) ¿Kʼusi la skʼan laj yal Pablo kʼalal laj yal: «Jaʼ noʼox ta jcʼan ta jcoltaoxuc, yuʼun jech xcuxet noʼox avoʼntonic» xie? 2) Jech kʼuchaʼal la spas li Pabloe, ¿kʼusi oy ta yoʼontonik li moletik avi eke?

⁴ Li Pablo xtoke xi laj yale: «Jaʼ noʼox ta jcʼan ta jcoltaoxuc, yuʼun jech xcuxet noʼox avoʼntonic». Kʼalal jech laj yal taje jaʼ laj yalbe sba skʼoplal stuk xchiʼuk li xchiʼiltak ta abtel ti lek xil sbaik xchiʼuke. ¿Kʼuxi xuʼ jnaʼtik taje? Te onoʼox li ta karta la stsʼibae, te laj yalbe skʼoplal chaʼvoʼ xchiʼiltak. Xi la stsʼibae: «Li Jesucristo [...] ti la jcholboxuc avaʼyic scʼoplal jchiʼuc Silas jchiʼuc Timoteoe» (2 Cor. 1:​19). Jech xtok, kʼalal chal Pablo «ta jchiʼincutic ta abtel [Dios]» xie, jaʼ chalbe skʼoplal li buchʼutik mas lek xile, jech kʼuchaʼal li Apolose, li Aquila xchiʼuk Priscilae, Timoteo, Tito xchiʼuk yantik (Rom. 16:​3, 21; 1 Cor. 3:​6-9; 2 Cor. 8:​23). Kʼalal laj yal «jaʼ noʼox ta jcʼan ta jcoltaoxuc, yuʼun jech xcuxet noʼox avoʼntonic» xie, li Pablo xchiʼuk li xchiʼiltake jaʼ chakʼbe ta aʼiel jcorintoetik ti oy ta yoʼontonik spasel li kʼusitik oy ta skʼobik sventa mas xmuyubajik skotol li ermanoetik ta tsobobbaile. Taje jech me oy ta yoʼontonik ek li moletik ta tsobobbail avie: yuʼun tspasik bu kʼalal xuʼ yuʼunik sventa xkuxetuk yoʼonton chtunik ta stojolal Jeova li yermanoike (Sal. 100:2; Filip. 1:​25).

5. ¿Kʼusi ta jchantik li ta xchanobil liʼe, xchiʼuk kʼusi skʼan jnoptik?

⁵ Mu to jaluke oy jtsop ermanoetik ti jun yoʼonton chcholik mantal ta jeltos lumetike, xi jakʼbatike: «¿Kʼusi laj yal o kʼusi la spas jun mol ta tsobobbail sventa masuk xamuyubaje?». Yoʼ to mu ta jkʼeltik batel li kʼusi laj yalike, jnoptik kʼusi la jtakʼtik jechuk ti voʼotikuk la sjakʼbutike. Jech xtok, xuʼ jnoptik ta jkotoltik kʼusi xuʼ jpastik sventa masuk xmuyubaj li ermanoetik ta jtsobobbailtike. *

6, 7. 1) ¿Kʼu yelan xuʼ xchanbeik stalelal Jesús, Pablo xchiʼuk li yantik yajtuneltak Dios li moletike? 2) ¿Kʼu yuʼun mas xmuyubajik li kermanotik kʼalal jnaʼojbetik li sbiike?

⁶ Kʼalal oy ta yoʼonton ta melel erma­noetik li moletike, ep chalik ti mas xmuyubajik-oe. Jtos ti kʼuyelan xuʼ xakʼik ta  ilel li moletik ta tsobobbail ti oy ta yoʼontonik li yermanoike, jaʼ ti xchanbeik stalelal li Davide, li Eliue xchiʼuk li Jesuse (kʼelo 2 Samuel 9:6; Job 33:1; Lucas 19:5). Li oxvoʼ viniketik taje la skʼopon ta sbiik li yermanoike. Li Pablo eke toj tsots skʼoplal laj yil ti snabeuk sbi xchiʼuk ti tstunesbe sbi li yan ermanoetike. Li ta stsutseb karta la stsʼibabe batel li ermanoetik ta Romae, laj yalbe batel chabanuk mas ta 25 ermanoetik ti laj yalbe batel sbiike. Jech kʼuchaʼal liʼe: «Chabanuc xavalbeic [...] Pérsida ti lec cʼanbil cuʼuntique» (Rom. 16:​3-​15).

⁷ Jlom moletik ta tsobobbaile vokol chaʼiik skomesel ta sjolik sbi li ermanoetike. Pe kʼalal chakʼik persa skomesel ta sjolike xkoʼolaj ti xi chalbeik ta jujuntale: «Toj tsots akʼoplal chakilot» (Éx. 33:​17). Kʼalal tskʼoponik ta sbi ermanoetik li moletik kʼalal chakʼbeik junuk komentario li ta Xchanel Li Jkʼel osil ta toyole o ta yan tsobajeletike, tskolta me sbaik sventa xmuyubajikuk noʼox li ­ermanoetike (koʼoltaso xchiʼuk Juan 10:3).

8. ¿Kʼu yelan la xchanbe stalel Jeova xchiʼuk Jesús li Pabloe?

⁸ Li Pablo eke laj yakʼ ta ilel ti oy ta yoʼonton li yantike, kʼalal tskʼupil kʼoptaan ta sjunul yoʼontone, taje jaʼ li kʼusi yan xuʼ jpastik sventa masuk xmuyubajik li kermanotike. Taje te jamal chvinaj ta xchibal karta ti la stsʼibabe batel jcorintoetike, ti xi laj yale: «Lec la jta spatubil coʼnton avuʼunic» (2 Cor. 7:4). Taje patbat-o van yoʼontonik li jcorintoetike. Li Pablo xtoke jechtik laj yalbe li yan tsobobbailetik eke (Rom. 1:8; Filip. 1:​3-5; 1 Tes. 1:8). Yuʼun kʼalal laj xaʼox yalbe batel Pérsida kʼalal la stsʼibabe batel li tsobobbail ta Romae, xi toj laj yale: «Ti ep xa itun yuʼun Cajvaltique» (Rom. 16:​12). ¡Solel muyubaj van tajek li kermanatik taje! Kʼalal la skʼupil kʼopta yantik li Pabloe, jaʼ la ­xchanbe stalelal Jeova xchiʼuk li Jesuse (kʼelo Marcos 1:​9-​11; Juan 1:​47; Apoc. 2:​2, 13, 19).

9. ¿Kʼu yuʼun mas xmuyubajik li ermanoetik ta tsobobbail kʼalal chkakʼtik xchiʼuk ti chkichʼtik patbel koʼontontike?

⁹ Li moletik ta tsobobbail avi eke, toj tsots skʼoplal chilik ek ti xalbeik ti skʼanojik li ermanoetike (Prov. 3:​27; 15:​23). Kʼalal jech tspasike, xkoʼolaj ti xi chalbeike: «Laj kakʼ venta li kʼusi la apase, yuʼun oyot ta koʼonton». Jamal ta ilel ti tskʼanik akʼo xpatbat yoʼontonik yuʼun moletik li kermanotike. Li kʼusi laj yichʼ alel liʼe jaʼ laj yal jun ermana ti oy xa van ta 55 sjabilale: «Li bu chi-abteje jutuk tajek li buchʼu tskʼupil kʼoptaune. Muʼyuk buchʼu oyutik ta yoʼonton xchiʼuk oy tsalbail. Jaʼ yuʼun, ximuyubaj kʼalal chalbun jun mol ti lek chil li kʼusi ta jpas ta tsobobbaile. ¡Chakʼbun ep kipal! Kʼalal jech taje jaʼ chakʼbun ta ilel kʼanelal chkaʼi li Jtot ta vinajele». Mu to jaluke, jun mol ta tsobobbail toj lek la spatbe yoʼonton jun totil ti yakal tstsʼites chaʼvoʼ xnichʼnab ti chʼabal yajnile. ¿Kʼusi kʼot ta pasel yuʼun? Xi chal li totile: «Li kʼusi laj yalbune solel la spatbun koʼonton». Jech, kʼalal sjunul yoʼonton chkʼupil kʼoptavanik li moletike tspatik oʼontonal xchiʼuk mas xmuyubajik li ermanoetike. Ta skoj taje, mas ch-epaj yipik sventa lek chanavik batel ta sbelel li kuxlejal sventa mu xlubike (Is. 40:​31).

10, 11. 1) ¿Kʼuxi xuʼ xchanbeik stalelal Nehemías li moletike? 2) ¿Kʼusi chkoltaatik li moletik sventa xalik li kʼusi akʼbatem snaʼik yuʼun Dios kʼalal tsvulaʼanik li ermanoetike?

¹⁰ ¿Kʼusitik yan xuʼ spasik li moletik ti tsots skʼoplal sventa xakʼbeik ta ilel ti oy ta yoʼontonik xchiʼuk sventa masuk xmuyubaj li yermanoike? Jaʼ ti mu persauk xichʼik albel sventa xbat spatbeik yoʼonton li buchʼutik chtun yuʼunike (kʼelo Hechos 20:​28). Kʼalal jech tspasike jaʼ chchanbeik li jkʼelvanejetik ta voʼnee. Jkʼeltik kʼusi la spas li tukʼil jkʼelvanej Nehemías kʼalal laj yakʼ venta ti kʼunibem xaʼox xchʼunel yoʼontonik  li jlom ­yermanotak ta Judae. Li Vivliae chal ti la svaʼan sbae, vaʼun lik spatbe yoʼontonik (Neh. 4:​14). Li moletik avie jech tspasik ek: tsvaʼan sbaik, jaʼ xkaltik, ti tspasik li kʼusi skʼan baʼyel spasike, sventa tstsatsubtasbeik xchʼunel yoʼonton li yermanoike. Jaʼ yuʼun tsvulaʼanik ta snaik li ermanoetike, mi xuʼ chilike chalik li kʼusi akʼbatem snaʼik yuʼun Diose (Rom. 1:​11). ¿Kʼusi chkoltaatik li moletik ta tsobobbail sventa lekuk kʼusi xkʼot ta pasel li vulaʼal tspasike?

¹¹ Kʼalal skʼan toʼox xbat svulaʼanik ermanoetik li moletike, skʼan xchʼak yorailik sventa snopik lek kʼusi chalbeik. Xuʼ xi sjakʼbe sbaike: «¿Kʼusi vokolil tsnuptan li ermano liʼe? ¿Kʼusi xuʼ xkalbekutik sventa jpatbekutik yoʼonton? ¿Kʼusi tekstoetik ta Vivlia xuʼ xkoltaat? ¿Mi oy van buchʼu jech laj yil svokol ti chalbe skʼoplal Vivliae?». Li sjakʼobiltak kʼuchaʼal liʼe xuʼ xkoltaatik sventa xuʼ xpatbat yoʼontonik xchiʼuk oyuk sbalil li kʼusi chalike. Kʼalal chvulaʼanvanik li moletike ta xalbeik ti akʼo xal li kʼusi oy ta yoʼontonike xchiʼuk ta xchikintabeik li kʼusi chalike (Sant. 1:​19). Jun ermanae xi laj yale: «¡Kʼalal tstsʼet chikinta lek li kʼusi chkaltik li jun mole tspat oʼontonal!» (Luc. 8:​18).

12. ¿Buchʼutik tskʼanik patbel yoʼontonik li ta tsobobbaile, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹² ¿Buchʼutik staik-o vulaʼanel? Li Pabloe xi laj yalbe mantal li moletike: «Chabio me [...] li chijetique». Ta melel, skotol li ermanoetik ta tsobobbaile tskʼanik patbel yoʼontonik, akʼo mi jchol mantaletik xchiʼuk prekursoretik ti ep xa jabil chcholik mantale. ¿Kʼu yuʼun tskʼanik ti akʼo xkoltaat yuʼun moletik li ermanoetik ti lek yijik ta mantal xchiʼuk ti tukʼ yakʼoj sbaike? Yuʼun bakʼintike mu xa xkuch yuʼun chaʼiik li vokoliletik oy ta balumile. Li kʼusi kʼot ta xkuxlejal li ajvalil Davide jaʼ chakʼ jchantik ti kʼu yuʼun tskʼanik koltael bakʼintik ek li tukʼil yajtuneltak Diose.

13. 1) ¿Kʼusi laj yil Isbí-benob ta stojolal David sventa xbat stsak ta kʼope? 2) ¿Kʼu yuʼun ta yorail noʼox la skolta David li Abisaie?

¹³ Kʼalal jutuk xaʼox skʼan xichʼ tʼujel sventa  ch-och ta ajvalilal ta Israel li Davide, la stsak ta kʼop li Goliate, ti jaʼ refaím stsʼunbal li mukʼta natil krixchanoetike. Li Davide laj yakʼ ta ilel ti oy stsatsal yoʼontone, vaʼun la smil (1 Sam. 17:​4, 48-​51; 1 Crón. 20:​5, 8). Ta jayib jabil ta tsʼakale, kʼalal jaʼo tspasik kʼop xchiʼuk li jfilistaetike, li Davide la spas kʼop yan velta xchiʼuk yan mukʼta natil vinik ti jaʼ stsʼunbal refaime. Li sbie jaʼ Isbí-benob (2 Sam. 21:​16, Ch). Pe li avie jutuk xa mu milat yuʼun li mukʼta natil vinike. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun muʼyuk yip laj yaʼi li Davide, maʼuk ti chʼabal stsatsal yoʼontone. Li loʼil ta Vivliae chal ti jaʼo lubem li Davide, pe kʼalal laj yakʼ venta li Isbi-benobe, jaʼo yorail laj yil sventa tsmil. Vaʼun chaʼa kʼalal jutuk xaʼox skʼan xmilat yuʼun li mukʼta natil vinike, «li Abisai yol Sarviae bat scolta li Davide. Laj yacʼbe sba xchiʼuc li filista vinique, jech ivuʼ yuʼun la smil» (2 Sam. 21:​15-​17). ¡Jutuk xa tajek mu laj yichʼ milel! Li Davide laj van stojbe tajek ta vokol Abisai ta skoj ti koltaat xchiʼuk ti oy kʼusi la spas sventa mu xmilate. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li loʼil taje?

14.  1) ¿Kʼuxi xuʼ stsal kuʼuntik tsatsal vokoliletik ti xkoʼolaj kʼuchaʼal li mukʼta natil vinik Goliate? 2) ¿Kʼuxi xuʼ tskoltautik li moletik sventa xijmuyubaj yan velta xchiʼuk ti xijtsatsube? Albo junuk skʼelobil.

¹⁴ Akʼo mi ep petsʼetik chakʼ li Satanás xchiʼuk li xchiʼiltak ta abtele, li yajtunelutik Jeovae ta jpastik-o li cholmantal ta spʼejel Balumile. Jlom li voʼotike toj ep kiloj jvokoltik ti xkoʼolaj kʼuchaʼal li mukʼta natil vinik Goliate. Pe ta skoj ti jpatoj lek koʼontontik ta stojolal Jeovae tsalem kuʼuntik. Akʼo mi jech, bakʼintike toj tsots li vokoliletik liʼ ta balumile yuʼun tslubtsanutik xchiʼuk chchibaj koʼontontik yuʼun. Kʼalal jech chkaʼi jbatike, mas me kʼun xchiʼuk xibal sba ti xijlubtsaj yuʼun li vokoliletike, ti jaʼ mu sta mi jaʼo lek oyutike. Kʼalal jaʼo jech chkaʼi jbatik taje, chtun me kuʼuntik li koltael chakʼ moletik sventa xijmuyubaj yan velta xchiʼuk ti xijtsatsube. Jun prekursora ti te xa van 65 sjabilale xi chale: «Le xa jutuke muʼyuk bu lek chkaʼi jba xchiʼuk tslubtsanun li cholmantale. Jun mol ta tsobobbail laj yakʼ venta ti lubemune, vaʼun laj yakʼ ta ilel ti oyun ta yoʼontone. Toj lek li loʼilajkutik ti la stunes jun loʼil ta Vivliae. La jpas li kʼusi laj yalbune xchiʼuk lek kʼusi kʼot ta pasel. ¡Ta jtoj ta vokol tajek ti oy ta yoʼonton ti kʼuyelan chkaʼi jbae xchiʼuk ti la skoltaune!». Jaʼ jun bendision ti oy moletik ti chat yoʼonton ta jtojolaltik ti chapalik sventa tskoltautik jech kʼuchaʼal li Abisaie.

15, 16. 1) ¿Kʼu yuʼun skʼanojik tajek Pablo li ermanoetike? 2) ¿Kʼu yuʼun jkʼanojtik li moletik ti lek yoʼontonike?

¹⁵ Skʼelel li tsobobbaile ep abtel yichʼoj. Bakʼintik li moletike muʼyuk bu chvayik, tspasik orasion ta skoj ti tsvul yoʼontonik ta skoltael ta mantal li ermanoetike (2 Cor. 11:​27, 28). Akʼo mi jech, ta sjunul yoʼonton tspas li yabtelike xchiʼuk lek tsʼakal tspasik, jech kʼuchaʼal la stsʼibabe batel jcorintoetik li Pabloe: «Li vuʼune scotol coʼnton xuʼ ta jlajes jba ta aventaic, acʼo me te chlaj o cʼalal ta jbecʼtal ta sventa alequilalic li voʼoxuque» (2 Cor. 12:​15). Skʼanojan tajek li ermanoetike, jaʼ yuʼun laj yakʼ ta yoʼonton spatbel yoʼontonik (kʼelo 2 Corintios 2:4; Filip. 2:​17; 1 Tes. 2:8). ¡Jaʼ yuʼun skʼanojik tajek li Pabloe! (Hech. 20:​31-​38.)

¹⁶ Li yajtunelutik Dios avi eke jkʼanojtik li moletik ti lek yoʼontonike xchiʼuk kʼalal ta jpastik orasione chkalbetik koliyal Jeova ti yakʼojbutike. Ti kʼuyelan oyutik ta yoʼonton li moletike tskoltautik sventa mas xijmuyubaj xchiʼuk kʼalal tsvulaʼanutike ta xi stsatsubtasutik. Jech xtok, ta jtojtik ta vokol ti oyutik ta yoʼontonik xchiʼuk ti chapalik sventa tskoltautik mi mu xa xuʼ kuʼuntik ta skoj li vokoliletik ta balumile. Ta melel, jaʼik li buchʼutik tskoltautik sventa jech xkuxet noʼox koʼontontike.