1. ¿Kʼusi ti te snakʼoj-o li Jeova ta skoj ti skʼanoj li krixchanoetike?

 LI Jeova «Dios ti cuxul, ti mu snaʼ xlaj oe» chalbutik kʼusi skʼan jpastik sventa jtatik li kuxlejal sbatel osile. Li mantaletik taje muʼyuk bu chjel-o, yuʼun «li scʼop Cajvaltique mu snaʼ xlaj-o sbatel osil» (1 Ped. 1:23-25). Ta jtojtik ta vokol ti te snakʼoj talel li mantaletik ti toj tsots skʼoplal li ta Vivliae. Taje jaʼ te chakʼbutik ta ilel ti toj echʼ noʼox skʼanoj li krixchanoetike.

2. ¿Kʼusi ti te snakʼoj-o li Jeova ta Skʼop sventa tstunes li steklumale?

² Li sbi Dios ti jaʼ la stʼuj stuke, te la snakʼ ta Skʼop sventa stunesik li steklumale. Li ta baʼyel velta bu laj yichʼ alel li biil * ta Vivlia taje, jaʼo kʼalal lik yichʼ albel «scʼoplal cʼu xʼelan lic ayinuc [...] li vinajel xchiʼuc banamile» (Gén. 2:4). Ta mas tsʼakale te laj yichʼ tsʼibael ta skʼelobil juʼelal ta jaypechuk tonetik ti jaʼ te chalbe skʼoplal li Lajuneb Mantaletike. Li baʼyel mantale xi chlik yale: «Vuʼun Mucʼul Diosun [Jeova, TNM] avuʼunic» (Éx. 20:1-17). Li Mukʼul Jpasmantal Jeovae muʼyuk yakʼoj ti akʼo xichʼ chʼaybel skʼoplal li Skʼop xchiʼuk sbie, akʼo mi tskʼan tslajesbe skʼoplal li Satanase (Sal. 73:28).

3. Akʼo mi toj ep li jecheʼ chanubtaseletike, ¿kʼusi te skʼejoj-o li Jeova sventa tsbeiltasutike?

³ Li ta Skʼop Jeovae te skʼejoj li kʼusi melele. Akʼo mi oy epal relijionetik ti mu meleluk li kʼusi chakʼik ta chanel ta spʼejel Balumile, ta jtojtik ta vokol ti yakʼoj jnaʼtik kʼusi melel li Diose (kʼelo Salmo 43:3, 4). Akʼo mi ta ikʼal osil chanavik li krixchanoetike, li voʼotike ta sakil osil chijxanavutik ta sventa li mantale, taje jaʼ ta skoj ti yakʼoj jnaʼtik li kʼusi melel li Diose (1 Juan 1:6, 7).

4, 5. ¿Kʼusi mukʼta matanal jtaojtik leʼ xa talel ta sjabilal 1931?

⁴ Li melel yajtsʼaklomutik Cristoe jtaojtik jun rextoil ti toj ep sbalile. Jech kʼuchaʼal chal li Gran Diccionario de Uso del Español Actual, li jun rextoile jaʼ li «kʼusitik xvinaj-o te oy-o ta stojolal li krixchanoetik akʼo mi xjelav jayibuk jabil chichʼ  jelubtasel ta alab nichʼnabil». Li jrextotike te me smakojbe skʼoplal li mantal xchiʼuk ti xkojtikintik li kʼusi melel ta Skʼop Diose, ti xkaʼibetik lek smelolal ta sventa li Diose xchiʼuk ta sventa li kʼusi tspas ta jelavele. Jech xtok jaʼ jun matanal ti stuk noʼox jeche.

⁵ Li matanal taje jaʼ kʼot ta jrextotik li ta jun mukʼta tsobajel ti laj yichʼ pasel ta Estados Unidos te ta Columbus (Ohio), ta 1931. Li ta svunal ti bu chal li kʼusi ch-echʼ ta tsobajele te tsʼibabil li letraetik JW. Jun ermana xi laj yale: «Li ermanoetike lik snopik ti kʼusi van skʼan xal li letraetik taje». Jaʼ to ta domingo ta 26 yuʼun julio laj yichʼ alel li kʼusi skʼan xal li letraetik taje: maʼuk xa jchanolajeletik ta Vivlia ta jbiinkutik, moʼoj, yuʼun jaʼ xa ta jbiinkutik jech kʼuchaʼal chal Vivliae, stestigotak Jeova (Jehovahʼs Witnesses ta inglés). Toj echʼ xa noʼox limuyubajkutik (kʼelo Isaías 43:12). Jun ermanoe xi laj yale: «Solel mu xchʼay ta jol ti kʼu to yelan xmuyubajik xchiʼuk la xtʼax skʼobik ti kʼuyepal te tsobolike». Mu toʼox junuk relijion skʼan li biil taje pe li voʼotike jtaoj jmotontik ti jaʼ kichʼojtik li biil ti echʼem xa tal mas ta 80 jabile. ¡Jaʼ jun mukʼta matanal ti jaʼ stestigoutik Jeovae!

6. ¿Kʼusi melel chanubtaseletik ti jaʼ jrextotik ta mantal iktabilutike?

⁶ Yan jrextotik ti kichʼojtik ta sventa mantale jaʼ li epal mantaletik ti lek chalbe skʼoplal xchiʼuk ti tsots skʼoplal li kʼusi kʼot ta pasel ta skʼakʼalil Vivliae. Jech kʼuchaʼal liʼe, jnopbetik skʼoplal li Abraham, Isaac xchiʼuk Jacobe. Li Moltotiletik xchiʼuk yutsʼ yalalik taje laj van sloʼiltaik ti kʼuxi xuʼ xmuyubaj yuʼunik li Jeovae. Jaʼ yuʼun mu labaluk chkaʼitik ti muʼyuk tsʼuj ta mulivajel li tukʼil Josee xchiʼuk ti muʼyuk la sta-o smul ta stojol li Diose (Gén. 39:7-9). Li ta baʼyel sigloe, li kʼusitik nopem xaʼiik spasel li yajtsʼaklomtak Cristoe chichʼ alel xchiʼuk chakʼ ta ilel ta stalelalik, jech kʼuchaʼal laj yalbe li tsobobbailetik li jtakbol Pablo ta sventa li Snaʼobil slajel Cristoe (1 Cor. 11:2, 23). Li avi eke, li mantaletik ti tsots skʼoplal sventa xkichʼtik ta mukʼ li Dios «ta espiritu xchiʼuk ta [melele]» jaʼ te tsakal skʼoplal li ta Skʼop tsʼibabil komele (kʼelo Juan 4:23, 24). Akʼo mi skotol krixchanoetik xuʼ stabeik sbalil li yojtikinel Vivliae, voʼotik noʼox ti mas oy sbalil chkiltike.

7. ¿Kʼusi spatobil koʼontontik te tsakal skʼoplal ta sventa li jrextotik iktabilutik komele?

⁷ Li jrextotik ta mantale te smakojbe skʼoplal li aʼyejetik ta jkʼakʼaliltik ti te chakʼ ta ilel ti te xchiʼukutik li Jeovae (Sal. 118:7). Kʼalal ta jkʼeltik li ta jvuntike, jaʼ chakʼ spatobil koʼontontik, akʼo mi chkichʼtik nutsel. Li jrextotik ta mantale yakal chchʼi batel, li kʼusi mas tspat koʼontontike jaʼ li kʼusi chal li mantal liʼe: «[“]Pero muʼyuc spasojic jchopuc abtejebal ti xuʼ chayulesot oe. Voʼot chamacbe yeic li bochʼotic tstiqʼuic amule. Jaʼ jech smoton [o xrextoik] chcacʼbeic li bochʼotic chtunic cuʼune; vuʼun jtuc chcacʼ tal li coltael ta stojolique”, xi li Mucʼul Diose» (Is. 54:17). Mi junuk yabtejeb Satanás xuʼ xi slajesutik-o.

8. ¿Kʼusi ta jchantik li ta xchanobil liʼe xchiʼuk li ta yan xchanobile?

⁸ Li Satanase spasoj persa slajesel li Skʼop Diose, ti xichʼ tupʼbel li sbi Jeovae xchiʼuk  ti mu xichʼ alel li kʼusi melele. Pe li Jeovae maʼuk tsatsal kontrail chaʼi, yuʼun slajesojbe skotol li kʼusitik chopol xchapanoje. Li ta xchanobil liʼe xchiʼuk li xchanobil chtale ta jchantik: 1) kʼuxi xchabioj-o li Skʼope, 2) kʼusi spasoj sventa xkojtikinbetik li sbie xchiʼuk 3) kʼusi spasoj sventa laj kojtikintik li kʼusi melel avie.

9-11. ¿Kʼusi skʼelobil chakʼ ta ilel ti oy buchʼutik tskʼan chchʼaybeik skʼoplal li Vivliae pe ti muʼyuk pasem yuʼunike?

⁹ Li Jeovae xchabioj-o li Skʼope akʼo mi ep buchʼu skontrainojik. Li Enciclopedia Cattolica xi chale: «Li ta 1229, li Concilio de Toulouse laj yalbe ti mu stunesik [li Vivlia ta skʼop stukik] li xchʼunolajeletik ta katoliko ta skoj ti tspasik kʼop xchiʼuk albigenses xchiʼuk li valdenses ti mu xchʼunik ta sventa li relijion katolikae. [...] Li ta Concilio yuʼun Tarragona (ta España), li ta 1234 li Jaime I laj yal mantal li ta tsobajel taje ti mu stunesik li Svivliaik eke. [...] Li ta 1559 li papa ta Roma ti jaʼ li Pablo IV laj yal ta sba velta li ta slivro Índice de libros prohibidos, ti mu xa xichʼ lokʼesel li Vivlia ta skʼop stukik o ti oyuk yuʼunik ti mi maʼuk yaloj mantal li papae».

¹⁰ Akʼo mi ep buchʼutik tskʼanik ti xchʼaybeik skʼoplal li Vivliae pe muʼyuk chʼayem-o yuʼunik yuʼun oy kuʼuntik li avie. Tetik van ta 1382, li John Wyclef xchiʼuk li buchʼutik koltaate la slokʼesik li baʼyel Vivlia ta inglese. Yan ti buchʼu la sjelubtas li Vivlia xtoke jaʼ li William Tyndale, ti laj yichʼ milel ta 1536. Chalik ti kʼalal jaʼo chukul ta teʼe, xi la tsots laj yale: «¡Kajval, jambo sat li ajvalil ta Inglaterrae!». Ta tsʼakal une la xchukbeik snukʼ, vaʼun la xchikʼik.

¹¹ Akʼo mi toj ep yichʼoj kontrainel li Vivliae, muʼyuk bu lajem yuʼunik. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta 1535 laj yichʼ lokʼesel Vivlia ti jaʼ la sjelubtas li Miles Coverdale. Jvokʼ ti kʼuyelan la sjelubtase te la slokʼes li ta Vivlia la spas Tyndale ti jaʼ li Achʼ Testamento xchiʼuk li ta Pokoʼ Testamentoe, ti jaʼ li ta Génesis kʼalal ta Crónicas. Jech xtok, la sjelubtas yan livroetik ti te la slokʼes ta Vivlia ti tsʼibabil ta latín xchiʼuk li Vivlia ti jaʼ la sjelubtas Martin Lutero ta alemane. Li avie oy ep buchʼutik ti oy sbalil chilik li Traducción del Nuevo Mundo, yuʼun jaʼ mas kʼun ta aʼibel smelolal, jech jelubtasbil kʼuchaʼal tsʼibabil ta voʼnee xchiʼuk toj kʼun ta tunesel li ta cholmantale. Li Jeovae xchabioj-o li Skʼope taje jaʼ xijmuyubaj-o yuʼun, akʼo mi tskʼan Satanás xchiʼuk li krixchanoetik ti mu jechuk xkʼot ta pasele.

12. Li Traducción del Nuevo Mundo, ¿kʼuxi skoltaoj krixchanoetik sventa xojtikinbeik li sbi Diose?

¹² Li Jeovae te xchabioj-o talel li sbi ta Vivliae, li Traducción del Nuevo Mundo jech spasoj taje. Li jtsop jelubtasej kʼopetik ti laj yakʼ ta yoʼontonik sjelubtasel li Vivlia liʼe, li ta slikebal sloʼilale, xi chalike: «Ti kʼusi mu xkoʼolaj-o ti kʼuyelan pasbil li Vivlia liʼe jaʼ ti chichʼ tunesbel li sbi Dios ti bu skʼan laj yichʼ ilel ti skʼan tunesel ta españole. Jaʼ yuʼun te laj yichʼ tunesel 6,973 ta velta li ta Tsʼibetik ta Hebreo Kʼope xchiʼuk 237 ta velta  li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti chalbe skʼoplal Cristo li biil “Jeovae”, ti jech chichʼ tunesel li ta españole». Li Traducción del Nuevo Mundo oy xa pasbil ta sliklejal o jvokʼ noʼox, mas ta 116 kʼopetik, xchiʼuk pasbil imprimir mas ta 178,545,862 ta lik.

13. ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti ojtikinbil xa onoʼox sbi Dios ti kʼu xa sjalil lik talel xkuxlejal li krixchanoetike?

¹³ Li sbi Diose jech-o yichʼoj tunesel talel ti kʼu xa sjalil lik talel xkuxlejal li krixchanoetike. Li Adán xchiʼuk Evae laj yojtikinik li sbi Diose, yuʼun li Vivlia chakʼ ta ilel ti la stunesike. Kʼalal li Cam, ti jaʼ xnichʼon li Noee, ti muʼyuk laj yichʼ ta mukʼ stot kʼalal echʼem xaʼox li nojelal ta voʼe, li Noee xi laj yale: «Ichʼbiluc ta mucʼ li Mucʼul Diose [Jeova, TNM]; jaʼ li Dios yuʼun Seme; li Canaane [xnichʼon Cam] jaʼ smozo Sem acʼo cʼotuc o» (Gén. 4:1; 9:26). Xi laj yal stuk li Diose: «Vuʼun li Mucʼul Dios [Jeova, TNM] jbie, mu xcacʼ bochʼo yan chichʼ li jlequilal cutsilale; mu xcacʼ jaʼ chcʼot ta stojolic quichʼel ta mucʼ li cʼusitic locʼtabilic noʼoxe» (Is. 42:8; 45:5). Li Jeovae te xchabioj-o talel li sbie, taje jaʼ sventa xojtikinik li krixchanoetik ta spʼejel Balumile. ¡Jaʼ jun mukʼul matanal ti ta jtunestike xchiʼuk ti jaʼ stestigoutik Jeovae! Jaʼ yuʼun, «jtoyuc jcobtic ta toyol ta yalbel slequilal ti Dios cuʼuntique» (Sal. 20:5, Ch).

14. ¿Bu yan xuʼ jtabetik li sbi Dios ti maʼuk noʼox li ta Vivliae?

¹⁴ Li sbi Diose maʼuk noʼox xuʼ te jtatik ta Vivlia. Kalbetik skʼoplal li Estela de Mesá, o Piedra Moabita ti laj yichʼ tael ta Dhivan (Dibón), jun jteklum ti te van 21 kilometro yiloj ta slokʼeb kʼakʼal li Nab Muertoe. Li ta ton taje, te tsʼibabil komel sbi li ajvalil ta Israel ti jaʼ li Omrie xchiʼuk li kʼusi laj yal li ajvalil ta Moad ti Mesá sbie, ti la skontrainik li j-israeletike (1 Rey. 16:28; 2 Rey. 1:1; 3:4, 5). Pe li kʼusi mas tsots-o skʼoplal li Piedra Moabitae jaʼ ti te yichʼojbe li sbi Dios ta chanib letra ta hebreo kʼope, YHWH, taje jaʼ sbi Tetragrámaton. * Li chanib letra YHWH, ep ta velta te chalbe skʼoplal li ta kartaetik ta Lakís ti jaʼ svokʼolil cerámica ti te laj yichʼ tael ta Israele.

15. ¿Kʼusi jaʼ li Septuagintae, xchiʼuk kʼu yuʼun laj yichʼ pasel?

¹⁵ Li baʼyel jelubtasej kʼopetik ta sventa li Vivliae, la skolta sbaik sventa mu xichʼ chʼayel ta jolil li sbi Diose. Li judioetike te oyik-o ta mosoil ta 607 kʼalal ta 537 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, pe ep buchʼutik muʼyuk sutik batel ta Judá xchiʼuk ta Israel. Li ta siglo 3 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, li ta yosilal Alejandría ta Egiptoe, solel noj xaʼox tajek ta judioetik ti kʼajomal noʼox oy yuʼunik ta hebreo li Vivliae, jaʼ yuʼun chtun xaʼox tajek yuʼunik ti xichʼ jelubtasel ta griego kʼop li Vivliae ti jaʼ li kʼop ti mas ojtikinbil li vaʼ kʼakʼal taje. Li Vivlia taje jaʼ to tsuts yuʼunik spasel li ta siglo 2 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, ti laj yichʼ ojtikinel kʼuchaʼal Septuaginta. Ta jlom skopiail li Vivlia taje te tsʼibabil li sbi Jeova ta hebreoe.

16. Albo smelolal kʼuxi laj yichʼ tunesbel sbi Dios ta jun livro ti laj yichʼ lokʼesel ta sba velta ta sjabilal 1640.

¹⁶ Li sbi Dios xtoke xuʼ te jtatik li ta livro Bay Psalm Book (Slivroal yuʼun Salmos ta Stiʼ nab), ti jaʼ li baʼyel livro la slokʼesik ta América del Norte li buchʼutik likemik talel ta Inglaterrae. Li baʼyel Vivlia la slokʼesik ta sjabilal 1640, te yichʼoj li slivroal Salmo ti laj yichʼ jelubtasel ta inglés ti ta hebreo toʼox oye, ti jaʼ li kʼop mas chichʼ tunesel li vaʼ kʼakʼal taje. Te tstunesbe li sbi Dios li ta Salmo 1:1 xchiʼuk 2, ti xi chale: «Xmuyubaj noʼox li vinik» ti muʼyuk te chanav ti bu chanav li buchʼutik chopolike, «yuʼun li smantaltak Jeova solel oy-o ta yoʼonton». Xuʼ te jtabetik mas yaʼyejal ta sventa sbi Dios li ta foyeto El nombre divino que durará para siempre.

17, 18. 1) ¿Kʼu van yelan chavalbe smelolal li jpʼel kʼop melel xie? 2) ¿Kʼusi jaʼ «li Lequil Aʼyej ti jaʼ melele»?

¹⁷ Xijmuyubaj chijtun ta stojolal li Jeovae, li Dios ti stuk noʼox melel xkʼopoje (Sal. 31:5, Ch). Li diksionario Saʼobil skʼoplal batsʼi kʼop, xi chalbe smelolal li jpʼel kʼop melel: «Jpʼel kʼop ti chtun yuʼun chichʼ alel ti kʼusi stakʼ chʼunele xchiʼuk ti  kʼusi kʼotem ta [pasele] yuʼun jech». Li jpʼel kʼop ta hebreo ti chichʼ alel kʼuchaʼal «melel» xie, jaʼ chalbe skʼoplal ti kʼusi xuʼ jpat-o koʼontontike, ti melel, ti tukʼ o ti akʼbil ta ilel ti jeche. Li ta griegoe jaʼ chalbe skʼoplal ta sventa li kʼusi chichʼ alel ti jaʼ jech chichʼ pasele.

¹⁸ Li Jeovae te xchabioj-o talel li kʼusi melel ta Vivliae xchiʼuk yakʼoj ti oyuk mas bu xuʼ jtatik li yojtikinele (2 Juan 1, 2). Li yaʼibel smelolal ta sventa li kʼusi melele yakal ta x-epaj-o batel, yuʼun «li sbe bochʼotic tucʼ yoʼntonique lec sac jaman jech chac cʼu chaʼal chvocʼ tal yibel vinajel ta jujun sobe, jech ta cʼuncʼun tsacub batel jaʼ to cʼalal sac xa o lec li osile» (Prov. 4:18). Jaʼ jech ta jnoptik kʼuchaʼal li Jesús ti xi laj yalbe jun velta ta s-orasion li Diose: «Li acʼope jaʼ melel» (Juan 17:17). Li Skʼop tsʼibabil yuʼun Jeovae te yichʼoj «li Lequil Aʼyej ti jaʼ melele», jaʼ xkaltik, skotol li chanubtaseletik ta sventa li yajtsʼaklomtak Cristoe (Gál. 2:14). Taje te tsakal skʼoplal ta sventa li sbi Jeovae, ta sventa li mukʼul pasmantal yuʼune, li matanal laj yakʼ Cristoe, li chaʼkuxesele xchiʼuk li Ajvalilal yuʼun Diose. Kalbetik batel skʼoplal ti kʼusi spasoj Dios ta sventa li kʼusi melele, akʼo mi tskʼan tslajesbe skʼoplal li Satanase.

19, 20. ¿Buchʼu jaʼ toʼox li Nimrode, xchiʼuk kʼusi muʼyuk lek kʼot ta pasel yuʼun?

¹⁹ Kʼalal mu toʼox jaluk yechʼel li Nojelal ta voʼe, oy toʼox jun loʼil ti lek ojtikinbil ti xi chale: «Jech kʼuchaʼal Nemrod li tsatsal jnutsol ti skontrainoj Jeovae» (Gén. 10:9, TNM). Li Nimrod (Nemrod) ti jaʼ skontrainoj li Jeovae, ta melel jaʼ chichʼ ta mukʼ li Satanase. Taje jaʼ jech tspasik li yajkontratak Jesuse, jaʼ yuʼun xi laj yalanbee: «Li voʼoxuque jaʼ atotic li pucuje, jaʼ yuʼun jaʼ chacʼan chapasic li cʼusi oy ta yoʼnton stuque. Yuʼun li stuque [...] mu onoʼox scʼan o li cʼusi melele; muʼyuc cʼusi melel oy ta yoʼnton» (Juan 8:44).

²⁰ Li Nimrode jaʼ toʼox sbainoj skʼelel li Babel xchiʼuk yan lumetik ti te oy ta oʼlol xchibal li ukʼum Tigris xchiʼuk Eufratese (Gén. 10:10). Xuʼ van jaʼ laj yal mantal ti kʼuyelan chichʼ vaʼanel li Babel xchiʼuk li kʼelob osil ti te van ta 2269 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike. Yuʼun ti kʼusi onoʼox oy ta yoʼontone jaʼ ti tskontrain li kʼusi oy ta yoʼonton tspas li Jeovae, ti x-epaj batel ta spʼejel Balumil li krixchanoetike, li buchʼutik la svaʼanike xi laj yalike: «Jliquestic spasel jun mucʼta lum xchiʼuc jun toyol qʼuelub osil, acʼo cʼotuc cuʼuntic cʼalal to ta vinajel. Me jech ta jpastique, chpuc lec jcʼoplaltic, jech ichʼbil ta mucʼ chijcʼot. Jech mu persauc ta jpuc jbatic batel ta scotol banamil». Pe kʼalal la stoy sbae muʼyuk lek kʼusi kʼot ta pasel yuʼun, yuʼun «li Mucʼul Diose jaʼ te la scʼatajesbe scʼop scotol li cristianoetic ta banamile» xchiʼuk li buchʼutik toʼox tskʼan tsmeltsanik li kʼelob osile laj yichʼik pukel batel ta spʼejel Balumil (Gén. 11:1-4, 8, 9). Li Satanase snopoj xaʼox tslikes jun relijion sventa x-ichʼat ta mukʼ, pe li kʼusi la snop taje solel muʼyuk kʼusi lek kʼot ta pasel yuʼun. Ti kʼu sjalil xkuxlejal li krixchanoetike, li Jeovae xchabioj-o talel li melel ichʼel ta mukʼe xchiʼuk li avie mas xa ch-epaj batel li krixchanoetik ti chichʼik ta mukʼe.

21, 22. 1) Li jecheʼ relijione, ¿kʼu yuʼun muʼyuk onoʼox kʼusi xuʼ spasbe li melel relijione? 2) ¿Kʼusi ta jchantik li ta yan xchanobil chtale?

²¹ Li jecheʼ relijione muʼyuk onoʼox kʼusi xuʼ spasbe li melel relijione. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li Mukʼta Jchanubtasvanej kuʼuntike, oy kʼusitik spasoj sventa te oyuk-o li Skʼope, yakʼoj ti akʼo xojtikinik krixchanoetik li sbie xchiʼuk ti jech-o chchanubtasutik ta sventa li kʼusi melele (Is. 30:20, 21). Kʼalal chkichʼtik ta mukʼ Dios ta melele, xijmuyubaj noʼox. Sventa spas kuʼuntik taje, skʼan julavemukutik noʼox ta mantal, jpat lek koʼontontik ta stojolal Jeova xchiʼuk li beiltasel chakʼbutik li xchʼul espiritue.

²² Li ta yan xchanobil chtale, te chkalbetik skʼoplal junantik kʼuxi lik talel li kʼusitik xchʼunojik li jecheʼ relijione xchiʼuk kʼalal ta jchantik lek li kʼusi chal Vivliae ta anil noʼox chvinaj ti mu meleluke. Jech xtok te chkalbetik skʼoplal ti kʼusi spasoj Jeova ti jaʼ te likem talel li kʼusi melele, jtaojtik jun mukʼta matanal ti solel ta jkʼuxubintike xchiʼuk ti jaʼ jrextotik kʼotem ta mantale.