1. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel jun j-anilajel ti muʼyuk chikta sba ta anilajele?

 LI Mary Decker ta stsebal onoʼox ojtikinat ta spʼejel Balumil ti lek x-anilaje. Kʼot ta Juegos Olímpicos ta 1984, yalojik xaʼox mi jaʼ tspas kanal li medaya ta oro mi anilaj 3,000 metroe. Pe li vaʼ kʼakʼale muʼyuk kuch yuʼun li anilajele. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun la smak yok ta yakan yan xchiʼil ta anilajel xchiʼuk yal ta lum. Ta skoj ti yayije laj yichʼ lokʼesel xchiʼuk mu xa xlaj yokʼita. Pe muʼyuk laj yikta sba. Li ta 1985 kʼalal mu to sta jun jabile lek xaʼox, vaʼun bat ta yan anilajel xchiʼuk toj echʼem xa noʼox anilaj ti muʼyuk toʼox mi junuk ants jech anilajeme.

2. ¿Kʼusi anilajel yakalutik li yajtsʼaklomutik Cristoe, xchiʼuk kʼusi oy ta koʼontontik stael?

² Li yajtsʼaklomutik Cristoe chij-anilajutik xkaltik ek, xchiʼuk li kʼusi oy ta koʼontontike jaʼ ti xijkʼot li bu ta jkʼan chijkʼotutike akʼo mi mu toj kʼunuk ta pasel. Li ta anilajel taje maʼuk mas tsots skʼoplal ti kʼu stsatsal chij-anilaje. Pe taje maʼuk skʼan xal xtok ti xuʼ kʼunkʼun xij-anilaje o ti jkuxtik bakʼintike. Li ta anilajel yakalutike xuʼ jkoʼoltastik ta batsʼi anilajel ti skʼan oyuk kipaltik sventa xkuch kuʼuntike. Li jtakbol Pabloe laj yalbe skʼoplal anilajel li ta sbaʼyel karta ti la stsʼibabe batel li yajtsʼaklom Cristo ta Corinto ti jaʼ jun lum ti lek ojtikinbil ti bu tstsal sbaik ta tajimole. Xi la stsʼibabee: «Xanaʼic cʼu xʼelan li bochʼotic tstsal sbaic ta anile; coʼol chaqʼuic persa scotolic, pero jun noʼox li bochʼo chichʼ smotone. Tscʼan jaʼ jech chavaqʼuic persa anil ec li voʼoxuque, yuʼun jech xuʼ chata amotonic» (1 Cor. 9:24).

3. ¿Buchʼutik xuʼ staik li matanal ti jaʼ li kuxlejal sbatel osile?

³ Li Vivliae chalbutik ti skʼan xij-anilaj-o li ta anilajel taje (kʼelo 1 Corintios 9:25-27). Li matanale jaʼ li kuxlejal sbatel osile: jlom li yajtsʼaklom Cristoe chbatik ta vinajel, li yantike liʼ chkuxiik ta Balumile. Li tsalbail ta anilajele mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li yantike, yuʼun mi kuch yuʼun skotol li j-anilajeletike, ta sta smoton skotolik (Mat. 24:13).  Li j-anilajeletike jaʼ noʼox muʼyuk chichʼ smotonik mi muʼyuk la xchʼunik li mantaletik ti kʼuyelan albilik ch-anilajike o mi muʼyuk kʼotike. Jech xtok, li anilajel taje jaʼ noʼox xuʼ xakʼbutik li kuxlejal sbatel osile.

4. ¿Kʼu yuʼun mu toj kʼunuk li anilajel sventa li kuxlejal sbatel osile?

⁴ Sventa xijkʼotutike mu toj kʼunuk, yuʼun skʼan jpʼeluk ta koʼontontik xchiʼuk skʼan jpas jba ta mantal jtuktik. Ti kʼu xa sjalil talel li kuxlejale kʼajomal oy jun vinik ti muʼyuk la smak yok li ta anilajel taje, jaʼ li Jesucristoe. Pe li Santiago ti jaʼ yajtsʼaklom Cristoe laj yal ti «jcotoltic ep bu ta jta [jmultike]» (Sant. 3:2). ¡Taje jaʼ jech ta melel! Muʼyuk buchʼu stakʼ xal ti toj tukʼe o ti muʼyuk kʼusi xuʼ spasbat li xchopolil yantike. Bakʼintike xuʼ jmak koktik, xuʼ van xijkiklajet xa xchiʼuk mu xa jnaʼ kʼusi ta jpastik. Xuʼ van chijyalutik ta lum, pe chijlik xchiʼuk ta jtamtik yan velta li anilajele. Jlom yajtsʼaklomtak Cristoe yalemik ta lum xchiʼuk toj ep yiloj svokolik ti chtun yuʼunik koltael sventa xlikik yan velta li ta anilajele. Jaʼ yuʼun oy van bu xuʼ jmak koktik o xuʼ xijyal ta lum junuk velta o ep ta velta (1 Rey. 8:46).

5, 6. 1) ¿Kʼusi skʼan xal ti muʼyuk tsmak yokik li yajtsʼaklom Cristoe? 2) ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa xijlik mi lijyal ta lume? 3) ¿Kʼu yuʼun mu skʼan xlikik jlom li buchʼutik chyalik ta lume?

⁵ Kʼalal chkaltik kʼuyelan oy ta mantal li jun krixchanoe, xuʼ van jtunesojtik li chaʼpʼel kʼop liʼe: smakel koktik o chijyal ta lum. Melel onoʼox li chaʼpʼel kʼop taje jmoj kʼusi skʼan xal li ta Vivliae, pe mu skotoluk velta jech. Li ta Proverbios 24:16 xi chale: «Acʼo me chyal ta lum vucubuc velta li bochʼo tucʼ yoʼntone, ta onoʼox stam sba liquel yan velta; yan li bochʼo chopolique te chyalic o ta lum [o tsmak yokik] ta scoj svocolic».

⁶ Li buchʼutik chyalik ta lum o tsmak yokik ta skoj ti oy kʼusi chopol la spasike o ti oy kʼusi chopol la snuptanike, ta onoʼox xlikik yan velta mi spatoj yoʼontonik ta stojolal Jeovae, yuʼun mu xakʼ ti te xkomik-oe. Jchʼunojtik ta sjunul koʼontontik ti ta onoʼox snitutik likel yan velta sventa ta sjunuluk koʼontontik xijtun ta stojolal mi oy bu jech la jnuptantike. Ta melel, taje jaʼ jun spatobil oʼontonal ta stojolalik li buchʼutik skʼanojik ta melel li Jeovae.  Pe li buchʼutik chopolike mu skʼanik li koltael ch-akʼbatik yuʼun Dios ta sventa li chʼul espiritue xchiʼuk li ta steklumale. ¡Pe jelel li buchʼutik skʼanojbeik smantal Jeovae! «Muʼyuc bu tsbosi yacanic ta be», jaʼ xkaltik, muʼyuk kʼusi xuʼ xlokʼesatik-o li ta anilajel sventa kuxlejale (kʼelo Salmo 119:165).

7, 8. ¿Kʼuxi xa noʼox ti xuʼ lek ch-ilat yuʼun Dios manchuk mi xyal ta lum li jun krixchanoe?

⁷ Oy jlom ermanoetike spasoj smulik ti mu masuk tsotse xchiʼuk xuʼ van ep ta velta spasojik ta skoj ti oy kʼusitik tstsalatik-oe. Pe xuʼ me lek-o x-ilatik yuʼun Jeova mi chchaʼlikike, jaʼ xkaltik, mi ta melel la sutes yoʼontonik xchiʼuk mi chakʼik persa tukʼ chtunik ta stojolal li Jeovae. Mi ta jkʼeltik ti kʼuyelan laj yil sbaik xchiʼuk li voʼneal Israele te chkiltik ti jaʼ jeche (Is. 41:9, 10). Li Proverbios 24:16, ti laj xa kalbetik skʼoplale, maʼuk mas chalbe skʼoplal ti chijyal ta lume, jaʼ chalbe skʼoplal li kʼusi leke: ti xuʼ jtam jbatik likel yan velta ta skoj ti tskoltautik li jkʼuxubinvanej Dios kuʼuntike (kʼelo Isaías 55:7). Li Jeova xchiʼuk Jesuse tstij koʼontontik ti akʼo xijtots likele, yuʼun jaʼ jech chakʼbutik ta ilel ti spatoj yoʼontonik ta jtojolaltike (Sal. 86:5; Juan 5:19).

⁸ Manchuk mi tsmak yok o xyal ta lum junuk li j-anilajele xuʼ stam sba yan velta xchiʼuk xuʼ stsuts yuʼun li anilajel mi chlik ta anile. Ti te chij-anilajutik ta sventa li kuxlejal sbatel osile, mu jnaʼtik «cʼusi ora chcʼot [yorail]» ta tsutsel (Mat. 24:36). Pe mi mu toj masuk ta jmak koktike, jaʼ me mas lek tsots chij-anilaj, jech te chij-anilaj-o xchiʼuk lek ta stsuts kuʼuntik. Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi xuʼ jpastik sventa mu jmak li koktike?

9. ¿Kʼusitik ti xuʼ jmak-o koktik ti chkalbetik batel skʼoplale?

⁹ Kalbetik batel voʼtosuk skʼoplal ti kʼusi xuʼ jmak-o koktike: li jpaltailtik ta jujuntale, li kʼusi tskʼan jbekʼtaltike, li kʼusitik muʼyuk tukʼ tspasbutik li kermanotaktike, li vokoliletike o li nutsele xchiʼuk li xchopolil yantike. Mi oy bu jmakoj koktike, jvules me ta joltik ti toj ep smalael yuʼun li Jeovae. Li Jeovae mu ta aniluk tsnop ti muʼyuk tukʼ kakʼoj jbatik ta stojolale.

10, 11. ¿Kʼusi paltail toj vokol laj yaʼi li ajvalil Davide?

¹⁰ Li jpaltailtik ta jujuntale xuʼ jkoʼoltastik ta tonetik ti xuʼ sta ta be li buchʼu yakal ta anilajele. Mi chkakʼtik venta li kʼusi kʼot ta xkuxlejal David xchiʼuk li ta xkuxlejal jtakbol Pedroe, te chkakʼtik venta ti oy chaʼpʼej ton la staike: ti mu spajtsaj yuʼun sbaike xchiʼuk li xiʼel chakʼ ta sventa li kʼusi chal yantike.

¹¹ Li ajvalil Davide toj vokol chaʼi ta spajtsanel sba, jech kʼuchaʼal chakʼ ta ilel li kʼusi la spas xchiʼuk li Betsabee (Bat-seba) o kʼalal muʼyuk lek kʼusi pasbat yuʼun li Nabale. Manchuk mi toj vokol chaʼi spasel taje, muʼyuk laj yikta sba ta slekubtasbel yoʼonton li Jeovae. Ta skoj ti la sta koltael ta yan krixchanoetike, lekub ti kʼuyelan oy ta mantale (1 Sam. 25:5-13, 32, 33; 2 Sam. 12:1-13).

12. ¿Kʼuxi la stam-o batel anilajel Pedro akʼo mi la smak yok?

¹² Li Pedroe solel chiʼo tajek li kʼusi xuʼ spasbate, akʼo mi lek tukʼ laj yakʼ sba ta stojolal Jesús xchiʼuk ta stojolal li Jeovae, bateltike tsots la saʼ smul. Jech kʼuchaʼal liʼe, oxib to velta laj yal ta yeloval krixchanoetik ti mu xojtikin li Jchanubtasvanej yuʼune (Luc. 22:54-62). Ta mas tsʼakale, muʼyuk jech laj yakʼ ta ilel stalelal kʼuchaʼal junuk yajtsʼaklom Cristo, yuʼun muʼyuk bu lek la stsak ta mukʼ li jyanlum krixchanoetik kʼuchaʼal li judioetike. Pe li jtakbol Pabloe snaʼoj ti mu stakʼ ti oyuk chʼakbaile o ti oyuk buchʼu mas mukʼ chaʼi sba li ta tsobobbaile. Muʼyuk lek ti kʼuyelan la snop li Pedroe. Jaʼ yuʼun, yoʼ to mu xchan yantik ermanoetik li stalelal Pedroe, li Pabloe laj yalbe mantal ta sat (Gál. 2:11-14). ¿Mi jaʼ van laj yikta-o sba ta anilajel sventa kuxlejal ta sbatel osil ta skoj noʼox ti toj tsots laj yaʼi li kʼusi albate? Moʼoj, li Pedroe la snopbe skʼoplal li kʼusi laj yal Pabloe, la spas li kʼusi albate, vaʼun la stam-o batel li anilajele.

13. ¿Kʼuxi xuʼ smak koktik li chamele?

¹³ Li kʼusi yan xuʼ stsalutik xtoke, jaʼ li  chamele. Xuʼ me jaʼ smakutik ta mantal kʼalal toj echʼ xa noʼox ta jvul-o koʼontontike, yuʼun xuʼ chijlubtsaj yuʼun xchiʼuk ti mu xa kʼusi xuʼ jpastike. Jech kʼuchaʼal liʼe, jun ermana ti likem ta Japone, tsakat ta chamel kʼalal vuklajuneb xaʼox jabil yichʼoj voʼe. Taje solel la svul-o tajek yoʼonton, jaʼ yuʼun kʼunib ta mantal xchiʼuk laj yikta li cholmantale. Vulaʼanat yuʼun chaʼvoʼ moletik ta tsobobbail, vaʼun koliyal li koltael akʼbate lik batuk yan velta li ta tsobajeletike. Xi chale: «Limuyubaj tajek ti lek la xchʼamikun li ermanoetike». Li kermanatik taje yakal xa ta anilajel yan velta.

14, 15. ¿Kʼusi skʼan jpastik kʼalal ta jkʼan ta jpastik li kʼusi chopole? Albo junuk skʼelobil.

¹⁴ Ta sventa li kʼusi tskʼan jbekʼtaltike ep buchʼutik tsʼujem yuʼun ta mulil. Kʼalal tskʼan tstsʼujesutik ta mulil li kʼusi tskʼan jbekʼtaltike, skʼan me oy kʼusi jpastik ta anil sventa lek-o li jnopbentike, li jtalelaltike xchiʼuk ti lekukutik li ta mantale. Li Jesuse laj yal ti skʼan jlokʼestik li jsatike o li jkʼobtike, jaʼ xkaltik, li kʼusi chmak-o koktike. ¿Mi mu skʼanuk van jlokʼestik li kʼusi chopol ta jnoptike o yan chopol talelal ti jaʼ xuʼ slokʼesutik li ta anilajele? (Kʼelo Mateo 5:29, 30.)

¹⁵ Oy jun ermano ti ta skeremal onoʼox yakʼoj persa ta stsalel ti tskʼan tskʼupin xchiʼil ta vinikale. Li ermanoe chal ti chopol chaʼi sba ta skoj ti jelel stalelal kʼuchaʼal yantike manchuk mi te chʼi talel ta jun utsʼ alalil ti chtunik ta stojolal Jeovae. Kʼalal yichʼoj toʼox jtob jabile jaʼ toʼox prekursor regular xchiʼuk yajkoltaobba mol ta tsobobbail. Pe la spas tsots smul, jaʼ yuʼun laj yichʼ tukʼibtasel xchiʼuk la sta koltael ta stojolal li moletik ta tsobobbaile. ¿Kʼusi la spas sventa stsatsub yan velta li ta mantale? La spas orasion, la xchan li Skʼop Diose xchiʼuk laj yakʼ ta yoʼonton skoltael li yantike. Oy xaʼox jayibuk jabile, xi laj yale: «Bakʼintike, ta to jkʼan ta jpas, pe mu xkakʼ ti akʼo stsalune. Kakʼoj venta ti muʼyuk chakʼ Jeova ti akʼo xkichʼtik akʼel ta preva ti bu mu xa stsal kuʼuntik chile. Jaʼ yuʼun ta jnop ti snaʼoj ti xuʼ stsal kuʼune». Xi to chale: «Skotol li kʼusitik kuchem talel kuʼune, jaʼ to te ta jtabe sbalil li ta achʼ balumile. ¡Taje jaʼ li kʼusi ta jkʼane! Jaʼ yuʼun jech-o ta jpas batel persa jaʼ to mi kʼot li kʼakʼal taje». Ta melel, li kerem taje, muʼyuk ta yoʼonton yiktael li anilajele.

16, 17. 1) ¿Kʼusi koltaat-o jun ermano ti la snop ti muʼyuk tukʼ li kʼusi laj yichʼ pasbele? 2) ¿Kʼusi skʼan teuk ta joltik mi mu jkʼan jmak koktike?

¹⁶ Li kʼusitik muʼyuk tukʼ tspasbutik li kermanotaktike xuʼ me jaʼ jmak-o koktik xtok. Jun ermano ta Francia ti tunem toʼox ta mol ta tsobobbaile solel chopol laj yaʼi sba, yuʼun la snop ti muʼyuk tukʼ li kʼusi pasbate. Li kʼusi kʼot ta pasele jaʼ ti muʼyuk xa chbat ta tsobajel xchiʼuk ta cholmantale. Chaʼvoʼ moletik ta tsobobbail la svulaʼanik, la xchikintaik li kʼusi laj yale xchiʼuk laj yaʼibeik smelolal. Muʼyuk la xtuchʼbeik ta be sloʼil kʼalal chchap talel li kʼusi kʼot ta stojolale. Laj yalbeik ti akʼo yakʼbe ta skʼob Jeova xchiʼuk laj yalbeik ti kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ ti jlekubtasbetik yoʼontone. Li ermano taje la xchʼam li koltaele, jaʼ yuʼun mu ta sjaliluke la xchaʼtam yan velta li anilajele. Vaʼun jaʼ xa yakʼoj ta yoʼonton spasel yan velta li abtelaletik ta mantale.

¹⁷ Skotol li yajtsʼaklomutik Cristoe jaʼ skʼan jkʼelbetik li stalelal Jesús ti jaʼ svaʼanoj Dios ta jolil li ta tsobobbaile, maʼuk jkʼeltik li jmulavil krixchanoetike. Li sat Jesuse «xpulpun noʼox jech chac cʼu chaʼal yat cʼoc», yuʼun xil lek li kʼusitik mu xkiltik voʼotike (Apoc. 1:13-16). Li Jesuse snaʼoj lek mi oy kʼusi muʼyuk tukʼ laj kichʼtik pasbel o mi voʼotik muʼyuk lek laj kaʼibetik smelolal. Jech xtok, jaʼ oy ta sba xchapanel li kʼopetik ta tsobobbail mi la sta yorail chile xchiʼuk jaʼ ti kʼuyelan sta-o chile. Jaʼ yuʼun, mu me xijchibajutik ta skoj noʼox ti oy kʼusi la spasbutik junuk ermanoe o li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼune.

18. ¿Kʼuxi xuʼ stsal kuʼuntik li vokoliletik ta jnuptantike?

¹⁸ Pe oy to chib ti kʼusi xuʼ smak koktike: li vokoliletike o li nutsele xchiʼuk li xchopolil yantike. Li ta lokʼolkʼop ta sventa li jtsʼunolajele, li Jesuse laj yal ti «cʼalal ta xichʼic vocol, chichʼic utsʼintael ta sventa li scʼop Diose» jaʼ tsmak-o  yokik li yantike. Mu ventauk bu chlik tal li vokolile, mi ta kutsʼ kalaltik, ta jlakʼnatik o ta stojolal ajvaliletik xuʼ me xchibajesutik ta skoj ti «muʼyuc lec yisim ta [koʼontontike]», jaʼ xkaltik, ti muʼyuk lek tsots li xchʼunel koʼontontike (Mat. 13:21). Pe mi jpʼel koʼontontik te nopol oyutik ta stojolal Jeovae, li aʼyej ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose jaʼ tstsatsubtas li xchʼunel koʼontontike, lek tsotsutik jech kʼuchaʼal jtekʼ teʼ ti lek tsots mukul yibel ta balumile. Kʼalal tslubtsanutik li vokoliletike, jpastik orasion xchiʼuk jnoptik li «cʼusitic lec scʼoplale» (kʼelo Filipenses 4:6-9). Ta skoj ti yakʼojbutik kipaltik li Jeovae xuʼ stsal kuʼuntik li sujele xchiʼuk muʼyuk chkakʼtik ti akʼo smak koktik li tsatsal vokoliletike.

19. ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa mu jmak-o koktik kʼalal oy kʼusi chopol tspasbutik li yantike?

¹⁹ Toj kʼux ta alel, pe li jlome yiktaojik li anilajel ta sventa yajtsʼaklom Cristo ta skoj li xchopolil yantike. Li kʼusi ta smak-o yokike jaʼ ta skoj ti jelajtik li sjol yoʼontonike xchiʼuk ti jelajtik li kʼusi tspasike (1 Cor. 8:12, 13). Mi oy buchʼu la saʼ smul ta jtojolaltike, ¿mi xkoʼolaj van ta mukʼta vits chkiltik akʼo mi mu jechuk? Li Vivliae tstojobtas yajtsʼaklom Cristo ti mu me stikʼbeik smul li yantike, ti mu me xal ti jaʼ oy mas sderechoe, moʼoj, li kʼusie jaʼ mas lek ti akʼo xakʼbe sbaik pertone (Luc. 6:37). Kʼalal mi chopol chkaʼi jbatik ta skoj stalelal yantike, xi jakʼbe jbatike: «¿Mi ta jchapan yantik jech kʼuchaʼal ta jkʼan jtuke? Akʼo mi jnaʼoj ti jmulavil krixchano li kermanotake, ¿mi chkakʼ ti akʼo slokʼesun li ta anilajel ta sventa kuxlejal ta skoj noʼox li kʼusi chopol la spase?». Mi jkʼanojtik li Jeovae jaʼ me tskoltautik sventa stsuts kuʼuntik li anilajele, mu ventauk kʼusi tspasik li yantike.

20, 21. ¿Kʼusi jpʼel ta avoʼonton chapas ta sventa li anilajel yoʼ xata li kuxlejale?

²⁰ ¿Mi jpʼel avoʼonton chapas ek li kʼusi laj yal Pablo liʼe: «Icuch xa cuʼun li tsots anil jbatsʼil toʼoxe», ti xiʼe? (2 Tim. 4:7, 8.) Mi jeche, skʼan xakʼel li Vivliae xchiʼuk li yan vunetik ti slokʼesoj li s-organisasion Jeova sventa xasabe smelolal, xanopbe skʼoplal xchiʼuk xakʼel li kʼusi xuʼ xmak-o avoke. Kʼanbo s-espiritu li Diose, yuʼun jaʼ tskoltaot ta mantal. Vuleso me ta ajol, akʼo mi oy smakoj yok o yalem ta lum junuk velta li j-anilajele, maʼuk skʼan xal ti mu xa xkuch yuʼune. Yuʼun xuʼ xchaʼlik yan velta sventa stam batel li anilajele. Li kʼusi chamak-o avoke xuʼ me lek kʼusi xachan yuʼun.

²¹ Li Vivliae chal ti skʼan mu teuk noʼox jmeyoj jkʼobtik xijkom sventa jtamtik batel li anilajel sventa kuxlejal sbatel osile. Skʼan xkakʼtik persa. Mu xkoʼolaj ti naka noʼox chijmuy li ta autovuse ti te chikʼutik batel ti bu ta jkʼan chijbate. Ta jujuntal skʼan chij-anilaj sventa xijkʼot ti bu skʼan xijkʼote. Yoʼ to chij-anilaje, xuʼ me skoltautik ti sikiket noʼox koʼontontik yuʼun li jun oʼontonal chakʼ Diose (Sal. 119:165). Ta melel xuʼ jpat koʼontontik ti tskoltautik Jeova xchiʼuk chakʼbutik bendision ta sbatel osil mi chkakʼbetik yipal anilajel jaʼ to mi tsuts kuʼuntike (Sant. 1:12).