Li j-al-loʼil Flavio Josefo ta baʼyel sigloe laj yalbe skʼoplal ta slivro XX Antigüedades Judías li slajel «Santiago ti jaʼ yitsʼin li Jesús ti Cristo chalbeike». Jutuk mu skotoluk li buchʼutik lek chanunajemike chalik ti jaʼ la stsʼiba ta melele. Pe oy to kʼusi chal ta sventa Jesús li livro taje, ti oy jlom ti mu xchʼunik mi melele. Li loʼil taje ojtikinbil kʼuchaʼal Testimonium Flavianum xi chale:

«Li vaʼ kʼakʼale, te oy Jesús ti jaʼ pʼijil vinike, mi xuʼ xichʼ alel ti jaʼ noʼox jun vinike, yuʼun toj lekik li kʼusi la spase xchiʼuk ep krixchanoetik ti toj kʼupil chaʼiik xchikintael li kʼusitik chakʼ ta chanele. Epal judioetik xchiʼuk jyanlumetik kʼotik ta yajtsʼaklomtak. Jaʼ toʼox [li] Cristoe, xchiʼuk li Pilatoe laj yakʼ ta milel ta krus, yuʼun jech la skʼanik li bankilaletik kuʼunkutike. Li buchʼutik skʼanojik ta slikebale muʼyuk laj yiktaik, yuʼun laj yakʼ sba iluk ta stojolalik ta yoxibal kʼakʼal, jech xtok yalojik xa onoʼox li j-alkʼopetik yuʼun Dios ti jech chkʼot ta pasel taje xchiʼuk ti ep kʼusitik yan sba yutsil tspase. Li jchʼunolajeletik ti jech la sbiiltas li Jesuse, muʼyuk chʼayem-o skʼoplalik li avie.» (Josephus—The Complete Works, jelubtasbil yuʼun William Whiston.)

Li ta slajebaltik siglo 16, lik kʼop yuʼunik ta skoj ti oy jlom xchʼunojik ti melel li kʼusi la stsʼiba Josefoe xchiʼuk li buchʼutik mu xchʼunik ti jaʼ la stsʼibae. Li Serge Bardet, ti jaʼ j-al-loʼil ti likem ta Francia xchiʼuk ti xchanojbe lek skʼoplal li vunetik sventa loʼiletik ta voʼnee, saʼojbe smelolal sventa xil buchʼu ti melel li kʼusi chale, yuʼun oy xa ta xchanibal siglo ti mu snaʼike. Li kʼusi la sabe smelolale la slokʼes ta jun livro ti jaʼ sbi Le Testimonium Flavianum —Examen historie considératenos historiographiques (Testimonium Flavianum: Xchanbel skʼoplal jun loʼil ti tstsak ta venta li sloʼil xkuxlejal krixchanoetike).

Li Josefoe maʼuk jun jtsʼibajom ti jaʼ yajtsʼaklom Cristoe. Jaʼ jun j-al-loʼil judío, jaʼ yuʼun mu xichʼ aʼibel smelolal kʼalal laj yalbe skʼoplal Jesús ti jaʼ la «li Cristoe». Li Bardete laj yal ti chichʼ tunesel jun li ta slikebal li jujun biiletik ta griegoe, jaʼ yuʼun jech laj yal. Li Bardete laj yal ti yikʼaluk onoʼox melel li kʼusi xi la stsʼiba Josefoe: «Li Cristoe». Taje jaʼ svinajeb ti yuʼun onoʼox echʼ ta balumil li Jesuse, jaʼ laj yakʼik-o venta jechuk li buchʼutik mu xchʼunike.

¿Mi oy van buchʼu la sjel li kʼusi la stsʼiba Josefoe? Ta skoj ti oy lek sprevail li loʼil xchiʼuk ti lek tsʼibabil komele, li Bardete laj yal ti mu stakʼ lokʼtael ta skoj ti kʼuyelan la stsʼiba li Josefoe. Skʼan van oyuk buchʼu «ti lek xtojob ta slokʼtael ti muʼyuk bu jech ilbil-o ta sjunul sloʼil xkuxlejal li krixchanoetike», jaʼ xkaltik, ti oyuk buchʼu «xkoʼolajuk tajek kʼuchaʼal li Josefoe».

¿Kʼu yuʼun toj vokol ta chʼunel chaʼiik? Li Bardete laj yalbe smelolal ti kʼu yuʼun mu xchʼunik li buchʼutik lek chanemik li kʼusi chal li Testimonium taje, jaʼ la ta skoj ti mu xchʼunik ti Jesuse jaʼ li Cristoe, manchuk mi xchʼunojik kʼusi chal li yan epal voʼneal tsʼibetike.

Mu jnaʼtik mi tsjelbe snopben li buchʼutik lek chanemik li kʼusi la xchanbe skʼoplal Bardet ta sventa li kʼusi chal Testimonium Flavianum. Pe li buchʼu la sjelbe snopbene jaʼ li Pierre Geoltrain ti jaʼ chchanbe skʼoplal li Judaísmo helenístico xchiʼuk ti jaʼ chchanbe skʼoplal li baʼyel yajtsʼaklomtak Cristoe. Ta epal jabiletik xchʼunoj ti sjelojik la li kʼusi chal li Testimonium xchiʼuk la slaban li buchʼutik xchʼunojik ti jaʼ melele. Pe jel li kʼusi snopoj toʼoxe. Laj yal ti kʼusi la sabe smelolal li Bardete jaʼ jelbat-o snopben. Li Geoltraine laj yal ti «muʼyuk buchʼu xuʼ xchibal kʼopta ti jaʼ la stsʼiba li Josefoe».

Li stestigotak Jeovae oy onoʼox lek srasonal yuʼunik ti chalik ti Jesuse jaʼ li Cristoe, jaʼ ta skoj li kʼusi chal Vivliae (2 Tim. 3:16).