1. ¿Kʼuxi tunem lek yuʼun jlom nupultsʼakal ti lek chchiʼin sbaik ta loʼile?

 XI LAJ yal jun ermano ta Canadae: «Jaʼ mas toj lek chkaʼi ti jaʼ jchiʼuk li kajnile, jaʼ mu sta li yan krixchanoe. Yuʼun kʼalal te jchiʼuke j-oʼlol to ch-epaj jmuyubajel kʼalal ximuyubaje xchiʼuk j-oʼlol to chchʼay li yatel koʼontone». Xi laj yal jun malalil ta Australiae: «Oy xa ta buluchib jabil ti jnup jchiʼil jbakutike xchiʼuk skotol kʼakʼal ta jchiʼin jbakutik ta loʼil. Muʼyuk buchʼu junuk kuʼunkutik ti chat xa yoʼontone o ti muʼyuk xa jun yoʼonton ta skoj ti kʼuyelan li jnupunelkutike. Li kʼusi mas skoltaojunkutike jaʼ ti nopajtik noʼox lek ta jchiʼin jbakutik ta loʼile». Xchiʼuk xi laj yal jun ermana ta Costa Ricae: «Maʼuk noʼox lekubem-o jnupunelkutik ti lek ta jchiʼin jbakutik ta loʼile, yuʼun jaʼ nopajemunkutik-o mas ta stojolal Jeova, jaʼ skoltaojunkutik sventa mu jpaskutik mulil, mas jmoj-o oyunkutik xchiʼuk mas jkʼanoj-o jbakutik».

2. ¿Kʼusitik xuʼ xmakvan sventa mu xchiʼin sbaik ta loʼil li nupultsʼakale?

² ¿Mi xamuyubaj noʼox chachiʼin abaik ta loʼil xchiʼuk li anup achiʼile, o mi tsots chavaʼiik ti chachiʼin abaik lek ta loʼile? Stalel onoʼox ti oy chlik vokolile, yuʼun maʼuk tukʼil krixchanoetik li jun nupultsʼakale, jelel stalelalik ta skoj ti jelel kʼuyelan chanubtasatike xchiʼuk ti jelel kʼuyelan chʼiik tale (Rom. 3:23). Jech xtok, jelel me ti kʼuyelan snaʼ xloʼilajike. Jaʼ yuʼun xi laj yal li John M. Gottman xchiʼuk li Nan Silver ti xchanojbeik lek skʼoplal taje: «Skʼan tsotsuk yoʼontonik, jpʼeluk yoʼontonik xchiʼuk ti xkuchuk yuʼunik sventa mu xlaj skʼoplal li snupunelike».

3. ¿Kʼusi koltael staojik ep nupultsʼakal sventa lekuk tsots li snupunelike?

³ Ta melel, tsots skʼan xkakʼbetik yipal sventa lekuk li jnupuneltike; pe kʼalal jech ta jpastike xijmuyubaj me tajek. Jech xtok, xuʼ me jun noʼox yoʼontonik tajek xkuxiik li nupultsʼakal ti skʼanoj sbaike (Ecl. 9:9). Jnopbetik avaʼi skʼoplal li Isaac xchiʼuk Rebeca ti lek skʼanoj sbaike (Gén. 24:67). Akʼo mi jal xaʼox  yikʼoj sbaik, jamal lek xvinaj ti jech-o skʼanoj sbaike. Jaʼ jech xuʼ xkaltik ta stojolal ep nupultsʼakal li avi eke. ¿Kʼusi spasojik? Yuʼun xchanojik xa ti skʼan jamal xal li kʼusi tsnopike xchiʼuk li kʼusi oy ta yoʼontonike, pe ta slekil yoʼonton chalik ta skoj ti snaʼik xa lek snopele, ti mas xa chkʼanvanike, ti ch-ichʼvanik ta mukʼe xchiʼuk ti bikʼit chakʼ sbaike. Kʼuchaʼal ta jkʼelbetik batel skʼoplal tanae, toj lek me chchiʼin sbaik ta loʼil li nupultsʼakal kʼalal chakʼ ta xkuxlejalik li chantos talelalil ti toj tsots skʼoplal taje.

4, 5. ¿Kʼuxi chkoltavan sventa xaʼibe sba sloʼilik li nupultsʼakal kʼalal snaʼik lek snopele? Alo junuk kʼusi kʼotem ta pasel.

⁴ Xi chal Proverbios 16:20: «Li bochʼo chaʼay lec chanubtasele lec chbat». Ta me xchanubtasutik lek li Skʼop Diose, yuʼun jaʼ tskoltautik ti jnaʼtikuk lek snopele xchiʼuk chakʼ jpʼijiltik sventa xijmuyubaj noʼox li ta jnupuneltike (kʼelo Proverbios 24:3). Li ta Génesis 2:18 te chakʼ kiltik ti pasbat jun yajkoltavanej li vinike, ti maʼuk laj yichʼ lokʼtaele. Jaʼ yuʼun te chvinaj ta skʼopojel kʼusi yabtel akʼbat li antse. Ta melel, mu me parejouk stalelal maʼ antsetike, pe jutuk mu skotoluk ti toj lek xaʼiik yalbel skʼoplal li kʼusi oy ta yoʼontonike, yalbel skʼoplal krixchanoetik xchiʼuk ti kʼuyelan xil sbaik xchiʼuk yantike. Toj lek chaʼiik ti ta slekil oʼontonal chichʼik chiʼinel ta loʼile, yuʼun jaʼ kʼanbil-o chaʼiik. Pe jaʼuk li viniketike jutuk mu skotoluk ti muʼyuk mas ta yoʼonton chalik li kʼusi oy ta yoʼontonike; jaʼ mas lek chaʼiik yalbel skʼoplal li kʼopetike xchiʼuk ti kʼuxi chichʼ chapanele o jaʼ chalbeik skʼoplal li kʼusitik chichʼ pasel, jech kʼuchaʼal li abtelale o li chʼayob oʼontonale. Xchiʼuk tskʼanik ti xichʼik ichʼel ta mukʼe.

⁵ Xi chal jun ermana ta Gran Bretañae: «Ta ora noʼox tskʼan chchapan kʼop li jmalale, ti jaʼ muʼyuk chchikinta li kʼusi chkale. Taje toj tsots chkaʼi, yuʼun li kʼusi mas ta jkʼane jaʼ ti xchikinta li kʼusi chkale xchiʼuk ti xaʼibe smelolale». Xi laj yal jun malalile: «Kʼalal mu toʼox jaluk jnupunelkutike, batsʼi ta ora ta jkʼan ta jchapan li kʼusi tsnuptane. Pe laj kakʼ noʼox venta ti jaʼ tskʼan ti akʼo jchikintabe li kʼusi oy ta yoʼontone» (Prov. 18:13; Sant. 1:19). Chichʼbe ta mukʼ kʼusi oy ta yoʼonton yajnil li vinik ti snaʼ snopele xchiʼuk jaʼ jech tskʼopon ti kʼuyelan skʼan chile. Chakʼ ta ilel xtok ti toj tsots skʼoplal chil li kʼusi tsnop xchiʼuk li kʼusi oy ta yoʼonton yajnile (1 Ped. 3:7). Jaʼ jech chakʼbe yipal ta yaʼibel smelolal kʼusi tsnop smalal li ajnilal eke. Toj kʼupil me sba kʼuyelan snupunelik kʼalal koʼol chaʼibeik smelolal, ep sbalil chilik xchiʼuk ti chchʼunik li mantal ch-albatik ta Vivliae. Koʼol kʼusi lek chkʼot ta nopel yuʼunik xchiʼuk ti lek ta yutsil noʼoxe, vaʼun jmoj tspas batel ta xkuxlejalik.

6, 7. 1) ¿Kʼuxi chkoltavan li kʼusi chal Eclesiastés 3:7 sventa snaʼikuk lek snopel li nupultsʼakale? 2) ¿Kʼuxi xuʼ pʼij xakʼ ta ilel stalelal li ajnilale, xchiʼuk kʼusi skʼan xakʼbe yipal spasel li malalile?

⁶ Li nupultsʼakal ti snaʼ lek snopele snaʼoj me ti «oy yorail chʼanxijchi [xchiʼuk ti] oy yorail chijcʼopoj[e]» (Ecl. 3:1, 7). Xi chal jun ermana ti oy xa ta lajuneb jabil snupunele: «Li avi une xkaʼibe xa smelolal ti oy bu maʼuk yorail sventa xkalbetik skʼoplal jtosuk ti kʼusi oy ta koʼontontike». Xchiʼuk xi to chale: «Baʼyel chkakʼ echʼuk kʼuk sjalil sventa chkalbe jmalal li kʼusi oy ta koʼonton mi toj ep yabtel chkile o mi oy to kʼusi chchʼay-o yoʼontone. Koliyal taje, jun xa koʼonton ta jchiʼin jbakutik ta loʼil». Jech xtok, ta slekil me yoʼonton chal sloʼil li pʼijil ajnilale, yuʼun snaʼoj ti toj kʼupil sba xchiʼuk ti ep sbalil kʼalal lek nopbil li kʼusi skʼan alele xchiʼuk ti «chichʼ alel cʼalal jaʼ yorail[e]» (kʼelo Proverbios 25:11).

⁷ Sventa spas li kʼusi sbainoj malalile maʼuk noʼox me skʼan xchikinta li kʼusi chal yajnile, skʼan me xakʼ yipal ek sventa jamaluk xal li kʼusi oy ta yoʼontone. Xi laj yal jun mol ta tsobobbail ti oy xa ta 27 jabil snupunele: «Toj vokol chkaʼi ta yalbel kajnil li kʼusi oy ta koʼontone». Xi laj yal jun ermano ti oy xa ta 24 jabil snupunele: «Xuʼ kuʼun ti mu xkal jpʼeluk li kʼusi ta jnop mi xi chkalbe jbae: “Mi mu kʼusi chkale, te ch-echʼ”. Pe laj xa kakʼ venta un ti maʼuk chipas-o ta kʼunil vinik kʼalal chkal li kʼusi oy ta koʼontone. Jaʼ yuʼun, kʼalal oy bu vokol chkaʼi chiloʼilaje ta jkʼanbe Jeova ti akʼo skoltaun ti lekuk kʼusi xkale xchiʼuk ti xitojobuk lek ta yalele. Vaʼun chkichʼ lek ikʼ xchiʼuk chlik kal  li kʼusi oy ta koʼontone». Toj jtunel me ti sabeik lek yorail xtoke, xuʼ van jaʼo xloʼilajik kʼalal stuk chchanbeik skʼoplal li teksto sventa jujun kʼakʼale o kʼalal chchan Svivliaike.

8. ¿Kʼusi yan chtijbat-o yoʼontonik li yajtsʼaklomtak Cristo sventa lekuk xbat yuʼun li snupunelike?

⁸ Tsots me skʼoplal ti oyuk sbalil xilik orasion li nupultsʼakale xchiʼuk ti jpʼeluk ta yoʼonton xlekub ti kʼuyelan chal sloʼilike. Jech onoʼox un, mu kʼunuk ta jelel li kʼusi nopem xkaʼitik spasele. Pe kʼalal skʼanojik Jeova li nupultsʼakale, tskʼanbeik xchʼul espiritu xchiʼuk ti chʼul chilik li snupunelike jaʼ me chtijbat-o yoʼontonik ta sjelel stalelalik, ti muʼyuk jech ta yoʼontonik li yan krixchanoetike. Xi laj yal jun ermana ti oy xa ta 26 jabil snupunele: «Jtsakojkutik lek ta mukʼ xchiʼuk jmalal ti kʼuyelan chil Jeova li nupunele, jaʼ yuʼun mi jaʼuk bu ta jnopkutik ti ta jchʼak jbakutike. Jech oxal chkakʼbekutik tajek yipal ti lekuk jchiʼin jbakutik ta loʼil sventa jchapan li jkʼopkutike». Toj lek me chil Dios ti yichʼojik ta mukʼe xchiʼuk ti jech tukʼ yakʼoj sbaike, vaʼun ch-akʼbatik bendision ti buchʼutik jech tspasike (Sal. 127:1).

9, 10. ¿Kʼusitik skʼan spasik li nupultsʼakal sventa stsatsubtas li kʼanelal yuʼunike?

⁹ Jaʼ me mas tsots skʼoplal ti oyuk kʼanelal yuʼunik li nupultsʼakale, «yuʼun jaʼ mero jpasvanej ta jun» (Col. 3:14). Mas to me tskʼan sbaik ta melel li nupultsʼakal kʼalal tukʼ yoʼontonik ta jujuntal xchiʼuk kʼalal jmoj chil svokolik xchiʼuk kʼalal jmoj xmuyubajike. Mas to me chamigoin sbaik xchiʼuk mas to me tskʼan ti jmojuk noʼox oyike. Kʼalal jech toj lek xil sbaik li nupultsʼakale maʼuk me ta skoj ti toj labalik xa sba kʼuyelan chakʼik ta ilel ti skʼanoj sbaik kʼuchaʼal chvinaj ta pelikulaetike, moʼoj, jaʼ ta skoj li kʼusi jsetʼ-juteb tspasik ta jujuntale: tsmey sbaik, oy kʼusi lek chalbe sbaik, oy slekil yoʼontonik ta jujuntal, alakʼ sba tstseʼinta sbaik o kʼalal xi tsjakʼbe sbaik ta slekil yoʼontonike: «¿Mi lek noʼox echʼ avuʼun kʼakʼal nax?». Manchuk mi jsetʼ-juteb ti kʼusi tspasike toj ep me sbalil. Oy jchop nupultsʼakal ti oy xa balunlajuneb jabil snupunelik xchiʼuk ti lek noʼox xmuyubajike, tskʼopon sbaik ta telefono o tstakbe sbaik mensaje ta kʼakʼaltik. Xi chal li malalile: «Jaʼ jech ta jpaskutik sventa ta jnaʼ kʼu kelankutik».

¹⁰ Kʼalal skʼanoj sbaik li nupultsʼakale jaʼ me chtijbat-o yoʼontonik sventa xojtikin sbaik lek (Filip. 2:4). Yuʼun kʼalal chojtikin sbaik leke, mas to tskʼan sbaik xchiʼuk mas to tstsatsub li kʼanelal yuʼunik manchuk mi oy spaltailik. Muʼyuk me bu chmakik ta be li nupultsʼakal ti xmuyubajik noʼoxe, moʼoj, yuʼun chchʼiik batel xchiʼuk tstsatsub lek batel li snupunelik kʼalal ch-echʼ batel jabile. Jaʼ yuʼun xi me xajakʼbe aba mi nupunemote: «¿Mi xkojtikin lek ta melel li jnup jchiʼile? ¿Mi xkaʼibe  lek smelolal li kʼusi oy ta yoʼontone xchiʼuk li kʼusi tsnope? ¿Mi nopajtik noʼox ta jnopbe skʼoplal li jnup jchiʼile, ti jaʼ ta jnopbe skʼoplal li stalelal ti toj lek laj kilbe kʼalal laj kojtikin jbakutike?».

11. ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti xichʼ sbaik ta mukʼ li nupultsʼakale? Albo junuk skʼelobil.

¹¹ Manchuk mi xmuyubajik tajek li jun nupultsʼakale oy onoʼox me spaltailik, jaʼ yuʼun mu me jmojuk tajek snopbenik li chaʼvoʼ krixchanoetik ti skʼanoj sbaike. Jaʼ jech la snuptanik li Abraham xchiʼuk Sarae (Gén. 21:9-11). Pe maʼuk la xchʼak-o sbaik ti jelel snopbenike. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun oy sbalil laj yil sbaik xchiʼuk laj yichʼ sbaik ta mukʼ. Jech kʼuchaʼal liʼe, xi albat yuʼun Abraham li Sarae: «Avocoluc» (Gén. 12:13). Jaʼ jech li Sara eke, la xchʼunbe smantal xchiʼuk «snaʼoj ti jaʼ tspas mantal ta yut sna» li smalale (1 Ped. 3:6, Scʼop Riox, ta skʼop Zinacantán). Ta skʼopojelik onoʼox xchiʼuk ta yechʼomal yeik chvinaj kʼalal muʼyuk chichʼ ta mukʼ snup xchiʼil li jun krixchanoe (Prov. 12:18). Mi muʼyuk chchapanik ti kʼusi chlik-o skʼopike, muʼyuk me lek chkʼot ta tsutsel li snupunelike (kʼelo Santiago 3:7-10, 17, 18).

12. ¿Kʼu yuʼun jaʼ mas to skʼan xakʼbeik yipal sventa xichʼ sbaik ta mukʼ kʼalal chloʼilajik li buchʼutik jaʼ to nupunemike?

¹² Li buchʼutik skʼan mas xakʼbeik yipal sventa ta slekiluk yoʼonton skʼopon sbaike xchiʼuk ti xichʼ sbaik ta mukʼe jaʼ li buchʼutik jaʼ to nupunemike. Skʼan me skʼel kʼusi xuʼ spasik sventa junuk yoʼonton xal sloʼilik xchiʼuk ti jamaluk xloʼilajike. Xi jamal laj yal jun malalile: «Kʼalal jaʼ toʼox tajek jnupunelkutike ximuyubajkutik tajek, akʼo mi jech, oy onoʼox bu ti toj tsots laj kaʼikutike. Tsots me chkaʼitik maʼ ta slikebale, jaʼ to me mi nop xkaʼitik li kʼusi oy ta yoʼonton kajniltike, ti kʼusitik nopem xaʼie xchiʼuk ti kʼusitik chtun yuʼune, ti jaʼ jech skʼan spas li ants eke. Pe toj jtunel me kuʼuntik kʼalal xkaʼibetik noʼox smelolale, ti bikʼit chkakʼ jbatike, ti xijtseʼin noʼoxe, ti oyuk smalael kuʼuntike xchiʼuk ti jpat koʼontontik ta stojolal Jeovae». ¡Melel me maʼ taje!

13. ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti bikʼituk xkakʼ jbatik sventa lekuk li jnupuneltike?

¹³ Kʼalal lek chloʼilajik li nupultsʼakale xkoʼolaj me kʼuchaʼal yok uni voʼ ti alakʼ sba chanav batel ta nichimaltike. Toj tsots me skʼoplal ti jchʼuntik li mantal liʼe, ti «biqʼuit me xavacʼ abaic», xie, sventa lek xanav batel li uni voʼ taje (1 Ped. 3:8). Xi laj yal jun ermano ti oy xa ta buluchib jabil snupunele: «Jaʼ me chkoltavan sventa jchapan jkʼoptik kʼalal bikʼit chkakʼ jbatike, yuʼun jaʼ tstij koʼontontik ta skʼanel perton». Xi laj yal jun mol ta tsobobbail ti oy xa ta jtob jabil snupunele: «Bakʼintike  jaʼ mas tsots skʼoplal ti “paso perton”, xijchie, jaʼ mu sta kʼalal “jkʼanojot”, xijchie». Xchiʼuk xi to laj yale: «Li kʼusi mas tskoltautik sventa bikʼit xkakʼ jbatike jaʼ li orasione. Kʼalal jmoj ta jkʼoponkutik Jeovae, jaʼ tsvules ta jolkutik ti muʼyuk jtukʼilkutike xchiʼuk ti chkʼuxubinunkutike, vaʼun jaʼ tskoltaun sventa lekuk li jnopbene».

14. ¿Kʼuxi tslilin jnupuneltik li toybaile?

¹⁴ Pe kʼalal ta jtoy jbatike muʼyuk me chkoltavan sventa lekuk xkil jbatik. Muʼyuk me lek ta jchiʼin jbatik ta loʼil ta skoj, yuʼun mu jkʼan jkʼantik-o perton xchiʼuk muʼyuk stsatsal koʼontontik ta skʼanel. Kʼajomal noʼox me tspak skʼoplal li buchʼu tstoy sbae, muʼyuk me ti bikʼit xa chakʼ sba sventa xi xale: «Mu ox jkʼan jech jpas, akʼun ta perton». Kʼajomal noʼox tskʼelbe spaltail li snup xchiʼile, muʼyuk bu tsots yoʼonton sventa tskʼel li spaltail stuke. Kʼalal tsaʼe ta kʼop chaʼie, muʼyuk me tskʼel kʼuxi xuʼ xchapaj li skʼopike, moʼoj, kʼajomal noʼox chopol chaʼi sba xchiʼuk toj kʼuxik xa kʼusi chal o mu xa skʼan xkʼopoj sventa tspak sutel (Ecl. 7:9). Ta batsʼi melel: ta me slilin-o jnupuneltik li toybaile. Mu me jchʼay ta joltik liʼe: «Li Diose tscontrain li jtoybaetique; yan li bochʼo biqʼuit chacʼ sbaique jaʼ ta xcʼuxubin» (Sant. 4:6).

15. Alo kʼuxi chkoltavan li tojobtasel chakʼ Efesios 4:26, 27 sventa xchapan skʼopik li nupultsʼakale.

¹⁵ Mu me lekuk xtok mi ta jnoptik ti muʼyuk bu ta jtoy jbatik junuk veltae. Jaʼ yuʼun, mi oy bu jech ta jtoy jbatike, skʼan me xkakʼtik venta xchiʼuk ti oyuk kʼusi jpastik ta orae. Xi laj yalbe yermanotak li Pabloe: «Mu me sbejeluc cʼacʼal xaʼilinic. Mu me xajambeic sbe li pucuje» (Efes. 4:26, 27). Jecheʼ me chkil jvokoltik kʼalal muʼyuk ta jchʼuntik li tojobtasel chakʼ Skʼop Diose. Xi chat yoʼonton laj yal jun ermanae: «Oy bakʼintike muʼyuk la jchʼunkutik xchiʼuk jmalal li tojobtasel chakʼ Efesios 4:26, 27. ¡Jaʼ yuʼun oy bu bakʼintik ti solel mu xivaye!». Jech oxal, sventa xchapaj li jkʼoptike, skʼan me xichʼ loʼiltael ta ora. Pe skʼan me ti jmalatik jlikeluke, sventa x-echʼ jutuk chkaʼitik. Toj lek me xtok ti jkʼanbetik Jeova ti akʼo yakʼ ti lekuk jtalelaltike, ti te smakojbe skʼoplal ti bikʼituk xkakʼ jbatike. Taje jaʼ me tskoltautik sventa jaʼ jkʼelbetik skʼoplal li jkʼoptike, maʼuk ti chkalbe jba jkʼoplal jtuktike. Mi mu jechuk ta jpastike mas to me tstsatsaj li jkʼoptike (kʼelo Colosenses 3:12; Efesios 4:32).

16. ¿Kʼuxi chkoltaatik ti akʼo lekuk xilbe sba stalelalik ta jujuntal kʼalal bikʼit chakʼ sbaik li nupultsʼakale?

¹⁶ Kʼalal bikʼit chakʼ sbaik li nupultsʼakale xchiʼuk ti oy spajeb chil li kʼusi spas yuʼunike, jaʼ me chkoltaatik sventa oyuk sbalil xilbe sbaik li slekil talelalike. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ van oy slekil talelaltak li ajnilal ti xuʼ jaʼ skolta-o li yutsʼ yalale. Mi bikʼit chakʼ sba li smalale xchiʼuk ti snaʼoj ti oy noʼox spajem li kʼusi spas yuʼune, muʼyuk me chopol chil ti jech stalelal li yajnile, kʼajomal noʼox me tstijbe yoʼonton ti jechuk-o spas li kʼusi lek snaʼ spasele. Jaʼ jech chakʼ ta ilel ti skʼanoje xchiʼuk ti toj ep sbalil chile (Prov. 31:10, 28; Efes. 5:28, 29). Jech xtok, muʼyuk me bu tstoy-o sba li kʼusi spas yuʼun li antse xchiʼuk muʼyuk tsyalesbe skʼoplal li smalale, yuʼun bikʼit chakʼ sba xchiʼuk snaʼoj ti oy noʼox spajem li kʼusi spas yuʼune. Yuʼun «jun noʼox sbecʼtal» kʼotemik, jech oxal mi oy buchʼu chyayijesvane tsyayijes sba stuk ek (Mat. 19:4, 5).

17. ¿Kʼuxi xuʼ xmuyubajik noʼox li yajtsʼaklomtak Cristo ti nupunemike xchiʼuk ti jaʼ tskʼupil kʼoptaik-o li Diose?

¹⁷ Jpʼel skʼoplal ti oy ta avoʼonton xchiʼuk anup achiʼil ti akʼo skʼupil kʼopta Jeova li anupunelike, ti xamuyubajikuk noʼoxe xchiʼuk ti muuk xlaj skʼoplale, jaʼ jech kʼuchaʼal echʼ snupunel li Abraham xchiʼuk Sarae o li Isaac xchiʼuk Rebecae. Sventa jech xkʼot ta pasele, skʼan me jechuk xavilik kʼuchaʼal chil Dios li nupunele. Chanik me lek snopel xchiʼuk saʼo apʼijilik ta Vivlia. Jmoj me xakʼuxubin abaik sventa xatsʼitesik li melel kʼanelale, jaʼ xkaltik, li «chʼul cʼocʼ ti natic noʼox sleb ta jʼechʼele» (Cant. 8:6, Ch). Xchiʼuk akʼbeik me yipal ti bikʼituk xavakʼ abaike xchiʼuk ichʼo abaik ta mukʼ. Mi chapasik skotol li kʼusitik taje, jaʼ me xamuyubajik-o xchiʼuk xmuyubaj avuʼunik ek li Atotik ta vinajele (Prov. 27:11). Jech ta melel, xuʼ jech xavaʼi abaik kʼuchaʼal xi laj yal jun ermano ti oy xa ta 27 jabil nupuneme: «Batsʼi mu jnaʼ kʼuyelan jkuxlejal ti chʼabaluk li kajnile. Mas to tstsatsub batel jnupunelkutik ti kʼalal ch-echʼ batel kʼakʼale. Li kʼusi skoltaojunkutike jaʼ ti jkʼanojkutik li Jeovae xchiʼuk ti nopajtik noʼox ta jchiʼin jbakutik ta loʼile».