1, 2. 1) ¿Kʼuxi kʼot ta nopel avuʼun ti chatun ta stojolal Diose? 2) ¿Kʼusi skʼan jakʼbe jbatik ta sventa li jrextotik ta mantale?

 TA JMIYONALTIK xa noʼox ti oy kʼusi toj lek kʼotem ta nopel kuʼuntike, jaʼ ti chijtun ta stojolal Jeova xchiʼuk ti lek tukʼ ta jtsʼaklitik batel li Jesucristoe (Mat. 16:24; 1 Ped. 2:21). Toj tsots me skʼoplal chkiltik ti laj kakʼ jkuxlejaltik ta stojolal li Diose. Ti vaʼ yelan la jnop ta jpastike maʼuk noʼox ta skoj ti laj kaʼibetik smelolal jutuk uni jayibuk tekstoe, moʼoj, jaʼ ta skoj ti lek la jchanbetik skʼoplal li Skʼop Diose. Koliyal taje, ep kʼusitik la jchantik ti la stsatsubtas li xchʼunel koʼontontike, la jchanbetik skʼoplal li rextoil chakʼbe Jeova li buchʼutik ch-ojtikinate xchiʼuk li Jesucristo ti jaʼ la stak tale (Juan 17:3; Rom. 12:2).

² Sventa tukʼuk-o jtalelaltik kʼuchaʼal yajtsʼaklom Cristoe, skʼan me lekuk jnoptik li kʼusitik ta jpastik sventa lekuk xil li Jtotik ta vinajele. Jaʼ yuʼun jkʼelbetik skʼoplal li kʼusitik tsotsik skʼoplal skʼan jakʼbe jbatik liʼe: ¿Kʼusi jaʼ li jrextotike? ¿Kʼu yelan skʼan xkiltik li jrextotike? ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa jtatik? ¿Kʼusi tskoltautik sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntik?

3. ¿Kʼusi rextoil oy ta yoʼonton tstaik 1) li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele? 2) li yan chijetike?

³ Te noʼox van jayvoʼuk yajtsʼaklom Cristo ti smalaoj tsta «li cʼusi scʼoplal jaʼ [yuʼunik] [...] ti mu snaʼ xcʼaʼe, ti mu snaʼ soque, xchiʼuc ti mu snaʼ xlaje», jaʼ xkaltik, ti ch-ajvalilajik xchiʼuk Cristo ta vinajel ti muʼyuk kʼusi xkoʼolaj-o yutsile (1 Ped. 1:3, 4). Skʼan me xchaʼvokʼik ta achʼ li buchʼutik tskʼan chichʼike (Juan 3:1-3). ¿Kʼusi xrexto smalaoj tsta li yan xchijtak Jesús ti ta smiyonalik xa noʼoxe, ti tskoltaik ta xcholel lekil aʼyej ta sventa Ajvalilal yuʼun Dios li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele? (Juan 10:16.) Jaʼ li kʼusi muʼyuk la staik li Adán xchiʼuk Evae: kuxlejal sbatel osil ta jun paraiso balumil ti bu muʼyuk xa  vokolil, lajelal xchiʼuk at-oʼonton ti kʼux chkaʼitike (Apoc. 21:1-4). Jaʼ yuʼun xi jamal laj yalbe jun jpasmulil li Jesús ti koʼol te cham xchiʼuke: «Ta melel chkalbot avaʼi li avie: Te chachiʼinun ta Paraiso» (Luc. 23:43, TNM).

4. ¿Kʼusitik bendision ti yakal xa ta jkʼupintik avie?

⁴ Pe oy xa onoʼox me kʼusitik ta jkʼupintik yuʼun li jrextotike. Yuʼun mi oy xchʼunel koʼontontik «ta sventa ti la stojbutic jmultic li Jesucristoe», batsʼi jun noʼox koʼontontik xchiʼuk lek xkil jbatik xchiʼuk Dios (Rom. 3:23-25). Jech xtok, xkaʼibetik xa lek smelolal li kʼusitik kʼupilik sba yaloj Dios ta Skʼope. Maʼuk noʼox taje, yuʼun xijmuyubaj tajek ta skoj ti te kapal jkʼoplaltik xchiʼuk li ermanoetik ta spʼejel Balumil ti skʼanoj tajek sbaike. Pe li matanal mas mukʼ jtaojtike jaʼ ti stestigoutik Jeovae. ¡Jaʼ yuʼun toj echʼ noʼox ep sbalil chkiltik li jrextotik ta mantale!

5. ¿Kʼusi yakʼojbe yipal spasbel yajtuneltak Dios li Satanase, xchiʼuk kʼusi tskoltautik sventa mu xijtsʼuj li ta spetsʼtake?

⁵ Pe sventa mu xchʼay kuʼuntik li jrextotik ti toj labal sba yutsile skʼan me jchabi jbatik ta skoj li spetsʼtak Satanase. Yuʼun li stuke, tskʼel lek kʼusi xuʼ spas sventa chopoluk kʼusi xkʼot ta nopel yuʼun li yajtuneltak Dios yoʼ xchʼay li xrextoike (Núm. 25:1-3, 9). Jech oxal li avie, yakʼojbe tajek yipal ta skoj ti snaʼoj ti mu xa jaluk ch-abteje (kʼelo Apocalipsis 12:12, 17). Jaʼ yuʼun, skʼan me toj epuk sbalil xkiltik-o li jrextotik sventa «jech chcuch [kuʼuntik] li loʼlael chacʼ tal li pucuj ti toj lec yaʼyele» (Efes. 6:11). Ta sventa taje, oy me kʼusitik tsots skʼoplal chakʼ jchantik li kʼusi la snuptan li Esaue, li skerem Isaaque.

6, 7. ¿Buchʼu echʼ li Esaue, xchiʼuk kʼusi derechoal staoj ta sventa li rextoile?

⁶ Leʼ xa van ta chanmil jabile laj yil xvachik li Isaac xchiʼuk Rebecae: jaʼ Esaú xchiʼuk Jacob. Kʼalal chʼiik tale, te vinaj ti jelel stalelalik li ololetik taje. Jech xtok, jelel kʼuyelan snaʼ stunes skʼakʼalik. Xi chal Vivlia ta stojolalike: «Li Esaue lec chaʼay chpaxaj ta teʼtic. Jaʼ banquilal jnuts-tiʼbol ibat. Yan li Jacobe jaʼ lec chaʼay ti chʼan noʼox xi oye [o «muʼyuk smul», TNM], xchiʼuc jaʼ tscʼan ti te noʼox oy ta scarpanaique» (Gén. 25:27). Jun jelubtasej kʼop ta Vivlia ti Robert Alter sbie, chal kaʼitik ti jaʼ skʼan xal «tukʼ yoʼonton o mu snaʼ saʼ smul» li jpʼel hebreo kʼop ti «muʼyuk smul», xie.

⁷ Kʼalal yichʼojik xaʼox voʼlajuneb jabil li vachetike, cham li smukʼtotik ti Abraham sbie. Pe li kʼusi yaloj xa onoʼox Jeovae muʼyuk bu te laj skʼoplal kʼalal cham li Abrahame. Ta mas tsʼakale, laj yalbe Isaac li kʼusi onoʼox yaloj Jeovae, ti tstaik bendision skotol li mukʼta lumetik ta Balumil ta sventa li snitilul Abrahame (kʼelo Génesis 26:3-5). Taje jaʼ skʼan xal ti te chlik tal ta yutsʼ yalal Abraham li Mesiase, li tukʼil nitilulal albil skʼoplal ta Génesis 3:15, ta Xchʼul Cʼop ti Jtotic Diose, ta skʼop Chamula. Ta skoj ti jaʼ sbankilal kerem Isaac li Esaue, jaʼ oy sderecho sventa xrextoin li kʼusi albil xa onoʼox skʼoplale. Pe ¿mi tsots skʼoplal laj yil li rextoil ti toj labal xa noʼox sba yutsile?

8, 9. 1) ¿Kʼusi la snop Esaú ta sventa li xrextoe? 2) ¿Kʼusi laj yakʼ venta ta mas tsʼakal li Esaue, xchiʼuk kʼusi la spas?

⁸ Ta yan kʼakʼal kʼalal sut tal ta xanbal ta teʼtik li Esaue, jaʼo yakal «spasel sveʼel li Jacobe», jaʼ yuʼun xi laj yalbee: «Avocoluc acʼbun jutuc li tsajal veʼlil te oy avuʼune yuʼun chicham xa ta viʼnal». Xi takʼav li Jacobe: «Albun caʼay baʼyuc me ta jeltic o xchiʼuc li cʼusi oy ta aventa chavichʼ voʼot li sba nichʼonilote». ¿Kʼusi la snop tspas li Esaue? Manchuk mi mu jchʼuntik yaʼel, pe xi laj yale: «Muʼyuc xa cʼusi stu cuʼun li cʼusi oy ta jventa chquichʼ vuʼun li sba nichʼonilune». Jech, jaʼ mas tsots skʼoplal laj yaʼi jun plato lenteja, jaʼ muʼyuk li kʼusi chichʼ ta skoj ti jaʼ sba nichʼonile. Sventa chapal lek skʼoplal xkom li kʼusi la sjelike, xi laj yal li Jacobe: «Alo ta jamal [...]  ti me chavacʼbune». Ta ora laj yal ta jamal li Esaue. Vaʼun «li Jacobe te laj yacʼbe pan xchiʼuc juchʼbil tsajal aravejo pasbil ta caldo. Cʼalal ilaj yoʼnton ta veʼel li Esaue, ilocʼ batel. Muʼyuc tsots scʼoplal laj yaʼay ta yoʼnton li cʼusi scʼoplal chichʼ ta sventa ti jaʼ ba nichʼonile» (Gén. 25:29-34).

⁹ Te van jayibuk jabil ta mas tsʼakale la snop ti poʼot xa xcham li Isaaque; jaʼ yuʼun oy kʼusi la spas Rebeca sventa jaʼ xichʼ komel Jacob li derecho ta sventa li ba nichʼonile, ti la spʼaj li Esaue. Kʼalal laj yakʼ venta ta mas tsʼakal ti muʼyuk lek li kʼusi kʼotem ta nopel yuʼune, xi la skʼanbe vokol li Isaaque: «Tati, acʼbun quichʼ ec li bendición avuʼune [...]. ¿Me muʼyuc xa bendición te anacʼoj ti xuʼ chavacʼbune?». Vaʼun li stot ti mol xa tajeke laj yal ti mu xa stakʼ spojbe sutel bendision li Jacobe; jech oxal «te xʼavet liquel ta oqʼuel» li Esaue (Gén. 27:30-38).

10. ¿Kʼusi la snop Jeova ta stojolal li Esaú xchiʼuk Jacobe, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹⁰ ¿Kʼusi chal Vivlia ta sventa li stalelal Esaue? Chal ti mas tsots skʼoplal laj yaʼi ti tspas li kʼusi tskʼan yoʼontone, jaʼ muʼyuk tsots skʼoplal laj yaʼi li bendision tsta ta sventa li xrextoe. Muʼyuk sbalil laj yil ti jaʼ ba nichʼonile, yuʼun muʼyuk onoʼox skʼanoj ta melel li Jeovae. Jech xtok, muʼyuk bu la stsak ta mukʼ mi oy bu chil-o svokol snitilulal li kʼusi la snop tspase. ¡Toj jelel stalelal echʼ li Jacobe! La xkʼuxubin xrexto maʼ stuke. Jech laj yakʼ ta ilel kʼalal la xchʼunbe smantal stot ta sventa ti xtojobuk ta stʼujel yajnile (Gén. 27:46–28:3). Manchuk mi ep laj yil svokol ta skoj xchiʼuk ti laj yakʼ ta ilel ti oy smalael yuʼune, jaʼ kʼot ta smoltot Mesías. ¿Kʼusi la snop Jeova ta stojolal li Esaú xchiʼuk Jacobe? Xi laj yal ta stojolal j-alkʼop Malaquías li Jeovae: «La jcʼan li Jacobe, [...] pero li Esaue muc jcʼan» (Mal. 1:2, 3).

11. 1) ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal sventa yajtsʼaklomtak Cristo li kʼusi la snuptan Esaue? 2) ¿Kʼu yuʼun laj yal Pablo ti xkoʼolaj kʼuchaʼal mulivajel li kʼusi la spas Esaue?

¹¹ ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal sventa yajtsʼaklomtak Cristo avi li kʼusi la snuptan Esaue? Xi la spʼijubtas yermanotak li jtakbol Pabloe: «Mu me bochʼo xmulivaj avuʼunic, xchiʼuc mu me oyuc bochʼo yan o yoʼnton avuʼunic jech chac cʼu chaʼal li Esaue. Yuʼun li Esaue ta scoj noʼox jutuc veʼlil la xchon li bendición ti scʼoplal jaʼ chichʼ ta sventa ti jaʼ ba nichʼonile» (Heb. 12:16). Toj tsots me skʼoplal ti jtsaktik ta mukʼ ek li pʼijubtasel taje. Skʼan me toj epuk sbalil xkiltik-o li kʼusitik chʼule, sventa mu stsalutik li kʼusi tskʼan koʼontontike, ti jaʼ chchʼay-o li jrextotike. Pe ¿kʼu yuʼun laj yal Pablo ti xkoʼolaj kʼuchaʼal mulivajel li kʼusi la spas Esaue? Yuʼun kʼalal jaʼ chakʼ akʼo xventainat yuʼun li kʼusi tskʼan stuk li jun krixchanoe, yikʼaluk me jaʼ xikta spasel li kʼusitik chʼule, ti jaʼ tspas batel li kʼusitik chopol tskʼan yoʼontone, jech kʼuchaʼal li mulivajele.

12. 1) ¿Kʼuxi chakʼutik ta preva li Satanase? 2) Albo skʼoplal li kʼusitik snuptanojik krixchanoetik ti chal Vivlia ti xuʼ tskoltautik ta snopel lek kʼalal oy kʼusi tsots skʼoplal ta jnoptike.

¹² Melel onoʼox, mu yolbajuk xa ta jsaʼtik li kʼusitik xuʼ xijtsʼuj-o ta mulil li yajtunelutik Diose. Yuʼun li kʼusi ta jpastike, jaʼ ti ta jkʼanbetik Jeova ti akʼo mu xijtsʼuj ta jyalel kʼalal oy buchʼu tskʼan ti akʼo mu jchʼunbetik li smantale (Mat. 6:13). Pe li Satanase solel mu xlubtsaj sventa tskʼunibtasutik ta mantal, jaʼuk li voʼotike chkakʼbetik yipal ti tukʼuk-o koʼontontik ta stojolal Jeova li ta chopol balumil liʼe (Efes. 6:12). Ta skoj ti jaʼ kʼotem ta dios liʼ ta balumil li Satanase, lek xa chaʼi tstunes li kʼusitik chopol tskʼan jbekʼtaltike. Jaʼ yuʼun chakʼbe yil kʼusitik tskʼupin yaʼi li jmulavil krixchanoetike (1 Cor. 10:8, 13). Nopo noʼox avaʼi ti xavichʼ albel ti xuʼ xakʼupin li kʼusi tskʼan abekʼtal ti mulivajel xae. ¿Kʼusi van chanop? ¿Mi jaʼ van jech chaval kʼuchaʼal Esaú ti xi laj yale: Akʼbun ta ora, o mi ta van stsal avuʼun xchiʼuk mi chajatav van echʼel jech kʼuchaʼal la spas li José, li skerem Jacobe, kʼalal kʼelbat yoʼonton yuʼun li yajnil Potifare? (Kʼelo Génesis 39:10-12.)

13. 1) ¿Kʼuxi xchanojbeik stalelal José ep yajtsʼaklomtak Cristo li avie? Xchiʼuk, ¿kʼuxi xchanojbeik stalelal Esaú li jlome? 2) ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa mu jchanbetik li xchopol talelal Esaue?

¹³ Oy ep kermanotaktik ti lek kʼusi kʼotem ta nopel yuʼunike xchiʼuk xkuxet noʼox yoʼonton yuʼunik Jeova ta skoj ti jaʼ jech laj yakʼ ta ilel stalelalik kʼuchaʼal Josee, ti mu jechuk la spasik kʼuchaʼal Esaue (Prov. 27:11). Pe li jlome jaʼ jech spasojik kʼuchaʼal Esaue, vaʼun yakʼojik ta vokol li xrextoik ta mantale. Jech, yuʼun jujun jabile ep stestigotak Jeova chichʼik akʼbel tsatsal mantal o chichʼik lokʼesel ta tsobobbail ta skoj mulivajel. Jaʼ yuʼun toj tsots me skʼoplal ti jchapan koʼontontik avi ti yoʼ to muʼyuk chichʼ akʼel ta preva li stukʼil koʼontontike (Sal. 78:8). Oy chaʼtos kʼusi skʼan jpastik sventa mu xijtsʼuj ta spasel li kʼusi kʼupil chkaʼitike xchiʼuk ti tskoltautik ta snopel lek kʼusi xuʼ jpastik kʼalal chij-akʼe ta prevae.

14. ¿Kʼusi ta jakʼbe jbatik ti skʼan jnopbetik lek skʼoplal sventa jkontraintik «li cʼusitic chopole» xchiʼuk ti jpastik batel «li cʼusitic leque»?

¹⁴ Li kʼusi skʼan jpastik baʼyele jaʼ ti jnoptik kʼusi vokolil xuʼ jnuptantik ta skoj li kʼusi ta jpastike. Mi jkʼanojtik tajek li Jeovae, ti jaʼ te chlik tal li jrextotik ta mantale, mas me ta jkʼantik li jrextotike. Yuʼun mi oy buchʼu jkʼanojtike mu jkʼan jyayijesbetik yoʼonton. Moʼoj, yuʼun li kʼusi ta jkʼantike jaʼ ti lekuk xil li kʼusi ta jpastike. Jaʼ yuʼun, toj lek me ti jchʼakbetik yorail sventa jnopbetik skʼoplal kʼuxi chkilbajin jbatik xchiʼuk kutsʼ kalaltik mi laj kakʼ stsalutik li kʼusi chopol tskʼan koʼontontike. Skʼan me xi jakʼbe jbatike: «¿Kʼuxi tsokes ti kʼuyelan xkil jba xchiʼuk Jeova mi muʼyuk lek li kʼusi la jnop ta jpase? ¿Kʼu van yelan chaʼiik li kutsʼ kalale? ¿Kʼu van yelan chaʼiik li kermanotake? ¿Mi oy van buchʼu tsmak yok kuʼun?» (Filip. 1:10). Jech xtok, xuʼ van xi jnoptike: «¿Mi oy van sbalil ti ta jkʼupin uni jlikeluk li mulil xchiʼuk ti ta jta-o jvokol ta tsʼakal ta skoj li kʼusi chopol la jpase? ¿Mi ta jkʼan jech chkʼot ta jtojolal kʼuchaʼal Esaú ti xi-avet ta okʼel ta skoj ti kʼusi la jpase?» (Heb. 12:17). Kʼalal ta jnopbetik lek skʼoplal taje, jaʼ me tskoltautik ta skontrainel «li cʼusitic chopole» xchiʼuk ti jaʼ jpastik batel «li cʼusitic leque» (Rom. 12:9). Pe li kʼusi tskoltautik sventa mu jkoltatik ta jyalel li jrextotike jaʼ ti jkʼantik li Jeovae (Sal. 73:28).

15. ¿Kʼuxi ta jtsatsubtas jbatik ta mantal sventa stsal kuʼuntik li kʼusitik chopol ta balumil sventa mu xijkʼunib ta mantale?

¹⁵ Li xchibal kʼusi skʼan jpastike jaʼ ti jtsatsubtas jbatik ta mantale. Ep kʼusi yakʼojbutik Jeova yoʼ jtsatsubtas jbatik ta mantal sventa stsal kuʼuntik li kʼusitik chopol ta balumil ti chkʼunibtasvan ta mantale. Jlom li koltaeletik taje jaʼ li xchanel Vivliae, li tsobajeletike,  li cholmantale xchiʼuk li orasione (1 Cor. 15:58). Kʼalal ta jkʼopontik Jeova ta sjunul koʼontontik xchiʼuk ta jcholtik mantal ta sjunul koʼontontike, jaʼ me tstsatsubtasutik sventa stsal kuʼuntik li kʼusi kʼupil chaʼi koʼontontike (kʼelo 1 Timoteo 6:12, 19). Ti kʼuyepal chkakʼbetik yipale jaʼ me jech ta jtsatsubtas jbatik ta mantal (Gál. 6:7). Taje jaʼ me te chalbe mas skʼoplal li ta kapitulo 2 ta slivroal Proverbiose.

16, 17. ¿Kʼuxi xuʼ xijtojob batel ta snopel lek li kʼusi ta jpastike?

¹⁶ Li ta kapitulo 2 ta slivroal Proverbiose tstij koʼontontik ta saʼel jpʼijiltik xchiʼuk ti xijtojobuk snopele. Taje tskoltautik sventa xijtojobuk stʼujel li kʼusi leke xchiʼuk li kʼusi chopole, ti xijtojobuk spajtsanel jbatike xchiʼuk ti mu jpastik li kʼusi chopol tskʼan koʼontontike. Taje jaʼ noʼox me xuʼ lek kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntik mi laj kakʼ ta jkuxlejaltike. Xi jamal chalbutik li Vivliae: «Jnichʼon, me chavichʼ ta mucʼ li cʼusi chcale, me chachabi ta avoʼnton li jmantaltaque, me chavacʼ lec achiquin ta sventa li bijubtasele, me chavacʼ lec ta avoʼnton li tojobtasele, me xavocolet ta scʼanel li abijile, me xaʼavet ta scʼanel li lequil chanubtasele, me xajotet ta saʼel jech chac cʼu chaʼal chasaʼ saquil taqʼuine, me avacʼojbe yipal saʼel jech chac cʼu chaʼal chasaʼ cʼulejalile, chlic anaʼ cʼu xʼelan ta ichʼel ta mucʼ li Mucʼul Diose, chlic avotquin batel cʼusi tscʼan li Diose. Yuʼun li Mucʼul Diose jaʼ chijyacʼbutic li jbijiltique; jaʼ chlocʼ tal ta ye stuc li bijubtasel xchiʼuc li cʼusi tscʼan ta xcotquintic batele» (voʼon la jpaskutik ta kursiva; Prov. 2:1-6).

¹⁷ Laj xa kakʼtik venta chaʼa, mi ta jkʼantik lek xbat ta nopel kuʼuntik li kʼusi ta jpastike skʼan me jchʼuntik li mantaletik chal Proverbiose. Ta me stsal kuʼuntik li kʼusi tskʼupin yaʼi koʼontontik mi chkakʼtik akʼo stukʼibtas koʼontontik li kʼusitik chal Jeovae, mi mu xijlubtsaj ta skʼanel ta orasion ti akʼo sbeiltasutik li Diose xchiʼuk mi ta jsaʼtik-o batel li yojtikinel Dios jech kʼuchaʼal chichʼ saʼel kʼulejal ti lek nakʼale.

18. ¿Kʼusi jpʼel ta avoʼonton spasel, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹⁸ Ch-akʼbat yuʼun Jeova yojtikinobil li buchʼu chakʼ persa ta staele, ch-akʼbat yaʼibel smelolal, spʼijil, yakʼel venta kʼusi lek xchiʼuk kʼusi chopol. Kʼalal mas ta jsaʼtik xchiʼuk ta jtsʼitestik taje mas me chijnopaj ta stojolal Jeova. Kʼalal lek xkil jbatik xchiʼuke jaʼ me tskoltautik ta stsalel li kʼusi kʼupil chaʼi koʼontontike. Mi chijnopaj ta stojolal Diose xchiʼuk mi ta jlekil xiʼtatike jaʼ me tstij koʼontontik sventa mu xijmulivaj (Sal. 25:14; Sant. 4:8). Mi ta jkʼupintik ti lek xkil jbatik xchiʼuke xchiʼuk mi chkakʼ ta jkuxlejaltik li pʼijil tojobtaseletik chakʼbutike lek me kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntik ti chmuyubaj-o yoʼontone xchiʼuk ti jaʼ ta jchabio li jrextotike.