1. ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti jaʼ baʼyel la slikes xchiʼuk ti jaʼ bankilal Jchol lekil aʼyej li Jeovae?

 LI JUN jchol lekil aʼyeje jaʼ li buchʼu chalbe skʼoplal li kʼusitik leke. Jaʼ baʼyel la slikes xchiʼuk jaʼ bankilal Jchol lekil aʼyej li Jeovae. Kʼalal mu toʼox jaluk yechʼel ti la stoy sbaik li baʼyel jtot jmeʼtike, ta ora noʼox laj yal jun lekil aʼyej, laj yal ti chichʼ lajesel li kiletel chone, jaʼ xkaltik, li Satanase (Gén. 3:15). Oy xa ta sjayibal siglo oy kʼusitik laj yakʼbe snaʼ tukʼil viniketik li Diose, sventa stsʼibaik kʼuxi chichʼ lajesel li kʼusitik ch-ikʼubtasbat-o sbie, kʼuxi chichʼ meltsanel li kʼusitik sokesoj Satanase xchiʼuk ti kʼuxi xuʼ jtatik li kʼusi la xchʼayik Adán xchiʼuk Evae.

2. 1) ¿Kʼusi yabtel tspas li anjeletik ta sventa li xcholel lekil aʼyeje? 2) ¿Kʼusi laj yakʼbe xchan jchol lekil aʼyejetik li Jesuse?

² Jaʼ me jchol lekil aʼyejetik ek li anjeletike, yuʼun chalbeik skʼoplal lekil aʼyej xchiʼuk tskoltaik yan yajtuneltak Dios sventa jech spasik ek (Luc. 1:19; 2:10; Hech. 8:26, 27, 35; Apoc. 14:6). ¿Kʼusi xuʼ xkaltik ta stojolal li bankilal anjel Miguel ti Jesús la sbiin kʼalal ay ta Balumile? Ti kʼu sjalil la xchol mantale, oy kʼusi laj yakʼbe xchan li krixchanoetik ti jaʼik li jchol lekil aʼyejetike, yuʼun jaʼ baʼyel laj yakʼ ta xkuxlejal xcholel li lekil aʼyeje (Luc. 4:16-21).

3. 1) ¿Kʼusi lekil aʼyejetik chkaltik batel? 2) ¿Kʼusitik chichʼ jakʼel ti tsots skʼoplal ta skoj ti jaʼutik jchol lekil aʼyeje?

³ Laj yalbe mantal yajtsʼaklomtak Jesús ti akʼo xbat xcholik li lekil aʼyeje (Mat. 28:19, 20; Hech. 1:8). Xi laj yalbe mantal xchiʼil ta abtel li Pabloe, ti Timoteo sbie: «Paso me li avabtel ta spuquel Lequil Aʼyeje. Acʼo me vuʼuc avuʼun li avabtel avichʼoje» (2 Tim. 4:5). ¿Kʼusi lekil aʼyej yakalutik spukel li yajtsʼaklomutik Cristoe? Oy kʼusi jtos ti tspat tajek koʼontontik ti maʼuk loʼlaele, jaʼ ti skʼanojutik tajek li Jtotik ta vinajele, li Jeovae (Juan 3:16; 1 Ped. 5:7). Jtos ti kʼuyelan toj tsots skʼoplal chakʼ ta ilel ti skʼanojutike jaʼ ti yakʼoj li Ajvalilale. Jech oxal  chbat kalbe jchiʼiltaktik ti xuʼ me xkʼotik ta yamigo Dios mi chakʼ sbaik ta ventainel yuʼun li Ajvalilal taje, mi chchʼunbeik li smantale xchiʼuk mi tspasik li kʼusi tukʼe (Sal. 15:1, 2). Jech onoʼox ta melel, oy ta yoʼonton tslajes Jeova skotol li jvokoltik ta skoj ti muʼyuk tukʼilale xchiʼuk tstupʼ ta jnopbentik li kʼusitik kʼux kʼotem ta jkuxlejaltike. ¡Taje jaʼ lekil aʼyejetik! (Is. 65:17.) Ta skoj ti jaʼutik jchol lekil aʼyeje, jkʼelbetik skʼoplal li kʼusitik tsots skʼoplal chichʼ jakʼel liʼe: 1) ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti xaʼiik lekil aʼyej li krixchanoetik avie? 2) ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa jcholtik li lekil aʼyeje?

4. ¿Kʼusi jutbil kʼopetik chalik ta stojolal li Diose?

⁴ Jnoptik noʼox ti oy buchʼu chalbot ti laj yiktaoxuk komel xchiʼuk avutsʼ avalal li atote, li buchʼutik chalik ti xojtikinike chalboxuk xtok ti toj nom oye, ti mu stakʼ kʼoponele, ti muʼyuk xkʼuxul yoʼontone xchiʼuk ti mu xa persauk xasaʼ sventa xachiʼin ta loʼil ta skoj ti chamem xae. Ta melel, taje jaʼ jechtik albil epal krixchanoetik ta sventa li Diose. Chanubtasbilik ti muʼyuk nabil skʼoplal li Diose, ti mu stakʼ xkojtikintike o ti muʼyuk xkʼuxul yoʼontone. Jech kʼuchaʼal liʼe, jlom jbabeetik ta relijione chalik ti ta la xakʼbe kastigo ti bu ep chil svokolik ta sbatel osil li buchʼutik chopolike. Yantik xtoke jaʼ chakʼbeik smulin kʼalal oy kʼusitik chkʼot ta pasel jech kʼuchaʼal nikel, nojelal ta voʼ o yan kʼusitik ti chakʼbe ep svokol li krixchanoetike. Chalik ti jaʼ la skastigo Dios akʼo mi te chcham li lekil krixchanoetik eke.

5, 6. ¿Kʼuxi chil-o svokol krixchanoetik li kʼusitik chakʼ ta chanel li buchʼutik xchʼunojik ti kʼunkʼun kʼataj talel li kuxlejale xchiʼuk li jecheʼ chanubtaseletike?

⁵ Yan krixchanoetik xtoke chalik ta melel ti chʼabal la li Diose. Jnoptik ta sventa li chanubtasel ti ta kʼunkʼun la kʼataj talel li kuxlejaletike. Ep ti buchʼutik jech xchʼunojike, chalik ti muʼyuk la jun Pʼijil Jpasvaneje yuʼun chalik ti te la tal stuk skotol li kʼusitik kuxajtike. Chalik jlom xtok ti jaʼ noʼox la chonbolom ek li krixchanoe, jaʼ la yuʼun mu labaluk sba chkaʼitik ti jech jtalelaltik bakʼintik kʼuchaʼal chonbolome. Kʼalal chilbajinik buchʼutik abol sbaik li buchʼutik tsots xaʼi sbaike, chalik jlom ti jaʼ noʼox tspasik li kʼusi stalel onoʼoxe. Jaʼ yuʼun mu labaluk chkaʼitik ti ep buchʼutik tsnopik ti jech-o la ti muʼyuk tukʼilale. Jech oxal, muʼyuk spatobil yoʼonton li buchʼu xchʼunoj ti kʼunkʼun kʼataj talel li kuxlejale.

⁶ Ta melel, li chanubtasel ti kʼunkʼun kʼataj talel li kuxlejale xchiʼuk li jecheʼ chanubtaseletike jaʼ ta skoj jlomuk ti chil svokol li krixchanoetik ta slajebal kʼakʼale (Rom. 1:28-31; 2 Tim. 3:1-5). Li chanubtaseletik yuʼun krixchanoetik taje muʼyuk kʼusi lek kʼotem ta pasel yuʼun. Moʼoj, yuʼun jech kʼuchaʼal laj yal li jtakbol Pabloe, jaʼ ta smulik ti «oy ta icʼ osil li sjol [yoʼonton krixchanoetike], muʼyuc ta sventaic li cuxlejal yuʼun Dios ta scoj li sbolilique» (Efes. 4:17-19). Jech xtok, li chanubtasel ti kʼunkʼun kʼataj talel li kuxlejale xchiʼuk li jecheʼ chanubtaseletike, jaʼ mu xchʼamik-o li lekil aʼyej ti likem tal ta stojolal Diose (kʼelo Efesios 2:11-13).

7, 8. Sventa xaʼibeik smelolal jchiʼiltaktik li lekil aʼyeje, ¿kʼusi noʼox skʼan spasik?

⁷ Sventa lek xil sbaik yan velta li krixchanoetik xchiʼuk Jeovae, li kʼusi skʼan spasik baʼyele jaʼ ti xchʼunik ti oy ta melel li Diose xchiʼuk ti oy srasonal ti xijnopaj ta stojolale. Xuʼ jkoltatik ta yojtikinel Dios kʼalal ta jtijbetik yoʼonton ti akʼo skʼelik li kʼusitik pasbile. Mi muʼyuk kʼusi chopol tsnopik kʼalal chlik xchanbeik skʼoplal li kʼusitik pasbile, ta me xilbeik spʼijil li Diose xchiʼuk li sjuʼele (Rom. 1:19, 20). Sventa labaluk sba xilik li kʼusitik spasoj li Mukʼta Jpasvanej kuʼuntike xuʼ jtunestik li foyetoetik ¿Es la vida obra de un Creador? xchiʼuk El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis. Akʼo mi jech, li kʼusitik  pasbile mu xtakʼ yuʼun skotol li sjakʼobiltak ti toj tsotsik skʼoplal ta sventa li kuxlejale, jech kʼuchaʼal liʼe: ¿Kʼu yuʼun chakʼ to oyuk vokolil li Diose? ¿Kʼusi tspas ta sventa li Balumile? ¿Xchiʼuk mi oyutik ta yoʼonton?

⁸ Ti kʼuxi xuʼ xaʼibeik smelolal jchiʼiltaktik li lekil aʼyej xchiʼuk ti kʼusi tskʼan tspas li Diose jaʼ noʼox mi lik xchanik li Vivliae. Ti ta jtakʼbetik li kʼusitik tsjakʼik li krixchanoetike, ¡jaʼ jun mukʼta matanal chkaʼitik! Sventa xkʼot ta yoʼonton kuʼuntik li mantale maʼuk noʼox me skʼan jchapbetik lek smelolal, skʼan me xkakʼbetik xchʼun ti yuʼun melele (2 Tim. 3:14). Mas to me lek ta jpastik mi jaʼ ta jchanbetik li Jesuse. ¿Kʼu yuʼun toj lek li kʼusitik la spase? Jun srasonale jaʼ ti tojob lek ta sjakʼele. ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik?

9. ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa jkoltatik ta mantal li buchʼutik chaʼibutike?

⁹ ¿Kʼu yuʼun skʼan jchanbetik Jesús ti kʼuyelan la stunes lek sjakʼobiltak li ta xcholel lekil aʼyeje? Nopo avaʼi ta sventa liʼe. Li adoktore chalbot jun lekil aʼyej: ti xuʼ la xpoxtaot mi ta xavichʼ pasbel operasion ti mu kʼunuk ta pasele. Xuʼ van xachʼunbe. Pe ¿kʼu van yelan chavaʼi ti kak chalbot ti lek chlokʼ li operasion kʼalal muʼyuk to sjakʼojbot ti kʼusitik ip chavaʼie? Kʼalal jeche, xuʼ van muʼyuk chapat avoʼonton ta stojolal. Akʼo mi toj lek xtojob ta poxtavanej li jun doktore, skʼan onoʼox tsjakʼbot xchiʼuk chaʼi ti kʼuyelan chavaʼi aba sventa xalbot li kʼusi skʼan xapase. Jaʼ jech li voʼotik eke, sventa jkoltatik ta xchʼamel li lekil aʼyej ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose, skʼan me jsabetik smelolal ti kʼuyelan ta jakʼtike, yuʼun jaʼ noʼox me jech xuʼ jnaʼtik ti kʼuyelan oyik ta mantal li krixchanoetike.

10, 11. ¿Kʼusi chkʼot ta pasel kuʼuntik mi la jchanbetik ti kʼuyelan chanubtasvan li Jesuse?

¹⁰ Snaʼoj lek Jesús ti kʼalal baʼyel ta jnoptik li kʼusi ta jakʼbetik li buchʼu ta jchanubtastike, tskoltautik sventa xkojtikintik xchiʼuk ti xal li kʼusi tsnope. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal la xchanubtas sventa bikʼit xakʼ sbaik yajtsʼaklomtak li Jesuse, baʼyel oy kʼusi la sjakʼbe sventa snopbeik skʼoplal (Mar. 9:33). Sventa xchanubtas Pedro ta snopbel skʼoplal li beiltaseletike, oy kʼusi la sjakʼbe ti ep kʼuyelan ta takʼele (Mat. 17:24-26). Jun velta kʼalal tskʼan tsnaʼ kʼusi oy ta yoʼonton li yajtsʼaklomtake, ep kʼusitik la sjakʼbe sventa xalik li kʼusi tsnopike (kʼelo Mateo 16:13-17). Kʼalal la skap li sjakʼobiltak xchiʼuk li kʼusi chale, li Jesuse maʼuk noʼox laj yal aʼyejetik, moʼoj, yuʼun kʼot ta yoʼontonik yuʼun li mantale xchiʼuk la stijbe yoʼonton sventa jech spas ta xkuxlejalik kʼuchaʼal chal li lekil aʼyeje.

¹¹ Kʼalal ta jchanbetik Jesús ti la stunes lek li sjakʼobiltake, oy me oxtos kʼusi lek ta jtatik: ta jnaʼtik kʼuyelan xuʼ jkoltatik lek li krixchanoetike, ta xtakʼ lek kuʼuntik li kʼusi chpaj-o jloʼiltike xchiʼuk chkakʼbetik yilik kʼuyelan xuʼ stabeik sbalil li manxo krixchanoetike. Kalbetik batel oxtos skʼelobil ti chakʼ ta ilel kʼuxi xuʼ jtunestik lek li sjakʼobiltake.

12-14. ¿Kʼuxi xuʼ xakolta sventa spatojuk yoʼonton kʼalal chchol lekil aʼyej li akereme? Alo junuk skʼelobil.

¹² Baʼyel skʼelobil. ¿Kʼusi van chapas ti jech xalbot junuk achex kerem ti mu snaʼ lek kʼuxi xuʼ spak skʼoplal ta sventa ti chalik xchiʼiltak ta chanun ti muʼyuk buchʼu spasoj li kʼusitike? Ta melel, li kʼusi chakʼane jaʼ ti xakolta sventa spat lek yoʼonton ta xcholel li lekil aʼyeje. Jaʼ yuʼun, mu me lekuk ti jaʼ noʼox chavut o ti chavalbe tsatsal mantale, ¿kʼu yuʼun mu jaʼuk xachanbe stalelal Jesús  ti oy kʼusitik la sjakʼ sventa tsnaʼ li kʼusi tsnopike? ¿Kʼuxi van xuʼ xapas?

¹³ Mi laj xaʼox akʼelik junantik mantal xchiʼuk akerem li ta foyeto El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis, xuʼ van xajakʼbe bu junukal sjakʼobil mas lek chaʼi. Tijbo yoʼonton sventa xal stuk ti kʼu yuʼun spatoj lek yoʼonton ti oy jun Jpasvanej xchiʼuk ti kʼu yuʼun tskʼan tspasbe li kʼusi tskʼane (Rom. 12:2). Albo ti mu persauk jech chkʼot ta nopel yuʼun kʼuchaʼal chanope.

¹⁴ Albo smelolal ti kʼalal chchiʼin ta loʼil li xchiʼil ta chanune xuʼ jech spas ti kʼuyelan laj xa apasike. Jaʼ xkaltik, ti xuʼ xalbe skʼoplal li kʼusitik kʼotemik ta pasele, vaʼun xuʼ sjakʼbe sventa tsbeiltas o snaʼ li kʼusi tsnope. Li kʼusi xuʼ spase jaʼ ti akʼo xakʼbe skʼel li rekuadro ta pajina 21 li ta foyeto El origen de la vida. Vaʼun xuʼ xi sjakʼbee: «Ta skoj ti toj echʼem xa kʼusitik achʼ lokʼem tale, ¿mi mu meleluk ti chʼabal jtosuk komputadora xkʼej yuʼun skotol li kʼusitik te kʼejbil ta ADN?». Li kʼusi van tstakʼe jaʼ ti melele. Xuʼ xi sjakʼbe xtoke: «Mi mu spas yuʼunik jtosuk komputadora li teknikoetik sventa xkʼej yuʼun skotol li kʼusitik kʼejbil taje, ¿kʼuxi xa noʼox xkʼej yuʼun ep kʼusitik ti muʼyuk snopben li ADN?». Sventa spat lek yoʼonton li akerem ta sventa li kʼusi xchʼunoje, xuʼ nopoltik noʼox xachanilanik ta sventa taje. Mi lek chachanubtas sventa xtojob ta stunesel li sjakʼobiltake, jaʼ me jech chakolta yoʼ lek spas yuʼun li yabtel ta xcholel li lekil aʼyeje.

15. ¿Kʼuxi xuʼ lek jtunestik li sjakʼobiltak sventa jkoltatik li buchʼu mu xchʼunik ti oy ta melel li Diose?

¹⁵ Xchibal skʼelobil. Li ta cholmantale ta jtatik krixchanoetik ti mu xchʼunik ti oy ta melel li Diose. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ van jtatik junuk krixchano ti mu xchʼun mi oy li Diose. Taje mu me lekuk ti jaʼ xa xkakʼtik ti akʼo te xmak-o li jloʼiltike, xuʼ ta smelol jakʼbetik ti kʼu xa sjalil jech tsnop ti muʼyuk ta melel li Diose xchiʼuk ti kʼu yuʼun jech tsnope. Mi laj xaʼox kaʼitik li kʼusi tsnope xchiʼuk mi laj xaʼox jkʼupil kʼoptatik ta sventa ti  tsnopbe smelolale, xuʼ jakʼbetik mi mu van lekuk ti jkʼeltik loʼiletik ti bu chal ti oy sprevailtak ti oy buchʼu la spas li kuxlejale. Mi muʼyuk kʼusi chopol tsnop li jun krixchanoe, xuʼ van tskʼan tskʼelbe li sprevailtake. Vaʼun xuʼ xkakʼbetik li foyeto ¿Es la vida obra de un Creador? o jaʼ li El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis. Mi lek chichʼ nopel xchiʼuk ta slekil oʼontonal li kʼusi chichʼ jakʼele, xuʼ me jaʼ xjam-o yoʼonton li krixchano sventa xaʼi li lekil aʼyeje.

16. ¿Kʼu yuʼun mu lekuk ti kʼajomal noʼox tskʼel talel stakʼobil li buchʼu chkakʼbetik chanubtasel ta Vivliae?

¹⁶ Yoxibal skʼelobil. Kʼalal chkakʼtik chanubtaseletik ta Vivliae, xuʼ van kʼajomal noʼox ta jkʼanbetik ti akʼo skʼel tal li stakʼobiltake. Pe mi jech ta jpastike, kʼajomal noʼox me ta jmaktik sventa mu xchʼi ta mantal. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun mi jaʼ noʼox chal li kʼusi te tsʼibabil ti muʼyuk tsnopbe skʼoplale, xuʼ van mu stsʼun sba lek ta yoʼonton. Vaʼun xuʼ me ta anil noʼox xchibaj yoʼonton ta skoj li nutsele (Mat. 13:20, 21). Sventa mu jechuk xkʼot ta pasele, skʼan jakʼbetik kʼusi tsnop ta sventa li kʼusi yakal chchane. Jpastik persa ta skʼelel mi jech chaʼi o mi mu jechuk chaʼi. Pe li kʼusi mas tsots skʼoplale, jaʼ ti akʼo yalbutik ti kʼu yuʼun jech tsnope. Vaʼun jkoltatik ta snopel jech kʼuchaʼal chal li Vivliae, yuʼun li kʼusi ta jkʼantike jaʼ ti xakʼ venta stuk ti jech ta melele (Heb. 5:14). Mi lek ta jtunestik li sjakʼobiltake, jaʼ me chkoltaat li buchʼu ta jchanubtastik ta Vivlia sventa lekuk tsots li xchʼunel yoʼontone xchiʼuk ti xkuch yuʼun li sujel tsta ta stojolal li buchʼutik mu lekuk chilik li kʼusi chchane o ti mu jechuk li tojobtasel ch-albate (Col. 2:6-8). ¿Kʼusi to skʼan jpastik sventa lek jpas li kabteltik ta xcholel li lekil aʼyeje?

17, 18. ¿Kʼuxi xuʼ jkolta jbatik kʼalal ta jchiʼintik ta cholmantal yantike?

¹⁷ Li Jesuse la stak batel ta chaʼchaʼvoʼ li yajtsʼaklomtake (Mar. 6:7; Luc. 10:1). Ta mas tsʼakale, laj yalbe skʼoplal Pablo jlom xchiʼiltak ta abtel, xi laj yale: «Coʼol la jtsʼiccutic vocol ta xcholel li Lequil Aʼyeje» (Filip. 4:3). Sventa jech spasik li yajtuneltak Jeova kʼuchaʼal chal Vivliae, li jcholmantaletik ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose lik xchapanik jun chanubtasel ta 1953 ti bu chchanubtas sbaik ta xcholel li mantale.

¹⁸ Kʼalal chbat achiʼin junuk yajtsʼaklom Cristo ta cholmantale, ¿kʼuxi xuʼ jmoj xa-abtejik? (Kʼelo 1 Corintios 3:6-9.) Saʼo li teksto ti tskʼel li achiʼil ta cholmantale. Chikintao kʼusi chal li buchʼu yakal chkʼopoje. Chikintao lek li kʼusi chalik sventa xuʼ xakolta mi oy kʼusi xmak-o sloʼil li achiʼil ta cholmantale (Ecl. 4:12). Pe oy kʼusi chkalbotkutik: mu xa tuchʼbe ta be sloʼil li achiʼil kʼalal lek yakal chalbe batel smelolale. Kʼalal toj echʼem chbat skʼupinel kuʼuntik ti kʼuyelan chijkʼopoj ta cholmantale, xuʼ me jchibajestik li jchiʼiltik ta cholmantale xchiʼuk ti mu xaʼibe smelolal kuʼuntik li yajval nae. Bateltike lek onoʼox ti xaval aloʼil eke. Pe mi oy kʼusi la anop chavale, jpʼel chaʼpʼeluk noʼox me xaval xchiʼuk jaʼ akʼo loʼilajuk-o batel li achiʼil ta cholmantale.

19. ¿Kʼusi skʼan jvules ta joltik, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹⁹ ¿Kʼusi xuʼ xapas xchiʼuk li achiʼil ta cholmantal sventa xakolta abaik kʼalal mu to chakʼotik ta jpʼej nae? ¿Kʼu yuʼun skʼan xatunes lek akʼakʼal sventa xachan lek xcholel li mantale? Kʼelo me aba ti mu chopoluk xaʼiik li kʼusi chaval kʼalal oyot ta cholmantale. Jech xtok, mu me xatsʼuj li ta petsʼ ti jaʼ xa noʼox chakʼelbe li spaltail li yan jchol lekil aʼyeje (Prov. 18:24). Skʼan me jvules ta joltik ti «pasbil noʼox ta lum» li jbekʼtaltike xchiʼuk ti jaʼ noʼox ta skoj slekil yoʼonton Jeova ti yakʼoj jpastik li abtelal ta xcholel li lekil aʼyej ti xkoʼolaj kʼuchaʼal kʼulejale (kʼelo 2 Corintios 4:1, 7). Kakʼtik ta ilel ti ta jtojtik ta vokol li matanal jtaojtik ta spasel li kabteltik ta xcholel li lekil aʼyeje.