1. ¿Kʼusitik chopol yakal chkʼot ta pasel kʼot sta li Nehemías kʼalal chaʼsut ta Jerusalene? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale.)

 LIʼE jaʼ jlom li kʼusitik chopol yakal chkʼot ta pasel kʼalal sut batel ta Jerusalén li Nehemías ti mu toʼox jaluk yechʼel li sjabilal 443 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike: yakal chloʼilajik li jnaklejetik ta Jerusalene. Oy jun jyanlum vinik ti tsots yabtele te akʼbil yavil ta chʼulna. Yiktaoj xa yabtelik ta chʼulna li jlevietike. Yakal chchonolajik xchiʼuk chmanolajik ta sabado li moletike, maʼuk yakʼoj ta yoʼontonik yichʼel ta mukʼ li Diose. Ep j-israeletik nupunemik xchiʼuk jyanlum krixchanoetik (Neh. 13:6).

2. ¿Kʼuxi laj yichʼ chʼultajesel li jteklum Israele?

² Laj yakʼ sba ta stojolal Dios li steklumal Israele. Jaʼ yuʼun, ta sjunul yoʼonton laj yalik ti tspasbeik kʼusi tskʼan yoʼonton Dios li ta sjabilal 1513 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike. Xi laj yalike: «Ta jpascutic scotol li cʼusitic laj yal Mucʼul Diose» (Éx. 24:3). Vaʼun, jaʼ jech laj yichʼik chʼultajesel yuʼun Dios o laj yichʼik chʼakel lokʼel sventa xkʼotik ta steklumal. ¡Jaʼ jun mukʼta matanal! Kʼalal echʼem xaʼox 40 jabile, xi vulesbat ta sjolik yuʼun li Moisese: «Li voʼoxuque jaʼ jun lum ti vocʼbiloxuc sventa acʼo avichʼic ta mucʼ stuc li Mucʼul Diose. Li Mucʼul Diose stʼujojoxuc loqʼuel ta stojol li yantic lumetic liʼ ta banamile yuʼun jech acʼo cʼotanic ta mero steclumal» (Deut. 7:6).

3. ¿Kʼu yelan kʼot sta ta mantal judioetik kʼalal kʼot ta xchibal velta ta Jerusalén li Nehemiase?

³ Kʼux ta alel, pe chʼay batel ta yoʼontonik ti skʼan chʼulikuk ta sat Dios li j-israeletike. Oy onoʼox van buchʼutik ti chtunik ta stojolal Diose, pe jaʼ mas ep li judioetik ti chʼulik xa yilel o ti tspakʼta sbaik ta yichʼel ta mukʼ Diose, yuʼun muʼyuk bu tspasbeik li kʼusi tskʼan yoʼontone. Pe kʼalal sut batel ta xchibal velta ta Jerusalén li Nehemiase, te xaʼox van sienuk jabil slokʼelik tal ta Babilonia li tukʼil j-israeletik sventa xchaʼta yav yuʼunik li yichʼel ta mukʼ Jeovae. Muʼyuk ta yoʼontonik mantal li jteklum xtoke.

4. ¿Kʼusi chantos ta jchanbetik skʼoplal ti tskoltautik sventa chʼulutike?

⁴ Li stestigotak Jeova avi eke, yichʼojik chʼultajesel jech kʼuchaʼal laj yichʼik chʼultajesel li j-israeletike. Jaʼ yuʼun,  chʼulik li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel xchiʼuk li «epal cristianoeti[ke]», ti chʼakbilik sventa tspasik chʼul abtelale (Apoc. 7:9, 14, 15; 1 Cor. 6:11). Mu jkʼantik ti mu xa chʼuluk xilutik li Diose, jech kʼuchaʼal la spasik li j-israeletike. ¿Kʼusi xuʼ skoltautik sventa mu kʼusi smakutik yoʼ chʼuluk xijtun ta stojolal li Jeovae? Li ta xchanobil liʼe, te ta jkʼelbetik skʼoplal chantos kʼusitik toj tsots skʼoplal chal li ta kapitulo 13 ta Nehemiase: 1) mu jchiʼintik li buchʼutik chopolike, 2) jpastik li kʼusi chal s-organisasion Jeovae, 3) kakʼtik baʼyel ta jkuxlejaltik li kʼusitik ta mantale xchiʼuk 4) mu me xchʼay xkaʼitik ti jaʼutik yajtsʼaklom Cristoe. Jkʼeltik batel ta jujuntal.

5, 6. ¿Buchʼu li Eliasib xchiʼuk Tobiase, xchiʼuk kʼu van yuʼun ti toj lek xil sbaike?

⁵ Kʼelo Nehemías 13:4-9. Ta skoj ti joyolutik ta choplejale, mu toj kʼunuk chkaʼitik ti chʼuluk jtalelaltike. Jkʼelbetik skʼoplal Eliasib xchiʼuk Tobías. Jaʼ jun mero bankilal pale li Eliasibe, yan li Tobiase jaʼ jun j-amon vinik ti akʼbil yabtel ta Judea ti mu masuk tsots skʼoplale, jaʼ akʼbil yabtel yuʼun li ajvalil ta Persiae. Toj chopol laj yaʼi Tobías xchiʼuk xchiʼiltak ti chchaʼmeltsanbe smuroaltak Jerusalén li Nehemiase (Neh. 2:10). Mu x-akʼat talikuk ta yosilal chʼulna li j-amonetike (Deut. 23:3). Vaʼun chaʼa, ¿kʼu van yuʼun akʼbil lek yavil bu chveʼ ta chʼulna li Tobiase?

⁶ Toj lek laj yil sbaik li Eliasib xchiʼuk Tobiase. Yuʼun li Tobías xchiʼuk skerem ti jaʼ li Johanane nupunemik xchiʼuk judío antsetik, jaʼ yuʼun lek skʼoplal yuʼunik Tobías li judioetike (Neh. 6:17-19). Li smom Eliasibe jaʼ yikʼojbe stseb li Sanbalate, ti jaʼ ajvalil ta Samariae, ti toj lek xil sba xchiʼuk li Tobiase (Neh. 13:28). Ta skoj ti lek xil sbaike, lek xaʼi pasel ta mantal li mero bankilal pale Eliasib yuʼun jun vinik ti maʼuk jchʼunolajel xchiʼuk ti chkontrainvane. Pe tukʼ yoʼonton laj yakʼ sba ta stojolal Jeova li Nehemías kʼalal la sjipbe lokʼel kʼusitik yuʼun li Tobías ti te oy ta veʼebale.

7. ¿Kʼusi tspas li yajtuneltak Jeova, ti te kapal skʼoplal li moletik ta tsobobbail, sventa chʼuluk-o li stalelalike?

⁷ Ta skoj ti kakʼoj jbatik ta stojolal Diose li kʼusi mas tsots skʼoplal chkaʼitike, jaʼ ti tukʼuk xkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae. Mi mu tukʼuk jchʼunbetik li smantaltake muʼyuk me chʼul jtalelaltik ta stojolal. Jech oxal, skʼan me mu xkakʼtik ti xyochbe yipal mantaletik ta Vivlia li kutsʼ kalaltike. Li moletik ta tsobobbaile jaʼ me tspasik li kʼusi chal Jeovae, maʼuk me tspasik li kʼusi chal o tsnop stukike (1 Tim. 5:21). Jaʼ yuʼun, tskʼel sbaik tajek li moletik ti mu kʼusi chopol spasik sventa lekuk stalelalike (1 Tim. 2:8).

8. ¿Kʼusi skʼan jvules ta joltik li yajtunelutik Jeova ta sventa li buchʼutik ta jchiʼintike?

⁸ Skʼan me jvules ta joltik ti «me ta jchiʼintic li bochʼotic chopolique, chisoquesbutic li jlequil taleltique» (1 Cor. 15:33). Xuʼ van mu lekuk ta chiʼinel junantik kutsʼ kalaltik. Lek laj yakʼ ta ilel stalelal ta slikebal li Eliasibe, yuʼun la skolta Nehemías ta svaʼanel li smuroaltak Jerusalene (Neh. 3:1). Pe ta mas tsʼakale muʼyuk xa bu chʼul laj yakʼ sba ta stojolal Jeova, yuʼun jaʼ la xchiʼin li Tobiase xchiʼuk yantik ti jaʼ sok-o yilele. Tstij koʼontontik ta spasel kʼusitik ta mantal mi jaʼ ta jchiʼintik li buchʼu lek stalelale. Chalbutik ti akʼo jkʼeltik li Vivliae, ti xijbat ta tsobajeletike xchiʼuk ti jcholtik mantale. Pe mas to jkʼanojtik xchiʼuk kʼux chkaʼitik li kutsʼ kalaltik ti tskoltautik ta spasel li kʼusi leke.

9. ¿Kʼusi chopol yakal chkʼot ta pasel li ta chʼulnae, xchiʼuk buchʼu laj yakʼbe smulin li Nehemiase?

⁹ Kʼelo Nehemías 13:10-13. Kʼalal sut batel ta Jerusalén li Nehemiase, muʼyuk xa chakʼik yileluk li matanaletik ta chʼulnae. Muʼyuk xa te ch-abtej li jlevietik ta skoj ti muʼyuk xa chkoltaatike, jaʼ yuʼun bat yabtelan yosil stukik. Li Nehemiase jaʼ laj yakʼbe smulin li buchʼutik jbabeik tee. Muʼyuk la spas li kʼusitik  sbainojike. Xuʼ van muʼyuk bat stsobik tal li matanaletike, o mi moʼoje, muʼyuk bat yakʼik ta chʼulna li kʼusitik tstsobik kʼuchaʼal albilike (Neh. 12:44). Jaʼ yuʼun oy kʼusitik la spas Nehemías sventa xichʼ tsobel li diesmoe. Jech oxal, la sbiiltas jayvoʼ tukʼil viniketik sventa xchabiik li snail kʼusitik chichʼ tsobele xchiʼuk ti xichʼ chʼakele.

10, 11. ¿Kʼuxi xuʼ jkolta jbatik ta sventa li yichʼel ta mukʼ Diose?

¹⁰ ¿Mi oy van kʼusi chakʼ jchantik taje? Oy, yuʼun jaʼ tsvules ta joltik ti jtaojtik jun matanal ti jtunes kʼusitik oy kuʼuntik sventa chkichʼtik ta mukʼ li Jeovae (Prov. 3:9). Ta melel, kʼalal chkakʼtik kuni takʼintik sventa ta jkolta jbatik li ta yabtele jaʼ chkakʼbetik li kʼusi jaʼ onoʼox yuʼune (1 Crón. 29:14-16). Mu me jnoptik ti mu kʼusi oy kuʼuntik sventa xkakʼtik ta matanale, yuʼun mi oy ta koʼontontik yakʼele oy onoʼox me kʼusi xuʼ xkakʼ jkotoltik (2 Cor. 8:12).

¹¹ Oy jchop utsʼ alalil ti oy xa ta sjayibaluk jabil nopem xaʼi chikʼik ta veʼel jkoj ta xemana jun nupultsʼakal ti chtunik ta prekursor espesial ti mol meʼelik xae. Akʼo mi oy vaxakvoʼ yalab xnichʼnabik, xi nopem xaʼi chal li meʼile: «Lajunvoʼ xa onoʼox ta jpasbe sveʼelik, jaʼ yuʼun mu xa vokoluk chkaʼi ti jpasbe sveʼel chaʼvoʼ mase». Akʼo mi mu epuk yaʼel ti jkoj ta xemanae, ¡tstojik tajek ta vokol ti vaʼ yelan chkʼuxubinatik li prekursoretike! Xmuyubajik tajek li utsʼ alalil eke, yuʼun jaʼ jun bendision chaʼiik. Yuʼun li kʼusitik chalik ti tstij oʼontonale xchiʼuk li kʼusitik tsnuptanik ta cholmantale skoltaoj li alab nichʼnabiletik sventa xchʼiik ta mantale. Jech oxal, la stsak skotolik li yabtel Jeova ta tsʼakal orae.

12. ¿Kʼu yuʼun toj lek ta chanbel stalelal li buchʼutik jbabeik ta tsobobbaile?

¹² Jech kʼuchaʼal toj lek ta chanbel stalelal li Nehemías ta sventa li yichʼel ta mukʼ Jeovae jaʼ jech tspasik ek li buchʼutik jbabeik ta s-organisasion Jeovae. Yuʼun jaʼ jech tskoltaik yantik li ta tsobobbaile. Jech oxal, ta xchanbeik stalelal jtakbol Pablo li moletike. Yuʼun lek laj yichʼ ta mukʼ Jeova xchiʼuk lek beiltasvan. Jech kʼuchaʼal liʼe, chanubtasvan kʼuxi xuʼ xkakʼ kuni matanal takʼintik (1 Cor. 16:1-3; 2 Cor. 9:5-7).

13. ¿Kʼu yelan laj yakʼik ta ilel ti muʼyuk chichʼik ta mukʼ li skʼakʼalil sabado jlom judioetike?

¹³ Kʼelo Nehemías 13:15-21. Mi toj ep ta jchʼakbetik yorail li kʼusitik skʼan kuʼun chkiltike, ta kʼunkʼun me chijkʼunib ta mantal. Jech kʼuchaʼal chal Éxodo 31:13 jaʼ chvulesbat ta sjolik j-israeletik li jujun sabado chchabiik ti skʼan chʼuluk stalelalike. Yuʼun  li jujun sabadoe jaʼ sventa xichʼik ta mukʼ Jeova li utsʼ alalile, tspasik orasion xchiʼuk tsnopbeik skʼoplal li Smantal Diose. Akʼo mi jech, oy junantik krixchanoetik ta skʼakʼalil Nehemías ti muʼyuk xa bu tsots skʼoplal chilik li jujun sabadoe, yuʼun yan-o kʼusi batem ta yoʼontonik. Maʼuk xa baʼyel chakʼ ta xkuxlejalik li yichʼel ta mukʼ Diose. Jaʼ yuʼun, kʼalal laj yil Nehemías taje laj yal mantal ti akʼo xichʼ makel li tiʼ koralton yuʼun Jerusalén kʼalal chmal xa batel li svakibal kʼakʼale, sventa xkechanik xa chonolajel xchiʼuk manolajel li jyanlum kʼalal mu to chlik li skʼakʼalil sabadoe.

14, 15. 1) ¿Kʼusi ta jnuptantik mi jaʼ ep ta jchʼakbetik yorail saʼel li takʼine? 2) ¿Kʼuxi xuʼ jkux koʼontontik jech kʼuchaʼal li Diose?

¹⁴ ¿Kʼusi van xuʼ jchanbetik li Nehemiase? June jaʼ ti mu jaʼuk ep jchʼakbetik yorail saʼel li takʼine. Yuʼun xuʼ jaʼ xbat tajek ta koʼontontik, mas to mi jkʼanojtik tajek li kabteltike. Jvules me ta joltik ti yalojbutik Jesús ti mu stakʼ chaʼvoʼ kajvaltike (kʼelo Mateo 6:24). Oy onoʼox stakʼin li Nehemiase, pe ¿kʼusi van bat ta yoʼonton spasel kʼalal te oy ta Jerusalene? (Neh. 5:14-18.) Maʼuk bat ta yoʼonton spasel kanal mas takʼin ti jmoj xa ch-abtej xchiʼuk li krixchanoetik ta Tiro o xchiʼuk yantike, moʼoj; jaʼ bat ta yoʼonton skoltael li yermanotake xchiʼuk spasel li abtelaletik sventa xichʼ chʼultajesbel sbi li Diose. Jaʼ jech li avi eke, chchʼak skʼakʼalik xchiʼuk chakʼ yipalik li moletik ta tsobobbaile xchiʼuk li yajkoltaobbatakik sventa tskoltaik li tsobobbaile. Vaʼun jaʼ kʼanbilik-o. Ta skoj taje, jkʼanoj jbatik, jun koʼontontik xchiʼuk mu kʼusi chopol chkaʼitik li yajtunelutik Diose (Ezeq. 34:25, 28).

¹⁵ Akʼo mi mu xa persauk jchabitik skʼakʼalil sabado li yajtsʼaklomutik Cristoe, chalbutik Pablo ti «oy to jun xcuxubil yoʼntonic li steclumal Diose». Xi to laj yale: «Li bochʼotic ch-ochic yoʼ bu chcux yoʼntonique chcux yoʼntonic ta abtel noxtoc, jech chac cʼu chaʼal la xcux yoʼnton ta yabtel ec li Diose» (Heb. 4:9, 10). Jaʼ yuʼun, kʼalal ta sjunul koʼonton ta jpastik batel li kʼusi tskʼan yoʼonton Dios li yajtsʼaklomutik Cristoe xuʼ me jech jkux koʼontontik ek. ¿Mi jaʼ van baʼyel chkakʼ ta jkuxlejaltik li cholmantale, li yichʼel ta mukʼ Jeova ta kutsʼ kalaltike xchiʼuk ti chijkʼot ta tsobajeletike? Skʼan me xkakʼbetik yil jpatrontik xchiʼuk jchiʼiltik ta abtel ti jaʼ mas tsots skʼoplal chkiltik li kʼusitik ta sventa mantale. Jech oxal, yikʼaluk van skʼan jmaktik li tiʼ koralton kuʼuntik yaʼeluk sventa xlokʼik xa batel li jchonolajeletik ta Tiroe, yoʼ mu xchʼay koʼontontik ta spasel li kabteltik ta mantale. Ta skoj ti kichʼojtik xa chʼultajesele, skʼan xi jakʼbe jbatike: «¿Mi xvinaj van ta jkuxlejal ti kuxulun sventa ta jpasbe li yabtel Jeovae?» (Mat. 6:33).

16. ¿Kʼuxi sok ta be ti chʼul ta sat Dios li steklumal Israel ta skʼakʼalil Nehemiase?

¹⁶ Kʼelo Nehemías 13:23-27. Li ta skʼakʼalil Nehemiase oy j-israeletik ti jaʼ nupunemik xchiʼuk li jyanlum antsetike. Kʼalal ay ta sba velta ta Jerusalén li Nehemiase la stsob moletik sventa spasik firmar yoʼ mu xa xnupunik li j-israeletik xchiʼuk li buchʼutik muʼyuk chichʼik ta mukʼ Jeovae (Neh. 9:38; 10:30). Akʼo mi jech, mu ta sjaliluke maʼuk noʼox nupunemik xchiʼuk jyanlum antsetik li judioetik kʼot sta li Nehemiase, moʼoj; yuʼun ¡mu xa snaʼik ti skʼan chʼulikuk ta stojolal Diose! Jech xtok, mu xa snaʼik skʼelel xchiʼuk mu xa snaʼ xkʼopojik ta hebreo li yalab jyanlum antsetike. ¿Mi chalik van ti jaʼik j-israel kʼalal mi staoj xaʼox svaʼlejike? O ¿mi solel van xi chalike: «Likemun ta Asdod», «likemun ta Moab» o mi «j-amonun», mi xiik van? Mi mu xa snaʼik li hebreo kʼope, ¿kʼuxi xa noʼox chaʼibeik smelolal li Smantal Diose? ¿Kʼuxi xa noʼox chojtikinik li Jeovae xchiʼuk ti jaʼ xtunik ta stojolal, ti mu jaʼuk xbat yichʼbeik ta mukʼ sdiostak li smeʼike? Oy kʼusi tsots skʼoplal skʼan xichʼ pasel ta anil, vaʼun jaʼ jech la spas li Nehemiase (Neh. 13:28).

17. ¿Kʼuxi xuʼ skolta yalab xnichʼnabik li totil meʼiletik sventa lek xil sbaik xchiʼuk li Jeovae?

 ¹⁷ Li avie skʼan me jkolta li kalab jnichʼnabtik ti mu me xchʼay xaʼiik ti jaʼik yajtsʼaklom Cristoe. Jaʼ yuʼun xi me xajakʼbe aba mi totil meʼilote: «¿Mi lek snaʼ “puru lequil cʼop” ta sventa Vivlia li kalab jnichʼnabe? (Sof. 3:9.) ¿Mi xvinaj ta skʼopojelik ti jaʼ yichʼojbeik li xchʼul espiritu Diose o mi jaʼ van jech stalelalik kʼuchaʼal li krixchanoetik ti maʼuk yajtunel Jeovae?». Mu me xachibaj ta anil mi skʼan stukʼibtas stalelalik chavile. Jal me yichʼoj ta chanel li «puru lequil cʼop» taje, mas to me tsots kʼalal toj ep kʼusitik chchʼaybat-o yoʼontonike. Yuʼun li kʼusitik oy ta balumile tstijbe yoʼonton kerem tsebetik sventa mu xchʼunbeik smantal li Jeovae. Jaʼ yuʼun, lek me xatunesbe yorail kʼalal chavichʼik ta mukʼ Jeova ta avutsʼ avalalike xchiʼuk li ta yan bu xuʼ xachanubtas li avalab anichʼnab sventa masuk lek xil sbaik xchiʼuk li Jeovae (Deut. 6:6-9). Vulesbo ta sjolik ti lek kʼusitik ta jtatik kʼalal mu xijkoʼolaj xchiʼuk li steklumal Satanase (Juan 17:15-17). Xchiʼuk akʼbo yipal sventa xkʼot ta yoʼontonik li mantale.

18. ¿Kʼu yuʼun jaʼ noʼox xuʼ skolta lek yalab xnichʼnabik li totil meʼiletik sventa xakʼ sbaik ta stojolal li Jeovae?

¹⁸ Pe jaʼ me tsnop stuk mi tskʼan tspasbe yabtel Dios li kerem tsebe. Akʼo mi jech, xuʼ me xkoltavan li totil meʼiletike. Yuʼun skʼan lek xakʼ ta ilel stalelal li stukike, ti jamaluk xalik li kʼusitik xuʼ spas li yalab xnichʼnabike xchiʼuk ti jamaluk xalbeik li kʼusi xuʼ xkʼot ta pasel ta sventa li kʼusi tsnopike. Totil meʼiletik, muʼyuk me yan buchʼu xuʼ skolta lek li avalab anichʼnabike, voʼoxuk noʼox me xuʼ xakoltaik sventa xakʼ sbaik ta stojolal Jeova. Sventa xkʼotik ta yajtsʼaklom Cristo xchiʼuk ti mu xchʼay xaʼiike skʼan me xakoltaik. Melel onoʼox chaʼa, skʼan me julavemukutik jkotoltik sventa mu xchʼay kuʼuntik li jkʼuʼtik ta mantale, jaʼ xkaltik, li jtalelaltik xchiʼuk li mantaletik ta jchʼuntik ti chakʼutik ta ojtikinel kʼuchaʼal yajtsʼaklom Cristoe (Apoc. 3:4, 5; 16:15).

19, 20. ¿Kʼuxi xuʼ xkʼuxubinutik Dios ta sventa li kʼusi lek ta jpastike?

¹⁹ Xi laj yal li Malaquiase, jun vinik ti kuxi ta skʼakʼalil Nehemiase: «Laj yichʼ tsʼibael ta vun [...], yuʼun jech mu xchʼay ta oʼntonal li bochʼo jun yoʼntonic ta [stojolal li Jeovae] ti jaʼ noʼox yichʼojic o ta muqʼue» (Mal. 3:16, 17). Teik-o me ta snopben Dios li buchʼutik chiʼtaike xchiʼuk ti skʼanojbeik li sbie (Heb. 6:10).

²⁰ Xi la spas orasion li Nehemiase: «Dios cuʼun, cʼuxubinun me ta sventa li cʼusitic la jpase» (Neh. 13:31). Jech kʼuchaʼal li Nehemiase ta me xichʼ tsʼibael ta jlik vun li jbitik sventa mu xchʼayutik ta sjol xkaltik li Diose. Pe jaʼ to me mi mu jchiʼintik li buchʼutik chopolike, mi ta jpastik li kʼusi chal s-organisasion Jeovae, mi chkakʼtik baʼyel ta jkuxlejaltik li kʼusitik ta mantale xchiʼuk mi mu xchʼay xkaʼitik ti jaʼutik yajtsʼaklom Cristoe. Jaʼ yuʼun chaʼa, skʼan me jnop lek jtuktik mi tukʼ koʼonton jchʼunojtik li mantale (2 Cor. 13:5). Mi chkakʼ kipaltik sventa chʼuluk jtalelaltik xil li Jeovae ta me xkʼuxubinutik ta sventa li kʼusi lek ta jpastike.