1, 2. ¿Kʼu yuʼun muʼyuk xchamik li 230 stestigotak Jeova li ta «Marcha sventa lajelale»?

 KʼALAL chlaj xaʼox ta tsalel laj yil li ajvalil nazi ta stsutsebal li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, oy kʼusi la xchapan sventa xichʼ milel ti jaymil to kuxul li buchʼutik teik ti bu tspasik tsatsal abtel li jchukeletike. Jech kʼuchaʼal liʼe, li jchukeletik ta Sachsenhausene ikʼatik batel ta tiʼ nab, vaʼun muyesatik ta varko, mi laj une chmukatik ox ochel ta nab. Xi laj yakʼbeik sbi ta tsʼakal ti vaʼ yelan la spasike: «Marcha sventa lajelal».

² Laj yichʼik sujel ti akʼo xanavik li 33,000 jchukeletik ti te oyik ti bu tspasik tsatsal abtel ta Sachsenhausen sventa xbatik ta Lübeck, jun jteklum ta tiʼ nab ta Alemania ti 250 kilometro snamale. Ti kʼuyepalik taje oy 230 stestigotak Jeova ti likemik tal ta vakib mukʼta lumetike, ti albatik ti akʼo jmoj xbatike. Kʼunib skotolik ta skoj viʼnal xchiʼuk chamel. ¿Kʼuxi kuch yuʼunik marcha li kermanotaktike? Xi chal kaʼitik jun ermanoe: «Ta onoʼox jpatbe jba koʼontonkutik ta jujuntal sventa mu xilubtsajkutik». Jaʼ koltavan ti laj yakʼ ta ilel ti skʼanoj sbaike xchiʼuk ti akʼbat yipalik yuʼun Diose, yuʼun «toj yan sba svuʼel», jaʼ jech muʼyuk xchamik li ta tsatsal preva taje (2 Cor. 4:7).

3. ¿Kʼu yuʼun skʼan jpatbe jba koʼontontik?

³ Muʼyuk bu chijbat ta pas marcha sventa lajelal maʼ voʼotike; akʼo mi jech, toj ep jvokoltik ek. Kʼalal laj yichʼ vaʼanel li Ajvalilal yuʼun Dios ta 1914 laj yichʼ jipel tal ta Balumil li Satanase, ch-ilin tajek, yuʼun «[snaʼoj] ti mu xa jaluc ch-abteje» (Apoc. 12:7-9, 12). Ta skoj ti poʼot xa xtal li Armagedone toj ep kʼusitik tstunes li Satanase, sventa xijkʼunib ta mantal. Maʼuk noʼox taje, yuʼun te xtok li jvokol chkiltik ta jujun kʼakʼale (Job 14:1; Ecl. 2:23). Bakʼintike, chijkʼunib tajek ta skoj ti ep tstsob sba li jvokoltike, jaʼ yuʼun chijlubtsaj ta mantal xchiʼuk chkat koʼontontik, vaʼun solel mu xa xuʼ chkaʼitik. Jaʼ jech la snuptan jun ermano ti oy xa ta sjaylajunebal jabil tspatbe yoʼonton  yantik ta mantale. Pe tsots ipaj xchiʼuk yajnil kʼalal mol meʼelik xaʼoxe, vaʼun jaʼ chibaj-o tajek yoʼonton. Jech kʼuchaʼal li ermano taje, jkotoltik me chtun kuʼuntik li «yan sba svuʼel stuc li Diose» xchiʼuk ti spat koʼontontik li kermanotaktike.

4. ¿Kʼusi tojobtasel laj yalbutik Pablo ti jaʼ tskoltautik ta spatbel yoʼonton yantike?

⁴ Mi ta jkʼan ta jpatbetik yoʼonton li yantike skʼan me xkakʼ ta koʼontontik li kʼusi albatik yuʼun jtakbol Pablo li j-hebreoetike. Xi albatik li yajtsʼaklomtak Cristo taje: «Acʼo jnoptic cʼu xʼelan tscʼan chcalbe jbatic, yuʼun jech coʼol acʼo cʼuxubinvancutic xchiʼuc coʼol acʼo jpastic cʼusitic lec. Mu me xijpaj ti ta jtsobilan jbatic ta yaʼyel scʼop Diose. Mu me jchantic jech chac cʼu chaʼal ti oy jayibuc nopen xa xaʼyic jeche. Tscʼan acʼo jtsatsubtasbe jba coʼntontic, acʼo cacʼtic persa, yuʼun poʼot xa chchaʼtal li Cajvaltique» (Heb. 10:24, 25). ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼ ta jkuxlejaltik li tojobtasel ti toj tsots skʼoplal taje?

5. ¿Kʼusi skʼan xal kʼalal ta «jnoptic cʼu xʼelan tscʼan chcalbe jbati[ke]», xchiʼuk kʼusi skʼan jpastik?

⁵ Kʼalal ta «jnoptic cʼu xʼelan tscʼan chcalbe jbati[ke]», jaʼ me skʼan xal ti ta jtsaktik ta venta ti kʼusi chtun yuʼun yantike xchiʼuk ti jnoptik kʼuyelan oyike. ¿Mi ta van jnaʼtik kʼusi chtun yuʼunik mi naka noʼox ta jpastik saludar ta anil li ta tsobajele xchiʼuk ti muʼyuk kʼusi mas tsots skʼoplal chkaltike? Muʼyuk ta jnaʼtik mi jaʼ noʼox jech ta jpastike. Melel onoʼox chaʼa, skʼan me teuk ta joltik ti mu jtikʼ jbatik ta xkuxlejal yantike (1 Tes. 4:11; 1 Tim. 5:13). Pe mi ta melel ta jkʼan ta jpatbetik yoʼonton li kermanotaktike skʼan me xkojtikinantik lek: skʼan me jnaʼtik li kʼusitik tsnuptan ta xkuxlejalike, li stalelalike, ti kʼuyelan oyik ta mantale, ti kʼusitik kʼun chaʼiik ta pasele xchiʼuk li kʼusitik vokol chaʼiike. Skʼan me yamigouk xilutik xchiʼuk ti akʼo yilik ti jkʼanojtike. Jaʼ yuʼun, skʼan me jal jchiʼintik ta loʼil, maʼuk noʼox me kʼalal chil svokolik xchiʼuk ti kʼalal chibajemike, moʼoj; yuʼun skʼan me jpatbetik yoʼontonik xtok kʼalal muʼyuk chil svokolike (Rom. 12:13).

6. ¿Kʼusi skʼan spas li moletik sventa snaʼ kʼuyelan tskoltaik li uni chijetike?

⁶ Xi ch-albatik mantal ta Vivlia li moletik ta tsobobbaile: «Chabiic me li xchijtac Dios ti acʼbil aventainique. Mu me ta sujeluc xapasic [...,] [ta] scotoluc avoʼnton xapasic» (1 Ped. 5:1-3). Sventa xchabiik lek ermanoetik li jchabichijetike, toj tsots me skʼoplal ti xojtikinik lek li uni chijetik ti akʼbil sventainike (kʼelo Proverbios 27:23). Mi xokol noʼox xvinaj li moletik ta tsobobbaile xchiʼuk mi xmuyubajik noʼox chchiʼinik ta loʼil li ermanoetike, mas me jun yoʼonton chnopaj tal li uni chijetik sventa skʼanik koltael kʼalal chil svokolike. Mas me jamal chal li kʼusi oy ta yoʼontonike xchiʼuk li kʼusi chat-o yoʼontonike, vaʼun mas me snaʼik kʼuxi chkoltavanik li moletike.

7. ¿Kʼu van yelan skʼan xkiltik kʼalal «tsots [chkʼopojik]» li buchʼutik ipik ta at-oʼontone?

⁷ Kʼalal la stakbe batel karta ermanoetik ta Tesalónica li Pabloe, xi laj yale: «Coltaic me li bochʼotic aluben noʼox chaʼyique» (kʼelo 1 Tesalonicenses 5:14). «Li bochʼotic aluben noʼox chaʼyique» jaʼik me «li bochʼotic muʼyuc stsatsal yoʼntonique» xchiʼuk li buchʼutik chibajemike. Xi chal li Proverbios 24:10: «Me chchibaj avoʼnton cʼalal yorail oy avocole, [...] muʼyuc stsatsal avoʼnton [chkom]». Bakʼintike «tsots [chkʼopojik]» kʼalal ta jkʼan ta jkoltatik li buchʼu chat yoʼontonike (Job 6:2, 3). Yikʼaluk van oy kʼusitik chal ti muʼyuk bu snopoj leke xchiʼuk ti maʼuk li kʼusi oy ta yoʼonton ta melele. Jaʼ jech la snuptan li Rachelle, yuʼun ipaj ta at-oʼonton li smeʼe. Xi chale: «Toj ep kʼusitik chopol chal li jmeʼe. Kʼalal jech chkʼopoje, jaʼ ta jvules ta jol ti kʼu onoʼox yelan stalelal ta melele; toj lek snaʼ xkʼanvan, lek yoʼonton xchiʼuk xlokʼ noʼox ta yoʼonton yakʼel kʼusitik oy yuʼun. Laj kakʼ venta ti mu jechuk oy ta yoʼontonik ti ep kʼusitik chopol chalik li buchʼutik ipik ta at-oʼontone. Jaʼ yuʼun mu me lekuk ti jpakbetik sutele xchiʼuk ti chopolik  xa kʼusitik xkalbetik eke». Xi chal li Proverbios 19:11: «Li sbijil cristianoe xuʼ tstsal o li scʼacʼal yoʼntone; li bochʼo bije ta sventa smucʼul yoʼnton chcuch yuʼun li ilbajinele».

8. ¿Buchʼu ti skʼan xkakʼbetik yil ti jkʼanojtike, xchiʼuk kʼu yuʼun?

⁸ ¿Kʼuxi skʼan jkoltatik li buchʼutik chat yoʼontonik ta skoj ti spasoj smulik ta voʼnee? Yuʼun manchuk mi muʼyuk xa chmulivajik, yakal-o chat yoʼontonik. Xi laj yal Pablo ta sventa jun jpasmulil ta Corinto ti sutesoj xa yoʼontone: «Tscʼan chapasbeic xa perdón, xchiʼuc tscʼan chapatbeic yoʼnton, yuʼun naca me jʼechʼel sjip sba o ta stojol Cajvaltic ta scoj ti ep chat yoʼntone. Jaʼ yuʼun chacalboxuc, avocolicuc acʼbeic yil ti acʼanojique» (2 Cor. 2:7, 8). Mu stakʼ jaʼ noʼox jnoptik ti snaʼoj xa ti jkʼanojtik li ermanoe xchiʼuk ti oy ta koʼontontike. Skʼan me xvinaj ta jtalelaltik xchiʼuk ta kʼusitik ta jpastik ti jkʼanojtike.

9. ¿Kʼusi skʼan xal ti «coʼol acʼo cʼuxubinvancutic xchiʼuc [ti] coʼol acʼo jpastic cʼusitic [leke]»?

⁹ Xi laj yal li Pabloe: «Acʼo jnoptic cʼu xʼelan tscʼan chcalbe jbatic, yuʼun jech coʼol acʼo cʼuxubinvancutic xchiʼuc coʼol acʼo jpastic cʼusitic lec». ¿Kʼusi skʼan xal taje? Jaʼ ti skʼan jtijbetik yoʼonton li kermanotaktik sventa xakʼik ta ilel ti chkʼanvanike xchiʼuk ti spasik li kʼusitik leke. Kʼalal chtupʼ xa batel chkiltik li kʼokʼe, skʼan me jchuchtik, vaʼun chlik tiluk (2 Tim. 1:6). Jaʼ jech ta slekil koʼonton jtijbetik yoʼonton li kermanotaktik sventa xakʼik ta ilel ti skʼanojik li Jeovae xchiʼuk li yantike. Mi ta sjunul koʼonton ta jkʼupil kʼoptatike, jaʼ me chbaxbolajik-o ta spasel li kʼusitik leke.

10, 11. 1) ¿Buchʼutik skʼan kʼupil kʼoptael? 2) Alo kʼuxi koltaat jun yajtunel Jeova ti chʼayem ta be kʼalal patbat yoʼontone.

¹⁰ Jkotoltik me ta jkʼan patbel koʼontontik, akʼo mi muʼyuk chkat koʼontontik. Xi chal jun mol ta tsobobbaile: «Mu jkojuk xi laj yalbun li jtote: “Toj lek chkil li kʼusi la apase”. Jaʼ yuʼun muʼyuk jbalil lichʼi laj kaʼi... Akʼo mi 50 xa jabilal li avie, batsʼi toj ep sbalil chkaʼi kʼalal xi chalbeikun li kamigotake: “Toj lek chapas chkil li avabtel ta tsobobbaile”. Jnaʼoj lek ti skʼan jpatbetik yoʼonton li yantike, jaʼ yuʼun chkakʼ persa ti jechuk jpat oʼontonale». Jkotoltik me lek chkaʼitik ti xkichʼtik patbel koʼontontike: li buchʼutik chtunik  ta prekursore, li mol meʼeletike xchiʼuk li buchʼutik chat yoʼontonike (Rom. 12:10).

¹¹ Kʼalal tskoltaik li buchʼu chʼayem ta be li buchʼutik «ventainbil [y]oʼntonic yuʼun Chʼul Espiritue», ta me stijbeik yoʼonton sventa sut tal mi ta slekil yoʼonton tskoltaik xchiʼuk mi tsvulesbeik ta sjol li kʼusitik lek spasoje (Gál. 6:1). Jaʼ jech kʼot ta stojolal jun ermana ti Miriam sbie. Xi chal kaʼitike: «Toj ep jvokol laj kil, yuʼun laj yiktaik mantal li buchʼutik toj lek xkil jba xchiʼukike xchiʼuk jaʼo ipaj ta hemorragia cerebral (mal chʼichʼ ta xchinab) li jtote. Vaʼun laj kat tajek koʼonton. Ta skoj ti ta jkʼan patbel koʼontone, lik jkʼopon jbakutik xchiʼuk jun kerem ti maʼuk stestigo Jeovae». Vaʼun la snop ti mu sta-o ti xkʼanat yuʼun Jeovae xchiʼuk la snop chikta sba li ta mantale. Pe albat yuʼun jun mol ta tsobobbail ti akʼo vuluk ta sjol ti kʼuyelan tukʼ la spasbe yabtel li Jeovae. Kʼot ta yoʼonton li kʼusi albate, jaʼ yuʼun la xchʼam koltael li Miriame, lek laj yaʼi ti albat yuʼun moletik ti kʼanbil yuʼun li Jeovae. Vaʼun jaʼ lik skʼan-o mas Jeova. ¿Kʼusi kʼot ta pasel un? Laj yalbe ti mu xa skʼan skʼopon sbaik xchiʼuk li kereme, vaʼun lik spasbe yan velta yabtel li Jeovae.

12. ¿Kʼu yelan chaʼi sba kermanotik kʼalal chkalbetik ti mu jechuk ch-abtej kʼuchaʼal yantike, ti ta jchopol kʼoptatik o ti chkalbetik ti muʼyuk chakʼbe yipale?

¹² Mu jkʼan jkʼexlaltas li kermanotaktike. Yuʼun mi chkalbetik ti mu jechuk ch-abtej kʼuchaʼal yantike, mi ta jchopol kʼoptatik ta skoj ti mu spas yuʼun ti kʼuyelan ta jkʼantike, mi chkalbetik ti muʼyuk bu chakʼbe yipale, xuʼ van jtijbetik yoʼonton ti x-abtej mase, pe mu me jaluk ti jech tspase. Jaʼ lek jkʼupil kʼoptatik sventa xnopaj ta stojolal Jeova xchiʼuk ti jaʼuk xtijbat yoʼonton ta spasbel lek yabtel ta skoj ti skʼanoje, kʼalal jech ta jpastike lek me kʼusi chkʼot ta pasel xchiʼuk jech me tspas-o batel (kʼelo Filipenses 2:1-4).

13. ¿Kʼusi skʼan xal ti ta jtsatsubtasbetik yoʼonton li kermanotaktike? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale.)

¹³ «Tscʼan acʼo jtsatsubtasbe jba coʼntontic, acʼo cacʼtic persa, yuʼun poʼot xa chchaʼtal li Cajvaltique.» Kʼalal ta jtsatsubtasbetik yoʼonton li kermanotaktike, te me smakoj ti ta jtijbetik yoʼonton ti akʼo xchʼiik ta mantale. Jech xtok, kʼalal chkalbetik ti «coʼol acʼo cʼuxubinvancutic xchiʼuc [ti] coʼol acʼo jpastic cʼusitic [leke]», xkoʼolaj kʼuchaʼal ta jchuchtik kʼokʼ sventa xlik tiluk kʼalal chtupʼ xae. Jaʼ yuʼun, kʼalal ta jpatbetik yoʼonton li ermanoetike xkoʼolaj kʼuchaʼal chkakʼbetik siʼil yaʼel sventa x-ayan lek ta yoʼontonik li mantale. Skʼan me jtsatsubtasbetik yoʼonton li buchʼutik chil svokolik xchiʼuk ti jpatbetik yoʼontonike. Ta slekiluk me koʼonton jkʼopontik xchiʼuk xlametuk me yutsil ti kʼuyelan chijkʼopoje (Prov. 12:18). Skʼan me jchʼuntik xtok liʼe: «Aʼyo lec avaʼyic li cʼusi chaʼalbatique [xchiʼuk] mu xacʼopojic ta anil» (Sant. 1:19). Mi ta jchikintabetik lek li kʼusi chal kermanotaktike xchiʼuk mi jech xa jvokol chkaʼitik kʼuchaʼal svokole, ta me xkiltik ti chat yoʼontonike, vaʼun xuʼ me jpatbetik yoʼontonik.

14. ¿Kʼusi la spas jun mol ta tsobobbail sventa tskolta jun ermano ti chibajem yoʼontone?

¹⁴ Kalbetik skʼoplal jun mol ta tsobobbail  ti ta slekil yoʼonton la skolta jun ermano ti oy xa sjabilal muʼyuk chlokʼ ta cholmantale. Kʼalal laj yaʼi li kʼusi chale, te laj yakʼ venta ti skʼanoj to ta sjunul yoʼonton li Jeovae. Ta onoʼox xchan lek skotol li revista Li Jkʼel osil ta toyole xchiʼuk ta xakʼ persa ti chbatilan li ta tsobajeletike. Pe chibaj yoʼonton ta skoj stalelal junantik ermanoetik ta tsobobbail. Li mol ta tsobobbaile laj yaʼi lek li kʼusi chale xchiʼuk muʼyuk la xtuchʼbe ta be li sloʼile, yuʼun muʼyuk kʼusi chopol la snop ta stojolal. Jech noxtok, laj yalbe ti toj ep sbalil ilbil xchiʼuk li yutsʼ yalale. Ta kʼunkʼun laj yakʼ venta ti jaʼ makvan ta be li kʼusitik chopol la snuptan sventa mu spasbe yabtel li Dios ti skʼanoj tajeke. Vaʼun li mol ta tsobobbaile laj yalbe ti jmoj xlokʼik ta cholmantale. Koliyal ti koltaate, maʼuk noʼox lik xchol mantal, yuʼun ta mas jelavele lik tunuk ta mol yan velta.

15. ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal Jeova sventa lekuk jkʼuxubintik li buchʼutik ipik ta at-oʼontone?

¹⁵ Kʼalal ta jpatbetik yoʼonton li yantike mu me ta aniluk chkʼot ta yoʼontonik. Jaʼ yuʼun, skʼan me jech-o jkoltatik. Xi laj yal li Pabloe: «Coltaic me li bochʼotic aluben noʼox chaʼyique. Mu me xʼechʼ avoʼntonic; talbat xacolta abaic» (1 Tes. 5:14). Mu me lekuk ti ta anil chijlubtsaj ta skoltaele, yuʼun skʼan jech-o jkoltatik li buchʼutik «aluben noʼox chaʼyique». Jchanojtik ta Vivlia ti muʼyuk xlubtsaj Jeova sventa tskolta li yajtuneltak kʼalal chchibajike. Jech kʼuchaʼal liʼe, laj yakʼ ta ilel slekil yoʼonton ta stojolal li Eliase, yuʼun la stsak ta mukʼ ti kʼuyelan chaʼi sbae. Jech xtok, laj yakʼbe li kʼusi chtun yuʼun sventa spas li yabtel ta j-alkʼope (1 Rey. 19:1-18). Ta slekil yoʼonton laj yakʼbe perton xtok li David ti kʼalal laj yil ti sutesoj xa yoʼonton ta melele (Sal. 51:7, 17). La skolta xtok li buchʼu la stsʼiba li Salmo 73 kʼalal jutuk xaʼox mu laj yikta sba ta spasbel yabtel li Diose (Sal. 73:13, 16, 17). Jaʼ jech li avi eke, ta xkʼuxul yoʼonton tskolta yajtuneltak li Jeovae, mas to kʼalal chil svokolike xchiʼuk kʼalal chat yoʼontonike (Éx. 34:6). «Mu snaʼ xlaj o li slequil yoʼntone. Ta jujun sob ta [x-achʼub] yan velta.» (Lam. 3:22, 23.) Oy ta yoʼonton ti jchanbetik stalelal li Jeovae, ti jechuk jkʼuxubintik li buchʼutik ipik ta at-oʼonton kʼuchaʼal tspas stuke.

16, 17. Ta skoj ti poʼot xa xichʼ lajesel li kʼusitik chopol ta balumile, ¿kʼusi skʼan jpastik li yajtunelutik Jeovae, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹⁶ Li 33,000 jchukeletik ti lokʼik batel ti bu tspasik tsatsal abtel ta Sachsenhausene, oy jaymiluk chamik. Pe jaʼuk li 230 stestigotak Jeovae, mi junuk chamik. Ti kʼu yuʼun muʼyuk xchamike jaʼ ti la skoltaan sbaike xchiʼuk ti la stsatsubtasbe sba yoʼontonike.

¹⁷ Li avie jaʼ jtamojbetik «li sbelal cuxlejale» (Mat. 7:14). Poʼot xa me xijkʼot ti bu ta jkʼan chijkʼot li yajtunelutik Jeovae: li ta tukʼil achʼ balumile (2 Ped. 3:13). Li kʼusi xa noʼox skʼan jpastik li avie, jaʼ ti jkolta jbatik ta jujuntal sventa mu xijlokʼ li ta sbelel kuxlejal sbatel osile.