LI JTOT jmeʼe laj yojtikin sbaik ta jun mukʼta tsobajel yuʼun Jchanolajeletik ta Vivlia ta spʼejel Balumil ti te echʼ ta Cedar Point (Ohio, Estados Unidos) ta 1919, vaʼun nupunik noʼox li vaʼ jabile. Livokʼ ta 1922, yan li kitsʼin ti Paul sbie vokʼ ta 1924. Li kajnil Gracee vokʼ ta 1930, ta mantal onoʼox chʼi talel jech kʼuchaʼal li stot smeʼ ti Roy xchiʼuk Ruth Howell sbie. Jech xtok, li smoltot xchiʼuk syaya Gracee yamigo sbaik xchiʼuk li ermano Charles T. Russell.

Laj kojtikin jbakutik xchiʼuk Grace ta 1947, vaʼun linupunkutik ta 16 yuʼun julio ta 1949. Kʼalal jlekom toʼox jbakutike jamal laj kalbe jbakutik ti kʼusi oy ta koʼonton ta jtakutike. La jnopkutik ti muʼyuk chkil kalab jnichʼnabkutike xchiʼuk ti chitunkutik ta tsʼakal orae. Li ta 1 yuʼun oktuvre ta 1950 la jlikeskutik prekursoral, li ta 1952 lik tunkunkutik ta jkʼelvanej ta sirkuito.

Muʼyuk chapal laj kaʼi jbakutik sventa jpaskutik li abtelale. Jaʼ yuʼun, laj kakʼ ta koʼonton ta xchanbel yan ermanoetik ti mas xtojobike xchiʼuk la jsaʼ kʼuxi xuʼ xichʼ koltael ek li kajnile. La jchiʼin ta loʼil li Marvin Holien ti jaʼ jun jvoʼneal amigokutik xchiʼuk li kutsʼ kalale xchiʼuk ti jal xa tunem ta jkʼelvaneje. Xi laj kalbee: «Muʼyuk to mas kʼusi xchanoj xchiʼuk tseb to li Gracee. ¿Mi oy van buchʼu xuʼ skolta sventa xchan batel mas?». Vaʼun xi laj yalbune: «Jun ermana ti voʼne xa ochem ta prekursora ti Edna Winkle sbie jaʼ xuʼ skolta, ep kʼusitik xuʼ xchan te». Jech onoʼox kʼot ta pasel, yuʼun ta mas tsʼakale xi laj yalbun li Gracee: «Jun koʼonton chkaʼi jba yuʼun li Edna kʼalal ta jcholkutik mantal ta naetike. Snaʼoj kʼusi chal kʼalal mu skʼanik mantal li krixchanoetike xchiʼuk la xchanubtasun ti baʼyel skʼan jchikinta sventa jnaʼ kʼusi chkalbeike. ¡Jaʼ jech la skoltaun ti kʼuyelan chtun kuʼune!».

Litunkutik ta chib sirkuito te ta s-estadoal Iowa ti te smakojbe jlomuk yosilal li s-estadoal  Minnesota xchiʼuk Dakota del Sure. Ta tsʼakale, litunkutik ta sirkuito 1 te ta Nueva York ti te tsakal skʼoplal Brooklyn xchiʼuk Queens. Muʼyuk onoʼox chchʼay ta jolkutik ti mu jnaʼ kʼusi ta jpas laj kaʼikutike. Yuʼun jaʼ jtaojkutik svulaʼanel li tsobobbail Brooklyn Heights ti jaʼ te tstsob sbaik li ta Salon sventa Tsobobbail te ta Betele xchiʼuk ti te tstsob sbaik li ermanoetik ti oy xa sjabilal te chtunik ta Betele. Kʼalal tsuts xaʼox kuʼun yalel li baʼyel mantal sventa cholmantal la jelubtase, nopaj tal ta jtojolal li ermano Nathan Knorr xchiʼuk xi laj yalbune: «Malcolm, lek ti laj avakʼbunkutik jayibuk tojobtasel ti bu to skʼan xi-abtejkutike. Mu me xchʼay ta ajol, mi muʼyuk chavakʼbunkutik tojobtasel sventa xakoltaunkutike muʼyuk me mas sbalil li kʼusi chapas ta organisasione. Lek li avabtele, jechuk-o me xapas batel». Kʼalal tsuts li tsobajele laj kalbe li Gracee. Ta skoj ti stsoboj xaʼox sba li kʼusi ta jvul-o koʼontonkutike, li-ochkutik ta okʼel kʼalal likʼotkutik ti bu akʼbil jkuartokutik ta Betele.

Kʼalal echʼ xaʼox jayibuk ue li-akʼbatkutik jlik karta. Jaʼ sventa xibatkutik ta Chanob vun ta Galaad numero 24, ti tsuts ta fevrero ta 1955. Kʼalal skʼan toʼox xibatkutike laj yalbeik smelolal ti maʼuktik sventa xkichʼkutik chapanel ta misioneroale, yuʼun jaʼ sventa masuk lek jpaskutik li kabtelkutike. Toj lek li kʼusi kʼot ta pasele, laj onoʼox jchankutik xtok ti skʼan bikʼit xkakʼ jbakutike.

Kʼalal tsuts li chanune laj kichʼkutik takel batel sventa xitunkutik ta jkʼelvanej ta distrito. Taje te smakoj li s-estadoal Indiana, Michigan xchiʼuk Ohio. Pe labal to laj kaʼikutik ti laj kichʼkutik akʼbel jlik skarta ermano Knorr ta disiembre ta 1955 ti xi chale: «Albeikun ta jamal li kʼusi chanopike. Ta jkʼan ta jnaʼ mi oy ta avoʼontonik chtal tunanik ta Betel [...], o mi jaʼ noʼox kʼuk sjaliluk, mi laje xuʼ chbat tunanik ta yan lum o mi jech chakʼanike xuʼ chatunik-o ta jkʼelvanej». Laj kalkutik ti buyuk noʼox xitakatkutik batele ta sjunul koʼontonkutik te chbat tunkunkutik. Vaʼun ta anil noʼox laj kichʼkutik kʼoponel sventa xitunkutik ta Betel.

Ti kʼu sjalil te oyunkutik ta Betel ti ximuyubajkutik noʼoxe, la jelubtas mantal ta tsobobbailetik xchiʼuk ta mukʼta tsobajeletik ta sjunul Estados Unidos. Jech xtok, la jchanubtas ermanoetik ti chexik toe, ta mas tsʼakale oy kʼusi tsots yabtel akʼbat sbainik. Ta slajebal xae likʼot ta yajsekretario li ermano Knorr ti bu chichʼ chapanel li abtelal sventa cholmantal ta spʼejel Balumile.

Ximuyubaj ta jvules ta jol ti kʼu sjalil li-abtej ta Departamento sventa Cholmantale. Te li-abtej  xchiʼuk Thomas Sullivan ti Bud sbi yuʼunike, jun ermano ti oy xa ta sjayibal jabil sbainoj skʼelel li abtel taje. Jech xtok, toj ep kʼusitik la jchan ta stojolal yan ermanoetik, jech kʼuchaʼal li buchʼu la xchanubtasun ti Fred Rusk sbie. Xvul to ta jol chkaʼi ti xi la jakʼbee: «Fred, ¿kʼu yuʼun ti ep tajek chatukʼibtas junantik li kartaetik ta jtsʼibae?». Jaʼ noʼox tseʼin xchiʼuk te xinopnun yuʼun kʼalal xi laj yalbune: «Malcolm, kʼalal oy buchʼu ta jkʼan chijloʼilaj xchiʼuke ep kʼutik yelan xuʼ xkalbetik; pe kʼalal ta jtsʼibatike skʼan jaʼuk li kʼusi ta jkʼan chkaltike xchiʼuk ti jamaluk ta aʼiele mas to li kʼusi ta jtsʼibatik liʼe». Vaʼun xi laj yalbun ta slekil yoʼontone: «¡Junuk avoʼonton! Lek yakal chapas li avabtele, mas to chlekub batel avuʼun».

Ti kʼu sjalil litunkutik ta Betele ep butik abtej li Gracee. Jech kʼuchaʼal liʼe, la skʼupin tajek ti abtej ta xchʼubael kuartoetike. Li avie oy to bu ta jnupkutik ta be jlom ermanoetik ti keremik toʼox li vaʼ jabiletike, xi stseʼet chalbeik li Gracee: «Voʼot la achanubtasun ta skʼiel li jvayebe, jaʼ yuʼun toj lek laj yaʼi jmeʼ kʼalal laj kalbee». Jech xtok, abtej ta Departamento sventa Revistaetik, sventa Koreo xchiʼuk li ta Producción de Cintas sbie. Kʼalal ep butik abteje te laj yakʼ venta ti buyuk noʼox ti chijtune o ti kʼusiuk xij-akʼbat jpastike jaʼ jun matanal xchiʼuk jun bendision ti chijtunutik ta s-organisasion Jeovae. Jaʼ jech-o tsnop li avie.

Li ta oʼloltik batel sjabilal 1970, laj kakʼkutik venta ti skʼanik chabiel jtot jmeʼkutik ta skoj ti yakal xa chmalubike. Tsots ta nopel laj kaʼikutik ti kʼusi ta jpaskutike. Mu jkʼan xilokʼkutik batel ta Betel mi jaʼuk ti xkikta li kamigotakutike. Pe oy ta jbakutik xchabiel li jtot jmeʼkutike, jaʼ yuʼun libatkutik, pe jpatoj koʼontonkutik ti xuʼ to xitunkutik ta Betel mi jel jun kʼakʼal li jkuxlejalkutike.

Lik jchon seguroetik ta naetik. Mu xchʼay xkaʼi li kʼusi laj yalbun li buchʼu tskʼel abtelal kʼalal jaʼo la xchanubtasune: «Mas to me lek xchʼam ta jujun ikʼ osil li kʼusi ta jchontike, yuʼun te ta jtatik li krixchanoetike. Jaʼ toj tsots skʼoplal ti xbat jsaʼtik ta snaike». Xi la jtakʼbee: «Lek li kʼusi chavale, yuʼun jnaʼoj ti jech aviloje, pe oy yan kʼusitik jbainoj sventa jrelijion ti mu teuk noʼox chkiktae xchiʼuk muʼyuk onoʼox bu jnopoj ti chkikta spasele. Akʼo mi oy bakʼintik ti xuʼ xi-abtej ta akʼobaltike, li ta martes xchiʼuk ta juevese chibat ta tsobajeletik ti tsotsik tajek skʼoplale». Laj yakʼbun ep bendision Jeova ti muʼyuk lipaj ta tsobajeletik ta skoj li kabtele.

Te cham ta snail molmeʼeletik ta julio ta 1987 li jmeʼe, jaʼo te oyunkutik ta yok stem. Li enfermera ti mas tsots yabtele nopaj ta stojolal li Gracee xchiʼuk xi laj yalbee: «Batan ta ana, bat kuxo jlikeluk. Laj kakʼkutik venta ti liʼ onoʼox la achabi skotol ora li ameʼalibe. Mu xavul avoʼonton, laj onoʼox apas ti bu kʼalal xuʼ avuʼun ta skʼelele».

 Li ta disiembre ta jabil taje la jnojes jsolisitudkutik sventa xisutkutik ta Betel, ti ta jkʼupinkutik onoʼox tajeke. Pe kʼalal mu toʼox jaluke, laj yichʼ tabel kanser ta sbikil li Gracee. Vaʼun laj yichʼ operasion, kʼalal mas xaʼox leke laj kichʼkutik albel ti muʼyuk xa li kansere. Pe jaʼo la stakbunkutik tal jlik karta li Betel ti te chal ti jaʼ la lek ti teuk xitunkutik li ta jtsobobbailkutike. Jpʼel-o koʼontonkutik ti ta jcholkutik ti bu kʼalal xuʼ kuʼunkutik li lekil aʼyeje.

Kʼalal echʼ xaʼox kʼuk sjalile la jta yan kabtel ta Texas. Libatkutik, yuʼun la jnopkutik ti mas lek chkaʼi jbakutik ta skoj ti kʼixin osil tee, jech onoʼox kʼot ta pasel un. Oy xa van ta 25 jabil ti liʼ chitunkutike, toj lek yoʼontonik ta jtojolalkutik li ermanoetike xchiʼuk epajem xa kamigotakutik.

Tsots tajek yiloj talel svokol li Grecee, yuʼun tsakbil toʼox ta kanser ta sbikil, ta snukʼ xchiʼuk achʼ to la stabeik kanser ta xchuʼ. Pe muʼyuk bu chal ti kʼu yuʼun jech chopol kʼusitik chkʼot ta xkuxlejale. Jaʼ jun lekil ajnilal xchiʼuk ta sjunul yoʼonton tskoltaun. Ep ta velta chjakʼbat kʼuxi kutojkutik ti ximuyubajkutik noʼoxe xchiʼuk ti toj lek xkil jbakutike. Xi chalbe chanib srasonale: «Jaʼ jlekil amigo li Malcolme, nopoltik noʼox chiloʼilajkutik, ta jkʼupinkutik spasel kʼusitik ta jchaʼvoʼalkutik xchiʼuk muʼyuk onoʼox bu kutoj jbakutik chivaykutik». Melel onoʼox ti chkut jbakutik bakʼintike, pe oy sbalil tajek ti chkakʼbe jbakutik pertone xchiʼuk ti ta jchʼay ta jolkutike.

Liʼe jaʼ jlom li kʼusi jchanojkutik kʼalal ta jnuptankutik vokolile:

1.   

2. Jtos noʼox kʼusi stakʼ jpastik: mi ta jchʼuntik mantal o mi moʼoj (Rom. 6:16; Heb. 4:12).

3. Jaʼ baʼyel xkakʼ ta jkuxlejaltik li Ajvalilal yuʼune, maʼuk li kʼusitik chtun kuʼuntike (Prov. 28:20; Ecl. 7:1; Mat. 6:33, 34).

4. Jaʼuk xkakʼ ta koʼontontik li kʼusi spas kuʼuntike maʼuk li kʼusi mu spas kuʼuntike (Mat. 22:37; 2 Tim. 4:2).

5.  

Ta jujuntale mas xa ta 75 jabil chitunkutik ta stojolal Jeova, xchiʼuk jutuk xa mu 65 jabil ti koʼol chitunkutike. ¡Toj kʼupil sba ti kʼuyelan echʼem tal kuʼunkutike! Ta jpaskutik orasion ta stojolal ermanoetik ta spʼejel Balumil sventa skʼupinik ek li bendisionetik ta jtatik kʼalal ta jpat koʼontontik ta stojolal Jeovae.