1. ¿Kʼusi tsobajel la spas li steklumal Israel ti chkalbetik batel skʼoplale, xchiʼuk kʼusi ta jtakʼtik batel?

 «VAʼLANIC, albeic slequilal sbatel osil li Mucʼul Dios cuʼuntique.» Jaʼ jech laj yalbeik steklumal Israel li jlevietik sventa skʼoponik li Jeovae. Oy jayibuk orasion ti lek jal spasojik chal li Vivliae, june jaʼ taje (Neh. 9:4, 5). Te la stsob sbaik ta Jerusalén ta skʼakʼalil 24 ta yuilal tisri (ta svukubal u yuʼun judioetik) ta sjabilal 455 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike. Baʼyel jkʼeltik batel kʼu yuʼun jech la spasik li vaʼ kʼakʼal ti toj tsots skʼoplale xchiʼuk jtakʼtik li sjakʼobiltak liʼe: ¿Kʼusi nopem xaʼi tspas j-israeletik ti jaʼ koltavan sventa lekuk xkʼot ta pasel li tsobajel taje? ¿Kʼusi xuʼ jchantik ta sventa li orasion la spasik ti lek nopbile? (Sal. 141:2.)

2. ¿Kʼusi toj lek chakʼ jchantik ti la stsob sbaik li j-israeletik kʼalal tsuts xaʼox yuʼunik xchaʼvaʼanel li smuroal Jerusalene?

² Kʼalal skʼan toʼox jun u skʼan spasik li tsobajel ti tsots skʼoplale, laj xaʼox xchaʼvaʼanik li smuroal Jerusalén li judioetike (Neh. 6:15). Kʼajomal noʼox 52 kʼakʼal laj yichʼ yuʼunik sventa svaʼanik li smuroal Jerusalene, vaʼun jaʼ xa tskʼan chakʼ ta yoʼontonik li kʼusitik chtun yuʼunik ta mantale. Jaʼ yuʼun li ta baʼyel kʼakʼal yuʼun tisrie batik ti bu oy jun toyol luchlebal pasbil ta teʼ sventa chbat xchikintaik li Smantal Dios ti chapta xchiʼuk chalbe smelolal li Esdras xchiʼuk yan jlevietike . Skotol utsʼ alaliletik xchiʼuk uni ololetik ti xaʼibeik xa lek smelolale, te vaʼal tsʼetel xchikinik «ta sob cʼalal to ta oʼlol cʼacʼal». ¡Toj lek kʼusi chakʼ jchantik! Yuʼun li avie ta jtsob jbatik ta Salonetik sventa Tsobobbail ti lek pasbile, akʼo mi jech, bakʼintike muʼyuk ta jtsʼetan lek jchikintik xchiʼuk jaʼ ta jnoptik li kʼusitik mu tsotsuk skʼoplale. ¿Mi oy jech kʼotem ta atojolal? Mi jeche, kʼelo avil kʼusi la spasik li j-israeletike: maʼuk noʼox laj yaʼiik, yuʼun laj yakʼik ti akʼo xkʼot ta yoʼontonik li kʼusi laj yaʼiike. Jaʼ yuʼun lik  okʼikuk skotolik kʼalal laj yakʼik venta ti muʼyuk yakal chchʼunbeik li Smantal Diose (Neh. 8:1-9).

3. ¿Kʼusi mantal la xchʼunik li j-israeletike?

³ Akʼo mi jech, maʼuk to yorail sventa xalik ta jamal li smulike. Yuʼun jaʼ yorail tspasik kʼin, jaʼ skʼakʼalil ti skʼan xmuyubaj xichʼik ta mukʼ Jeovae (Núm. 29:1; ). Jaʼ yuʼun xi laj yalbe j-israeletik li Nehemiase: «Batanic, bat veʼanic li cʼusi toj lequic oy avuʼunique; uchʼanic li yaʼlel atsʼusubic ti lec to chiʼe. Iqʼuic ta veʼel ec li bochʼotic muʼyuc smeltsanoj sveʼelique, yuʼun jaʼ jun chʼul cʼacʼal yuʼun li Mucʼul Dios cuʼuntique. Mu xavat avoʼntonic, yuʼun li xcuxetel coʼntontic chacʼ Mucʼul Diose jaʼ stsatsal coʼntontic». ¿Kʼu van yelan laj yaʼiik li j-israeletike? La xchʼunik xchiʼuk li at-oʼonton chaʼiike joypʼij ta kuxetel oʼontonal (Neh. 8:10-12).

4. 1) ¿Kʼusi la spasik li joliletik ta utsʼ alalil yuʼun j-israeletike, xchiʼuk kʼusi laj yakʼik venta? 2) ¿Kʼusi ti tsots skʼoplal skʼan spasik li ta kʼin Yaxnaetike?

⁴ Li ta yokʼomale, li joliletik ta utsʼ alalile la stsob sbaik sventa chchanik li Mantale xchiʼuk la skʼelik kʼuxi xuʼ xchʼunik lek (). Kʼalal laj yakʼik venta ti skʼan spasik xtok li kʼin Yaxnaetik ta svukubal u ti chlik ta 15 kʼalal ta 22 yuʼun tisri xchiʼuk ti tstsob sbaik kʼalal mi tsutse, lik xchapan sbaik sventa spasik (). Lek tajek la spasik jech kʼuchaʼal laj yichʼ pasel li ta skʼakʼalil Josuee. Ta melel, «toj xcuxet yoʼntonic» li j-israeletike. Jtos ti kʼusi tsots skʼoplal skʼan xichʼ pasel li ta kʼine, jaʼ ti tsotsuk xaptaik li Smantal Diose, jaʼ yuʼun «jujun cʼacʼal» la skʼelik (Neh. 8:13-18).

5. ¿Kʼusi la spasik li j-israeletik kʼalal skʼan toʼox spasik orasion li jlevietike?

⁵ Ta slajebale, kʼalal chib xaʼox kʼakʼal yechʼel li kʼin Yaxnaetike, li ta 24 yuʼun tisrie jaʼo laj yal ta jamal smulik ti muʼyuk xchʼunojbeik tal Smantal Jeova li j-israeletike. Li avi une maʼuk xa yorail sventa chveʼik xchiʼuk tspasik kʼin. Laj yikta yiximik xchiʼuk la slapik kʼuʼil sventa at-oʼonton. La skʼelik oxib ora ta sob li Smantal Diose, yan li ta mal kʼakʼale «laj yal ta jamal smuli[k] xchiʼuc [...] laj yichʼic ta mucʼ li Mucʼul Diose» (kʼelo li lokʼol 5). Taje jaʼo kʼalal la spasik jun orasion ta stojolal jteklum li jlevietik kʼuchaʼal laj kalbetik skʼoplal ta slikebale (Neh. 9:1-4; ).

6. 1) ¿Kʼusi koltaatik-o jlevietik sventa oyuk lek smelol li s-orasionike? 2) ¿Kʼusi chakʼ jchantik li jlevietike?

⁶ Ta melel, nopem onoʼox xaʼiik skʼelel Smantal Dios li jlevietike, vaʼun jaʼ koltaatik sventa oyuk lek smelol li kʼusi laj yal ta s-orasionike. Kʼalal la slikes li s-orasionike jaʼ laj yalik baʼyuk ta sventa li kʼusitik spasojan li Jeovae xchiʼuk li stalelaltake. Laje lik yalik skotol li smul spasoj j-israeletike xchiʼuk ep ta velta laj yakʼik ti mu xkʼotik-o «ti toj echʼem xcʼuxul [yoʼonton]» Jeova ta stojolalike (Neh. 9:19, 27, 28, 31). Mi ta jchanbetik stalelal li jlevietik xchiʼuk mi skotol kʼakʼal  ta jnopbetik lek smelolal li Skʼop Diose, oy me lek smelol kʼusi chkal ta j-orasiontike. Mi jech ta jpastike chkakʼtik ti jaʼ baʼyuk skʼoponutik li Jeovae, vaʼun mas oy ep kʼusitik chkalbetik (Sal. 1:1, 2).

7. 1) ¿Kʼusi la skʼanik li jlevietike? 2) ¿Kʼusi chakʼ jchantik li jlevietike?

⁷ Li jlevietike kʼajomal noʼox jtos li kʼusi la skʼanbeik Jeova ta sventa stukike. Vaʼun kʼalal tstsuts xaʼox li s-orasionike la skʼanbeik ti akʼo teuk ta sjol li vokolil la snuptan li jteklume, xi laj yalike: «Jaʼ yuʼun, voʼot li Diosot cuʼuncutic ti echʼem amucʼule, ti toj tsotsote, ti xiʼbilote, ti mu xchʼay ta avoʼnton li cʼusi chapanbil avuʼune xchiʼuc li cʼuxubinel avuʼune, anaʼoj ti toj tsots svocol laj yichʼic li ajvaliletic, li banquilaletic, li paleetic, li jʼalcʼopetic, li jmoltotaccutic, xchiʼuc scotol li jchiʼiltaccutic cʼalal yorail cuxul li ajvaliletic yuʼun asiriaetique xchiʼuc ti jaʼ jech o cʼalal to tanae» (Neh. 9:32). ¿Kʼusi ta jchantik yuʼun li jlevietike? Jaʼ ti kʼalal ta jpastik orasione skʼan baʼyuk jmuyubtatik xchiʼuk xkalbetik koliyal li Jeovae, mi laje jkʼanbetik li kʼusi ta jkʼantike.

8, 9. 1) ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel jlevietik ti bikʼit laj yakʼ sbaik ti kʼuyelan la slikes li s-orasionike? 2) ¿Kʼusi chaʼtos laj yalbeik skʼoplal jlevietik ti xkoʼolaj ta soltaroetike?

⁸ Akʼo mi la snopik lek baʼyuk li kʼusi chal ta s-orasion li jlevietike, laj onoʼox yakʼik venta ti mu xuʼ smuyubtaik Jeova ta skoj li kʼusi chalbeike. Jaʼ yuʼun, kʼalal la skʼanbeik Jeova ti akʼo xmuyubtaat yuʼun li j-israeletike, laj yalik ti toj toyol oy li xchʼul sbie (Neh. 9:5).

⁹ Xi to chal batel ta s-orasionik li jlevietike: «Mucʼul Dios, voʼot noʼox atuc Diosot, muʼyuc bochʼo yan. Voʼot laj apas li vinajel xchiʼuc li jaycʼol ta ven toyol oye, xchiʼuc li cʼusitic te oye. Voʼot laj apas li banamile xchiʼuc scotol li cʼusitic te oye. Voʼot laj apas li nabetique xchiʼuc scotol cʼusitic te oye. Voʼot laj avacʼ ayinuc scotol li cʼusitic oye. Scotol li cʼusitic oy ta vinajele chayichʼicot ta mucʼ» (Neh. 9:6). Jaʼ jech, jaʼ spasoj vinajelbalumil li Jeovae xchiʼuk li galaxia ti mu albajuk yepale, ti ta sjaymilal miyon xa noʼox kʼanaletik yichʼoje, ti xkoʼolaj ta epal soltaroetike. Toj echʼ xa noʼox alakʼ sba ti kʼuyelan spasoj skotol li kʼusitik oy ta Balumile xchiʼuk ep ta tos kʼusitik kuxajtik ti ch-epaj batele. Oy to yan «soldadoetic» ta vinajel xtok: jaʼ li yaj-anjeltak Diose, ti laj yilik kʼuxi meltsaj li Balumile (1 Rey. 22:19; Job 38:4, 7). Bikʼit yakʼoj sbaik ta spasel kʼusi tskʼan Dios li anjeletike, yuʼun tskoltaik jpasmuliletik sventa «chcolic sbatel [osil]» (Heb. 1:14). Jechuk bikʼit xkakʼ jbatik ek xchiʼuk jmoj tunkutik batel ta stojolal Jeova, jech kʼuchaʼal soltaroetik ti lek chanemike (1 Cor. 14:33, 40).

10. ¿Kʼusi chakʼ jchantik ta sventa li kʼusi la spas Jeova ta stojolal li Abrahame?

¹⁰ Vaʼun jaʼ xa laj yal ta s-orasionik li kʼusi la spas Dios ta stojolal Abram li jlevietike. Li Abrame muʼyuk toʼox xnichʼon, yuʼun li yajnil ti Sarai sbie, mu snaʼ x-alaj. Pe kʼalal 99 xaʼox sjabilale, li Jeovae la sjelbe sbi,  vaʼun Abraham laj yakʼbe sbi, ti jaʼ skʼan xal «[stot] ep ta chop cristianoetic» (Gén. 17:1-6, 15, 16). Jech xtok, laj yalbe ti jaʼ ta xuʼunin snitilulal li yosilal Canaane. Ep ta velta chchʼay ta joltik ti kʼusi chkal ta jpastike, pe jaʼuk li Jeovae mu xchʼay xaʼi. Jaʼ yuʼun xi laj yal li jlevietike: «Mucʼul Dios, voʼot Diosot ti laj atʼuj li Abrame, ti laj avicʼ loqʼuel ta Ur ta yosilal caldeaetique, xchiʼuc ti Abraham xa icʼot sbi avuʼune, laj avil ti lec jun yoʼnton ta atojole; laj achapan achiʼuc ti chavacʼbe li banamil te ta yosilal cananetic, [...] yuʼun jaʼ chichʼ comel li smomnichʼnabtaque. Icʼot ta pasel li cʼusi laj avale, yuʼun toj tucʼ avoʼnton» (Neh. 9:7, 8). Jchanbetik stalelal li tukʼil Diose xchiʼuk jpastik li kʼusi chkaltike (Mat. 5:37).

11, 12. 1) ¿Kʼusi smelolal li biil Jeovae? 2) ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Dios ti jaʼ noʼox stuk sta-o ti jech sbie?

¹¹ Li biil Jeova xie jaʼ smelolal «Jaʼ Tspas akʼo Kʼotuk ta Pasel». Taje jaʼ skʼan xal ti yakal-o ch-abtej sventa xakʼ kʼotuk ta pasel li kʼusi tskʼan tspase. Ta jtatik jun slekil kʼelobil ta sventa li kʼusi la spas ta stojolal li snitilulal Abraham kʼalal jaʼik toʼox mosoil ta Egiptoe. Yileluke vokol tajek ti xkolik lokʼel ta mosoile xchiʼuk ti xnakiik ta Albil Balumile. Akʼo mi jech, laj yakʼ kʼotuk ta pasel li kʼusi tskʼan tspas Jeovae. Jaʼ jech laj yakʼ ta ilel ti jaʼ noʼox stuk sta-o ti jech sbie xchiʼuk ti toj yan sba yutsile.

¹² Jech kʼuchaʼal la stsʼiba Nehemiase, xi to laj yalik ta stojolal Jeova li jlevietike: «Laj avil ti toj ep svocolic te ta Egipto li jmoltot jyameʼcutic ta voʼone, xchiʼuc laj avaʼibe li yoqʼuel yavanelic cʼalal te oyic ta Tsajal Nabe. Laj avacʼ ta ilel mucʼtic sqʼuelubil atsatsal ta stojol li Faraone xchiʼuc li xchiʼiltac ta abtele xchiʼuc scotol li egiptoetique, yuʼun laj avil ti toj abul sbaic ta utsʼintael yuʼunic li israeletique. Jaʼ jech laj avacʼ muqʼuibuc batel acʼoplal jech chac cʼu chaʼal liʼ ta orae. Laj achʼac ta oʼlol li nabe, jech ta taqui banamil xa ijelovic tal avuʼun. Li jnutsvanejetique laj amuc ochel ta chac nab jech chac cʼu chaʼal ton ti ta chac nab to mucule». Laje lik yalik yan kʼusitik spasoj Jeova ta stojolal li steklumale: «Laj abicʼtajesbe ta stojolic li jnaclumetic tee, jaʼ li cananetique [...]. Jaʼ iʼoch ta scʼobic li lumetic ti lec setbilic ta tsatsal coraltone xchiʼuc li yaxal banamiletique. Xchiʼuc laj yuʼuninic ep naetic puru lequic cʼusitic te oy, xchiʼuc pozoetic, tsʼusubtic, olivaetic, xchiʼuc jsatinom teʼetic. Jaʼ la slajesic scotol, lec noj xchʼutic o, jech xcuxet noʼox yoʼntonic ta sventa li slequil avoʼntone» (Neh. 9:9-11, 24, 25).

13. 1) ¿Kʼusi akʼbatik yuʼun Jeova li j-israeletik sventa oyuk noʼox yuʼunik li kʼusitik ta sventa mantale? 2) ¿Kʼu yelan laj yaʼi li j-israeletike?

¹³ Ep to kʼusitik la spas sventa xkʼot ta pasel li kʼusi yaloj Diose. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal chʼabal toʼox jal slokʼelik ta Egipto li j-israeletike, laj yakʼbe li kʼusitik chtun yuʼunik ta sventa mantale: laj yakʼbe mantaletik sventa snaʼik kʼuxi chichʼik ta mukʼ li Diose. Xi laj yal li jlevietike: «Tsʼacal layal tal ta vits Sinaí, laj acʼopan yalel tal cʼalal ta vinajel li jmoltotaccutique. Laj avacʼbe tuqʼuil tojobtasel xchiʼuc mantaletic ti puru melelique, xchiʼuc lequil chanubtasel xchiʼuc yantic cʼusitic acʼo spasic» (Neh. 9:13). Li Jeovae laj yalbe ti buchʼutik ta xuʼuninik li Albil Balumile skʼan akʼo xakʼ ta ilel ta xkuxlejalik ti yichʼojbeik li sbi Dios ti toj chʼule. Pe mu jaluk chʼay ta sjolik li kʼusi la xchanike (kʼelo Nehemías 9:16-18).

14, 15. 1) ¿Kʼuxi chabiatik yuʼun Jeova li j-israeletik akʼo mi la saʼ smulike? 2) ¿Kʼusi chakʼ jchantik ti kʼuyelan la xchabi steklumal li Jeovae?

¹⁴ Li j-israeletike yalojbeik xaʼox Dios ta vits Sinaí ti ta xchʼunbeik li Smantale, pe kʼalal mu toʼox jaluk yechʼele la spasik chaʼtos tsatsal mulil, ti laj yal ta s-orasionik li jlevietike. Akʼo mi sta-o xchamik ta takixokol balumil jechuk li j-israeletike, chabiatik yuʼun Jeova. Jaʼ yuʼun xi la smuyubtaik Jeova li jlevietike: «Ta sventa ti toj echʼem xcʼuxul  avoʼntone, jech muc xavicta comel [...]. Cʼalal te oyic ta xocol banamil chaʼvinic (40) jabile, laj avacʼbe sveʼelic; muʼyuc xlaj scʼuʼ spoqʼuic, muʼyuc situb yacanic, xchiʼuc muʼyuc cʼusi yan scʼan laj yaʼyic o» (Neh. 9:19, 21). Li avi eke chakʼbutik Jeova li kʼusi chtun kuʼuntik sventa tukʼuk-o xkakʼ jbatike. Mu me jechuk jpastik kʼuchaʼal la spasik li j-israeletik ti ta smilal xa noʼox chamik ta takixokol balumil ta skoj ti muʼyuk la xchʼunik mantal yuʼun muʼyuk xchʼunel yoʼontonike. Jvules ta joltik ti «tsʼibabil icom scʼoplalic sventa acʼo bijubcutic», yuʼun poʼot xa xlaj li kʼusitik chopole (1 Cor. 10:1-11).

¹⁵ Kʼux ta alel, pe kʼalal te xaʼox oyik ta Albil Balumil li j-israeletike lik xchanbeik stalelal li krixchanoetik ta Canaane, ti ta mulivajel chichʼ ta mukʼ li diosetik yuʼunike xchiʼuk ti muʼyuk xa noʼox xkʼuxul yoʼonton chakʼik ta matanal krixchanoetik sventa li diosetik yuʼunike. Jaʼ yuʼun laj yakʼ Jeova ti akʼo x-utsʼintaatik yuʼun li jyanlumetike. Pe kʼalal la sutes yoʼontonike ta slekil yoʼonton laj yakʼbe perton xchiʼuk la xchabi ta stojolal li yajkontratake. Pe «ep ta velta» jech kʼot ta pasel (kʼelo Nehemías 9:26-28, 31). Xi laj yal ta jamal li jlevietike: «Ep jabil laj atsʼicbe; ta slequil avoʼnton atuc laj ataqʼui ta sventa li avajʼalcʼoptaque, pero muc xichʼic ta mucʼ. Jech lic avacʼ ochicuc ta scʼob yan lumetic ta banamil» (Neh. 9:30).

16, 17. 1) Kʼalal lokʼemik xaʼox tal ta Babilonia li j-israeletike, ¿kʼu yuʼun mu xa xkoʼolaj li xkuxlejalik xchiʼuk li smoltotakike? 2) ¿Kʼusi laj yakʼik venta li j-israeletike, xchiʼuk kʼusi laj yakʼ yeik ta spasel?

¹⁶ Kʼalal lokʼemik xaʼox ta Babilonia li j-israeletike muʼyuk la xchʼunbeik smantal Dios yan velta, jech kʼuchaʼal nopem onoʼox xaʼiike. Toj ep laj yil svokolik, jaʼ mu jechuk laj yil svokol li smoltotakike. Xi to chal batel ta s-orasionik li jlevietike: «Liʼ ta orae, ochemuncutic ta mozoil liʼ ta banamil ti bu avacʼojbe li jmoltotaccutic sventa acʼo sveʼic li cʼusitic chlocʼ liʼi, xchiʼuc li cʼusitic yan xlocʼ xʼayin liʼi. Scotol li cʼusitic lequic chlocʼ liʼi jaʼ chichʼic li ajvaliletic ti laj avacʼ spasuncutic ta mantal ta scoj jmulcutique. [...] Jaʼ yuʼun liʼ ta orae toj ep li jvocolcutique» (Neh. 9:36, 37).

¹⁷ ¿Mi jaʼ van tskʼan chalik jlevietik ti yuʼun chʼabal stukʼil li Dios ta skoj ti ep laj yakʼbe yil svokol li steklumale? Moʼoj. Laj yakʼik venta ti staik-o li mantal laj yichʼike, yuʼun xi laj yalike: «Li voʼote tucʼ cʼusi chapas, mu chopoluc li cʼusitic laj avacʼ taluc ta jtojolcutique. Yan li vuʼuncutique toj chopol cʼusitic la jpascutic» (Neh. 9:33). Kʼalal laj xaʼox spasik li orasione jpʼel yoʼonton laj yalik ti chchʼunik li Smantal Diose (kʼelo Nehemías 9:38; 10:29). Sventa chakʼik ta ilel taje, la stsʼibaik ta jlik vun ti laj yakʼ sfirmaik 84 bankilaletik yuʼun judioetike (Neh. 10:1-27).

18, 19. 1) ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa xijkuxi li ta achʼ balumile? 2) ¿Kʼusi skʼan jkʼantik-o ta j-orasiontik, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹⁸ Mi ta jkʼan chijkuxi li ta achʼ balumil yuʼun Diose, skʼan me jchʼamtik li beiltasel xchiʼuk li tukʼibtasel chakʼbutike. Xi laj yal li jtakbol Pablo ta sventa taje: «¿Me oy bu avilojic ti mu xʼacʼbat nucul yuʼun stot li jun nichʼonile?» (Heb. 12:7). Mi tukʼ chijtun ta stojolal Diose ta jchʼamtik li beiltasel chakʼbutike xchiʼuk ti chkakʼ akʼo stukʼibtasutik li xchʼul espiritue. Mi oy tsots ta jpas jmultike, jnaʼojtik ti chakʼbutik perton Jeova mi ta jsutes koʼontontik ta melele xchiʼuk mi ta jchʼamtik li tukʼibtasele.

¹⁹ Poʼot xa me smukʼibtasbe skʼoplal sbi li Jeovae, ti jaʼ xkom to ta be ti kʼuyelan la skolta lokʼel ta mosoil ta Egipto li j-israeletike (Ezeq. 38:23). Jech kʼuchaʼal laj yuʼuninik Albil Balumil li j-israeletike, mi tukʼ laj yakʼ sbaik kʼalal to ta slajeb li yajtsʼaklomtak Cristoe ta me staik kuxlejal ta sbatel osil li ta achʼ balumile (2 Ped. 3:13). ¡Toj alakʼ sba li spatobil koʼontontike! Mu me xkiktatik spasel orasion sventa jchʼultajesbetik sbi li Diose. Li ta yan xchanobile te chkalbetik skʼoplal yan orasion ti tskoltautik sventa lekuk xilutik Jeova li avie xchiʼuk li ta sbatel osile.