1, 2. 1) ¿Kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal lek tukʼulanbil li chijetike? 2) ¿Kʼu yuʼun xkoʼolaj kʼuchaʼal chijetik ti muʼyuk jchabivanej yuʼunik epal judioetik li ta skʼakʼalil Jesuse?

 LEK chchʼi li chijetik kʼalal tstukʼulan li jchabichije. Jlik livro ti chalbe skʼoplal stsʼunel chije chal ti «mi jaʼ noʼox chikʼ batel ta veʼel chijetik li vinike, ti muʼyuk bu tstukʼulan leke, xuʼ van ta jayibuk noʼox jabile ch-ipaj xchiʼuk muʼyuk xa van bu tstabe sbalil». Pe kʼalal chichʼ tukʼulanel lek li chijetike ch-epaj.

² Jaʼ jech li ta tsobobbail eke. Ti kʼu yelan chichʼ tukʼulanel li jujukot chije ta me stabe sbalil sjunul li tsobobbaile. Vuleso ta ajol ti kʼuxubaj ta yoʼonton krixchanoetik li Jesuse, yuʼun «tanpuquic jech chac cʼu chaʼal chijetic ti muʼyuc xchabiele» (Mat. 9:36). ¿Kʼu yuʼun toj abol sbaik? Yuʼun li buchʼutik oy ta sbaik ta xchanubtasel ta Mantal li steklumal Diose naka noʼox tskuy sbaik, toj tsots yoʼontonik xchiʼuk toj lek xaʼiik tspasvanik ta mantal. Muʼyuk chchabiik xchiʼuk tsmakʼlinik chijetik li jbabeetik ta relijion ta Israele, moʼoj, yuʼun naka noʼox chakʼbeik xkuch «alal icatsil» (Mat. 23:4).

3. ¿Kʼusi skʼan svules ta sjolik li moletik ta tsobobbail kʼalal tspas yabtelik ta jchabichije?

³ Li jchabichijetik yajtsʼaklom Cristo ta jkʼakʼaliltike —li moletik ta tsobobbail ti biiltasbilike— tsots yabtel yichʼojik. Li chijetik chchabiike jaʼ yuʼun Jeova xchiʼuk Jesús, yuʼun li Jesuse laj yal ti jaʼ «li lequil jchabichije» (Juan 10:11). Toyol lokʼ stojolik, yuʼun jaʼ la smal «xchʼul chʼichʼal» li Jesuse (1 Cor. 6:20; 1 Ped. 1:18, 19). Skʼanoj tajek li chijetike, yuʼun ta sjunul yoʼonton laj yakʼ xkuxlejal ta skojik. Li moletike skʼan onoʼox svules ta sjolik ti jaʼik jchabichijetik ti oyik ta skʼob li jkʼanvanej Xnichʼon Diose, li Jesucristoe, ti jaʼ li «Banquilal Jchabichij[e]» (Heb. 13:20).

4. ¿Kʼusi ta jchanbetik skʼoplal li ta xchanobil liʼe?

 ⁴ Jech oxal chaʼa, ¿kʼu yelan skʼan xkʼuxubin chijetik li jchabichijetik yajtsʼaklom Cristoe? Xi ch-albatik mantal li tsobobbaile: «Chʼunbeic me cʼusi chayalboxuc li bochʼotic sventainojoxuque». Yan li moletike ch-albatik ti akʼo mu tsotsuk spasik ta mantal «li bochʼotic [s]ventainojique» (Heb. 13:17; kʼelo 1 Pedro 5:2, 3). Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi xuʼ mu tsotsuk spasvanik ta mantal li moletik kʼalal tsbeiltasik li chijetike? Jaʼ xkaltik, ¿kʼuxi xuʼ xakʼbeik kʼusitik chtun yuʼun li chijetike, pe ti mu jpʼeluk xa xalik ta skoj li yabtel akʼbilik yuʼun Diose?

5. ¿Kʼusi chchanubtasutik ta stojolal Jeova li kʼusi chal Isaías 40:11?

⁵ Xi laj yal li j-alkʼop Isaías ta sventa li Jeovae: «Ta xtal jech chac cʼu chaʼal jun jchabichij ti lec ta xchabi xchije; ta spet liquel ta scʼob li chʼium chijetique, ta spatan batel ta sna yoʼnton; lec ta sqʼuel ta stucʼulan ti bu jaʼ to chvoqʼuique» (Is. 40:11). Taje chakʼ ta aʼiel ti chakʼbe kʼusitik chtun yuʼun li buchʼutik muʼyuk tsotsik ta tsobobbail li Jeovae xchiʼuk li buchʼutik kʼunik ta loʼlaele. Jech kʼuchaʼal jun jchabichij ti xojtikin kʼusitik chtun yuʼun li jujukot xchij xchiʼuk ti oy ta yoʼonton tstukʼulan skotole, jaʼ jech tskʼel kʼusitik chtun yuʼun chijetik ta tsobobbail li Jeovae xchiʼuk xmuyubaj chchabi kʼalal jech skʼan chile. Jech kʼuchaʼal ta spatan batel ta sna yoʼonton jchabichij li jkot uni chij ti naka to vokʼe, li Jeova eke —«li Totil ti ep chcʼuxubinvane»— tspetutik batel kʼalal ta jnuptantik vokolile. Tspat koʼontontik xchiʼuk chakʼ kipaltik kʼalal ta jnuptantik tsatsal prevaetike o mi oy kʼusi tsots skʼoplal chtun kuʼuntike (2 Cor. 1:3, 4).

6. ¿Kʼu yelan xuʼ xchanbeik stalelal Jeova li jchabichijetik ta mantale?

⁶ ¡Toj lek kʼusitik xuʼ xchanbeik Jtotik ta vinajel li jchabichijetik ta mantale! Jech kʼuchaʼal li Jeovae, skʼan me skʼelik li kʼusitik chtun yuʼunik li chijetike. Yuʼun mi snaʼojik kʼusitik vokolil yakal tsnuptanik li chijetike xchiʼuk li kʼusitik chtun yuʼunik ta ora noʼoxe, xuʼ me stsatsubtasbeik yoʼontonik xchiʼuk tskoltaik ta sventa li kʼusitik chtun yuʼunike (Prov. 27:23). Lek jamal xkiltik ti skʼan lekuk xchiʼinan ta loʼil ermanoetik li moletike. Akʼo mi muʼyuk bu tstikʼ sbaik ta xkuxlejal li yermanotakike, chakʼ ta yoʼontonik li kʼusitik chilik xchiʼuk chaʼiik li ta tsobobbaile xchiʼuk ta slekil yoʼonton tskoltaik «li bochʼotic abul sbaique» (Hech. 20:35; 1 Tes. 4:11).

7. 1) ¿Kʼu yelan ilbil li xchijtak Dios ta skʼakʼalil Ezequiel xchiʼuk Jeremiase? 2) ¿Kʼusi ta jchantik ta sventa li tsatsal mantal laj yakʼbe Jeova li jchabichijetik ta mantal ti muʼyuk tukʼike?

⁷ Jnoptik ta sventa li jchabichijetik ta skʼakʼalil Ezequiel xchiʼuk Jeremiase, ti tsots akʼbatik mantal yuʼun Dios ta skoj ti muʼyuk lek la xchabibeik li xchijtake. Ta skoj ti muʼyuk buchʼu chchabi li chijetike, chlajik ta tiʼel yuʼun li jtiʼvanej chonbolometike o mi moʼoje chchʼayik. Muʼyuk la smakʼlinik li chijetike, moʼoj, yuʼun naka noʼox chilbajinik sventa «xchabi sba stuquic» (Ezeq. 34:7-10; Jer. 23:1). Li mantal laj yakʼbe Jeova li jchabichijetik taje, jaʼ jech skʼan xichʼik akʼbel ek li jbabeetik ta relijion ti tskuy sbaik ta yajtsʼaklom Cristoe. Pe jaʼ noʼox jech xtok, chakʼ ta ilel ti tsots skʼoplal ti ta kʼanelaluk xchabiik chijetik li moletik ta tsobobbaile.

8. ¿Kʼusi lekil talelal laj yakʼ ta ilel Jesús kʼalal persa la stukʼibtasbe stalelal li yajtsʼaklomtake?

⁸ Ta skoj ti jmulavil xchijtak li Diose oy buchʼutik mu xaʼibeik smelolal li kʼusi chkʼanbatik yuʼun Diose. Xuʼ mu xchʼunik  junuk tojobtasel ta Vivlia o xuʼ van oy kʼusi tspasik ti chakʼ ta ilel ti muʼyuk yijik ta mantale. ¿Kʼusi skʼan spasik li moletik kʼalal jech taje? Jaʼ ti xchanbeik kʼu yelan laj yakʼ ta ilel smalael yuʼun Jesús ta stojolal li yajtsʼaklomtak kʼalal la svulilan sbaik ta sventa ti buchʼu mas mukʼ skʼoplal ta skotolik li ta Ajvalilal yuʼun Diose. Muʼyuk bu xtavan xaʼi li Jesuse, moʼoj, yuʼun ta slekil yoʼonton la xchanubtasan xchiʼuk la stojobtasan sventa bikʼit chakʼ sbaik (Luc. 9:46-48; 22:24-27). Kʼalal la spokbe yakanike, jaʼ jech laj yakʼbe xchanik ti skʼan bikʼit chakʼ sbaike. Taje jaʼ li talelalil ti skʼan xakʼik ta ilel skotol li moletike (kʼelo Juan 13:12-15; 1 Ped. 2:21).

9. ¿Kʼu yelan la stukʼibtasan yajtsʼaklomtak li Jesuse?

⁹ Li kʼusi tsnop Jesús ta sventa yabtel li jchabichijetik ta mantale mu xkoʼolaj xchiʼuk li kʼusi la snop li jtakbol Santiago xchiʼuk Juane. La skʼanik ti tsotsuk yabtelik li ta Ajvalilal yuʼun Diose. Pe xi la stukʼibtasan li Jesuse: «Xanaʼic cʼu xʼelan tspasic li ajvaliletic yuʼun yantic lume. Jaʼ noʼox ta smozoinvanic. Jech noxtoc li bochʼotic yichʼoj tsots yabtelique jaʼ noʼox tsots tspasvanic ta mantal. Mu me jechuc xapasic li voʼoxuque. Li bochʼo tscʼan ichʼbil ta mucʼ avuʼunique, acʼo spas sba ta avajtunelic» (Mat. 20:25, 26). Li jtakboletike skʼan slokʼes ta yoʼontonik ti tskʼan tstsalik o tspasik ta mantal li xchiʼiltakike.

10. 1) ¿Kʼu yelan tskʼan Jesús ti xchabiik chijetik li moletike? 2) ¿Kʼuxi toj lek ta chanbel stalelal Pablo ta sventa taje?

¹⁰ Li Jesuse tskʼan ti jechuk xilik chijetik li moletik jech kʼuchaʼal laj yil li stuke. Skʼan oyuk ta yoʼontonik ti jaʼ chtunik ta stojolal li yermanotakike, maʼuk ti jaʼuk yajvalike. Jaʼ jech bikʼit laj yakʼ sba li jtakbol Pabloe, jaʼ jech chakʼ ta aʼiel li kʼusi laj yalbe moletik ta Efesoe: «Voʼoxuque xanaʼic cʼu xʼelan la jpas ti cʼalal sba velta licʼot ta atojolic ta Asia banamile, jech la jpas o scotol ora. Solel biqʼuit laj cacʼ jba cʼalal litun yuʼun li Cajvaltique». Li jtakbole oy ta yoʼonton ti ta sjunuluk yoʼonton xchiʼuk ti bikʼituk xakʼ sbaik ta skoltael yantik li moletik taje. Xi to laj yale: «Laj cacʼboxuc lec avilic ti tscʼan chijʼabtejutique, yuʼun jech xuʼ ta jcoltatic li bochʼotic abul sbaique» (Hech. 20:18, 19, 35). Jun velta xtoke, la stsʼibabe batel yajtsʼaklomtak Cristo ta Corinto ti maʼuk yajval xchʼunel yoʼonton li yermanotake, moʼoj, laj yal ti jaʼ noʼox la jun uni jkoltavanej ti chakʼbe yipal sventa xmuyubaj li yermanotake (2 Cor. 1:24). Ta melel, li jtakbol Pabloe toj lek laj yakʼ ta ilel kʼu yelan skʼan x-abtej xchiʼuk ti bikʼituk xakʼ sbaik li moletik avie.

11, 12. ¿Kʼuxi xuʼ skolta junuk ermano li mol ta tsobobbail sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel yuʼune?

¹¹ Li mol ta tsobobbaile skʼan jaʼ xakʼ ta chanel «li cʼop ti jaʼ melel jech chac cʼu chaʼal ichanubtasate» (Tito 1:9). Pe skʼan me «ta smucʼul [yoʼonton]» spas (Gál. 6:1). Li jun lekil jchabichije muʼyuk bu tsuj yermanotak sventa lekuk spas stalelalik, moʼoj, yuʼun tstijbe yoʼonton sventa lekuk stalelal. Xuʼ xalbe junuk ermano kʼusitik beiltasel ta Vivlia skʼan xichʼ ta venta kʼalal oy kʼusi tsots skʼoplal tsnop tspase. Xuʼ skʼelik li kʼusi lokʼesbil ta vunetik ti chalbe skʼoplal taje. Xuʼ stijbe yoʼonton ta snopel li kʼusi chkʼot ta pasel ta sventa ti kʼu yelan xil sbaik xchiʼuk Jeovae. Jech xtok xuʼ xakʼbe ta ilel ti tsots skʼoplal ti skʼanbe ta orasion Dios ti akʼo xbeiltasat ta sventa li kʼusi tsnop tspase (Prov. 3:5, 6). Pe mi laj xaʼox skʼelik xchiʼuk yermanoik li kʼusitik taje, chakʼ akʼo snop stuk li kʼusi tspase (Rom. 14:1-4).

¹² Li kʼusi noʼox xuʼ stunesik li moletik  kʼalal chakʼik mantale jaʼ li Vivliae. Jech oxal chaʼa, toj tsots skʼoplal ti xtojobikuk ta stunesel li Vivliae ti jaʼuk xchʼunik li kʼusi chale. Jaʼ jech chkoltaatik sventa mu jpʼeluk xa xalik ta skoj li yabtelike. Ta melel, jaʼik itsʼinal jchabichijetik li moletike, yuʼun ta jujuntal onoʼox chkʼot kaltik ta stojolal Jeova xchiʼuk Jesús li kʼusi kʼot ta nopel kuʼuntike (Gál. 6:5, 7, 8).

13, 14. ¿Kʼusitik skʼan spasik sventa lekuk ta chanbel stalelalik li moletike?

¹³ Kʼalal laj xaʼox yalbe moletik ta tsobobbail ti mu «[s]cuy [s]baic ta jpasmantal ta stojol li bochʼotic [s]ventainojique», xi laj yal li jtakbol Pedroe: «Tscʼan voʼoxuc chavaqʼuic ta ilel cʼusi lec ta pasel ta stojolic» (1 Ped. 5:3). ¿Kʼuxi xuʼ xakʼ ta ilel ta stalelal jun mol li tojobtasel taje? Jkʼeltik chaʼtos kʼusi skʼan spas li «bochʼo tscʼan ta xʼoch ta jqʼuelvanej yuʼun jcholcʼopetique». Skʼan oy «lec srazón» xchiʼuk skʼan «snaʼ lec sventainel sna». Sventa xkʼot ta mole, skʼan oy «lec srazón», jaʼ xkaltik, skʼan xaʼibe lek smelolal li beiltaseletik yuʼun Diose xchiʼuk ti snaʼuk xakʼ ta xkuxlejale. Skʼan oyuk spʼijil xchiʼuk ti mu ta aniluk noʼox xchapanvane. Jech noxtok, mi oy yutsʼ yalale, skʼan jaʼuk jun lekil jolil, «yuʼun me mu snaʼ sventainel sna stuque, ¿cʼu xʼelan xuʼ yuʼun tsventain li jchʼunolajeletic yuʼun Diose?» (1 Tim. 3:1, 2, 4, 5). Kʼalal chilik ti jech chakʼ ta ilel stalelal li moletike tspat yoʼontonik li tsobobbaile.

¹⁴ Ti kʼusi yan skʼan spasik li moletik sventa lekuk ta chanbel li stalelalike jaʼ li cholmantale. Laj yakʼ ta ilel kʼu yelan ta pasel li Jesuse, yuʼun jtos ti kʼusi tsots skʼoplal la spas ta Balumile jaʼ li xcholel lekil aʼyejetike. Jech xtok, laj yakʼbe yil yajtsʼaklomtak kʼuxi ta pasel li abtelal taje (Mar. 1:38; Luc. 8:1). Li ta jkʼakʼaliltike tstsatsubtasbat yoʼontonik li jcholmantaletik kʼalal chchiʼinik ta cholmantal li moletike, ti chilik ti ta sjunul yoʼontonik chcholik mantal ti chakʼ kolebale xchiʼuk ti chchanbeik kʼu yelan chchanubtasvanike. Kʼalal chil tsobobbail ti jpʼel ta yoʼontonik chchʼak skʼakʼalik xchiʼuk yipalik li moletik akʼo mi mu noʼox xokobik leke, chtijbat yoʼontonik sventa chchanbeik stalelal. Li moletik xtoke chakʼik ta ilel ti lek ta chanbel stalelalik kʼalal chchapan sbaik li ta tsobajeletike, ti chakʼ sloʼilike xchiʼuk ti tskolta sbaik ta spasel yan abtelaletike, jech kʼuchaʼal li smesel xchʼubael sventa lekuk oy li Salon sventa Tsobobbaile (Efes. 5:15, 16; kʼelo Hebreos 13:7).

15. ¿Kʼu yuʼun skʼan xvulaʼanvanik li moletike?

¹⁵ Li jun lekil jchabichije ta anil noʼox oy kʼusi tspas kʼalal ip o yayijem li xchije. Jaʼ jech ek li moletik ta tsobobbaile ta anil noʼox skʼan skʼelik li buchʼutik yakal chil svokolik o ti tskʼanik koltael ta mantale. Xuʼ van skʼanik koltael ta  kʼusitik chtun yuʼunik jujun kʼakʼal li buchʼutik malubemik o ti ipike, pe li kʼusi mas chtun yuʼunike jaʼ ti xichʼ patbel yoʼontonik ta mantale (1 Tes. 5:14). Li kerem tsebetike xuʼ van yan-o li svokolike, jech kʼuchaʼal ti mu stsʼujik ta spasel li «cʼusi stalel ta scʼupin li queremetique» (2 Tim. 2:22). Xchabiel li chijetik ta tsobobbaile te tsakal skʼoplal ti nopolik noʼox xichʼik vulaʼanel sventa xichʼ kʼelel li kʼusitik yakal tsnuptanike xchiʼuk ti xichʼ patbel yoʼontonik ta Vivliae. Kʼalal chichʼ kʼelel ta yorail noʼox li kʼopetike, xuʼ to xichʼ chapanel skotol kʼalal muʼyuk to bu tsatsajeme.

16. ¿Kʼusi skʼan spas li moletik kʼalal chilik ti oy buchʼu skʼan koltael ta mantale?

¹⁶ ¿Kʼusi skʼan pasel mi tsatsub li kʼop ti xuʼ xakʼ ta vokol kʼu yelan oy ta mantal junuk ermano o ermanae? Xi la stsʼiba li Santiagoe: «Me oy bochʼo ip chaʼay avuʼunique, acʼo yicʼ tal li jcholcʼopetique [li moletike], acʼo cʼopanbatuc Dios ta stojol, xchiʼuc acʼo jaxbatuc aceite ta sbi li Cajvaltique [li Jeovae]. Me oy xchʼunojel yoʼnton ta scʼopan Diose, ta xcol li jchamele, yuʼun jaʼ ta stsatsubtasat yuʼun li Cajvaltique. Me oy smul li bochʼo icole, ta spasbat perdón noxtoc» (Sant. 5:14, 15). Manchuk mi muʼyuk bu tstak ta ikʼel moletik li buchʼu ip ta mantale, skʼan onoʼox me chbat svulaʼanik ta ora mi laj yaʼiike. Kʼalal tspasik orasion xchiʼuk yermanotak li moletike, tskʼanik vokol ta stojolalik xchiʼuk ti tskoltaik kʼalal jaʼo chtun yuʼunike, chakʼik ta ilel ti jaʼik lekil jchabichijetik ta mantal ti tstsatsubtasbeik yoʼonton li chijetik ti akʼbil ta sbaik xchabiele (kʼelo Isaías 32:1, 2).

17. ¿Kʼusi lek chkʼot ta pasel kʼalal chchanbeik stalelal «Banquilal Jchabichij» li moletike?

¹⁷ Li moletik yajtsʼaklom Cristoe chakʼbeik yipal ta xchanbel stalelal li «Banquilal Jchabichij» Jesucristo ta skotol li kʼusitik tspasik ta sventa mantale. Tstabeik ep sbalil xchiʼuk chchʼiik batel li chijetik ta skoj ti chkoltavanik li viniketik taje. Skotol li kʼusitik taje tstij koʼontontik sventa jtojbetik ta vokol xchiʼuk ta jkʼupil kʼoptatik li Jeovae, li Jchabichij ti muʼyuk buchʼu xkoʼolaj-oe.