1. ¿Kʼu yuʼun muʼyuk onoʼox chkʼot ta pasel li kʼusi tskʼan li ajvaliletik ta Israel xchiʼuk ta Siriae?

 LI TA sjabilaltik 762 xchiʼuk 759 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike laj yalik ti tstsakik ta kʼop Judá li ajvaliletik ta Israel xchiʼuk ta Siriae. ¿Kʼusi oy ta yoʼontonik? Jaʼ ti xuʼuninik li Jerusalene, ti slokʼesik ta ajvalil li Acaze xchiʼuk ti stikʼik ta ajvalil yan vinik ti maʼuk van snitilulal Davide (Is. 7:5, 6). Skʼan ox snop lek ti kʼusi tspas li ajvalil ta Israele. Yuʼun yaloj xa onoʼox Jeova ti jaʼ noʼox ch-och ta ajvalil yuʼun sbatel osil li snitilulal Davide xchiʼuk jpʼel skʼoplal chkʼot ta pasel li kʼusi chale (Jos. 23:14; 2 Sam. 7:16).

2-4. ¿Kʼuxi kʼot ta pasel li kʼusi chal Isaías 7:14, 16 li ta siglo 8 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, xchiʼuk kʼuxi kʼot ta pasel li ta baʼyel siglo ta jkʼakʼaliltike?

² Lek ox chkʼot ta pasel yilel ti la spas ta jmoj skʼopik li ajvaliletik ta Israel xchiʼuk ta Siriae. ¡Yuʼun ta jun noʼox paskʼop cham 120,000 tsatsal soltaroetik yuʼun li Acaze! Te kapal skʼoplal ek li Maasías (Maaseya) «xnichʼon ajvalile» (2 Crón. 28:6, 7). Pe yiloj kʼusi yakal chkʼot ta pasel li Jeovae xchiʼuk snaʼoj lek li kʼusi yalojbe Davide, jaʼ yuʼun la stak batel li j-alkʼop Isaías sventa xbat yal jun aʼyej ti tspat oʼontonale.

³ Xi laj yal li Isaiase: «Aʼyo avaʼay, ta to xlic xchiʼin yol jun tseb; ta svoqʼues jun querem, Emanuel ta xacʼbe sbi». Xi to laj yale: «Cʼalal mu to snaʼ stʼujel bu chopol bu lec li olole, jʼechʼel muʼyuc xa yajval yosilalic li chib ajvaliletic [Israel xchiʼuk Siria] ti chaxiʼ yuʼune» (Is. 7:14, 16). Jaʼtik onoʼox chalbe skʼoplal kʼalal chvokʼ Mesías li kʼusi chal ta slikebal li albilkʼope, lek onoʼox ti jech chichʼ alele (Mat. 1:23). Pe ta skoj ti muʼyuk xa bu chilbajinik Judá li  «chib ajvaliletic» ta baʼyel siglo ta jkʼakʼaliltike, li albilkʼop ta sventa li Emanuele kʼot xa onoʼox ta pasel jutuk ta skʼakʼalil li Isaiase.

⁴ Kʼalal mu toʼox jaluk yechʼel ti laj yalbe skʼoplal aʼyej li j-alkʼop Isaiase la xchiʼin yol li yajnile, vaʼun vokʼ jun skeremik ti Maher-salal-hasbaz sbi laj yakʼbeike. Jaʼ van «Emanuel» li olol taje. * Li ta skʼakʼalil Vivliae nopem xaʼi chakʼbeik yan sbi li olol kʼalal chvokʼ ta skoj ti oy kʼusi kʼot ta pasele, akʼo mi yan-o van sbi chalbeik li stot smeʼ xchiʼuk li yutsʼ yalale (2 Sam. 12:24, 25). Muʼyuk bu chal Vivlia mi oy bu Emanuel xutik li Jesuse (kʼelo Isaías 7:14; 8:3, 4).

5. ¿Kʼusi muʼyuk lek kʼot ta nopel yuʼun li Acaze?

⁵ Kʼalal jaʼo skʼelojik Judá li Siria xchiʼuk Israele, li mukʼta lum Asiriae tskʼan chuʼunin li jteklum eke. Jaʼ jun mukʼta lum ti yakal xa tstsak tal yipe. Jech kʼuchaʼal laj yal li albilkʼop ta Isaías 8:3, 4 li Asiriae ta xuʼunin li kʼusitik oy yuʼun «li lum Damasco xchiʼuc Samariae» kʼalal skʼan toʼox xbat stsal li sural Judae. Pe li Acaze muʼyuk bu la spat-o yoʼonton li kʼusi laj yal Dios ta stojolal Isaiase. Moʼoj, yuʼun solel la spas ta jmoj skʼopik xchiʼuk li Asiriae, jaʼ yuʼun ilbaj utatik ta tsʼakal li Judae (2 Rey. 16:7-10). ¡Muʼyuk xtojob ta jchabichij ta Judá li Acaze! Kʼalal oy kʼusi tsots skʼoplal ta jnop ta jpastike, xuʼ xi jakʼbe jbatike: «¿Buchʼu van ta jpat koʼonton ta stojolal, mi jaʼ ta stojolal li Diose o mi jaʼ ta stojolal li krixchanoetike?» (Prov. 3:5, 6).

6. ¿Kʼuxi mu xkoʼolaj ti kʼu yelan ajvalilaj li Ezequías xchiʼuk li Acaze?

⁶ Kʼalal cham ta sjabilal 746 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltik li Acaze, jaʼ och ta ajvalil ta Judá li xnichʼon ti Ezequías sbie; batsʼi mu kʼelbaj ti kʼu yelan oy li krixchanoetik la stae, toj abol sbaik ta mantal xchiʼuk ta takʼin. ¿Kʼusi van baʼyel tspas? ¿Mi jaʼ van baʼyel tskʼelbe skʼoplal li takʼine? Maʼuk. Lek oy ta mantal li Ezequiase, jaʼ jun lekil jchabichij ta sventa li jteklum taje. Jaʼ yuʼun li kʼusi baʼyel la spase jaʼ ti xlik yichʼik ta mukʼ li Jeovae xchiʼuk ti akʼo lekuk xil sbaik yan velta xchiʼuk Dios li jtoybaetike. Kʼalal laj yaʼibe smelolal li kʼusi tskʼan Jeovae ta anil noʼox la xchʼun li Ezequiase. ¡Toj lek ti jchanbetik stalelale! (2 Crón. 29:1-19.)

7. ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti x-albatik yuʼun achʼ ajvalil ti chkoltaatik ta yabtelik li jlevietike?

⁷ Toj tsots skʼoplal yabtel li jlevietik sventa xlik yichʼik ta mukʼ yan velta Jeova li j-israeletike, jaʼ yuʼun li Ezequiase la stsob sventa xalbe ti tskolta ta yabtelike. Nopo noʼox avaʼi kʼalal te tsobolik li tukʼil jlevietik ti stsʼujlajet yaʼlel satik ta muyubajel kʼalal xi ch-albatik yuʼun li ajvalile: «Li Mucʼul Diose stʼujojoxuc sventa chatunic o yuʼun, xchiʼuc acʼo achiqʼuic pom ta stojol» (2 Crón. 29:11). Ta melel, toj tsots yabtelik li jlevietike, yuʼun jaʼ oy ta sbaik ti xichʼ ichʼel ta mukʼ li Jeovae.

8. ¿Kʼusitik yan la spas Ezequías sventa stsatsub ta mantal li jteklume, vaʼun kʼusi kʼot ta pasel?

⁸ Li Ezequiase la stak ta ikʼel sjunul jteklum Judá xchiʼuk Israel sventa spasik li mukʼta kʼin Koltaele. Kʼalal echʼ li kʼin taje la spasik li kʼin sventa pan ti muʼyuk yichʼoj svolesobil xchʼute, ti chjalij vukub kʼakʼale. Ta skoj ti toj lek laj yaʼiike jalij to vukub kʼakʼal. Xi chal li Vivliae: «Toj xcuxet noʼox yoʼnton laj yaʼyic li cʼusi icʼot ta pasel te ta Jerusalene. Yuʼun jaʼ noʼox ta yorail cʼalal cuxul Salomón xnichʼon David ajvalil ta Israel la spasic qʼuin te ta Jerusalén jech chac cʼu chaʼal leʼe» (2 Crón. 30:25, 26). ¡Patbat tajek yoʼontonik judioetik li kʼin taje! Xi chal li 2 Crónicas 31:1: «Cʼalal ilaj yoʼntonique [...] bat slilinic scotol li tonetic scuyoj ta sdiosique xchiʼuc li slocʼobaltac Aserae. La sjinesic scotol li cʼopojebaletique xchiʼuc  li scajleb matanaleti[ke]». ¡Jaʼ jech toj labal sba sutik ta stojolal Jeova li judioetike! Ti kʼu yelan lekubik ta mantale jaʼ chkoltaatik sventa xkuch yuʼunik li vokolil ti poʼot xa snuptanike.

9. 1) ¿Kʼuxi muʼyuk kʼot ta pasel li kʼusi xchapanoj li ajvalilal ta Israele? 2) ¿Jayib lum ta Judá la stsal li Senaquerib ta slikebale?

⁹ Jaʼ onoʼox jech kʼuchaʼal laj yal li j-alkʼop Isaiase la stsalik ajvalilal ta snorteal Israel li j-asiriaetike, vaʼun jaʼ jech muʼyuk xa la stikʼik ta ajvalil yan vinik ti maʼuk snitilulal Davide. Pe ¿mi kʼot ta pasel li kʼusi xchapanoj j-asiriaetike? Jaʼ xa la satiik batel li Judae. Xi chal li Vivliae: «Cʼalal xchanlajunebal jabil xaʼox yochel ta ajvalilal li Ezequiase, li Senaquerib, ajvalil ta Asiriae, bat stsac ta pleito scotol li lumetic te ta Judá ti lec setbilic ta tsatsal coraltone, jech la sventain o». La stsal 46 lumetik ta Judá li Senaqueribe. ¿Kʼu van yelan la avaʼi aba ti jaʼuk-o te nakalot ta Jerusalén kʼalal yakal chkʼot ta pasel taje? Yuʼun xkechet xa chichʼ tsalel batel li lumetik ta Judae (2 Rey. 18:13).

10. ¿Kʼu yuʼun patbat-o yoʼonton Ezequías li kʼusi chal Miqueas 5:5, 6?

¹⁰ Snaʼoj lek Ezequías ti yantik xnopaj tal li vokolile, pe la spat yoʼonton ta stojolal Jeova, muʼyuk la saʼ koltael ta stojolal jyanlumetik kʼuchaʼal la spas li Acaze, ti la svalopatin mantale (2 Crón. 28:20, 21). Xojtikin van li kʼusi laj yal Miqueas ta sventa li kʼusi chkʼot ta stojolal li Asiriae, yuʼun xi yaloje: «Cʼalal ta xuʼninbotic jteclumaltic ti asirioetique, [...] ta jtactic batel vucub (7) viniquetic ti banquilal xaʼi sbaic ta contrainvaneje, xchiʼuc vaxacvoʼ (8) viniquetic ti ichʼbil ye stiʼique. Ta espada chbat tsalvanicuc ta yosilal li Asiriae; ta espada chbat sventainic» (Miq. 5:5, 6, Ch). Jaʼ patbat-o yoʼonton Ezequías li kʼusi laj yakʼ ta naʼel Dios taje, yuʼun chakʼ ta ilel ti tstunes jtsop soltaroetik sventa tstsalik li Asiria ti mu staleluk jech tspasik kʼope.

11. ¿Bakʼin chkʼot lek ta pasel li albilkʼop ta sventa li vukvoʼ bankilaletik xchiʼuk li vaxakvoʼ viniketik ti ichʼbil yeike?

¹¹ Li albilkʼop ta sventa li vukvoʼ bankilaletik xchiʼuk li vaxakvoʼ viniketik ti ichʼbil yeike, o jpasmantaletike, chkʼot lek ta pasel kʼalal jal xaʼox svokʼel li Jesuse, «li Ajvalil yuʼun Israel [ti] voʼone onoʼox sliquel tal stsʼunubal[e]» (kʼelo Miqueas 5:1, 2). Liʼe jaʼo chkʼot ta pasel kʼalal chakʼbeik ta vokol  xkuxlejal yajtuneltak Jeova li j-asiriaetik xkaltik ta jkʼakʼaliltike. ¿Kʼusi van soltaroal tstunes Jeova, ti jaʼ jbabe li Xnichʼon ti ch-ajvalilaj xa sventa tstsal li jkontrainvanejetik ti xibal sba taje? Yoʼ to mu jtakʼtike jkʼeltik kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas Ezequías kʼalal laj yaʼi ti chichʼ tsakel ta kʼop yuʼun li Asiriae.

12. ¿Kʼuxi la xchapan sbaik lek li Ezequías xchiʼuk li xchiʼiltak sventa chchabiik li steklumal Diose?

¹² Ta onoʼox skoltautik Jeova kʼalal oy kʼusi mu spas kuʼuntike, pe tskʼan onoʼox ti akʼo jpastik li kʼusi spas kuʼuntike. «Lic sjacʼbe banquilaletic yuʼun xchiʼuc banquilal soldadoetic» li Ezequiase, jmoj kʼot ta nopel yuʼunik ti «chulesic li nioʼetic te ta pat lume». Jech xtok, «li Ezequiase itsatsub lec yoʼnton, lic xchaʼpas lec li coraltone xchiʼuc li toyol qʼuelub osile xchiʼuc la spas yan coralton ta spatpat [...,] la spas ep lanzaetic xchiʼuc macubbailetic» (2 Crón. 32:3-5). Sventa tskʼel xchiʼuk chchabi steklumal li Jeovae, la stunes viniketik ti tsots yoʼontonike xchiʼuk ti lek tsotsik ta mantale, jaʼ la stunes li Ezequiase, li bankilaletike xchiʼuk li j-alkʼopetike.

13. ¿Kʼusi ti mas tsots skʼoplal la spas Ezequías sventa xchapan li jteklum kʼalal mi laj yichʼ tsakel ta kʼope? Albo smelolal.

¹³ Oy kʼusi mas tsots skʼoplal la spas li Ezequiase, ti jaʼ xkom to ti laj yules li nioʼetik xchiʼuk ti la svaʼan muroetike. Ta skoj ti snaʼoj li kʼusi sbainoje, la stsob li jteklume xchiʼuk xi la spatbe yoʼontone: «Tsotsanic me, mu me xlaj stsatsal avoʼntonic; mu me xaxiʼic yuʼun li ajvalil ta Asiriae [...,] yuʼun vuʼutic lec xuʼ cuʼuntic jech chac cʼu chaʼal li stuque. Li stuque yichʼoj noʼox stsatsal ta sventa svinictac. Pero li vuʼutique liʼ xchiʼinojutic li Mucʼul Dios cuʼuntique, jaʼ chiscoltautic ta stsalel li cajcontratique». ¡Toj ep tsatsubtasbat xchʼunel yoʼontonik li jnaklejetik ta Jerusalén ti vulesbat ta sjolik ti jaʼ chkoltaatik yuʼun li Jeovae! Xi to chal li Vivliae: «Cʼalal laj yaʼyic cʼusi laj yal li Ezequiase, itsatsub yoʼnton scotolic». Kakʼtik venta ti jaʼ patbat-o yoʼontonik li «cʼusi laj yal li Ezequiase». Tunik ta lekil jchabichij li Ezequiase, li bankilaletik yuʼune, li bankilal soltaroetik yuʼune, li Miquease xchiʼuk li Isaiase, jech onoʼox kʼuchaʼal yaloj Jeova ta stojolal li yaj-alkʼope (2 Crón. 32:7, 8; kʼelo Miqueas 5:5, 6).

14. ¿Kʼusi la spas li Rabsacese, xchiʼuk kʼu yelan laj yaʼi li jteklume?

¹⁴ Li ajvalil ta Asiriae te la spas skarpanaik ta suroesteal Jerusalén. Te la stak batel oxvoʼ j-al-aʼyejetik sventa xalbeik jteklum ti akʼo mu spoj sbaike. Li j-al-aʼyej ti Rabsaces (Rabsaqué) akʼbil sbi ta skoj li yabtele, ep kʼusitik la spas sventa tsloʼla li jteklume. Lik kʼopojuk ta hebreo sventa chal ti akʼo svalopatinik li Ezequiase xchiʼuk ti jaʼuk la xchʼunbeik smantal li j-asiriaetike, vaʼun mi jech la spasike ta la x-akʼbat yosilik ti mas to la leke (kʼelo 2 Reyes 18:31, 32). Laj yal ti muʼyuk la chkoltaatik yuʼun Jeova li judioetik ta stojolal li j-asiriaetike, jech kʼuchaʼal muʼyuk chkoltaatik yuʼun sdiosik li jteklumetike. Lek kʼusi kʼot ta nopel yuʼunik, yuʼun muʼyuk bu laj yakʼik ta mukʼ ti kʼu yelan loʼlaatike, jechtik onoʼox tspas li yajtuneltak Jeova avi eke (kʼelo 2 Reyes 18:35, 36).

15. 1) ¿Kʼusi skʼan spas li jnaklejetik ta Jerusalene? 2) ¿Kʼuxi la skolta jteklum li Jeovae?

¹⁵ Oy srasonal ti chat yoʼonton li Ezequiase, pe maʼuk la skʼanbe koltael jyanlum, moʼoj, yuʼun la stak ta ikʼel li j-alkʼop Isaiase. Xi laj yal li Isaiase: «Muʼyuc ch-och ta Jerusalén. Muʼyuc ta stʼiles batel jmojuc flecha» (2 Rey. 19:32). Li kʼusi noʼox skʼan spasik li jnaklejetik ta Jerusalene jaʼ ti teuk noʼox vaʼal skʼelike, yuʼun jaʼ Jeova tspas kʼop ta stojolalik. ¡Jaʼ jech la spas un! «Te noʼox ta yacʼubalil ital yajʼalmantal Mucʼul Dios; la smil voʼob slajunvinic ta mil (185,000)  asiriaetic te yoʼ bu spasoj scarpanaique» (2 Rey. 19:35). Ti laj yichʼ koltael li Judae maʼuk ta skoj ti laj yules nioʼetik xchiʼuk ti la spas muroetik li Ezequiase, moʼoj, jaʼ ta skoj ti koltavan li Jeovae.

16. ¿Buchʼutik skʼoplal li 1) jnaklejetik ta Jerusalene? 2) j-asiriaetik xkaltik ta jkʼakʼaliltike? 3) vukvoʼ bankilaletik xchiʼuk li vaxakvoʼ viniketik ti ichʼbil yeike?

¹⁶ Jaʼ to chkʼot lek ta pasel ta jkʼakʼaliltik li albilkʼop ta sventa li vukvoʼ bankilaletik xchiʼuk li vaxakvoʼ viniketik ti ichʼbil yeike. Laj yichʼ kontrainel yuʼun j-asiriaetik li jnaklejetik ta voʼneal Jerusalene. Poʼot xa me xichʼ kontrainel yuʼun j-asiriaetik xkaltik li yajtuneltak Jeova ti muʼyuk buchʼu xkoltaatik yilel sventa xlajesatik ta j-echʼele. Li Vivliae chalbe skʼoplal li jkontrainvanej taje, chalbe skʼoplal xtok ti tstsakvan ta kʼop li «Gog te ta yosilal Magoge», li «ajvalil ta nortee» xchiʼuk «li ajvaliletic ta sbejel banamile» (Ezeq. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Apoc. 17:14; 19:19). ¿Mi jaʼ van skʼan xal ti chanib to velta chichʼ ilbajinel li yajtuneltak Jeovae? Maʼuk. Yuʼun xuʼ jelajtik xalbe sbi li Vivliae, pe jun noʼox li ilbajinele. Jech kʼuchaʼal chal li albilkʼop yuʼun Miquease, ¿kʼusi van abtejebal tstunes Jeova sventa tskontrain li j-asiriaetik xkaltike, ti mu stakʼ tsalel yilele? Jaʼ tstunes jtsop soltaroetik ti mu staleluk jech tspasik kʼope: ¡«vucub (7) viniquetic ti banquilal[etike]» xchiʼuk «vaxacvoʼ (8) viniquetic ti ichʼbil ye stiʼique»! (Miq. 5:5.) Li bankilaletik xchiʼuk li viniketik ti ichʼbil yeike, o ti jpasmantaletike, jaʼ xkaltik, li jtsop soltaroetik ti muʼyuk stsatsalik yilele jaʼik li moletik ta tsobobbaile (1 Ped. 5:2). Li avie, li Jeovae svaʼanoj epal viniketik ti lek tsotsik ta mantal sventa xchabibat li xchijtak ti toj tsots skʼoplal chile. Vaʼun jaʼ jech ta stsatsubtasbeik yoʼonton li steklumal kʼalal mi laj yichʼik tsakel ta kʼop yuʼun li j-asiriaetik xkaltik ta jkʼakʼaliltike. * Li albilkʼop yuʼun Miquease chal ti «ta espada chbat tsalvanicuc ta yosilal li Asiriae» (Miq. 5:6). Jtos yabtejeb sventa tspasik kʼop li moletike jaʼ li espada chakʼ chʼul espiritue, li Skʼop Diose (2 Cor. 10:4; Efes. 6:17).

17. ¿Kʼusi chantos skʼan xchan moletik ta sventa li kʼusitik laj xa jchanbetik skʼoplale?

¹⁷ Moletik, ep kʼusitik chakʼ achanik li kʼusitik naka to laj kalbetik skʼoplale. 1) Li kʼusi skʼan xapasik sventa xachapan abaik ta skoj ti poʼot xa stsakvan ta kʼop li j-asiriaetik xkaltike jaʼ ti xatsatsubtas lek li xchʼunel avoʼontonik ta stojolal Diose xchiʼuk ti xatsatsubtasbeik xchʼunel yoʼonton li ermanoetike. 2) Kʼalal mi la stsakutik ta kʼop li j-asiriaetik xkaltike, jpʼeluk me ta avoʼonton achʼunojik ti tskoltautik li Jeovae. 3) Li vaʼ kʼakʼale xuʼ van mu xavaʼibeik lek smelolal o mu chʼunbajuk chavilik li mantal chakʼ li s-organisasion Jeovae. Pe skʼan me jchʼun jkotoltik li mantaletik chij-albate, akʼo mi mu xkaʼibetik smelolal ti kʼu yuʼun jech chij-albate, yuʼun jaʼ chijkol-o mi ta jchʼuntike. 4) Mi oy buchʼu jaʼ spatoj-o yoʼonton li chanune, li kʼulejale o li jeltos organisasionetik ta balumile skʼan me sjel ta ora li snopbene. Jaʼ yuʼun chaʼa moletik, skʼan me chapaloxuk ta skoltael li buchʼutik muʼyuk spatoj lek yoʼontonik ta stojolal li Jeovae.

18. ¿Kʼuxi tskoltautik ta tsʼakal mi ta jnopbetik skʼoplal li kʼusi laj xa jchantike?

¹⁸ Chkʼot me skʼakʼalil ti jech ch-ilat li yajtuneltak Jeova kʼuchaʼal li judioetik ta Jerusalén ti muʼyuk xa buchʼu xkoltaatik yilel li ta skʼakʼalil Ezequiase. Mi kʼot skʼakʼalile toj tsots me skʼoplal ti jvules ta joltik li kʼusi laj yal li tukʼil ajvalil sventa jpat koʼontontike. Jvules ta joltik ti «yichʼoj noʼox stsatsal ta sventa svinictac» li kajkontratike. «Pero li vuʼutique liʼ xchiʼinojutic li Mucʼul Dios cuʼuntique, jaʼ chiscoltautic ta stsalel li cajcontratique» (2 Crón. 32:8).