LI Pascal ti toj abol sba ti bu chʼi ta Costa de Marfile, tskʼan ti lekuk tajek li xkuxlejale. Toj lek toʼox xaʼi chmajvan ta boks xchiʼuk tsjakʼbe sba bu jotukal ta balumil tspas kanal mas li ta bokse xchiʼuk ti tspas ta jkʼuleje. Kʼalal yichʼoj xaʼox van 25 jabile, la snop ti xuʼ van mas tspas kanal li ta Europae. Pe ta skoj ti chʼabal spasaporte, mi jaʼuk yan vunetik ti chtun yuʼun sventa chbate, li kʼusi noʼox xuʼ spase jaʼ ti ta mukul ch-och batele.

Ta 1998, kʼalal yichʼoj xaʼox 27 jabil li Pascale, lokʼ batel. Echʼ ta stsʼak yosilal Ghana, la xtuchʼ jelavel li slumal Togo xchiʼuk Benín, vaʼun kʼot ta jun jteklum ti Birni Nkonni sbie, ta Níger. Pe skʼan to x-echʼ xtuchʼ li bu mas xibal sbae. Sventa chbat li ta nortee, persa skʼan xpʼit muyel ta karo sventa chtuchʼ li takixokol balumil ti Sahara sbie, vaʼun mi kʼot li ta nab Mediterraneoe, skʼan stsak batel varko ti ch-ikʼat batel ta Europae. Jaʼ jech toʼox la snop, pe oy chaʼtos kʼusi kʼot ta pasel li ta Níger ti makat ta bee.

Baʼyel, laj stakʼin. Xchibal, laj yojtikin Noé, ti jaʼ jun prekursor ti lik chanubtasatuk ta Vivliae. Kʼot ta yoʼonton kʼusi la xchan li Pascale xchiʼuk jel ti kʼu yelan chil toʼox li kuxlejale. Ta skoj ti jaʼ xa la skʼan li kʼusitik ta mantale, laj yikta komel li kʼusitik toʼox tskʼan tsta ta xkuxlejale, vaʼun laj yichʼ voʼ ta disiembre ta 1999. Sventa chakʼbe yil Jeova ti tstojbe tajek ta vokole, lik tunuk ta prekursor ta Níger ta 2001, te noʼox li ta jteklum ti bu la xchan li kʼusi melele. ¿Kʼu yelan chaʼi sba ta sventa li kʼusi kʼot ta nopel yuʼune? Xi chale: «Yakal ta jtabe-o tajek sbalil li jkuxlejale».

Li Pascale mu stukuk ti laj yakʼ venta ti mas tskʼupin xkuxlejal ti tskʼan tsta li kʼusitik ta mantale. Sventa tstaik li kʼusitik taje, junantik ermanoetik ti likemik ta Europae batemik ta África sventa chkoltavanik ti bu chtun mas jcholmantaletike. Jech onoʼox ta melel, te van 65 ermanoetik ti likemik ta Europae —ti yichʼojik 17 kʼalal ta 70 jabile— chkoltavanik ta jeltos lumetik ta África occidental, jech kʼuchaʼal Benín, Burkina Faso, Níger xchiʼuk Togo. * ¿Kʼusi tijbat yoʼontonik sventa batik te xchiʼuk kʼusitik lek staojik?

Xi chal Anne-Rakel ti likem ta Dinamarcae: «Tunik ta misionero ta Senegal li jtot jmeʼe. Xmuyubajik noʼox tsloʼiltabeik skʼoplal kʼalal chtunik toʼox ta misioneroe, vaʼun ta jkʼan ta jpas preva kaʼi ek». Leʼ xa van ta voʼlajuneb jabile, kʼalal x-echʼ xaʼox jutuk jtob sjabilale, bat nakluk ta Togo sventa chtun ta jun tsobobbail ta senya kʼop. ¿Kʼu yelan la stijbe yoʼonton li yantike? Xi chale: «Ta tsʼakale, li chaʼvoʼ jmukobtake, jun tseb xchiʼuk jun kerem, talik ta Togo ek».

Jun ermano ti Aurele sbi ti 70 sjabilal ti likem ta Francia xchiʼuk ti nupuneme, xi chale: «Oy xa ta svoʼobal  jabil la jpas juvilar, jech oxal chaʼtos kʼusi xuʼ jpas: june jaʼ ti junuk koʼonton xinaki ta Francia ti jmala chtal li Paraisoe, yane jaʼ ti oy kʼusi xuʼ jpas sventa chi-abtej mas li ta cholmantale». Pe jaʼ la snop tspas li slajebe. Jaʼ yuʼun te xa van oxibuk jabil ti bat tunuk ta Benín xchiʼuk yajnile, ti Albert-Fayette sbie. Xi chal li Aurelee: «Ti ta sjunul koʼonton litalkutik ta abtel ta stojolal Jeova liʼe jaʼ li kʼusi mas lek jpasojkutike». Xi to stseʼet sat chale: «Maʼuk noʼox taje, yuʼun jlom osiletik ta stiʼtiʼ nab bu ta jcholkutik mantale xkoʼolaj ta Paraiso».

Li Clodomir xchiʼuk Lysianee, leʼ xa ta 16 jabil lokʼik batel ta Francia sventa chbat nakiikuk ta Benín. Ta slikebale tsnaʼik tajek li yutsʼ yalalik xchiʼuk yamigotakike, xchiʼuk laj yalik ti mu xnopik tee. Pe muʼyuk srasonal ti chiʼike xchiʼuk muyubajik tajek ta tsʼakal. «Li vaklajuneb xa jabil echʼeme —xi chal li Clodomire—, jtaoj jmotonkutik ta skoltael te van junuk krixchano jujun jabil sventa chchʼamik li kʼusi melele.»

Jun nupultsʼakal ti likem ta Francia ti Sébastien xchiʼuk Johanna sbiike, batik ta naklej ta Benín ta 2010. «Toj ep abtel li ta tsobobbaile —xi chal li Sebastiene—. Ti chitun liʼe xkoʼolaj kʼuchaʼal jun chanun sventa Dios ti anil noʼox skʼan xichʼ chanel xchiʼuk ti ep abtele.» ¿Kʼusi xuʼ xkaltik ta stojolal li krixchanoetik ti bu chcholik mantale? Xi chal li Johannae: «Chviʼnajik ta mantal li krixchanoetike. Manchuk mi muʼyuk yakal jcholkutik mantal, tsmakunkutik ta be sventa tsjakʼbunkutik kʼusitik ta Vivlia xchiʼuk tskʼanbunkutik vunetik». ¿Kʼusi kʼot ta pasel ta snupunelik ti bat tunikuk tee? «Stsatsubtasoj li jnupunelkutike. Toj lek chkaʼi ti sjunul kʼakʼal ta jchol mantal xchiʼuk kajnile», xi chal Sébastien.

Li Eric xchiʼuk yajnil ti Katy sbie, chtunik ta prekursor ta snorteal Benín, ti jutuk tajek jnaklejetik tee. Leʼ xa van ta lajuneb jabile, kʼalal nakalik toʼox ta Franciae, lik xchanik mantaletik ti chalbe skʼoplal ti bu chtun mas jcholmantaletike xchiʼuk tsjakʼbeik li buchʼutik chtunik ta tsʼakal orae. Taje tijbat yoʼontonik sventa chtunik ta yan balumil, vaʼun batik onoʼox ta 2005. Vaʼun yilojik kʼu yelan chʼiem tal li abtelale. «Leʼ xa ta chib jabile —xi chal Eric—, jaʼ noʼox 9 jcholmantaletik oy li ta jgrupokutik ta Tanguietae; li avie oy xa 30. Li ta jujun domingoe chtalik ta tsobajel te van 50 kʼalal ta 80 krixchanoetik. Ti kʼu yelan ximuyubajkutik tajek ta skoj ti ep xa buchʼutik chʼi ta mantale mu kʼusi xkoʼolaj-o.»

¿Kʼusitik vokoliletik tsnuptanik li buchʼutik chbatik ta naklej ta yan lum sventa chkoltavanike? Benjamin, ti  yichʼoj 33 jabile, jaʼ xchiʼil ta vokʼel li Anne-Rakele. Li ta sjabilal 2000, la xchiʼin ta loʼil jun misionero ta Dinamarca ti te chtun ta Togoe. Xi chvul ta sjol li Benjamine: «Kʼalal laj kalbe ti ta jkʼan chitun ta prekursore, xi la sjakʼbune: “¿Mi anopoj xa chatun ta prekursor ta Togo?”». Xi to chal li Benjamine: «Li vaʼ kʼakʼale muʼyuk toʼox bu tsʼakiem jtob jabilal, pe te xaʼox yakal chtunik ta Togo li chaʼvoʼ jvixobtake, jaʼ yuʼun mu xa vokoluk laj kaʼi libat». Jech oxal kʼalal laj xaʼox snope, bat. Pe oy to kʼusi vokol laj yaʼi, mi jpʼeluk kʼop snaʼ ta francés li Benjamine. Xi chale: «Toj vokol laj kaʼi li baʼyel vakib ue, yuʼun toj jutuk toʼox tajek jnaʼ xikʼopoj li ta francese». Pe ta tsʼakal la xchan, li avi une te xa chtun ta Betel ta Benín, ta Departamento sventa stakel vunetik xchiʼuk ta sventa komputadoraetik.

Li Eric xchiʼuk Katy ti laj xa kalbetik skʼoplalike, te xa onoʼox chtunik ta jun tsobobbail ti yan-o skʼopik ta Francia kʼalal muʼyuk toʼox batemik ta Benine. ¿Mi xkoʼolaj van ti chtunik ta Africae? Xi chal Katy: «Vokol la jta jnailkutik ti leke. Oy jayibuk u linakikutik ta jpʼej na ti chʼabal luse xchiʼuk ti chʼabal voʼe». Xi chal li Eric eke: «Li jlakʼnakutike tsots tajek tstij li smusikaike xchiʼuk jech chnaxub akʼobal yuʼunik. Skʼan oyuk smalael avuʼun xchiʼuk ti xnop xavaʼie». Pe xi chal xchaʼvoʼalike: «Li bendisionetik ta jtatik ta skoj ti chijtun bu muʼyuk bu mas xcholojik mantale mas ep, jaʼ xkom to li vokolile».

Yan nupultsʼakal ta Francia ti Michel xchiʼuk Marie-Agnès sbiike, ti te van 60 jabil yichʼojike, bat tunikuk ta Benín te xa van ta voʼobuk jabil. Ta baʼyele xiʼik jutuk. «Junantike laj yalbunkutik ti toj xibal sba mi libatkutik ta naklej ta yan lume, yuʼun xkoʼolaj la kʼuchaʼal kajalunkutik batel ta junuk karetiya ti yakal chanav batel ta sba junuk chʼojone —xi chal li Michele—. Ta melel, lixiʼkutik van tajek jechuk ti muʼyukuk la jnaʼkutik ti jaʼ Jeova li buchʼu chuj batel li karetiyae. Jech oxal libatkutik sventa chitunkutik mas ta stojolal li Jeovae, vaʼun muʼyuk bu yiktaojunkutik.»

Li buchʼutik chkoltavanik ti bu chtun mas jcholmantaletike chalik ti tsots skʼoplal ti baʼyeluk jchapan jbatike. Sventa taje skʼan jal to xlik jchapantik li kʼusitike, skʼan xijnop noʼox, ti xijtojobuk skʼelel jtakʼintike xchiʼuk ti jpat koʼontontik ta stojolal Jeovae (Luc. 14:28-30).

Xi chal Sébastien ti laj xa kalbetik skʼoplale: «Kʼalal skʼan toʼox xibatkutike, chib jabil la jtsob jtakʼin xchiʼuk li Johannae. La jnopkutik ti muʼyuk mas ta jlajeskutik takʼin ta chʼayob oʼontonale mi jaʼuk ta jmankutik li kʼusitik muʼyuk chtun kuʼunkutike». Sventa jech-o chkoltavanik ta yan lume, chbatik ta abtel jayibuk u ta Europa jujun jabil, vaʼun jaʼ chkoltaatik sventa chtunik ta  prekursor ta Benín ti kʼu sjalil muʼyuk ch-abtejik ta jabile.

Te van jtobuk ermanaetik ti tojol tsebetik batemik ta naklej ta África occidental sventa chkoltavanike, june Marie-Thérèse sbi. Ch-abtej ta jtsʼot-autovus ta Francia, pe li ta sjabilal 2006, la skʼan permiso jun jabil ta yabtel sventa chbat tunuk ta prekursora ta Níger. Ta ora noʼox laj yakʼ venta ti jaʼ li kʼusi tskʼan tsta ta xkuxlejale. Xi chale: «Lisut batel ta Francia, laj kalbe li kajval ta abtel ti akʼo sjelbun yorail kabtele, vaʼun lek laj yaʼi. Jaʼ yuʼun li avie chi-abtej ta mayo kʼalal ta agosto ta stsʼotel jkot autovus ta Francia, vaʼun li ta septiembre kʼalal ta avrile chitun ta prekursora ta Níger».

Li buchʼutik baʼyel chakʼ ta xkuxlejalik li Ajvalilal yuʼun Diose xuʼ spat yoʼontonik ta melel ti ch-akʼbatik yuʼun Jeova li kʼusitik chtun yuʼunike (Mat. 6:33). Jkʼelbetik skʼoplal li kʼusi kʼot ta stojolal jun ermana ta Francia ti tojol tseb ti Saphira sbie, ti yichʼoj van 30 jabile xchiʼuk ti chtun ta prekursora ta Benine. Li ta 2011, sut batel ta Francia sventa ch-abtej xchiʼuk ti tstsob stakʼin sventa stsʼaki yuʼun vakib jabil ti chtun ta Africae. Xi chale: «Viernes xaʼox, slajeb xaʼox kʼakʼal chi-abtej, pe ta jkʼan to chi-abtej lajuneb kʼakʼal sventa jtsob jutuk mas jtakʼin sventa chitun sjunul jabil li ta Benine. La jkʼopon Jeova xchiʼuk laj kalbe li kʼusi oy ta jtojolale. Ta jlikel noʼoxe, la skʼoponun tal ta telefono jun snail abtelal, vaʼun la sjakʼbun mi xuʼ xibat ta xkʼexol jun j-abtel chib xemana». Ta lunes une, bat ta abtel li Saphira sventa chchanubtasat yuʼun li buchʼu ch-och ta xkʼexole. Xi chale: «Toj labal to sba laj kaʼi ti jaʼ skʼoplal jun ermana ti tskʼan buchʼu chkoltaat lajuneb kʼakʼal sventa chbat li ta Chanob vun sventa Abtelal ta Prekursore. Li yajval ta abtele albat ti jaʼ noʼox la ch-akʼbat permiso mi la sta buchʼu ti ch-och ta xkʼexole. Li ermana taje skʼanojbe xaʼox vokol Jeova ti akʼo xkoltaate. ¡La stakʼ j-orasionkutik jchaʼvoʼalkutik!».

Junantik ermanoetik xchiʼuk ermanaetike tunemik jayibuk jabil li ta África occidentale xchiʼuk te xa nakalik-o. Pe li yantike jaʼ noʼox te komik jayibuk jabil, vaʼun sutik batel ta slumalik. Akʼo mi jech, yakal to tstabeik sbalil ti kʼu sjalil ay koltavanikuke. La xchanik ti jaʼ te tstaik-o melel muyubajel ti chtunik ta stojolal Jeovae.