1-3. 1) ¿Kʼusitik vokolil snuptanojik ta sventa takʼin epal utsʼ alaliletik li avie, xchiʼuk kʼusitik tspasik li junantike? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale.) 2) Kʼalal jun totil o jun meʼil tsnop chbat ta abtel ta yan lume, ¿kʼusi van chat-o yoʼontonik ta sventa ti kʼu yelan tstsʼites li yalab xnichʼnabike?

«LI JMALALE persa onoʼox lubem tajek chvul, pe li kʼu yepal chichʼ tojele kʼajomal tajek kʼu yelan ch-echʼ kuʼunkutik jujun kʼakʼal», xi chal Liliana. * Xi to chale: «Ta jkʼan ox ta jkolta jba jutuk ta takʼin sventa oyuk yuʼun kʼusitik kʼuchaʼal xchiʼiltak ta chanun li Jorgitoe». Li Liliana xtoke tskʼan tskolta ta takʼin yan yutsʼ yalaltak xchiʼuk tstsob yaʼi stakʼin sventa tstunes ta jelavel. Ep yamigotak batemik xa onoʼox ta abtel ta yan lum sventa spasik kanal. Pe kʼalal la snop jech la spas taje, mu snaʼ kʼusi tspas laj yaʼi. ¿Kʼu yuʼun?

² Li Lilianae toj chopol tajek chaʼi ti chikta komel yutsʼ yalale xchiʼuk ti muʼyuk xa jmoj tspasik kʼusitik ta sventa li mantal jujun kʼakʼale. Ta yan xtoke, chil ti buchʼutik yiktaojik yutsʼ yalalike lek noʼox oyik ta mantal yileluk. Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi tstsʼites Jorgito ti mi nom oye? ¿Mi xuʼ van yuʼun ta melel tstojobtas lek, chchanubtas lek ta sventa Jeova li ta Internete? (Efes. 6:4.)

³ La skʼan tojobtasel. Li smalale mu toʼox skʼan ti xbat li yajnile, pe laj yalbe xtok ti muʼyuk tspajtsan ta persa mi jech tskʼan yoʼontone. Li moletik xchiʼuk li yan ermanoetik ta tsobobbaile laj yalbeik ti akʼo mu xbate, pe junantik ermanaetike laj yalbeik ti jaʼ lek ti  xbate. Xi albate: «Mi akʼanoj ta melel li avutsʼ avalale chabat. Yuʼun onoʼox xuʼ xatun ta stojolal Jeova te xtok». Akʼo mi xnaʼet ta spasel taje, li Lilianae la stsʼutsʼ komel li Carlose xchiʼuk li Jorgitoe, vaʼun bat ta abtel ta yan lum. «Mu jaluk chibat», xut komel li yutsʼ yalale.

4. 1) ¿Kʼu yuʼun chbatik ta yan lum epal krixchanoetik? 2) ¿Buchʼutik onoʼox chchiʼinik komel li alab nichʼnabiletike?

⁴ Li Jeovae mu skʼan ti ta povreal tajek kuxul li yajtuneltake, xchiʼuk melel onoʼox ti kʼusi chlokʼik-o ta povreal li krixchanoetike jaʼ ti chbatik ta abtel ta yan lume, taje jech onoʼox tspasik ta voʼne (Sal. 37:25; Prov. 30:8). Sventa mu xcham ta viʼnal yutsʼ yalal li moltotil Jacobe la stak batel xnichʼnabtak ta Egipto sventa xbat smanik talel veʼlil (Gén. 42:1, 2). * Li avie, jutuk mu skotoluk li buchʼutik chbatik ta naklej ta yan lume maʼuk ta skoj ti chchamik ta viʼnale. Pe xuʼ van jaʼ ta skoj ti pechʼelik ta ilile o jaʼ van ta skoj ti tskʼanik ti lekuk kʼusi oy yuʼunik li yutsʼ yalalike. Sventa spas yuʼunik taje, chbatik ta yan lum ti bu mas toyol chtojvanike xchiʼuk jaʼ jech chchʼak sbaik ta stojolal li yutsʼ yalalik ti skʼanojike, akʼo mi ta slumalik noʼox o ta yan lum. Nopoltik noʼox te chiktaik komel li yalab xnichʼnabik xchiʼuk li smalal o yajnilike, li mukʼtotil o yayaile o xchiʼuk yan yutsʼ yalalik o yamigoik. Akʼo mi mu xkom chaʼiik li yutsʼ yalalike, ep buchʼutik tsnopik ti muʼyuk yan kʼusi stakʼ spasike.

5, 6. 1) ¿Kʼusi chanubtasvan Jesús ta sventa li muyubajele xchiʼuk ti lekuk noʼox oyutike? 2) Li orasion la xchanubtas ta spasel yajtsʼaklomtak Jesuse, ¿kʼusi xuʼ jkʼanbetik Jeova ta sventa li kʼusi chtun kuʼuntike? 3) ¿Kʼuxi chakʼbutik bendision li Jeovae?

⁵ Li ta skʼakʼalil Jesuse ep toʼox krixchanoetik ti abol sbaike xchiʼuk xuʼ van la snopik ti oyuk stakʼinike mas xmuyubajik xchiʼuk lek oyik ti jechuke (Mar. 14:7). Pe li Jesuse mu skʼan ti jaʼ tspat yoʼontonik ta sventa li kʼulejal ti jelavel noʼox chjelave, moʼoj, yuʼun jaʼ tskʼan ti spat yoʼontonik ta stojolal li Jeovae ti jaʼ te Chlik talel li kʼulejal ta sbatel osile. Li ta Mantaletik ta Vitse te laj yalbe smelolal ti muyubajel xchiʼuk ti lek oyutik ta melele, maʼuk skʼan ti ep kʼusi oy kuʼuntike o ti ep chij-abteje, moʼoj, yuʼun jaʼ ti lek xkil jbatik xchiʼuk li Jeovae.

⁶ Li orasion la xchanubtas ta spasel yajtsʼaklomtak Jesuse, ¿mi laj yal ti skʼan jkʼanbetik kʼulejal ta takʼin li Diose? Muʼyuk. Li stuke la xchanubtasutik ta skʼanel «jveʼel[tik] ta sventa li jun [kʼakʼale]». Xchiʼuk xi to laj yal xtoke: «Mu me xatsob acʼulejalic liʼ ta banamil [...]. Jaʼ lec tsobo acʼulejalic te ta vinajel» (Mat. 6:9, 11, 19, 20). Xuʼ jpat koʼontontik ti chakʼbutik bendision Jeova jech kʼuchaʼal yaloje. Xchiʼuk ti kʼalal chakʼbutik bendisione maʼuk skʼan xal ti naka noʼox lek chilutike, moʼoj, yuʼun jaʼ skʼan xal ti chakʼbutik skotol li kʼusitik chtun kuʼuntik ta melele. Li kʼusi noʼox stakʼ jpastik sventa jun koʼontontik ta melele xchiʼuk ti lek noʼox oyutike jaʼ ti jpat koʼontontik ta stojolal li Jtotik ti skʼanojutike, maʼuk li ta takʼine (kʼelo Mateo 6:24, 25, 31-34).

7. 1) ¿Buchʼu yakʼojbe ta sba Jeova ti xakʼbeik mantal li alab nichʼnabiletike? 2) ¿Kʼu yuʼun skʼan te oyuk totil xchiʼuk meʼil kʼalal tstsʼitesik li yalab xnichʼnabike?

⁷ Saʼel baʼyel «cʼusi tscʼan[...]» li Diose te tsakal skʼoplal spasel li kʼusi oy ta jbatik ta sventa kutsʼ kalaltik jech kʼuchaʼal lek chil li Jeovae. Li ta Smantal Moisese chichʼik albel totil meʼiletik ti akʼo xchanubtasik ta mantal li yalab xnichʼnabike, li yajtsʼaklomtak Cristo avie jaʼ jech skʼan spasik ek (kʼelo Deuteronomio 6:6, 7). Li Jeovae jaʼ yakʼojbe ta sbaik li totil meʼiletike maʼuk li mukʼtotiletik o li yayailetike o yan buchʼutik. Li ajvalil Salomone xi laj yale: «Jnichʼon, aʼyo me lec avaʼay cʼu xʼelan chaxchanubtasot li atote; mu me xabaj li bijubtasel chayacʼbot ameʼe» (Prov. 1:8). Li Jeovae tskʼan ti teuk oy ta melel li totil meʼiletik sventa tsbeiltasik xchiʼuk chalbeik mantal li yalab  xnichʼnabike (Prov. 31:10, 27, 28). Jutuk mu skotoluk velta li kʼusi chchan ta stojolal stot smeʼ li jun olol ta sventa li mantale jaʼ te chchan kʼalal jujun kʼakʼal chaʼi chalbeik skʼoplal li Jeovae xchiʼuk ti chil kʼu yelan chtunik ta stojolal Jeova li stot smeʼe.

8, 9. 1) Li utsʼ alaliletik ti xchʼakoj sbaike, ¿kʼusi vokoliletik tsnuptanik? 2) ¿Kʼusi vokolil tsnuptanik ta sventa ti kʼu yelan chaʼi sbaike xchiʼuk ti kʼu yelan chakʼ ta ilel stalelalike?

⁸ Kʼalal skʼan toʼox xbatik ta yan lume, chakʼik persa ti skʼelik lek ti muʼyuk kʼusi chopol xkʼot ta pasele. Pe mu kʼunuk ta naʼel kʼusitik vokoliletik xuʼ snuptan li yutsʼ yalalike (Prov. 22:3). * Kʼalal batem xaʼox li Lilianae, li smalale, li skeremike xchiʼuk li stuke toj chopol laj yaʼi sbaik ti la xchʼak sbaike. Li Jorgitoe xi tsjakʼbe jujulikel li smeʼe: «¿Kʼu yuʼun ti la aviktaun komele?». Maʼuk xa noʼox jayibuk u te kom ta abtel li ta namal lume, moʼoj, yuʼun ta jabiletik xa noʼox, li Lilianae laj yil ti ep xa kʼusitik chjel li ta yutsʼ yalale. Li yole mas xa chnamaj batel ta stojolal. «Ti skʼanojun toʼoxe chʼay batel», xi chal li Lilianae.

⁹ Kʼalal muʼyuk bu te nakal xchiʼuk yalab xnichʼnabik li totil meʼiletike xuʼ me xil svokolik ta sventa ti kʼu yelan chaʼi sbaike xchiʼuk ti kʼu yelan chakʼ ta ilel stalelalike. * Kʼalal mas kʼoxik to li ololetike xchiʼuk mi jal chchʼak sbaike, mas me toj vokol kʼusi chkʼot ta pasel. Li Lilianae laj yalbe Jorgito ti yakal tspas bu kʼalal xuʼ yuʼun sventa lekuk oye. Pe jaʼuk li Jorgitoe jipbil chaʼi sba ta stojolal li smeʼe. Ta slikebale chopol toʼox chaʼi ti chʼabal te oy li smeʼe, pe ta tsʼakale, kalal jaʼo chkʼot ta vulaʼal li smeʼe toj chopol tajek chaʼi ti te oye. Jech onoʼox chkʼot ta pasel ta stojolal ololetik ti jal xa iktabilike, jaʼ yuʼun li Jorgitoe tsnop ti mu xa sta-o ti xchʼunbe smantale xchiʼuk ti xalbe ti skʼanoje (kʼelo Proverbios 29:15).

10. 1) ¿Kʼusi xuʼ xkʼot ta pasel mi naka noʼox chichʼ akʼbel matanaletik li alab nichʼnabiletike? 2) ¿Kʼusi xuʼ chkʼot ta pasel ta utsʼ alalil mi oy junuk totil o meʼil ti nom oye?

¹⁰ Akʼo mi tstak batel takʼin xchiʼuk matanaletik li Liliana sventa mu masuk chopol chaʼi yol ti chʼabal te oye laj yakʼ venta ti jaʼ noʼox chnamaj-o batele. Akʼo mi mu jechuk toʼox tskʼan, pe laj yakʼ venta ti yakal chchanubtas yol ti jaʼ mas tsots skʼoplal chil li takʼine ti jaʼ muʼyuk li kʼusitik ta sventa mantal xchiʼuk li utsʼ alalile (Prov. 22:6). Xi chalbe smeʼ li Jorgitoe: «Te to koman sventa chatakbun-o tal matanaletik». Li Lilianae laj yakʼ venta ti mu stakʼ jech tstsʼites yol ta karta noʼox, ta telefono o ti naka noʼox ta Internet chchiʼin sbaik ta loʼile. Xi chale: «Li ta Internete mu stakʼ xamey o xatsʼutsʼ kʼalal chvay xaʼox li avole».

11. 1) ¿Kʼusi xuʼ xkʼot ta pasel mi xchʼakoj sbaik li nupultsʼakale? 2) ¿Kʼuxi laj yakʼ venta jun ermana ti skʼan sut batel ta snae?

 ¹¹ Jech xtok, ti kʼu yelan lek toʼox chil sbaik xchiʼuk Jeova li Lilianae sok batel. Li kʼu sjalil te oy xchiʼuk ermanoetik xchiʼuk li ta cholmantale te noʼox van junuk kʼakʼal o mi junuk ta xemana. Jech xtok, ti kʼu yelan lek toʼox xil sbaik xchiʼuk li smalale xibal xa sba mi sok batel. Yuʼun li stuke nopoltik noʼox tskʼan chkʼoponat yuʼun li yajval ta abtele pe li stuke chal ti moʼoje. Ta skoj ti muʼyuk nopol laj yaʼi sbaik sventa tskolta sbaik li Carlos xchiʼuk Lilianae, la saʼik koltael ta stojolal yan krixchano xchaʼvoʼalik xchiʼuk jutuk xa tajek mu tsʼujik ta mulivajel xchiʼuk yan krixchano ti maʼuk snup xchiʼilike. Akʼo mi mu junuk tsʼujik ta spasel li kʼusi chopole, li Lilianae laj yaʼibe smelolal ti mi jech xchʼakʼoj-o sbaike mu spas yuʼunik li kʼusi chal Vivlia ta sventa li chiʼinejbail ta vayele. Yuʼun mu xuʼ xakʼbe sbaik ta ilel ta anil li kʼusi oy ta yoʼontonike, ti stseʼinta sbaike, ti stsakbe sba skʼobike, ti smey sbaike, ti xakʼbe sbaik ta ilel ti tskʼupin sbaike, mi jaʼuk xuʼ spasik «li cʼusi scʼoplal tspas ta stojol» li snup xchiʼile (Cant. 1:2; 1 Cor. 7:3, 5). Xchiʼuk mu xuʼ xtunik lek ta stojolal Dios xchaʼvoʼalik xchiʼuk li skeremike. «Kʼalaluk laj kaʼi ta jun mukʼta tsobajel ti toj tsots skʼoplal li yichʼel ta mukʼ Jeova ta kutsʼ kalaltik sventa xkuch kuʼuntik li smukʼta kʼakʼalil Jeovae, laj kakʼ venta ti skʼan xisut batele —xi chvul ta sjol li Lilianae—. La jchaʼtam yan velta li kʼusitik ta sventa mantale xchiʼuk li kʼusitik jbainoj ta kutsʼ kalale.»

12. ¿Kʼusi tojobtasel ta Vivlia xuʼ xichʼ akʼbel li utsʼ alalil ti xchʼakoj sbaike?

¹² Kʼalal laj yal Liliana ti tsut batel xchiʼuk yutsʼ yalal ta snae, jelajtik ti kʼu yelan laj yaʼiik li yantike. Li moletik ta stsobobbaile la skʼupil kʼoptaik ta sventa li kʼusi kʼot ta nopel yuʼune, yuʼun jaʼ jech chakʼ ta ilel xchʼunel yoʼonton xchiʼuk stsatsal yoʼonton. Pe li utsʼ alaliletik ti xchʼakoj sbaike, maʼuk la skʼelik li kʼusi lek kʼot ta nopel yuʼune, vaʼun laj yakʼik persa ti akʼo mu xbate. Xi albat li Lilianae: «Mu jaluk chasut talel leʼe. ¿Kʼusi van chata-o atakʼin te?». Li yajtsʼaklomtak Cristoe skʼan mu xchibajesik li ermanoetike, jaʼ mas lek mi la stijbeik yoʼonton «acʼo yacʼbeic xchan cʼu xʼelan acʼo scʼan lec smalalic li tsebetique, xchiʼuc cʼu xʼelan acʼo xcʼuxubin li yolique, [...] ti acʼo sqʼuel lec yut snaique», xchabi li yutsʼ yalalike, sventa «mu xchopolcʼoptaat yuʼunic li scʼop Diose» (kʼelo Tito 2:3-5).

13, 14. ¿Kʼu yuʼun skʼan oyuk xchʼunel koʼontontik sventa jpastik li kʼusi tskʼan Jeova akʼo mi mu jechuk tskʼanik li kutsʼ kalaltike? Albo junuk skʼelobil.

¹³ Epal krixchanoetik ti batik ta yan lume chʼiemik ta jun utsʼ alalil ti nopem xaʼiik spasel kʼusitike xchiʼuk ti tsots skʼoplal chaʼiik li kʼusi oy ta sbaik spasel ta yutsʼ yalalik mas to mi jaʼ ta sventa li stot smeʼike. Ta sventa li yajtsʼaklomtak Cristo ti tskʼan tslekubtasbeik  yoʼonton li Jeovae, xchiʼuk ti mu jechuk tspasik kʼu yelan tspas li epal krixchanoetik o li yutsʼ yalalike jaʼ jech chakʼ ta ilel ti oy xchʼunel yoʼontonik ta melele.

¹⁴ Xi chal jun ermana ti Carin sbie: «Kʼalal vokʼ li jkerem Done, li voʼon xchiʼuk jmalale jaʼo chi-abtejkutik ta yan lum. Voʼone naka toʼox lik jchan Vivlia. Skotol li kutsʼ kalale smalaojik xa ti jtakbe batel jtot jmeʼ li Don sventa jaʼuk stsʼitesike jaʼ to mi oy xaʼox mas jtakʼinkutike». Ta skoj ti la skʼan la stsʼites yol li Carine, li yutsʼ yalal xchiʼuk li smalale la slabanik xchiʼuk laj yalbeik ti yuʼun la toj chʼaj ta abtele. Xi chal li Carine: «Li vaʼ kʼakʼal taje, ta melel mu toʼox xkaʼibe lek smelolal kʼu yuʼun chopol ti ta jtak batel xchiʼuk jtot jmeʼ jayibuk jabil li kole, pe jnaʼoj ti jaʼ Jeova yakʼojbe ta sba totil meʼil sventa stsʼites li yalab xnichʼnabike». Kʼalal xchiʼuk xaʼox yol yan velta li Carine, li smalal ti maʼuk yajtsʼaklom Cristoe la suj ta persa ti akʼo syalese. Pe li stuke tukʼ laj yakʼ sba ta skoj ti jaʼ tsatsub-o xchʼunel yoʼonton ta sventa li kʼusi kʼot ta pasel yuʼun ta baʼyele. Li avie xmuyubajik ta skoj ti muʼyuk la xchʼak sbaike. Ti lajuk stak batel junuk yol li Carin sventa stsʼitesbat yan krixchanoe, xuʼ van jelel kʼusi kʼot ta pasel.

15, 16. 1) ¿Kʼusi kʼot ta stojolal jun ermana ti maʼuk tsʼitesat yuʼun li stot smeʼe? 2) ¿Kʼu yuʼun la snop ti jaʼ mas lek ti muʼyuk la stak batel stseb xchiʼuk li smeʼe?

¹⁵ Yan ermana ti Vicky sbie, xi chale: «Te van jayibuk jabil jaʼ la stsʼitesun li jyayae, pe li jmuke te tsʼitesat yuʼun li jtot jmeʼe. Kʼalal lisut batel xchiʼukike, ti kʼu yelan chkaʼi jba ta stojolalike jelem xaʼox. Li jmuke jamal chalbe li kʼusi oy ta yoʼontone xchiʼuk lek noʼox chaʼi sba kʼalal tsmey li jtot jmeʼe. Jmoj tajek oyik. Yan li voʼone toj nom oyun ta stojolalik laj kaʼi jba. Akʼo mi mukʼun xa toj vokol chkaʼi yalbel li kʼusi oy ta koʼontone. Li jmuk xchiʼuk voʼone kalojbekutik ti ta jkʼelkutik mi molmeʼelik xaʼoxe. Li voʼone jaʼ noʼox ta jpas ta skoj ti jaʼ oy ta jba chkaʼie, pe li jmuke jaʼ ta skoj ti yuʼun skʼanojane.

¹⁶ «Li jmeʼ avie tskʼan ti jtak batel li jtseb xchiʼuke, jech kʼuchaʼal la spasbune. La jsabe smelolal sventa xkalbe ti moʼoje. La jnopkutik ti jaʼ mas lek ti ta jtsʼiteskutike xchiʼuk ti jchanubtaskutik sventa skʼan li Jeovae. Mu jkʼan ti xjel kʼu yelan xkil jba xchiʼuk li jtseb ta tsʼakale.» Li stuke snaʼoj ti jaʼ noʼox lek chbat kʼusi tspas mi jaʼ chakʼ ta mukʼ li Jeovae xchiʼuk li beiltaseletik chakʼe, ti jaʼ muʼyuk mi jaʼ laj yakʼ ta mukʼ li kʼusitik ta sventa takʼin xchiʼuk li kʼusi tskʼan yutsʼ yalale. Xi jamal laj yal li Jesuse: «Muʼyuc bochʼo xuʼ yuʼun me tsaʼ chib yajval. [...] Jaʼ noʼox jech mu xuʼ chatunic yuʼun Dios me jaʼ batem avoʼntonic yuʼun acʼulejalique» (Mat. 6:24; Éx. 23:2).

17, 18. 1) ¿Kʼusi onoʼox yan xuʼ spasik li totil meʼiletik ti jaʼik yajtsʼaklomtak Cristoe? 2) ¿Kʼusitik sjakʼobil chichʼ takʼel li ta yan xchanobile?

¹⁷ Li Jtotik Jeovae yalojbutik ta melel ti chakʼbutik kʼusitik chtun kuʼuntike, pe jaʼ to mi baʼyuk chkakʼ ta jkuxlejaltik li ventainel yuʼun Diose xchiʼuk ti jaʼ ta jpastik li kʼusi tukʼe o kʼusi tskʼane (Mat. 6:33). Jaʼ yuʼun li melel yajtsʼaklomutik Cristoe oy onoʼox kʼusi yan xuʼ jpastik. Mu ventauk kʼusi vokolil jnuptantik persa onoʼox oy kʼusi stakʼ pasel kʼalal jech ta jpastik kʼuchaʼal chal li beiltaseletik ta Vivliae. Li Jeovae chalbutik ta melel ti «jaʼ chacʼ [kiltik] cʼu xʼelan xuʼ [chijkol] loqʼuel» (kʼelo 1 Corintios 10:13). Mi chkakʼtik ta ilel ti jpatoj koʼontontik ta jkʼanbetik li jpʼijiltike xchiʼuk mi ta jpastik li kʼusi chalbutik ta Skʼope, ta xakʼbutik «li cʼusi tsots scʼoplal oy ta [koʼontontike]» (Sal. 37:5, 7). Ta me xakʼbutik bendision ta skoj ti ta sjunul koʼontontik chijtun ta stojolal kʼuchaʼal jun noʼox Kajvaltike. Kʼalal jaʼ baʼyel chkakʼ ta jkuxlejaltike, jaʼ me tskoltautik sventa lek xbat jkuxlejaltik (koʼoltaso xchiʼuk Génesis 39:3).

¹⁸ Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi stakʼ jpastik mi jchʼakoj xa jbatike? ¿Kʼusitik stakʼ jpastik sventa jmakʼlintik kutsʼ kalaltik ti mu persauk jchʼak jbatike? Xchiʼuk, ¿kʼuxi xuʼ jtijbetik yoʼonton yantik sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel yuʼunik li ta yutsʼ yalalike? Te ta jkʼeltik stakʼobiltak ta yan xchanobil.