LI TA 7 yuʼun septiembre ta 1950 lik tunkun ta Betel ta Brooklyn. Li vaʼ kʼakʼal taje, oy toʼox 355 ermanoetik xchiʼuk ermanaetik ti te van 19 kʼalal ta 80 sjabilalik xchiʼuk jeltos slumalik ti chtunik ta Betele. Ep li buchʼutik te tunike jaʼik li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele.

Li jmeʼe la xchanubtasun ti xitun ta stojolal li «Dios ti echʼem slequile» (1 Tim. 1:11). Li jmeʼe lik tunuk ta stojolal Jeova kʼalal bikʼitun toʼoxe. Ta 1 yuʼun julio ta 1939 kʼalal lajuneb toʼox jabilale laj kichʼ voʼ ta jun asamblea de zona (li avie jaʼ li Mukʼta tsobajel ta chib kʼakʼale) ta Columbus (Nebraska) ta Estados Unidos. Te van 100 krixchanoetik la jtsob jbakutik ta jun na ti lokʼbil sventa xkaʼikutik li mantal ti pasbil gravar ti jaʼ sbi «Fascismo o Libertad» ti jaʼ laj yal li ermano Joseph Rutherford. Kʼalal oʼlol xaʼox skʼan xkaʼikutik li mantale, te la stsob sba epal krixchanoetik li ta bikʼit na ti bu jtsoboj jbakutike. Ta persa ochik, vaʼun ta persa la spajesik li jtsobajelkutike xchiʼuk la snutsunkutik lokʼel li ta lum taje. Jaʼ yuʼun te la jtsob jbakutik ta srancho jun ermano ti muʼyuk nom yiloj li lume, vaʼun te laj kaʼikutik skotol li mantale. Jech kʼuchaʼal chkiltike, ¡muʼyuk xchʼay ta jol ti kʼusi ora laj kichʼ voʼe!

Li jmeʼe laj yakʼ persa ti xkʼotuk ta koʼonton li mantale. Akʼo mi lek yoʼonton echʼ li jtote o ti lek la spas li yabtel kʼuchaʼal totile, muʼyuk ta yoʼonton li relijione xchiʼuk muʼyuk laj yat yoʼonton sventa lekuk oyun li ta mantale. Li jmeʼ xchiʼuk li yan ermanoetik li ta Tsobobbail Omaha sbie ep la spatbeikun koʼonton.

Kʼalal jutuk xaʼox skʼan stsuts kuʼun li chanun ta preparatoriae la jnop kʼusi ta jpas ta jkuxlejal. Kʼalal chilokʼ ta vakasion ta jujun jabile chi-och ta prekursor ta vakasion (li avie jaʼ li prekursor auksiliare) xchiʼuk li yantik ti koʼol jabilalkutike.

Chaʼvoʼ keremetik ti naka toʼox tsuts yuʼunik li chanun ta Galaade, ti John Chimiklis xchiʼuk Ted Jaracz sbiike laj yichʼik takel batel ta jkʼelvanej ta sirkuito ti bu nakalunkutike. Toj labal sba laj kaʼi ti echʼem jutuk ta jtob sjabilalike. Li voʼone vaxaklajuneb xaʼox jabilal xchiʼuk jutuk xaʼox skʼan xilokʼ ta preparatoria. Chvul to ta jol kʼalal la sjakʼbun li ermano Chimiklis ti kʼusi ta  jpas ta jkuxlejale. Kʼalal la jtakʼbee, xi laj yalbune: «Jech, mi latun ta tsʼakal orae, mu me xanaʼ bu to chikʼot batel». Li tojobtasel laj yakʼbeikun li ermanoetik taje xchiʼuk ti kʼu yelan stalelalike jaʼ la stijbun koʼonton, jaʼ yuʼun li-och ta prekursor kʼalal jaʼo lilokʼ ta chanun ta sjabilal 1948.

Li ta julio ta 1950 libat xchiʼuk jtot jmeʼ ta jun Mukʼta Tsobajel Internasional ta Estadio yuʼun Yankees, ta Nueva York. Kʼalal jaʼo te oyun li ta mukʼta tsobajele libat li ta tsobajel chichʼ pasel ta sventa li buchʼutik tskʼan chtunik ta Betele. Ta tsʼakale la jtak batel jlik karta ti bu laj kal ti oy ta koʼontontik te chitune.

Akʼo mi muʼyuk kʼusi chal jtot ti chitun ta prekursor xchiʼuk ti te nakalun li ta jnakutike, li stuke la snop ti skʼan jtoj j-oʼloluk ti bu nakalune xchiʼuk li jveʼele. Jun kʼakʼal ta slikebaltik agosto kʼalal jaʼo chixanav batel sventa chbat jsaʼ kabtele, echʼ jkʼel ta anil ti bu tstikʼik jkartakutike. Te la jta jlik karta ti jaʼ kuʼun ti likem talel ta Brooklyne. Jaʼ spasoj firmar li ermano Nathan H. Knorr, xi la stsʼibae: «Li asolisitud ti la atikʼ sventa chatun ta Betele laj xa jchʼamkutik. Chkaʼie oy ta avoʼonton chatun ta Betel jaʼ to ti mi tal yikʼot batel li Kajvaltike. Jaʼ yuʼun ta jkʼan ti xavul ta Betel ta 7 yuʼun septiembre ta 1950 ta Columbia Heights numero 124 (Brooklyn, Nueva York)».

Kʼalal jaʼo vul ta yabtel jtot li vaʼ kʼakʼal taje, laj kalbe ti laj xa jta kabtele. Li stuke xi laj yalbune: «Lek maʼ taje, ¿bu cha-abtej un?». Xi la jtakʼbee: «Ta Betel ta Brooklyn, lajuneb dolar ta u chkichʼ akʼbel». Li kʼusi laj kalbee toj labal sba laj yil li jtote, laj yalbun ti mi jaʼ li kʼusi kʼot ta nopel kuʼune, skʼan la xkakʼbe yipal ti xkʼotuk ta pasel kuʼune. Ta jelavel jutuke, ¡laj yichʼ voʼ ta Estadio yuʼun Yankees ta 1953!

Ximuyubaj tajek kʼalal koʼol laj kichʼkutik ikʼel sventa chitunkutik ta Betel xchiʼuk li jchiʼil ta prekursor ti Alfred Nussrallah sbie, jaʼ yuʼun koʼol libatkutik. Ta tsʼakale nupun li stuke, vaʼun batik ta chanun ta Galaad xchiʼuk li yajnil ti Joan sbie xchiʼuk laj yichʼik takel batel ta misioneroal ta Líbano, laje laj yichʼik ikʼel sventa xtunik ta jkʼelvanejetik ta sirkuito ta Estados Unidos xtok.

Li kʼusi baʼyel la jpas ta Betele jaʼ stsʼisel livroetik. Li baʼyel livro la jpase jaʼ li livro ¿Qué ha hecho la religión para la humanidad? Kʼalal echʼ xaʼox vaxakib u ti te li-abtej ti bu tspasik livroe, laj kichʼ akʼbel yan kabtel ta Departamento sventa cholmantal ti jaʼ oy ta sba li ermano Thomas J. Sullivan. Jaʼ jun muyubajel laj kaʼi ti li-abtej xchiʼuk li ermanoe xchiʼuk ti la jtabe sbalil li spʼijil ta mantal ti epal jabil xaʼox xchanoj talel li ta organisasione.

Kʼalal te xa van oxib jabil te chitun li ta Departamento sventa cholmantale, li ermano Max Larson ti jaʼ oy ta sba skʼelel li favrikae laj yalbun ti tskʼan la chchiʼinun ta loʼil li ermano Knorre. La jnop mi oy kʼusi chopol la jpas. Solel xkuxet koʼonton laj kaʼi kʼalal la sjakʼbun ermano Knorr mi oy jnopoj chilokʼ batel ta Betel li ta jelavele. Yuʼun tskʼan oy buchʼu te x-abtej ta s-ofisina jayibuk kʼakʼal xchiʼuk tskʼan tsnaʼ mi voʼon xuʼ jpas li abtelal taje. Laj kalbe ti muʼyuk jnopoj ti chilokʼ batel li ta Betele. Jaʼ yuʼun, jaʼ jun matanal laj kaʼi ti te li-abtej jtob jabil li ta s-ofisinae.

Ep ta velta chkalbe jba ti muʼyuk toj kuʼun jechuk li chanubtasel laj yakʼbeikun kʼalal koʼol li-abtej xchiʼuk li ermano Sullivan xchiʼuk Knorr, jech kʼuchaʼal li yan ermanoetik ti te tunik ta Betel, li Milton Henschel, Klaus Jensen, Max Larson, Hugo Riemer xchiʼuk li Grant Suitere. *

Li ermanoetik ti koʼol li-abtej xchiʼukike toj lek  chchapan li yabtel tspasik ta sventa li s-organisasion Jeovae. Li ermano Knorr solel tsots abtej sventa x-epaj batel li abtelal ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose. Li buchʼutik abtejik li ta s-ofisinae chalik ti toj lek yoʼontone. Akʼo mi jelel kʼusi tsnop ta jtosuk kʼusi li ermanoe, xuʼ xkalkutik ta jamal li kʼusi ta jnopkutike xchiʼuk ti xuʼ spat yoʼonton ta jtojolalkutike.

Ta jun veltae, li ermano Knorre la xchiʼinun ta loʼil ti oy kʼusi skʼan jpas ti mu la toj tsotsuk skʼoplale. Sventa xkaʼie, laj yalbun ti kʼalal jaʼ toʼox oy ta sba skʼelel li favrikae, chkʼoponat toʼox ta telefono yuʼun li ermano Rutherford xchiʼuk xi ch-albate: «Ermano Knorr mi latal ta favrika kʼalal jaʼo xaʼox yorail chatal ta veʼele, ichʼbun tal jayibuk borrador, yuʼun chtun kuʼun». Li ermano Knorre laj yal ti baʼyel chbat ti bu kʼejajtik li kʼusi chkʼanbate, vaʼun chichʼ batel li borradoretik ta svolsail skʼuʼe. Vaʼun chichʼbe batel ta oʼlol kʼakʼal ta s-ofisina li ermano Rutherforde. Muʼyuk mas tsots skʼoplal yileluk, pe toj tunel laj yaʼi li ermano Rutherforde. Vaʼun xi laj yalbun li ermano Knorre: «Li voʼone toj lek chkil ti oy lek sniʼ jlapistak li ta j-ofisinae, jaʼ yuʼun ichʼbun talel jujun sob». Epal jabil jech la jpas sventa oyuk lek sniʼ li slapistake.

Li ermano Knorre chalilan onoʼox ti tsots skʼoplal skʼan lek jtsʼetan jchikinkutik ta sventa mi oy kʼusitik skʼan jpaskutike. Jun veltae laj yalbun ti oy kʼusi skʼan jpas ti lek xcholet laj yalbune, pe muʼyuk la jtsʼetanbe lek xchikinal li kʼusi laj yalbune. Ta skoj taje laj kakʼ ta kʼexlal li ermanoe. Toj chopol tajek laj kaʼi jba, vaʼun la jtsʼibabe batel jlik karta sventa xkalbe ti chopol li kʼusi la jpase xchiʼuk laj kalbe ti jaʼ mas lek ti mi sjelbun yan kabtel ti maʼukuk xa li ta s-ofisinae. Li ta sob noʼox taje, tal skʼelun bu chi-abtej li ermano Knorre. Xi laj yalbune: «Robert, laj kil li kʼusi la atsʼibabune, chopol li kʼusi la apase. Laj xa onoʼox kalbot ta sventa taje xchiʼuk jnaʼoj ti muʼyuk xa jech chapas li ta jelavele. Li avie, bat abtejkutik jchaʼvoʼaltik». Toj ep sbalil laj kil ti laj yakʼun ta perton li ermanoe.

Kʼalal vaxakib xaʼox jabil te chitun ta Betele, muʼyuk kʼusi yan jnopoj toʼox ta jpas, jaʼ noʼox ti ta jkʼan chitun ta Betele. Pe taje jel noʼox. Kʼalal jutuk xaʼox skʼan li Mukʼta Tsobajel Internasional li ta Estadio yuʼun Yankees xchiʼuk li ta Polo Grounds ta 1958 laj kil Lorraine Brookes ti laj kojtikin ta 1955 kʼalal jaʼo chtun ta prekursora ta Montreal ta Canadae. Solel toj labal sba laj kil ti kʼu yelan chil li cholmantal ta tsʼakal orae xchiʼuk ti mu sventauk bu xtakat batel sventa ch-abtej li ta s-organisasion Jeovae. Li kʼusi oy ta yoʼonton li Lorraine jaʼ ti xbat li ta Chanob vun ta Galaade. Kʼalal 22 xaʼox sjabilale laj yichʼ ikʼel ta chanun ta Galaad ta numero 27 ta 1956. Kʼalal tsuts yuʼun li chanune laj yichʼ takel batel ta misionera ta Brasil. Li Lorraine xchiʼuk li voʼone lik jchiʼin jbakutik ta loʼil yan velta ta 1958, vaʼun la xchʼunbun ti chnupun xchiʼuk voʼone. La jnop chinupunkutik li ta jabil xtale xchiʼuk oy ox ta koʼontonkutik xibatkutik ta misioneroal.

Kʼalal laj kalbe ermano Knorr li kʼusi oy ox ta koʼontonkutike, laj yalbun ti akʼo to jmalakutik  oxibuk jabil sventa xinupunkutike xchiʼuk ti teuk to xitun ta Betel ta Brooklyne. Li vaʼ kʼakʼal taje, sventa xkomik ta Betel li buchʼu chnupunike, skʼan echʼem xaʼox lajuneb jabil chtun ta Betel junuk xchiʼuk ti oy xa oxibuk jabil chtun ta Betel li jun xtoke. Jaʼ yuʼun lek laj yaʼi Lorraine ti chtun chib jabil ta Betel ta Brasil xchiʼuk jun jabil chtun ta Betel ta Brooklyn kʼalal skʼan toʼox xinupunkutike.

Sventa jkʼopon jbakutik li chib jabil echʼ kʼalal jutuk xaʼox skʼan xinupunkutike jaʼ li ta koreoe. Li vaʼ kʼakʼal taje, ¡toj toyol toʼox tajek chlokʼ ti chijkʼopoj ta telefonoe xchiʼuk chʼabal toʼox li koreo elektronikoe! Kʼalal linupunkutik ta 16 yuʼun septiembre ta 1961 jaʼ jun matanal laj kaʼikutik ti jaʼ laj yal mantal li ermano Knorre. Melel onoʼox ti jal la jmalakutik kaʼikutike. Pe avi ti ta jkʼelkutik sutel ti kʼu sjalil la jmalakutike ximuyubajkutik noʼox xchiʼuk ta jkʼupinkutik ti mas xa ta 50 jabil kikʼoj jbakutike, ¡ta jnopkutik ti oy sbalil ti la jmalakutike!

Li ta 1964 laj kichʼ akʼbel matanal sventa chibat ta jkʼelvanej ta sona ta yantik lumetik. Li vaʼ ora taje, mu toʼox stakʼ xbat xchiʼin smalalik li ajnilaletik li ta vulaʼal taje. Taje jel ta 1977, vaʼun xuʼ xaʼox xbat xchiʼin smalalik li ajnilaletike. Li vaʼ jabile jaʼo bat jchiʼinkutik ermano Grant xchiʼuk Edith Suiter li ta junantik vulaʼal la spasik ta Betel ta Alemania, Austria, Grecia, Chipre, Turquía xchiʼuk ta Israel. Ta skotole 70 lumetik jvulaʼanoj xa ta spʼejel Balumil.

Jun li ta vulaʼal li-aykutik ta Brasil li ta sjabilal 1980, ti bu chapanbil chibatkutike te laj yikʼunkutik batel ta Belém ti jaʼ jun lum ti bu toʼox tun ta misionera li Lorrainee. La jvulaʼankutik li ermanoetik ta Manaos xtoke. Kʼalal echʼ jun mantal li ta jun estadioe te laj kilkutik jtsop krixchanoetik te chotajtik ti mu jechuk tspasik ti kʼu yelan nopem xaʼiik spasel li antsetik ta Brasil ti tsʼutsʼbe sba xokon satike xchiʼuk li ermanoetike muʼyuk chakʼbe sba skʼobik ek. ¿Kʼu yuʼun ti jech tspasike?

Li jtsop krixchanoetik taje jaʼ kermanotik ti likemik talel ta jun bikʼit jteklum ta teʼtikaltik ta Amazona ti ipik ta kʼaʼemal chamele. Sventa mu xkuchin yan ermanoetik li xchamelike muʼyuk tskap sbaik xchiʼuk li yantike. Pe akʼo mi jech, solel la stij koʼontonkutik kʼalal laj kilkutik ti solel xmuyubaj noʼox xvinaj li satike, ¡taje mu xchʼay-o ta jolkutik! Melel li kʼusi chal Isaías liʼe: «Li stuquique xcuxet noʼox yoʼntonic; solol noʼox yoʼnton chqʼuejinic» (Is. 65:14).

Li voʼon xchiʼuk li Lorrainee nopajtik noʼox ta jvules ta jolkutik ti mas xa ta 60 jabil chitunkutik ta stojolal li Jeovae. Solel ximuyubajkutik ti kʼu yelan yakʼojbunkutik bendision Jeova ti kʼu yelan sbeiltasojunkutik li s-organisasione. Akʼo mi mu xa xuʼ kuʼun xibat ta butik noʼox li ta spʼejel Balumil jech kʼuchaʼal toʼox ta jpase, xuʼ to jkoltaik li Jtsop Jbeiltasvaneje, ti chi-abtej xchiʼuk li Komite yuʼun jbabeetike xchiʼuk li ta Komite sventa Cholmantal yuʼun Jtsop Jbeiltasvaneje. Ta jtoj ta vokol ti xuʼ jkolta jba jutuk ta sventa li abtelal chichʼ pasel ta spʼejel Balumile. Solel labal-o sba chkilkutik ti epal antsetik xchiʼuk viniketik ti kerem tsebik to ti yakal chtunik ta tsʼakal ora ti jech chalik kʼuchaʼal laj yal li Isaías liʼe: «Liʼ oyun vuʼune, tacun batel» (Is. 6:8). Li epal krixchanoetik taje jaʼ jech chalik ek kʼuchaʼal laj yal jun jkʼelvanej ta sirkuito ti laj yalbun voʼnee: «Mi latun ta tsʼakal orae, mu me xanaʼ bu to chikʼot batel».