TA MELEL ti kʼu yepal ayik li ta tsobajel kʼalal laj kal li mantal ta 1957 muʼyuk chopol laj kaʼi. Yuʼun li voʼone xitsʼijet onoʼox tajek. Yuʼun onoʼox kʼalal keremun toʼoxe ta jnakʼ jba akʼo mi xkojtikinan li buchʼu chkʼot svulaʼanunkutike.

Jaʼ yuʼun, xuʼ van labal sba chavaʼiik ti jutuk mu skotoluk li abtelaletik yakʼojbun li s-organisasion Jeovae jaʼ skoltaojun li yan krixchanoetike, li kamigotake xchiʼuk li buchʼutik mu xkojtikinan sventa stsal kuʼun li vokolil ti xitsʼijet noʼoxe. Akʼo mi jech, ta onoʼox xkakʼ persa ti stsal kuʼun ti xitsʼijet noʼoxe xchiʼuk ti mu jpat koʼonton ta jtuke, jaʼ yuʼun mu xuʼ xkal ti jaʼ noʼox ta kipal jtuk pasem kuʼun li abtelaletike. Moʼoj, yuʼun kiloj ta melel li kʼusi chal Jeova liʼe: «Vuʼun chacacʼbot atsatsal, vuʼun chajcoltaot; vuʼun chajtsacot lec ta jbatsʼicʼob ti xuʼ yuʼun tstsalvane» (Is. 41:10). Jun ti kʼuxi skoltaojun mas li Jeovae jaʼ ta stojolal li ermanoetike. Kaltik avaʼiik ta stojolal li ermanoetik taje, chlik kal kʼalal bikʼitun toʼoxe.

Ta jun sob domingo kʼalal jaʼo lek xojobinaj li Kʼakʼale, li ta sjabilaltik 1940 jaʼo kʼot ta jranchokutik li Elsie Huntingford li ta suroesteal Ontarioe. Li jmeʼe la sjam li  tiʼ nae yan li jtot xchiʼuk voʼone te lichotikutik ta yut na sventa te noʼox xkaʼikutik. Ta skoj ti la snop ti jaʼ noʼox jun ants ti chpʼolmaje xchiʼuk ti oy kʼusi tsman ti mu toj masuk chtun kuʼunkutik li jmeʼe, jaʼ to lik li jtote vaʼun laj yalbe ti muʼyuk kʼusi tskʼanike. «¿Mi yuʼun mu xakʼanik li chanubtasel ta Vivliae?», xi la sjakʼ li ermana Huntingforde. «Ta melel ta jkʼankutik», xi la stakʼ li jtote.

Jaʼo lek yorail tajek kʼot li ermana Huntingforde. Li jtot jmeʼe te toʼox tikʼajtik ta jun relijion ti Iglesia Unida sbi ta Canadae, pe mu toʼox jaluk lokʼemik li ta relijion taje. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li ta stiʼ chʼulnae te tspakʼ jun lista ti te chal kʼu yepal takʼin chakʼik skotol li krixchanoetike, jaʼ ta baʼyel chakʼbe sbi li buchʼutik mas ep chakʼike. Li jtot jmeʼe, ta skoj ti toj abol sbaike persa onoʼox ta olon to oy li sbiike, xchiʼuk li buchʼutik jbabeik li ta relijion taje persa onoʼox tsujvanik sventa xakʼik mas takʼin. Yan buchʼu ti oy ta sba skʼelel li chʼulnae laj yal ti muʼyuk bu chal skotol li kʼusitik melele ta skoj ti mu skʼan xchʼay li yabtele. Jaʼ yuʼun muʼyuk xa bu chikʼotkutik li ta chʼulnae, pe ta to onoʼox jsaʼkutik li kʼusitik chtun kuʼunkutik ta mantale.

Ta skoj ti mu stakʼ xcholik mantal li stestigotak Jeova ta Canadá li ta jabil taje, li ermana Huntingforde chchanubtasunkutik ta Vivlia pe jaʼ noʼox tstunes li Vivliae xchiʼuk junantik kʼusitik stsakoj ta jun bikʼit ikʼal livro. Kʼalal laj yakʼ venta ta tsʼakal ti muʼyuk ta jtikʼbekutik smul ta stojolal li j-abteletike laj yakʼ kilkutik junantik vunetik ti lokʼemik ta Vivlia. Ta jnakʼkutik lek li vunetik kʼalal mi la jchankutik jujukoje. *

Akʼo mi oy kontrainel xchiʼuk yan vokoliletik, li ermana Huntingforde ta sjunul yoʼonton la xchol li lekil aʼyeje. Toj labal laj kil ti kʼu yelan baxbol ta cholmantale xchiʼuk jaʼ la stijbun koʼonton sventa jpakbe skʼoplal li kʼusi melele. Jun jabil ta tsʼakal ti kʼalal laj yichʼ voʼ li jtot jmeʼ sventa xkʼotik ta stestigo Jeovae laj kichʼ voʼ ek. Laj kichʼ voʼ ta 27 yuʼun fevrero ta 1949 ta jun mukʼta tina ti bu chakʼbeik yuchʼ voʼ vakaxetik li yajval ranchoetike. Vuklajuneb toʼox jabilal. Kʼalal echʼ taje jpʼel xaʼox ta koʼonton ta jlikes li abtelal ta tsʼakal orae.

Ta skoj ti xchibet koʼontone muʼyuk xi-och ta prekursor ta anil. Li-abtej baʼyel ta jun vanko xchiʼuk ta  jun ofisina yuʼun la jnop ti chtun kuʼun jutuk takʼin sventa jmakʼlin jba mi li-och ta prekursore. Akʼo mi jech, ta skoj ti mu toʼox xitojob lek stunesel li jtakʼine skotol ta jlajes kʼalal mi laj kichʼ tojele. Jaʼ yuʼun li ermano Ted Sargent laj yalbun ti tsotsuk koʼontone xchiʼuk ti oyuk xchʼunel koʼonton ta stojolal li Jeovae (1 Crón. 28:10). Koliyal ti la spat koʼontone li-och ta prekursor ta noviembre ta 1951. Kʼajomal noʼox oy kuʼun 40 dolar, jun visikleta ti mol xae xchiʼuk jun achʼ portafolio. Pe li Jeovae persa onoʼox laj yakʼbun li kʼusi chtun kuʼune. ¡Ta jtoj tajek ta vokol ti la stijbun koʼonton li ermano Ted sventa xi-och ta prekursore! Jaʼ laj yakʼbun ep bendisionetik ta tsʼakal.

Ta jun akʼobal kʼalal poʼot xaʼox xlaj li agosto ta 1952 laj kichʼ kʼoponel ta telefono ti lik talel ta Torontoe. Laj yalbeikun mi jkʼan xibat ta abtel ta septiembre li ta Betel yuʼun stestigotak Jeova ta Canadae. Akʼo mi xitsʼijet noʼox xchiʼuk ti muʼyuk ayemun li ta Betele, solel ximuyubaj tajek, yuʼun li yan prekursoretike laj xa onoʼox yalbeikun kʼusitik lekik ta sventa li Betele. Xkoʼolaj ta jna oyun laj kaʼi jba ta anil.

Kʼalal chib xaʼox jabil jkʼotel li ta Betele, likom ta xkʼexol Bill Yacos kʼuchaʼal siervo de congregación (li avie jaʼ xa li jbabe yuʼun moletike) li ta Unidad Shaw ta Torontoe. * Kʼajomal 23 jabil kichʼoj xchiʼuk mu kʼusi jnaʼ laj kaʼi jba. Pe li ermano Yacose ta slekil yoʼonton xchiʼuk bikʼit laj yakʼ sba ti laj yalbun ti kʼusi xuʼ jpase. Li Jeovae la skoltaun ta melel.

Li ermano Yacose, jun vinik ti jupʼem jutuk xchiʼuk ti stseʼet noʼoxe, oy ta yoʼonton li krixchanoetike. Skʼanojan tajek li ermanoetike xchiʼuk kʼanbil tajek ek. Li stuke tsvulaʼan onoʼox li ermanoetike pe maʼuk to persa mi oy kʼop yuʼunik. Li Bill Yacose laj yalbun ti jech jpas eke xchiʼuk ti xi-abtej ta cholmantal xchiʼuk li ermanoetike. Xi chal li Yacose: «Ken. Akʼbo yil li ermanoetik ti akʼanojane. Taje jaʼ chakʼ ti xij-akʼvan ta pertone».

Li Jeovae mas la skoltaun li ta enero ta 1957. Li vaʼ u taje jaʼo linupun xchiʼuk Evelyn, jun ermana ti ay ta Chanob vun ta Galaad numero 14. Kʼalal skʼan toʼox xinupunkutike, te toʼox ta xtun ta jun jteklum ta Quebec. Li vaʼ kʼakʼal taje jaʼ toʼox oy ta skʼob Relijion Katolika li Quebec lume. Jaʼ yuʼun toj tsots toʼox chaʼi ti bu chtune, pe li stuke muʼyuk bu laj yikta komel, yuʼun tukʼ laj yakʼ sba ta stojolal Jeova.

Li Evelyn eke tukʼ laj yakʼ sba ta jtojolal (Efes. 5:31). Ta melel, ¡te laj yichʼ akʼel ta preva mi tukʼ chakʼ sba kʼalal linupunkutik xaʼoxe! Li voʼonkutike laj xa onoʼox jnopkutik ti chibatkutik ta Florida, Estados Unidos, pe li ta yokʼomal kʼalal linupunkutike, li Betele laj yalbeikun ti skʼan la xibat ta jun tsobajel ti chjalij jun xemana ta Betel ta Canadá. Melel onoʼox ti mu xa xuʼ xibatkutik ta Florida ta sventa li tsobajel taje, pe li Evelyn xchiʼuk li voʼone oy onoʼox ta koʼontonkutik ti jaʼuk jpaskutik li kʼusi tskʼanbunkutik li Jeovae. Jaʼ yuʼun muʼyuk xa libatkutik li ta paxyal ta sventa ti li nupunkutike. Li ta xemanail taje, li stuke bat ta cholmantal ti te noʼox nopol ta Betele. Akʼo mi jelel tajek ti bu chichʼ cholel mantal kʼuchaʼal ta Quebec, li stuke muʼyuk xchibaj.

Kʼalal jutuk xaʼox skʼan xlaj li xemanae, oy kʼusi laj yalbeikun, laj kichʼ takel batel ta jkʼelvanej ta sirkuito  ta snorteal Ontario. Jaʼtik toʼox linupun, kʼajomal 25 toʼox jabilal xchiʼuk muʼyuk kʼusi jnaʼ, pe libatkutik onoʼox yuʼun laj kakʼ xchʼunel koʼontonkutik ta stojolal Jeova. Kʼalal jaʼo yorail siktik ta Canadae, ta akʼobaltik xa limuykutik batel ta tren xchiʼuk junantik jkʼelvanejetik ta sirkuito ti lek xa chanemike, li stukike tsutik xa batel ti bu ayik ta vulaʼale. ¡Toj ep la spatbun koʼontonkutik! Yuʼun laj yalbunkutik jun ermano ti xbat vaykunkutik ti bu laj xaʼox stoj ti bu chvay xaʼoxe, sventa mu chotoluk xibatkutik sjunul akʼobal li ta trene. Li ta yokʼomale, kʼalal naka to voʼlajuneb kʼakʼal jnupunelkutike, te xaʼox ta jvulaʼankutik jun grupo ta Hornepayne, jech kʼuchaʼal lik kal ta slikebale.

Pe ep to kʼusitik chjel batel ta jkuxlejalkutik xchiʼuk li Evelyne. Kʼalal jaʼo chitun ta jkʼelvanej ta distrito ta slajebaltik 1960, laj kichʼ ikʼel ta Chanob vun ta Galaad numero 36, chanun ti chjalij lajuneb u ti chlik ta slikebaltik fevrero ta 1961 ta Brooklyn, Nueva York. Melel onoʼox ti solel ximuyubaje, pe muʼyuk jalij li muyubajel chkaʼie, yuʼun muʼyuk chbat ta chanun xchiʼuk voʼon li Evelyne. Solel albat Evelyn ti akʼo spas jun karta sventa xal mi muʼyuk chopol chaʼi ti ta jchʼak jbakutik lajuneb ue ti jaʼ jech la spasik li yan ajnilaletik eke. Li Evelyne okʼ pe lek laj yaʼi ti xibat li ta chanune xchiʼuk xmuyubaj ti ta jtabe sbalil li chanun taje.

Ti kʼu sjalil taje li Evelyne te tun ta Betel ta Canadá. Te naki xchiʼuk jun ermana ti tʼujbil chbat ta vinajel ti Margaret Lovell sbie. Melel onoʼox ti la jnaʼ jbakutik xchiʼuk li Evelyne. Pe akʼo mi jech, li Evelyn xchiʼuk voʼone nop kaʼikutik li kabtelkutik ti laj kichʼkutik akʼbel jayibuk kʼakʼal ta jujuntale, pe jaʼ koliyal li Jeovae. Kʼalal laj kil ti chakʼ persa ti muʼyuk chkʼuxubin sba stuke xchiʼuk ti nom oyun sventa lekuk xitunkutik ta stojolal Jeova xchiʼuk s-organisasione toj labal sba laj kil.

Kʼalal te xaʼox oyun oxib u li ta Chanob vun ta Galaade, li ermano Nathan Knorr, ti jaʼ toʼox yichʼoj batel jbabe ta sventa li abtelal ta spʼejel Balumil li vaʼ kʼakʼal taje, oy kʼusi labal sba laj yalbun. La sjakʼbun mi jkʼan la xilokʼ li ta Chanob vun ta Galaade, akʼo mi muʼyuk to nelem kuʼun ti kʼu sjalil li chanune xchiʼuk ti xisut batel ta Canadá sventa xitun ta jchanubtasvanej jayibuk kʼakʼal li ta Chanob vun sventa Moletik xchiʼuk Yajkoltaobbatak li ta Betele. Li ermano Knorr laj yalbun ti xuʼ mu jchʼam li kʼusi laj yalbune. Laj yal ti xuʼ la jtsutses li Chanob vun ta Galaad mi jech ta jkʼane xchiʼuk xuʼ la xkichʼ takel batel ta misioneroal. Laj yalbun xtok ti mi kʼot la ta nopel kuʼun xisut batel li ta Canadae xuʼ van mu xa xkichʼ ikʼel yan velta li ta chanune xchiʼuk ti xuʼ van xkichʼ takel batel ta Canadá sventa te jcholmantale. Laj yakʼ ti akʼo jnope xchiʼuk ti jakʼbe li kajnile.

Ta skoj ti yalojbun xa onoʼox kʼu yelan chil Evelyn ta sventa li abtelaletik ta sventa mantale, ta anil noʼox xi laj kalbe li ermano Knorre: «Kʼusiuk ti skʼanbunkutik akʼo jpaskutik li s-organisasion Jeovae, ta sjunul koʼonton ta jpaskutik». Jnopojkutik onoʼox ti skʼan jpaskutik xchiʼuk ti buyuk tskʼan akʼo xibatkutik li s-organisasion Jeovae, ta jpaskutik, maʼuk li kʼusi ta jkʼankutike.

 Jaʼ yuʼun li ta avril ta 1961 lilokʼ batel ta Betel xchiʼuk lisut batel ta Canadá kʼuchaʼal jchanubtasvanej ta Chanob vun sventa Moletik xchiʼuk Yajkoltaobbatak. Ta jelavele litunkutik ta Betel. Laje laj kichʼ albel ti chibat la ta Chanob vun ta Galaad numero 40, ti ta jlikes ta 1965. Yan velta xtok la stsʼiba batel karta Evelyn ti bu chal ti muʼyuk chopol chaʼi ti ta jchʼak jbakutike. Pe te van jayibuk xemana ta jelavel laj yichʼ ikʼel ek li ta chanune sventa koʼol xibatkutik, taje solel laj yakʼbunkutik muyubajel.

Kʼalal likʼotkutik li ta chanune laj yalbunkutik ermano Knorr ti buchʼutik la jtsak jbikutik ta francés kʼope xuʼ la xkichʼkutik takel batel ta África. Pe akʼo mi jech kʼalal tsuts kuʼunkutik li chanune, ¡laj kichʼkutik takel batel yan velta ta Canadá! Vaʼun laj kichʼ akʼbel jbain skʼelel li Betele (li avie jaʼ xa li jbabe yuʼun Komite sventa Betel). Kʼajomal 34 jabilal, xi laj kalbe li ermano Knorre: «Toj keremun to». Pe li stuke la spatbun koʼonton. Ta slikebaltik onoʼox la jakʼbe ermanoetik ti oy xa sjabilalik xchiʼuk ti voʼne xa te oyik ta Betel kʼalal skʼan toʼox xkʼot ta nopel kuʼun jtosuk kʼusi ti tsots skʼoplale.

Ti chitun ta Betele jaʼ skoltaojun sventa oy kʼusi xuʼ jchan ta stojolal li yantike. Ta jtsak ta venta xchiʼuk toj labal sba chkil kʼusi tspasik li jchiʼiltak ta Komite sventa Betele. Xchiʼuk ep tajek skoltaojun li ta sienal noʼox ermanoetik ti lek yoʼontonik ti kerem tsebetik xchiʼuk li buchʼutik malubemik xa ti laj kojtikinkutik liʼ ta Betele xchiʼuk li ta jeltos tsobobbailetik litunkutike.

Ti chitun ta Betele jaʼ skoltaojun sventa jchanubtas li yantike xchiʼuk ti jtsatsubtasbe li xchʼunel yoʼontonike. Li jtakbol Pabloe xi laj yalbe li Timoteoe: «Jaʼ me tamo o batel li cʼusi laj achane». Xchiʼuk xi toj laj yalbe xtoke: «Ti cʼu xʼelan laj avaʼay lichanubtasvan ta stojol epal cristianoetique, jaʼ me jech xachanubtas ec li yantic ti xuʼ yuʼun chavile, jaʼ li bochʼotic xuʼ yuʼunic xchanubtasel yantic eqʼue» (2 Tim. 2:2; 3:14). Bakʼintike tsjakʼbeikun ermanoetik kʼusitik jchanoj ti 57 jabil xa liʼ oyun ta Betele. Li kʼusi noʼox chkale jaʼ ti «kʼusuk noʼox abtelal xkichʼtik akʼbel li ta s-organisasion Jeovae skʼan jpastik ta sjunul koʼontontik xchiʼuk ta yorail noʼox, pe skʼan jpat koʼontontik ti tskoltautike».

Volje to yaʼel ti livul ta Betel ti xitsʼijet noʼox xchiʼuk ti mu kʼusi jnaʼe. Akʼo mi jech, skotol li jabiletik echʼem xa talele jaʼ stsakojbun lek jbatsʼikʼob li Jeovae. Kʼalal chakʼbeikun ta ilel slekil yoʼontonik xchiʼuk ti tskoltaikun ta yorail noʼox li ermanoetike, xkoʼolaj ti xi chalbun li Jeovae: «Mu xaxiʼ, vuʼun chajcoltaot» (Is. 41:13).