1, 2. ¿Kʼu yuʼun xaʼibe lek smelolal kʼu yelan chaʼi sbaik li buchʼutik kʼunik li jtakbol Pabloe?

BAKʼINTIKE jkotoltik kʼunutik chkaʼi jbatik. Kʼalal chij-ipaj ta simal o ta junuk alerjiae xuʼ xijkʼunibutik tajek yuʼun, ta skoj taje mu xa xakʼ kʼusi jpastik. Vaʼun nopo noʼox ti kʼun tajek chavaʼi abae, ti maʼuk noʼox jun o chib xemanae, moʼoj, yuʼun oy xa van ta jayibuk u jech chavaʼi aba. ¿Mi mu tauk xa tojbe ta vokol yantik ti xaʼibeikuk smelolal ti kʼu yelan chavaʼi abae?

² Li jtakbol Pabloe snaʼoj lek kʼu yelan chkaʼi jbatik kʼalal oy kʼusi chopol chkʼot ta pasel ta jtojolaltik ti chijkʼunib-o yuʼun ti xuʼ te ta jtatik ta tsobobbail o ta stojolal li buchʼu maʼuk jchʼunolajele. Li stuke ep ta velta muʼyuk xa yipal laj yaʼi sba (2 Cor. 1:8; 7:5). Kʼalal la snopbe skʼoplal li xkuxlejale xchiʼuk ti epal vokoliletik la snuptan kʼuchaʼal tukʼil yajtsʼaklom Cristoe, xi laj yakʼ ventae: «Me oy bochʼo ch-alube, chiʼalub chcaʼay ec» (2 Corintios 11:29). Kʼalal la skoʼoltas li ep ta chop stsʼakalultak jbekʼtaltik xchiʼuk li stsobobbail yajtsʼaklomtak Cristoe laj yal ti tsots stu ek ti «bu toj cʼun jchopuc li jbecʼtaltique» (1 Cor. 12:22). ¿Kʼusi la skʼan laj yal taje? ¿Kʼu yelan chil Jeova li buchʼutik mas kʼunik yilele?  ¿Kʼu yuʼun jech skʼan xkiltik ek? Xchiʼuk ¿kʼuxi ta jtabetik sbalil mi jech la jpastike?

3. ¿Kʼusi van xuʼ xakʼ ti chopol xkiltik li buchʼutik tskʼanik skoltael li ta tsobobbaile?

³ Kuxulutik ta jun balumil ti bu naka tsalbail oye xchiʼuk ti bu toj ep sbalil chilik ti oy to yipalik li kerem tsebetike. Ep buchʼutik jaʼ tspasik li kʼusi tskʼan yoʼonton stukike, jaʼ yuʼun nopoltik noʼox chilbajinik li buchʼutik mas kʼunike mu sventaikuk kʼu yelan chaʼi sbaik. Melel onoʼox ti mu lekuk chkiltik ti kʼu yelan tspasik taje. Akʼo mi jech, xuʼ van mu xkakʼtik venta ti oy kʼusi chopol chlik jnoptik ta stojolalik junantik ermanoetik ta tsobobbail ti nopoltik noʼox tskʼanik koltaele. ¿Kʼuxi xuʼ xkiltik jech kʼuchaʼal chil li Jeovae?

4, 5. 1) ¿Kʼusi chakʼ jchantik li lokʼolkʼop chal ta 1 Corintios 12:21-23 ta sventa ti kʼu yelan chil Jeova li buchʼutik kʼunike? 2) ¿Kʼusi sbalil xuʼ jtabetik mi la jkoltatik li buchʼutik kʼunike?

⁴ Jun lokʼolkʼop ti tskoltautik ta yaʼiel smelolal kʼu yelan chil Jeova li buchʼutik mas kʼunike jaʼ li kʼusi laj yal Pablo ta baʼyel skarta sventa li ermanoetik ta Corintoe. Li ta kapitulo 12, li jtakbol Pabloe tsvules ta joltik ti jbekʼtaltik ti bu kʼexlal sba yilele oy kʼusi chtun-o (kʼelo 1 Corintios 12:12, 18, 21-23). Junantik li buchʼutik chalik ti kʼunkʼun kʼataj talel li kuxlejaletike xchibal kʼoptaojik taje. Akʼo mi jech, li buchʼutik chchanbeik skʼoplal li jbekʼtaltike (anatomía), chalik ti ilbil xa ti toj tsotsik skʼoplal li junantik kʼusitik ta jbekʼtaltik ti albil toʼox skʼoplal ti mu kʼusi xtun-oe. * Jech kʼuchaʼal liʼe, oy buchʼutik yalojik toʼox ti mu kʼusi xtun-o li xutavil koktike, pe li avie nabil xa ti jaʼ chtun sventa lekuk xtekʼi li kakantike.

⁵ Li lokʼolkʼop la stunes Pabloe chakʼ jchantik ti skotolik oy sbalilik li buchʼutik te oyik ta tsobobbaile. Li Satanase tskʼan akʼo jchʼuntik ti mu kʼusi xijtun-oe, pe li Jeovae oy sbalil chil skotol li yajtuneltake, akʼo mi kʼunik tajek yilel (Job 4:18, 19). Taje jaʼ tspat koʼontontik sventa junuk koʼontontik xchiʼuk li kabteltik akʼbilutik ta jtsobobbailtike xchiʼuk ti xijmuyubajuk noʼox ti te kapal jkʼoplaltik li ta yajtuneltak Dios ta spʼejel Balumile. Nopo ta sventa liʼe: ¿Mi oy jun velta la anitbe batel skʼob junuk krixchano ti malubem xa ti oy bu tskʼan ikʼel batele? Ta melel xuʼ van la yoch batel li avok eke. Taje jaʼ koltaat li krixchanoe, pe ¿mi mu jechuk ti lek la avaʼi aba eke? Yuʼun kʼalal ta jkoltatik yantik kʼalal jaʼo mas chtun yuʼune, xijmuyubaj kʼalal ta jchabitike xchiʼuk mas xa oy smalael kuʼuntik, mas chijkʼanvan xchiʼuk mas chvul jchʼuleltik (Efes. 4:15, 16). Li Jtotik ti chkʼuxubinvane snaʼoj lek ti jaʼ jun jkʼanvanej tsobobbail xchiʼuk ti oy noʼox smelolal kʼalal oy sbalilik chil sbaik ta jujuntal, manchuk mi oy kʼusi vokol chaʼiik spasel li jlome.

6. ¿Kʼuxi la stunes Pablo li kʼopetik kʼuchaʼal «li bochʼo muʼyuc stsatsal ch-ilat» xchiʼuk «vuʼutic ti oy xa stsatsal coʼntontique»?

⁶ Kʼalal la stsʼibabe batel jcorintoetike, li Pabloe la stunes kʼopetik kʼuchaʼal «li bochʼo muʼyuc stsatsal» xchiʼuk «muʼyuc jtsatsal» sventa chakʼ ta ilel ti kʼusi yakal tsnopik ta stojolal yajtsʼaklomtak Cristo ta baʼyel siglo li buchʼutik muʼyuk xchʼunojik Diose xchiʼuk ti kʼu yelan chaʼi sba bakʼintik eke (1 Cor. 1:26, 27; 2:3). Kʼalal laj yal xtok «vuʼutic ti oy xa stsatsal coʼntontique» jaʼ chalbe skʼoplal junantik yajtsʼaklomtak Cristo, pe maʼuk tskʼan chakʼ ta aʼiel ti mas mukʼ skʼoplalike (Rom. 15:1). Moʼoj, yuʼun li kʼusi la skʼan laj yale jaʼ ti buchʼutik oy xa mas stsatsal yoʼontonike skʼan mas xa oyuk smalael yuʼunik ta stojolal li buchʼutik muʼyuk to stsatsal yoʼontonik ta sventa li kʼusi melele.

7. ¿Ku yuʼun vokol chkaʼitik skoltael bakʼintik li buchʼutik tskʼanik koltaele?

⁷ Kʼalal ta jkoltatik li «meʼonetique»,  maʼuk noʼox ta jchanbetik stalel li Jeovae, yuʼun ta jkʼantik ti lek xilutik xtoke (Sal. 41:1; Efes. 5:1). Pe bakʼintike vokol chkaʼitik skoltael junuk ermano. ¿Kʼu yuʼun? Xuʼ van ta jnoptik ti jaʼ noʼox yuʼun stuk li kʼusi kʼotem ta pasel ta stojolale. O xuʼ van jaʼ ta skoj ti mu jnaʼtik kʼusi chkalbetike, ti chopol chkaʼi jbatike, jech oxal mu xa jkʼan jchiʼintik ta loʼil. Rosario, * jun ermana ti iktaat yuʼun smalale xi chale: «Toj kʼux chbat ta koʼontontik kʼalal mu xa skʼan xkʼopojik li ermanoetike o ti mu spas li kʼusi jnopojtik toʼox xuʼ spas ta skoj ti jaʼ jun jlekil amigotike. Kʼalal oy jvokoltike jaʼo chtun kuʼuntik ti te nopol oyuk li amigoiletike». Li ajvalil Davide snaʼoj kʼu yelan chkaʼi jbatik kʼalal pʼajbilutike (Sal. 31:12).

8. ¿Kʼusi tskoltautik sventa mas xkaʼibetik smelolal kʼu yelan chaʼi sbaik li kermanotaktike?

⁸ Xuʼ van mas xkaʼibetik smelolal mi ta jvules ta joltik ti epal ermanoetike kʼunibem yoʼontonik ta skoj ti ip chaʼiike, ti ipik ta at-oʼonton o ta skoj ti stuk chtunik ta stojolal Jeova li ta snaike. Oy van jun kʼakʼal ti jech xuʼ chkʼot ta pasel ta jtojolaltik eke. Kʼalal skʼan toʼox x-ochik ta Albil Balumile, li Jeovae la svulesbe ta sjol j-israeletik —ti buchʼutik jaʼik toʼox meʼon xchiʼuk toj kʼunik toʼox ta Egiptoe — ti skʼan la mu spas «ta tsots [yoʼontonik] ta stojol» yermanotakik kʼalal chilik ti oy svokolike. Li kʼusi tskʼane jaʼ ti skoltaik li buchʼutik abol sbaike xchiʼuk li buchʼutik kʼun yoʼontonike (Deut. 15:7, 11; Lev. 25:35-38).

9. ¿Kʼusi skʼan jpastik kʼalal oy junuk ermano ti kʼunibem ta mantale? Albo junuk skʼelobil.

⁹ Mu jchopol kʼoptatik li buchʼutik chil svokolike xchiʼuk mu chopol kʼusi jnoptik ta stojolalik, moʼoj, jaʼ mas lek ti jtsatsubtastik ta mantale (Job 33:6, 7; Mat. 7:1). Jkʼelbetik jun skʼelobil. Kʼalal chkʼot ta ospital jun krixchano ta skoj ti tsʼuj ta smotoe, ¿mi jaʼ van tsaʼik baʼyel buchʼu ta smul li kʼusi kʼot ta pasel li doktoretike? Moʼoj ta melel. Yuʼun jaʼ baʼyel chakʼ ta yoʼontonik xpoxtael li krixchanoe. Jaʼ jech ek, mi oy jun ermano ti kʼunibem ta mantal ta skoj ti oy svokoltake, li kʼusi mas tsots skʼoplal chkaʼitike jaʼ ti jkoltatik ta mantale (kʼelo 1 Tesalonicenses 5:14).

10. ¿Kʼu yuʼun chkaltik ti xuʼ «jcʼulej chcʼotic ta sventa xchʼunojel yoʼntonic» li buchʼutik kʼunik yileluke?

¹⁰ Mi ta jnopbetik skʼoplal ti kʼu yelan oyik li kermanotaktike, xuʼ van mu masuk chopoluk chkiltik ti kʼun yoʼontonike. Jech kʼuchaʼal liʼe, junantik ermanaetik ti ep xa jabil chtunik ta stojolal Jeova ti chil svokolik ta skoj ti kontrainbilik yuʼun li yutsʼ yalalike xuʼ van kʼunik ta mantal yilel, pe ¿mi mu jechuk ti chakʼik ta ilel ti tsots xchʼunel yoʼontonik xchiʼuk ti tsots yipalike? O kʼalal chkiltik jun meʼil ti stuk chkʼot ta tsobajel xchiʼuk yalabtake, ¿mi mu labaluk sba chkiltik li xchʼunel yoʼonton xchiʼuk ti jpʼel yoʼonton chtun ta stojolal li Jeovae? Xchiʼuk ¿kʼusi van xuʼ xkaltik ta stojolal li chex kerem tsebetik ti te oyik-o ta mantal akʼo mi chichʼik sujel xchiʼuk xchiʼiltakik ta chanune? Mi ta jnopbetik skʼoplal skotol li kʼusitik tspasik li kermanotik sventa chtunik ta stojolal Jeovae, chkʼot ta nopel kuʼuntik ti akʼo mi kʼunik yileluk, xuʼ «jcʼulej chcʼotic ta sventa xchʼunojel yoʼntonic» (Sant. 2:5).

11, 12. 1) ¿Kʼusi tskoltautik sventa jechuk xkiltik kʼuchaʼal chil Jeova li buchʼutik kʼunike? 2) ¿Kʼusi chakʼ jchantik ti kʼu yelan ilat yuʼun Jeova li Aarone?

¹¹ Kʼalal ta jchanbetik skʼoplal junantik yajtuneltak Jeova ti kʼu yelan ilatike, jaʼ tskoltautik sventa xkakʼtik venta kʼu yelan chil li buchʼutik kʼunik yilele (kʼelo Salmo 130:3). Jech kʼuchaʼal liʼe, ti teuk oyutikuk xchiʼuk Moisés kʼalal la smeltsanik li jkot chʼiom tot vakax ti pasbil ta oroe, ¿kʼusi van la jnoptik jechuk kʼalaluk laj kaʼitik ti muʼyuk srasonal kʼu yelan la spak skʼoplal li Aarone? (Éx. 32:21-24.) O ¿kʼu van yelan laj avaʼi aba jechuk kʼalal la xchanbe xchiʼil ta vokʼel María (Míriam) li Aarón xchiʼuk ti la sloʼiltaik Moisés ta skoj ti laj yikʼ jyanlum antse? (Núm. 12:1, 2.) ¿Kʼu van yelan laj kiltik jechuk ti muʼyuk laj yichʼik ta  mukʼ Jeova kʼalal la slokʼesik li voʼ ta chʼen ta Meriba li Aarón xchiʼuk li Moisese? (Núm. 20:10-13.)

¹² Xuʼ van te noʼox laj yakʼbe kastigo Aarón jechuk Jeova ta skoj li smultak taje. Pe laj yaʼibe smelolal ti maʼuk chopol krixchano akʼo mi oy kʼusitik pʼaj ta spasel. Yaʼeluk li kʼusi tijbat yoʼonton spasel li Aarón taje, jaʼ ta skoj li kʼusi kʼot ta pasel li vaʼ kʼakʼale o ta skoj ti laj yichʼ sujel yuʼun yantike. Pe akʼo mi jech, kʼalal albat li smultake, ta anil noʼox laj yal ti jaʼ smule xchiʼuk jaʼ la spas li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose (Éx. 32:26; Núm. 12:11; 20:23-27). Li kʼusi mas laj yakʼ ta yoʼonton li Jeovae jaʼ li xchʼunel yoʼontone xchiʼuk ti la sutes yoʼonton li Aarone. Epal jabil ta tsʼakale, li Aarón xchiʼuk li yutsʼ yalale nabilik-o ti tukʼ laj yakʼ sbaik ta stojolal li Jeovae (Sal. 115:10-12; 135:19, 20).

13. ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa jchanbetik stalelal li Jeovae?

¹³ Sventa jchanbetik stalel li Jeovae, baʼyuk skʼan jkʼeltik kʼu yelan chkiltik li buchʼutik kʼun yoʼontonik yilele. ¿Mi skʼan jeltik ti kʼu yelan chkiltike? (1 Sam. 16:7.) Jech kʼuchaʼal liʼe, ¿kʼu van yelan chkiltik kʼalal muʼyuk lek tstʼuj kʼusi chchʼay-o yoʼonton li jun chex kerem o tsebe o ti muʼyuk noʼox chat yoʼonton ta sventa li kʼusitik chopol tspase? Li kʼusi xuʼ jpastike jaʼ ti mu jloʼiltatike, ¿kʼu yuʼun mu jkoltatik sventa masuk xvul xchʼulel? Kʼalal voʼotik baʼyuk ta jnop ta jkoltatik junuk krixchano kʼalal mas chtun yuʼune mas me chlik kʼanvankutik xchiʼuk mas chkaʼibetik smelolal ti kʼu yelan chaʼi sba li yantike.

14, 15. 1) ¿Kʼu van yelan laj yaʼi sba Jeova kalal chʼabal xakom sbalil laj yaʼi sba jayibuk kʼakʼal li Eliase? 2) ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi kʼot ta stojolal li Eliase?

¹⁴ ¿Kʼu van yelan chil Jeova li buchʼutik ipik ta at-oʼontone? Jkʼeltik kʼuxi la skolta jun yajtunel ti jech laj yaʼi sba taje: jaʼ li j-alkʼop Eliase. Akʼo mi tsots yoʼonton la stsak ta kʼop 450 yaj-alkʼoptak Baal, jatav ta anil kʼalal laj yaʼi ti tskʼan ox chmilat yuʼun li meʼajvalil Jezabele.  Xanav batel 150 kilometro, kʼot ta Beerseba, vaʼun te kom ta takixokol balumil. Ta skoj ti kʼux tajek li Kʼakʼale solel lubem tajek, jaʼ yuʼun te choti ta yolon jtekʼ teʼ li j-alkʼope xchiʼuk la skʼanbe Dios ti akʼo xmilate (1 Rey. 18:19; 19:1-4).

¹⁵ ¿Kʼu van yelan laj yaʼi sba Jeova kʼalal laj yil talel te to ta vinajel xchiʼuk ti laj yil ti mu xa snaʼ kʼusi tspas li tukʼil j-alkʼop yuʼune? ¿Mi la spʼaj van ta skoj ti chʼabal xa sbalile xchiʼuk ti ipaj ta at-oʼonton jayibuk kʼakʼale? ¡Muʼyuk! Li Jeovae la stsak ta mukʼ ti oy kʼusitik mu spas yuʼune, jaʼ yuʼun la stakbe batel jun anjel. Li anjele chib to velta laj yalbe ti akʼo xveʼ li Eliase ta skoj ti «toj nom ti bu [chbate] (kʼelo 1 Reyes 19:5-8). Jech kʼuchaʼal chkiltike, muʼyuk laj yalbe ta anil li kʼusi xuʼ spase, li Jeovae baʼyuk laj yaʼi li kʼusi oy ta yoʼontone xchiʼuk la skʼel kʼuxi xuʼ skolta sventa stsatsubtas.

16, 17. ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼbetik ta ilel kermanotaktik li kʼanelal laj yakʼbe ta ilel Elías li Jeovae?

¹⁶ ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal li jkʼanvanej Dios kuʼuntike? Jaʼ ti mu xijtojobtasvan ta anile (Prov. 18:13). Jaʼ lek jchʼakbetik lek yorail baʼyuk sventa xkaʼibetik lek smelolal ti kʼu yuʼun jech tsnopik ti oy «bu qʼuexlal sba» chaʼi sbaike, o ti muʼyuk noʼox sbalil chaʼi sbaik ta skoj ti kʼu yelan li xkuxlejalike (1 Cor. 12:23). Taje jaʼ tskoltautik sventa jnaʼtik kʼusi li chtun yuʼunik ta melele, vaʼun jkoltatik.

¹⁷ Jnoptik ta stojolal li Rosarioe, ti laj kalbetik skʼoplal li ta xchanobil liʼe, ti stuk kom xchiʼuk chaʼvoʼ yalabtak kʼalal iktaat komel yuʼun smalale. ¿Kʼusi la spasik li junantik stestigotak Jeovae? Xi chal li Rosarioe: «Kʼalal laj kalbe ta telefono ermanoetik li kʼusi kʼot ta pasele, muʼyuk xjalijik 45 minuto sventa xkʼotik li ta jnae. Solel noj ta yaʼlel li jsate. Li baʼyel jun-chib kʼakʼale muʼyuk laj yiktaunkutik mi jsetʼuk. Ta skoj ti muʼyuk lek ta jmakʼlin jbakutike xchiʼuk ti chkat tajek koʼontonkutike, la xchʼamunkutik jayibuk kʼakʼal li ta snaike». Xuʼ van xvul ta joltik li kʼusi la stsʼiba Santiago liʼe: «Jech chac cʼu chaʼal me oy jchʼunolajel, me vinic me ants, ti muʼyuc scʼuʼ spocʼ xchiʼuc ti muʼyuc sveʼel jujun cʼacʼale, me jech chavalbeic: ‹Junuc avoʼnton batan; mu me xalaj ta sic, xchiʼuc te bu chata batel aveʼel›, me xavutique, pero me muʼyuc chavacʼbeic jutuc li cʼusi ta xtun yuʼune, ¿cʼusi bal o ti jech chavalbeique? Yuʼun me jaʼ noʼox chcaltic oy xchʼunojel coʼntontic, me muʼyuc yabtelale, muʼyuc stu; chamen chcʼot o» (Sant. 2:15-17). Koliyal ti koltaat yuʼun li ermanoetik ta stsobobbaile, li Rosario xchiʼuk li stsebetike ochik ta prekursor auksiliar kʼalal naka toʼox vakib u sjelavel kʼalal iktaatike (2 Cor. 12:10).

18, 19. 1) ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik li buchʼutik kʼun yoʼontonike? 2) ¿Buchʼutik tstabeik sbalil kʼalal ta jkoltatik li buchʼutik kʼun yoʼontonike?

¹⁸ Xuʼ van jnaʼojtik ti mu ta aniluk chijtsatsub kʼalal mi la stsakutik junuk tsatsal chamele. Jech ta sventa li kʼunibel chkaʼitik eke, li yajtsʼaklom Cristo ti kʼun oy ta mantal ta skoj li smule o ta skoj li yantik kʼusitike xuʼ van jal skʼan sventa stsatsub. Melel onoʼox ti skʼan xchan Vivlia sventa stsatsubtas li xchʼunel yoʼontone, ti spas orasione xchiʼuk ti spas li abtelaletik ta tsobobbaile. Pe, ¿mi chkakʼbetik van ta ilel smalael kuʼuntik ta stojolal? Kʼalal chakʼ persa stsalel li svokole, ¿mi chkakʼbetik van ta ilel kʼanelal kʼalal te oyutik ta stojolale? Jpastik bu kʼalal xuʼ kuʼuntik sventa oyuk sbalil xchiʼuk ti kʼanbil chaʼi sbaik li buchʼutik kʼun yoʼontonike (2 Cor. 8:8).

¹⁹ Mu me xchʼay ta joltik ti kʼalal ta jkoltatik li kermanotike chijmuyubaj yuʼun. Ta jchantik yakʼel ta ilel smalael kuʼuntik xchiʼuk ti jech xa chkaʼitik kʼuchaʼal chaʼi sba li yantike. Pe maʼuk noʼox me voʼotik ta jtabetik sbalil kʼalal jech ta jpastik taje, yuʼun mas chlik kʼanvanuk ek li tsobobbaile. Li kʼusi mas tsots skʼoplale, kʼalal «ta jcoltatic li bochʼotic abul sbaique» jaʼ yakal ta jchanbetik stalelal li Jeovae, ti tsots skʼoplal chil ta jujuntal li krixchanoetike (Hech. 20:35).