1, 2. 1) ¿Kʼusi jaʼ li jun testigoe? 2) ¿Kʼuxi chvinaj ti muʼyuk kʼusi lek kʼotem ta pasel yuʼun li kʼusi chichʼ alel ta television, ta radio o ta yan kʼusitik liʼ ta Balumile? 3) ¿Kʼu yuʼun muʼyuk chtun yuʼun Jeova li kʼusi chichʼ alel ta television, ta radio o ta yan kʼusitik liʼ ta Balumile?

¿KʼUSI jaʼ li jun testigoe? Jun diksionario xi chalbe smelolale: «Jaʼ jun krixchano ti chal kʼusi kʼotanuk ta pasele, o ti laj yil stuke». Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta lum Pietermaritzburg, Sudáfrica, jun periodiko ti jaʼ sbi avi The Witness (Li Testigoe) oy xa mas ta 160 jabil chichʼ pukel. Toj lek sta-o li sbie, yuʼun li kʼusi sventa li jun periodikoe jaʼ yalel lek li kʼusi yakal chkʼot ta pasel ta Balumile. Li buchʼu la slikes stsʼibael li vaʼ periodikoe laj yal ti ta onoʼox «xal ta melel, ti mu jsetʼuk tsmuke xchiʼuk ti jaʼ noʼox chal li kʼusitik melele».

² Kʼux ta alel, pe chalilanik ta television, ta radio o ta yan kʼusitik ti muʼyuk tstsakik ta venta o sjelojik li kʼusitik kʼotemik ta pasel ta xkuxlejal krixchanoetik ti tsotsik skʼoplale. Melel onoʼox, taje jaʼ li kʼusi spasoj li Dios skotol xuʼ yuʼun ti jech laj yalbe jun yaj-alkʼop ta voʼne ti jaʼ li Ezequiele: «Jech tsnaʼic o scotol yantic banamil ti vuʼun Mucʼul Diosune, ti vuʼun Chʼul Diosun yuʼun li Israele» (Ezeq. 39:7). Pe akʼo mi jech, li Mukʼul Jpasmantal ta vinajelbalumile, mu ventauk chaʼi li kʼusi chichʼ alel ta television, ta radio o ta yan kʼusitik liʼ ta Balumile, yuʼun oy jutuk mu vaxakib miyon yajtestigotak sventa chalbeik krixchanoetik ta skotol lumetik ti buchʼu jaʼ li stuke xchiʼuk li kʼusitik spasojane xchiʼuk li kʼusi yakal tspas ta sventa li krixchanoetike. Ti vaʼ yepal stestigotake yakal chalik ek li kʼusi yaloj chakʼ Dios sventa chakʼbutik bendisione. Kʼalal jaʼ mas  tsots skʼoplal chichʼ pasel li abtelal taje, tukʼ chkakʼ jbatik ta stojol li biil yakʼojbutike. Xi chal li ta Isaías 43:10: «Li Mucʼul Diose jech chal: ‹Voʼoxuc testigooxuc cuʼun, voʼoxuc cajtuneloxuc, vuʼun la jtʼujoxuc[›]».

3, 4. 1) ¿Bakʼin la saʼ achʼ sbiik li Jchanolajeletik ta Vivliae, xchiʼuk kʼu yelan laj yaʼi sbaik ta sventa taje? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale.) 2) ¿Kʼusi sjakʼobiltak ta jchantik?

³ Jaʼ jun mukʼta matanal ti kichʼojtik li biil Jeovae, yuʼun li stuke jaʼ li «Mucʼta Ajvalil cuʼuntic ta sbatel osile», ti Buchʼu jech chale: «Jaʼ Mucʼul Dios li jbie; mu xlaj scʼoplal o sbatel osil» (1 Tim. 1:17; Éx. 3:15; koʼoltaso xchiʼuk Eclesiastés 2:16). Li Jchanolajeletik ta Vivliae jaʼo laj yichʼ akʼbel sbiik stestigotak Jeova ta 1931, kʼalal jaʼo jech laj yichʼik akʼbel sbiike jaʼo laj yich lokʼesel epal kartaetik ta revista sventa tstojik ta vokol taje. Jun tsobobbail ta Canadá xi la stsʼibae: «Li lekil aʼyej ti jaʼutik xa stestigo Jeovae toj ep chakʼbunkutik muyubajel. Jpʼel koʼontonkutik chkakʼkutik ta ilel li achʼ jbikutike».

⁴ ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti jaʼ jun matanal chkaʼitik yichʼel batel li sbi Diose? Ta yan xtoke, ¿mi x-albe kuʼuntik smelolal li teksto ta Vivlia ti bu laj yichʼ lokʼesel li biil stestigotak Jeovae? Jkʼeltik li sjakʼobiltak liʼe.

5, 6. 1) ¿Kʼuxi kʼotik ta testigoetik ta stojolal Jeova li totil meʼiletik ta Israele? 2) ¿Kʼusi laj yichʼik kʼanbel totil meʼiletik ti akʼo spasike? 3) ¿Kʼu yuʼun skʼan jech spasik li totil meʼiletik avi eke?

⁵ Li j-israeletik ta skʼakʼalil Isaiase jaʼik toʼox ‹stestigotak› Jeova, xchiʼuk li jteklume jaʼik li ‹yajtuneltak› Diose (Is. 43:10). Jtos ti kʼu yelan chalbeik mantal yalab xnichʼnabik li totil meʼiletik j-israeletike jaʼ ti chchanubtasik ta sventa li kʼusi spasoj Dios ta stojolal li yajtuneltak ta voʼnee. Jech kʼuchaʼal liʼe, li mantal akʼbilik ta sventa kʼuxi ta pasel li kʼin Koltaele jaʼ liʼe: «Cʼalal me oy jech chasjacʼboxuc li anichʼnabique: ‹¿Cʼusi smelol ti vi xʼelan chapasique?›, me xayutoxuque, li voʼoxuque jech xatacʼbeic: ‹Li chij liʼ chichʼ milel ta sventa qʼuin Coltaele, jaʼ sventa chquichʼtic ta mucʼ li Mucʼul Diose. Yuʼun cʼalal la smilbe sba  xnichʼnab egiptoetic li Mucʼul Diose, muʼyuc xjelov ta snaic li jchiʼiltactic ta israelal cʼalal te toʼox nacalic ta Egiptoe, jech muc xcham li yalab xnichʼnabic ta jujubej snaique›» (Éx. 12:26, 27). Xuʼ van chalbeik yalab xnichʼnabik totil meʼiletik kʼusi kʼot ta pasel kʼalal bat ta sba velta Moisés ta stojolal faraón ta Egipto sventa tskʼanbe mi xuʼ xbat yichʼik ta mukʼ Jeova li ta takixokol balumile, li jtoyba ajvalile xi la stakʼe: «¿Bochʼo li ‹Mucʼul Diose›? ¿Cʼu yuʼun ta jchʼunbe ti tscʼan ta jloqʼues batel li israeletique?» (Éx. 5:2). Jech xtok, xuʼ xalbeik li kʼusi kʼot ta pasel kʼalal echʼ xaʼox li lajuneb vokoliletik ta Egiptoe xchiʼuk kʼalal jaʼo jelavik batel ta Tsajal Nabe, jaʼ yuʼun lek jamal kom li kʼusi la sjakʼ li faraone. Li Jeovae jaʼ li Skotol xuʼ yuʼune, xchiʼuk jech-o sbatel osil. Jaʼ yuʼun, li jteklum Israele laj yil stukik ti jaʼ melel Dios li Jeovae xchiʼuk chakʼ kʼotuk ta pasel skotol li kʼusi chale.

⁶ Ta melel, li j-israeletik ti jaʼ jun mukʼta matanal laj yilik ta yichʼbel batel li biil Jeovae laj yalik li labalik sba kʼusitik kʼot ta pasele, maʼuk noʼox laj yalbeik li yalab xnichʼnabike, yuʼun laj yalbeik xtok li jyanlum krixchanoetik ti jaʼ kʼot ta smosoike. Tsots skʼoplal ek ti xchanubtas yalab xnichʼnabik ta sventa li mantaletik ta sventa sakilal li j-israeletike. Xi chal li Jeovae: «Tucʼuc [o sakuk] me avoʼntonic, yuʼun vuʼun li Mucʼul Diosun avuʼunique tucʼ [o sak] coʼnton» (Lev. 19:2; Deut. 6:6, 7). Taje jaʼ jun slekil kʼelobil ta sventa li totil meʼiletik ti jaʼik yajtsʼaklomtak Cristo avie, yuʼun skʼan xchanubtasik yalab xnichʼnabik ta sventa sakilal yoʼ xuʼ smuyubtaik li sbi Diose (kʼelo Proverbios 1:8; Efesios 6:4).

7. 1) Kʼalal tukʼ laj yakʼ sbaik ta stojolal Jeova li j-israeletike, ¿kʼusi kʼot ta pasel li ta lumetik ti te nopajtike? 2) ¿Kʼusi oy ta jbatik spasel jkotoltik ti kichʼojbetik sbi li Diose?

⁷ Yuʼun kʼalal tukʼ laj yakʼ sbaik li j-israeletike lek kʼusi laj yichʼ alel ta sventa sbi li Diose. Xi albatike: «Jaʼ yuʼun scotol li lumetic liʼ ta banamile chilic ti ventainbiloxuc yuʼun li Mucʼul Diose, jech ta xlic ochuc xiʼel ta yoʼntonic» (Deut. 28:10). Kʼux ta alel, pe li sloʼil xkuxlejal krixchanoetike jaʼ mas chichʼ alel ti muʼyuk tukʼ laj yakʼ sbaik ta stojolal li Jeovae. Ep ta velta lik yichʼik ta mukʼ li lokʼoletik ti jaʼ spasoj li krixchanoetike. Toj chopol xa noʼox yoʼonton la spasik jech kʼuchaʼal li diosetik ta Canaán ti laj yichʼik ta mukʼe, jaʼ yuʼun laj yakʼik ta matanal li yalab xnichʼnabike xchiʼuk laj yutilanik li buchʼutik abol sbaike. ¡Toj labal sba kʼusi chakʼ jchantik sventa xkakʼtik persa ti sakutik-o kʼalal ta jchanbetik li Buchʼu chʼule, yuʼun kichʼojbetik li sbie!

8. ¿Kʼusi abtelal laj yakʼbe Isaías li Jeovae, xchiʼuk kʼu yelan laj yil li j-alkʼope?

⁸ Li Jeovae yaloj xa onoʼox ti chkʼot ta testigo li jteklum Israel ta sventa li kʼusi labal sba tspas kʼalal mi la skolta lokʼel li yajtuneltake (Is. 43:19). Jutuk mu skotoluk li ta baʼyel vakib kapitulo ta slivroal Isaiase jaʼ chal li pʼijubtasel ta sventa li vokoliletik ti persa chkʼot ta stojolal li Jerusalene xchiʼuk ta stojolal li lumetik ti te nopajtike. Li Jeova ti jaʼ tskʼel li kʼusi oy ta koʼontontike, laj yalbe Isaías ti akʼo xal-o batel li vaʼ pʼijubtasele akʼo mi mu skʼan xaʼiik li jteklume. Li j-alkʼope tskʼan ox snaʼ kʼusi to van ora tsutes yoʼontonik li slumal Diose. Li kʼusi la stakʼ li Diose jaʼ liʼe: «Jaʼ to me laj yichʼ vuqʼuesel scotol li lumetique, xchiʼuc me muʼyuc xa bochʼo te nacal oe, xchiʼuc cʼalal me xocol xa scotol li naetique, xchiʼuc cʼalal me icom jech chac cʼu chaʼal xocol banamil li yosilalique» (kʼelo Isaías 6:8-11).

9. 1) ¿Bakʼin kʼot ta pasel li albilkʼop laj yal Isaías ta sventa li Jerusalene? 2) ¿Kʼusi yakal chkʼot ta pasel avi ti skʼan julavemutike?

⁹ Li Isaiase laj yichʼ akʼbel jun abtelal ta slajebaltik jabil kʼalal ajvalilaj li Uziase, te van ta sjabilal 778 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike. Ti kʼu yepal jalij ta j-alkʼope te van 46 jabil, jaʼo kʼalal echʼem xaʼox li 732, jal xaʼox ch-ajvalilaj li Ezequiase. Taje 125 jabil kʼalal skʼan toʼox xichʼ lajesel li Jerusalén ta 607. Jech kʼuchaʼal chkakʼtik ventae jal xaʼox yichʼojik albel li kʼusi chkʼot ta stojolalik li jteklum Israele. Li avi eke, li Jeovae jal xa yalojbe tal  steklumal li kʼusi chkʼot ta pasel ta tsʼakale. Te xa van ta 135 jabil, ti kʼalal lokʼ li baʼyel revista liʼe, yichʼoj albel li buchʼutik tskʼelik li revista ti jutuk xa skʼan xlaj li chopol ajvalilal tspas Satanase xchiʼuk jaʼ ch-och ta xkʼexol li Ajvalilal ta Jmil Jabil tspas Jesucristoe (Apoc. 20:1-3, 6).

10, 11. ¿Kʼusi skʼoteb ta pasel albilkʼop laj yal Isaías ti laj yil ta sat stukik li j-israeletik ti ikʼbilik toʼox batel ta Babiloniae?

¹⁰ Epal judioetik ti la xchʼunbeik smantal li Jeovae xchiʼuk ti laj yakʼ sbaik ta tsalel ta stojolal li Babiloniae kuxul komik kʼalal laj yichʼ lajesel li Jerusalene xchiʼuk ikʼbil batik ta Babilonia (Jer. 27:11, 12). Tee, te van 70 jabil ta mas tsʼakale, li slumal Diose laj yil stukik kʼuxi kʼot ta pasel li labal sba albilkʼop liʼe: «Jech chal noxtoc li Mucʼul Dios jaʼ li Chʼul Dios yuʼun Israele, jaʼ li Bochʼo la spojoxuque: Ta sventa ti cʼuxoxuc ta coʼntone, jaʼ yuʼun oy bochʼo ta jtac batel ta Babilonia. Ta jambe smac scotol li chuquinabetique» (Is. 43:14).

¹¹ Ta sventa li albilkʼop taje, ta jun akʼobal ta slikebaltik oktuvre ta sjabilal 539 oy kʼusi kʼot ta pasel ti la sjel sjunul li Balumile. Kʼalal jaʼo chuchʼik vino ta vasoetik ti chʼulik ti laj yichʼ lokʼesel ta chʼulna ta Jerusalén xchiʼuk kʼalal jaʼo chichʼik ta mukʼ jecheʼ sdiosik li ajvalil ta Babilonia xchiʼuk li bankilaletik yuʼune, li soltaroetik yuʼun Media xchiʼuk Persiae jaʼo ochik li ta jteklume. Li ta 538 o ta 537, li Ciro ti jaʼ la spas ta kanal li Babiloniae, laj yal mantal ti akʼo sutik batel ta Jerusalén li judioetike xchiʼuk ti akʼo xchaʼmeltsanik li xchʼulna Diose. Skotol taje yaloj xa onoʼox li Isaiase, yaloj xa onoʼox xtok li kʼusi yaloj tspas Jeova ta sventa ti tskʼel xchiʼuk ti chchabi li slumal ti laj xaʼox sutes yoʼontonik kʼalal mi sutik batel li ta Jerusalene. Li Diose laj yakʼbe sbi «jteclum la jliquese jaʼ sventa acʼo yalic batel jlequilal» (Is. 43:21; 44:26-28). Kʼalal sutik batel ta slumalik xchiʼuk ti bat xchaʼmeltsanik li chʼulnae, laj yil ta sat stukik ti Jeovae jaʼ li stuk noʼox melel Diose, ti chakʼ kʼotuk ta pasel li kʼusi chale.

12, 13. 1) ¿Buchʼutik te tsakal skʼoplal xchiʼuk li j-israeletik kʼalal laj yichʼ pasel yan velta li yichʼel ta mukʼ Jeovae? 2) ¿Kʼusi oy ta sbaik spasel ‹yan chijetik› ta stojolal li «mero Israel chcʼotic ta sventa Dios[e]», xchiʼuk kʼusi spatobil yoʼontonik?

¹² Epal mil krixchanoetik ti maʼukik j-israeletike te kapal skʼoplalik li ta lum ti xkoʼolaj chaʼvokʼik yaʼele, xchiʼuk ta mas tsʼakale epal jyanlum krixchanoetik pasik ta judioetik ti likemik talel ta yan lume (Esd. 2:58, 64, 65; Est. 8:17). Li ta jkʼakʼaliltike, «epal cristianoetic» ti jaʼ te chlokʼ tal li ta «yantic [x]chijtac» Jesús ti ta sjunul yoʼontonik tskoltaik li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti jaʼik li buchʼutik te kapal skʼoplalik li ta «mero Israel chcʼotic ta sventa Diose» (Apoc. 7:9, 10; Juan 10:16; Gál. 6:16). Li epal krixchanoetik eke yichʼojik li sbi Dios ti jech yakʼojbe li slumale: stestigotak Jeova.

 ¹³ Li ta Ajvalilal ta Jmil Jabil yuʼun Cristoe, li buchʼutik te kapal skʼoplalik li ta epal krixchanoetike, xmuyubaj ti chalbeik li buchʼutik chchaʼkuxiik talel ti kʼu yelan chkuch yuʼunik li stestigotak Jeova kʼalal slajebal xaʼox li kʼusitik chkʼotanuk ta pasele. Taje jaʼ noʼox me xuʼ jech spasik mi tukʼ laj yakʼ sbaik ta sventa li sbie xchiʼuk mi laj yakʼik persa mi sak xkuxlejalike. Jech xtok, akʼo mi chakʼik persa mu spasik mulil, jujun kʼakʼal skʼan skʼanik perton ta skoj ti chʼabal sak xkuxlejalike, yuʼun jaʼ jech chakʼik venta ti jpasmuliletike xchiʼuk akʼo mi ch-akʼbat yichʼik batel li sbi Diose jaʼ jun mukʼta matanal ti mu stakʼ alele (kʼelo 1 Juan 1:8, 9).

14. ¿Kʼusi skʼan xal li biil Jeovae?

¹⁴ Sventa mas jkʼantik li yichʼel batel sbi Diose, jnopbetik skʼoplal. Li sbi Dios ti chichʼ jelubtasel «Jeova» xie, likem talel ta jun verbo ta hebreo kʼop ti jaʼ chalbe skʼoplal ti oy kʼusi chichʼ pasele xchiʼuk ti xi chichʼ jelubtasele «chkʼot ta pasel». Jaʼ yuʼun li biil Jeova xie jaʼ smelolal «Jaʼ Tspas akʼo Kʼotuk ta Pasel». Taje jaʼ chalbe lek skʼoplal li Jeovae, kʼuchaʼal li yabtel yichʼoj ta sventa ti jaʼ la Spas li vinajelbalumile, li krixchanoetik xchiʼuk li anjeletike, jech kʼuchaʼal li Buchʼu persa chakʼ kʼotuk ta pasel li kʼusi tskʼan tspase. Kʼalal yakal chkʼotanuk ta pasel li kʼusitike, jaʼ chakʼ kʼotuk ta pasel li kʼusi tskʼane xchiʼuk li kʼusi oy ta yoʼontone, mu ventauk mi mu skʼan jech xkʼot ta pasel li kontrail kʼuchaʼal li Satanase.

15. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Jeova jtos stalelal ti te chvinaj ta smelolal li sbie?

¹⁵ Kʼalal la skʼanbe Moisés Jeova ti akʼo slokʼes ta Egipto li slumale, laj yalbe jtos stalelal ti jaʼ tskʼan chakʼ ta ojtikinel li sbie, ti stsakojbe skʼoplal jun verboe, pe jaʼ laj yalbe sba skʼoplal stuk. Jech kʼuchaʼal chal li loʼil ta Vivlia liʼe: «Itacʼov li Diose: ‹VUʼUN TI TE ONOʼOX OYUN OE›, [«Voʼon chikʼot ta pasel li kʼusi tskʼan koʼontone», Vivlia ta Rotherham]. Jech xavalbe li achiʼiltaque: ‹VUʼUN la stacun tal ta atojolic›, uto xi» (Éx. 3:14). Jaʼ yuʼun chaʼa, li Jeovae xuʼ skʼatajes sba ta sventa ti kʼu yelan chtun yuʼun yoʼ xkʼot ta pasel li kʼusi tskʼane. Ta sventa li j-israeletik ti mosoinbilik toʼoxe, kʼot ta Jpojvanej, ta Jchabivanej, ta Jbeiltasvanej xchiʼuk jaʼ laj yakʼ skotol li kʼusitik Chtun yuʼunike xchiʼuk ta sventa li mantale. (Kʼelo li rekuadro ti bu chal: « Jun biil ti ep kʼusi skʼan xale».)

16, 17. 1) ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti jaʼ jun mukʼta matanal yichʼbel batel sbi li Diose? 2) ¿Kʼusi ta jchantik li ta yan xchanobile?

¹⁶ Li avie, li Jeovae tukʼ-o chakʼ sba ta sventa li smelolal sbie, yuʼun jaʼ chakʼbutik li kʼusi chtun kuʼuntike xchiʼuk li ta sventa mantale. Pe akʼo mi jech, li smelolal sbi Diose maʼuk noʼox te chpaj li kʼusi oy ta yoʼonton tskʼan chkʼote. Jaʼ te chvinaj xtok ta sventa li kʼusi tspas ta sventa li kʼusi chkʼot ta pasel li ta abtelal tspasik li stestigotak Jeova yoʼ xkʼot ta pasel li kʼusi tskʼane. Jech kʼuchaʼal liʼe, tstunes stestigotak sventa xichʼ pasel li abtelal yakʼoje. Kʼalal jnaʼojtik taje, jaʼ tstij koʼontontik sventa lekuk xkichʼbetik batel li sbie. Kåre ti jaʼ stestigo Jeova ti 84 sjabilal ti oy xa 70 jabil tukʼ chtun ta stojolal Jeova ta Noruegae, xi chale: «Jaʼ jun matanal ti chkalbe kʼusitik melel ta Vivlia xchiʼuk kʼalal chkiltik ti xmuyubaj noʼox sat krixchanoetik kʼalal chaʼibeik lek smelolale. Jech kʼuchaʼal liʼe, solel chakʼbun muyubajel kʼalal chkalbeik kʼusi sbalil ta jtatik ti laj yakʼ xkuxlejal li Cristoe, ti koliyal li stuke, xuʼ staik kuxlejal sbatel osil ta jun achʼ balumil ti oy jun oʼontonal tee xchiʼuk ti leke».

¹⁷ Melel onoʼox ti oy junantik lumetik ti mas xa vokol ta tael krixchanoetik ti oy ta yoʼontonik yojtikinel li Diose. Pe akʼo mi jech, jech kʼuchaʼal laj yaʼi sba li Kåree, ¿mi mu tauk xijmuyubaj kʼalal ta jtatik krixchanoetik ti chaʼibutike xchiʼuk ti xuʼ jchanubtastik ta sventa li smelolal sbi Jeovae? Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿kʼuxi xuʼ xijkʼot ta stestigo Jeova xchiʼuk ti xijkʼot xtok ta stestigo Jesuse? Taje te ta jchantik li ta yan xchanobile.