«¡EUREKA!», li jpʼel kʼop taje jaʼ skʼan xal «¡Laj xa jta!». Li ta siglo 19 kʼalal jaʼo yorail tsaʼik oro li ta California ta Estados Unidose, jaʼ jech ch-avan kʼalal tsta oro li buchʼu tsaʼe. Akʼo mi jech, li Charles Taze Russell xchiʼuk li xchiʼiltak ta Jchanolajeletik ta Vivliae oy kʼusi la staik ti mas to ep sbalile, li melel ta Vivliae. Oy tajek ta yoʼontonik tskʼan chakʼik ta ojtikinel ta stojolal yantik.

Li ta yorail kʼepelaltik ta 1914, ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik ta mukʼtik lumetike laj xaʼox yilik li «Foto-Drama de la Creación» sbie, ti chjalij vaxakib orae. Taje jaʼ spasojik li Organisasion ta spʼejel Balumil yuʼun Jchanolajeletik ta Vivliae (IBSA, ti jaʼ jech tsʼibabil ta inglese). Toj alakʼik sba xvinaj kʼu yelan ta xbakʼanuk li lokʼoletike, toj labal sba skoloral chjelav, toj alakʼ sba ti kʼu yelan chcholik batel li loʼile xchiʼuk li sonale. Li loʼiletik taje lokʼemik ta Vivlia, te chalbe skʼoplal ti kʼuxi lik xkuxlejal li krixchanoetike xchiʼuk jaʼ to mi nel li Ajvalilal ta Jmil Jabil tspas Jesucristoe (Apoc. 20:4). *

Pe, ¿kʼusi kʼot ta pasel ta stojolal li buchʼutik nakalik ta bikʼit jteklumetike? Sventa muʼyukuk buchʼu xchamik ta viʼnal ta sventa li kʼusi melele, li ta agosto ta 1914 li IBSA laj yakʼik ta ilel li «Drama Eureka», ti xkoʼolaj jutuk xchiʼuk li «Foto-Drama» ti jaʼ muʼyuk yichʼoj talel li videoetike. Oy oxtos sventa xichʼ tʼujel, li ta oxtos taje oy ta jeltos kʼopetik: Li «Eureka X» sbie yichʼoj talel skotol li loʼiletike xchiʼuk li sonetik ti pasbil gravare. Li «Eureka Y» sbie yichʼoj talel skotol li kʼusitik pasbil gravare xchiʼuk yichʼoj tal xtok alakʼik sba lokʼoletik. Xchiʼuk li «Drama Eureka Familiar» sbie, jaʼ sventa chichʼ tunesel ta na, yichʼoj talel junantik loʼiletik xchiʼuk kʼejimoletik. Xuʼ skʼanik gramófono (stijobil son ti xkoʼolaj kʼuchaʼal jun tokadiskoe) xtok xchiʼuk kʼusitik xuʼ sjelubtasik-o ti yalelik stojole.

Mu persauk oyuk yuʼunik junuk proyector sventa pelikula o junuk mukʼta pantaya, li Jchanolajeletik ta Vivliae xuʼ laj yakʼbeik yil krixchanoetik ta moton li ta bikʼtal lumetike, ti bu achʼik to puk batel aʼyej ta sventa Ajvalilal yuʼun Diose. Li «Eureka X» ti kʼajomal yichʼoj talel li yechʼomale, xuʼ xichʼ aʼiel ta kʼakʼaltik o ta akʼobaltik. Li proyector sventa «Drama Eureka Y» sbie xuʼ x-abtej akʼo mi chʼabal lus, yuʼun xuʼ x-abtej ta kas. Xi laj yal li revista Watch Tower ta finlandés kʼope: «Xuʼ xkakʼkutik ta ilel ta buyuk noʼox li pelikulae», ¡ta melel jech kʼot ta pasel!

Yuʼun muʼyuk la xchʼamunik mukʼtikil teatroetik, li pʼijil Jchanolajeletik ta Vivliae la staik naetik ta moton, jech kʼuchaʼal ta chanob vunetik, ta snail chapanobbailetik, ti bu chkoti trenetike xchiʼuk ta mukʼta kuartoetik ta mukʼtikil naetik. Li pelikulaetik chakʼik ta ilele, ep ta velta laj  yichʼ akʼel ta ilel ta jamal osiltik, ta jun pantaya ti pasbil ta sakil pokʼ ti te tslikanik ta yavil ti bu oy xchonbolomike. Li Anthony Hambuch xi la stsʼibae: «Li j-abteletik ta osiltike la saʼik jun osil xchiʼuk la xcholik xilaetik ti pasbilik kʼuchaʼal tsʼomol ti bu xuʼ xchoti li krixchanoetik xchiʼuk ti bu xuʼ skʼupinik li mantaletike». Li buchʼutik chakʼik ta ilel li «Eureka» sbie oy la yuni karoal ti jochbil ta kaʼetike, taje jaʼ sventa xichʼik batel li kʼusitik chtun yuʼunike xchiʼuk kʼusitik sventa spasobil veʼlil.

Kʼalal chbat skʼelik krixchanoetik li «Eureka» sbie xuʼ xkʼotik jayvoʼuk noʼox o epal krixchanoetik. Li ta Estados Unidose ayik chanib sien krixchanoetik kʼalal laj yichʼ kʼelel ta jun chanob vun li ta jun jteklum ti kʼajomal 150 jnaklejetik tee. Junantik krixchanoetike xanavik vaxakib kilometro ta talel xchiʼuk ta sutel sventa xbat skʼelik li «Drama Eureka» sbie. Li ta Sueciae, li slakʼnatak Charlotte Ahlberg ti te tstsob sbaik ta snae «solel tijbat tajek yoʼontonik» kʼalal laj yaʼiik li gravasione. Ta yantike, ay skʼelik 1,500 ta jun uni bikʼit jteklum ta Australia. Li Watch Tower laj yal ti ta preparatoria xchiʼuk ta universidade «li maestroetik xchiʼuk li jchanunetike solel toj kʼupil sba laj yilik li lokʼoletike xchiʼuk kʼusitik pasbil gravar ti laj yichʼ aʼiel ta fonógrafo». Li «Drama Eureka» sbie toj lek ojtikinbil xtok ti bu oy sineetike.

Li «Drama Eureka» kʼot ta jun lekil abtejebal ta sventa li «obra de extensión de las clases» sbie. Jaʼ jech yakʼojbeik sbi li Jchanolajeletik ta Vivlia (ta tsʼakale la sbiin tsobobbailetik) ta skoj ti tstakik batel j-almantaletik sventa slikesik mas chanubtaseletik ta Vivliae. Mu stakʼ naʼel lek jayvoʼ krixchanoetik la skʼelik li «Drama Eureka» sbie. Ep ta velta la stunesik li «Drama Eureka» sbie. Pe akʼo mi jech, li ta 1915 kʼajomal noʼox chanlajuneb li ta jtsop 86 ti laj yalik jayib krixchanoetik ayik li buchʼutik laj yakʼik ta ilel li Dramae. Ti kʼu yepal ayik li jabil taje muʼyuk lek laj yichʼ naʼel, pe laj yichʼ alel ti mas ta jun miyon krixchanoetik laj yilik li «Drama» sbie, xchiʼuk te van 30 mil la skʼanik vunetik ti lokʼemik ta Vivlia.

Xuʼ van li «Drama Eureka» sbie chʼay ta sjolik li krixchanoetike, pe akʼo mi jech, te lik ta Australia kʼalal to ta Argentina, te lik ta Sudáfrica kʼalal to ta India, ta Caribe o li ta lumetik joyol ta nab ta Gran Bretañae, yaʼeluke ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik laj yilik li kʼusi laj yichʼ akʼel ta ilel ti toj yan sba ta kʼelele. Ep buchʼutik la staik kʼusitik melel ta Vivlia ti mas to oy sbalil kʼuchaʼal li oroe, jaʼ yuʼun laj yalik: «¡Eureka!».