1. ¿Kʼusi loʼil kʼopal chakʼ ta ilel li kʼusi chkʼot ta stojolal ep krixchanoetike?

OY XI chalike: «Jaʼ to x-okʼ xa». ¿Mi oy jech kʼotem ta atojolal? Li kʼusi melele jaʼ ti mu xkakʼtik venta ti oy sbalil li kʼusitik oy kuʼuntike. Jech kʼuchaʼal liʼe, li buchʼu jkʼulej onoʼox yutsʼ yalal kʼalal chʼi tale mu xichʼ ta kʼux li kʼusitik oy yuʼune. Li buchʼutik keremik to ti mu to snaʼik mas ta sventa kuxlejale, yikʼaluk van mu snaʼik kʼusitik ti oy sbalil ta melele.

2, 3. 1) ¿Kʼusi skʼan skʼel-o sbaik li kerem tsebetike? 2) ¿Kʼusi tskoltautik sventa xkichʼtik ta kʼux li kʼusi oy kuʼuntike?

² Mi chex kerem tsebot to o jtob xa ajabilale, ¿kʼusi ti mas tsots skʼoplal chavaʼie? Jutuk mu skotoluk li krixchanoetike jaʼ chbat ta yoʼontonik li takʼine, ti oyuk lek mukʼ snaike o ti jaʼuk oy yuʼunik li kʼusitik achʼ chlokʼanuk tale. Pe jaʼ muʼyuk tsaʼik li kʼusi mas tsots skʼoplale: li kʼulejal ta mantale. Kʼux ta alel, pe jaʼ ep li buchʼu mi jaʼuk oy ta yoʼontonik saʼele. Mi te chʼiemot tal ta jun utsʼ alalil ti oyik ta mantale, skʼan me xavakʼ persa ti xavichʼ ta kʼux li arexto ta mantal yakʼojbot atot ameʼe (Mat. 5:3). Yikʼaluk me xavil-o avokol ta sjunul akuxlejal mi muʼyuk bu chavichʼ ta kʼuxe.

 ³ Voʼot me oy ta aba sventa mu jechuk xkʼot ta pasel. ¿Kʼu yelan xuʼ xapas? Jkʼeltik batel jaytosuk loʼil ta Vivlia ti maʼuk noʼox xuʼ xkoltaat li kerem tsebetike, yuʼun xuʼ xkoltaatik skotol ek li yajtsʼaklomtak Cristo ti yichʼojik ta kʼux li xrextoik ta mantale.

4. ¿Kʼusi chal li 1 Samuel 8:1 kʼalal ta 5 ta sventa li xnichʼnabtak Samuele?

⁴ Oy chalbe skʼoplal Vivlia junantik krixchanoetik ti laj yichʼ xrextoik ta mantal ti muʼyuk bu laj yichʼik ta kʼuxe. Jaʼ jech kʼot ta stojolal li xnichʼnabtak j-alkʼop Samuele. Ta sbikʼtal onoʼox tun talel ta stojolal Jeova li Samuele xchiʼuk tukʼ-o laj yakʼ sba (1 Sam. 12:1-5). Lek kʼusi laj yakʼbe xchan li xnichʼnabe, li Joel xchiʼuk Abiase, pe muʼyuk bu la stsakik ta mukʼ, yuʼun kʼajomal la sten sbaik ta spasel choplejal. Mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li stotike, yuʼun jech kʼuchaʼal chal li Vivliae «muc xa tucʼuc xchapanvanic o» (kʼelo 1 Samuel 8:1-5).

5, 6. ¿Kʼu yelan echʼik ta ajvalilal li xnichʼnabtak xchiʼuk li smom Josiase?

⁵ Jaʼ jechtik kʼot ta stojolal li yutsʼ yalal ajvalil Josías ti jaʼ jun tukʼil yajtunel Diose. Kʼalal laj yichʼ tael li slivroal mantal xchiʼuk ti laj yichʼ kʼelbele, ta anil noʼox laj yakʼ persa spasel jech kʼuchaʼal chal li smantaltak Jeovae. La slajesbe skʼoplal li yichʼel ta mukʼ lokʼoletik xchiʼuk li espiritismo te ta lume xchiʼuk la stijbe yoʼonton li jteklum sventa xchʼunbeik smantal li Jeovae (2 Rey. 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25). ¡Toj echʼ noʼox lek li xrextoik ta mantal laj yiktabe komel li xnichʼnabtake! Akʼo mi kʼotik ta ajvalil li oxvoʼ xnichʼnab xchiʼuk li jun smome, muʼyuk bu laj yakʼik ta ilel ti yichʼojik ta kʼux li kʼusi akʼbat xchanike.

⁶ Jun xnichʼon ti Joacaz sbie jaʼ och ta xkʼexol ta ajvalilal, pe «toj chopol cʼusi la spas ta stojol Mucʼul Dios». Oxib toʼox jabil ajvalilajem kʼalal tsakat batel yuʼun li ajvalil ta Egiptoe, xchiʼuk te cham kʼalal te tikʼil ta chukele (2 Rey. 23:31-34). Ta tsʼakale jaʼ och ta xkʼexol li yitsʼin ti Joaquim sbie, buluchib jabil ajvalilaj. Pe jaʼ noʼox jech muʼyuk laj yichʼ ta kʼux li kʼusi akʼbat xchan yuʼun stote. Toj echʼ noʼox chopol kʼusitik la spas ti xi albat skʼoplal yuʼun li Jeremiase: «Jaʼ jech chichʼ muquel jech chac cʼu chaʼal jcot buro» (Jer. 22:17-19). Li yantik ajvaliletik ti jaʼ ochik ta xkʼexol ti jaʼ li xnichʼon Sedequías xchiʼuk li smom ti Joaquín sbie, jaʼ jech la spasik kʼuchaʼal li yantike, muʼyuk bu la xchanbeik li slekil talelal Josiase (2 Rey. 24:8, 9, 18, 19).

7, 8. 1) ¿Kʼuxi la xchʼay li xrexto ta mantal li Salomone? 2) ¿Kʼusi chakʼ jchantik li buchʼutik muʼyuk la xkʼuxubinik li xrextoik ta mantal ti chalbe skʼoplal Vivliae?

⁷ Toj echʼ noʼox lek li xrexto ta mantal akʼbat komel yuʼun stot li ajvalil Salomón eke, ti jaʼ li Davide. Akʼo mi chanubtasat ta skʼanel lek li Jeovae, pe ta tsʼakale laj yikta xkʼuxubinel li kʼusi akʼbate. Xi chal li Vivliae: «Cʼalal mol xaʼox li Salomone, li antsetique lic socbeic yoʼnton li smalalique yuʼun acʼo bat yichʼ ta mucʼ li yantic diosetique. Yuʼun li Salomone muʼyuc laj yacʼ sba lec ta ventainel yuʼun Mucʼul Dios. Mu jaʼuc jech la spas jech chac cʼu chaʼal li Davide, jaʼ li stote» (1 Rey. 11:4). Ta skoj taje, muʼyuk xa lek ilat yuʼun li Jeovae.

⁸ Skotol li viniketik taje xuʼ ox skʼanik li Jeovae xchiʼuk spasik li kʼusitik tukʼe, pe kʼux ta aʼiel ti maʼuk jech la spasike. Akʼo mi jech, li Vivliae chalbe skʼoplal yan kerem tsebetik ti laj yichʼik ta kʼux li xrextoik ta mantale, jech kʼu chaʼal ep tspasik li avie. Jkʼeltik junantik skʼelobiltak ti lek xuʼ xchanik li kerem tsebetik yajtsʼaklomtak Cristoe.

9. ¿Kʼu yuʼun lek ta chanbel stalelal li xnichʼnabtak Noee? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale.)

⁹ Lek ta chanbel stalel li xnichʼnabtak Noee. Laj yichʼ albel mantal li stotik ti akʼo spas jun arka sventa xkol li krixchanoetike. Jech onoʼox ta melel, li stukike laj yaʼibeik smelol ti skʼan spasik li kʼusi tskʼan yoʼonton li Jeovae, xchiʼuk la skoltaik li stotik ta spasel li arkae. Jech kʼuchaʼal chal li Vivliae, ochik ta arka kʼalal vul li nojelal ta voʼe (Gén. 7:1, 7). ¿Kʼusi kʼot ta pasel? Li Génesis 7:3 chal ti la stikʼik ta yut arka li chonbolometike «yuʼun jech mu xtuʼp stsʼunubalic o liʼ ta banamil[e]». Jaʼ jech kuxul kom li krixchanoetik eke. Ti la xkʼuxubin li xrextoik ta mantal li xnichʼnabtak Noee, jech muʼyuk xchʼay stsʼunbal li krixchanoetik ta Balumile xchiʼuk la skʼupinik li alakʼ sba matanal ta xchaʼlikesel li melel yichʼel ta mukʼ Dios li ta jun lum ti muʼyuk xa choplejale (Gén. 8:20; 9:18, 19).

10. ¿Kʼuxi laj yakʼik ta ilel chanvoʼ kerem j-hebreoetik ti yichʼojik ta kʼux li xrextoik ta mantale?

¹⁰ Ta jayib siglo ta mas tsʼakale, chanvoʼ j-hebreo keremetik laj yakʼik ta ilel ti snaʼojik li kʼusi mas tsots skʼoplale. Li Ananías, Misael, Azarías xchiʼuk li Daniele, laj yichʼik ikʼel batel ta Babilonia ta sjabilal 617 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike. Lek pʼijik xchiʼuk kʼupilik sba xvinajik xchiʼuk xuʼ van jaʼ la snop chchanbeik kʼu yelan xkuxlejal jechuk li jbabiloniaetike. Pe muʼyuk bu la snop jech tspasik. Ti kʼu yelan la spas stalelike, laj yakʼik ta ilel ti yichʼojik ta kʼux li xrextoik ta mantal ti jaʼ li kʼusi akʼbat xchan yuʼun stotike. Akʼbatik ep bendision yuʼun Jeova ta skoj ti muʼyuk la xchʼay ta sjolik li chanubtasel akʼbat ta sbikʼtalike (kʼelo Daniel 1:8, 11-15, 20).

11. ¿Kʼuxi la stabeik sbalil yan krixchanoetik li xrexto ta mantal Jesuse?

¹¹ Mu xuʼ jaʼ muʼyuk chkalbetik skʼoplal li xnichʼon Dios ti jaʼ li Jesús ti lek ta chanbel stalelal eke. Ep tajek kʼusi la xchanbe li stote, xchiʼuk yichʼoj tajek ta kʼux. Jech laj yakʼ ta ilel kʼalal chanubtasvane, xi laj yale: «Jaʼ noʼox ta jpas jech chac cʼu chaʼal xchanubtasojun li Jtot ti la stacun tale» (Juan 8:28). Jech xtok tskʼan ti akʼo stabeik sbalil li yantik eke. Xi chalbe li buchʼutik ta xchanubtasane: «Ta persa chibat ta yantic lumetic, yuʼun chbat jcholbe yaʼyic li Lequil Aʼyej ta sventa ventainel yuʼun Diose. Yuʼun jaʼ ta sventa ti tacbilun tale» (Luc. 4:18, 43). La skolta li buchʼutik chikintabat sventa xakʼik venta ti kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti skʼan «[maʼukik] xa ta sventa banamil[e]», yuʼun ep li krixchanoetik ti mu xichʼik ta kʼux li kʼusitik sventa mantale (Juan 15:19).

12. 1) ¿Kʼu yelan xkoʼolaj xkuxlejal ep kerem tsebetik kʼuchaʼal xkuxlejal Timoteoe? 2) ¿Kʼusi skʼan sjakʼbe sbaik li kerem tsebetike?

¹² Jech kʼuchaʼal li keremetik laj kalbetik skʼoplal naka toe, li voʼot eke yikʼaluk skʼanojik Jeova li atot ameʼ ti la stsʼitesote. Mi jaʼ jeche, xuʼ xkoʼolaj akuxlejal kʼuchaʼal li Timoteoe (kʼelo 2 Timoteo 3:14-17). La xchanubtasoxuk ta sventa li Jeovae xchiʼuk ti kʼu yelan xuʼ xalekubtasbe yoʼontone. Yikʼaluk ta abikʼtal lik xchanubtasoxuk, vaʼun «jech labijub, jech chacol ta sventa ti laj achʼun li Jesucristoe» xchiʼuk «jech lec chapal[ot] ta spasel» yabtel li Jeovae. ¿Mi chatoj ta vokol li kʼusi akʼbilote? Nopo ta sventa taje. Xi xajakʼbe abae: «¿Kʼu yelan chkaʼi jba ti te tsakal jkʼoplal li ta epal tukʼil yajtuneltak Jeovae? ¿Mi ximuyubaj ta skoj ti te jkʼoplal li ta yamigotak Jeova ti mu epuk yilel liʼ ta balumile?».

13, 14. 1) ¿Kʼu yelan chichʼik akʼel ta preva junantik kerem tsebetik yajtsʼaklomtak Cristo? 2) ¿Kʼu yuʼun xtoj-o jvokoltik ti stsal kuʼuntike? Alo kʼusi kʼotem ta pasel.

 ¹³ Xkoʼolaj kʼuchaʼal oyutik ta jun paraiso yaʼeluk li avie, mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li slumal Satanase. Akʼo mi jech, oy jlom kerem tsebetik ti ta mantal onoʼox chʼiik tal ti mu xakʼik ventae. Oy junantik ti tskʼan tspas preva yaʼiik li kʼusi oy ta balumile. ¿Kʼu xachi yaʼel voʼote? Nopo avaʼi ti jaʼo tsots xjipet tal jkotuk karoe, ¿mi ta van xbat amak ta be sventa chapas preva mi yuʼun ta melel toj kʼux mi la snetʼote o sventa chapas preva avaʼi mi xacham-oe? ¡Moʼoj kʼuxi un! Jaʼ jech kʼuchaʼal taje, mu me persauk jpastik preva li chopol talelalil liʼ ta balumil sventa xkiltik kʼu to yepal xuʼ chakʼ jvokoltik (1 Ped. 4:4).

¹⁴ Oy jun kerem ta Asia ti Gener sbi ti yajtsʼaklom Cristo li stot smeʼ ti lajcheb toʼox sjabilal kʼalal laj yichʼ voʼe. Pe lik ochuk ta yoʼonton kʼusitik ta balumil kʼalal jaʼo chex kerem xaʼox likele. Xi chale: «Ta jkʼan ta jkʼupin ti jech kolemutik xa yilel li ta balumile». Chaʼtos kʼusi lik spas ta xkuxlejal xchiʼuk jech-o chopol kʼusitik tspas kʼuchaʼal yamigotak kʼalal voʼlajuneb xaʼox jabil yichʼoje. Chyakub xchiʼuk naka bol kʼop chal jech kʼuchaʼal li yamigotake. Chkʼot ta tajimol ta billar xchiʼuk ta videojuegoetik ti naka majbaile, jech oxal xnaxil akʼobal chkʼot ta sna. Vaʼun laj yakʼ venta ta jelavel ti muʼyuk xmuyubaj-o ti jech tspase. Mu kʼusi xtun-o chaʼi li xkuxlejale. Vaʼun xi chal ta skoj ti stamoj xa sba likel yan velta li ta mantale: «Vokol to chkaʼi stsalel li kʼusitik ta balumile, pe oy sbalil ti chkakʼ persa ta skoj ti ep chakʼbun bendision Jeovae».

15. ¿Kʼusi skʼan snopbeik skʼoplal li buchʼutik muʼyuk oy ta mantal stot smeʼik kʼalal chʼiik tale?

¹⁵ Oy junantik kerem tsebetik ta tsobobbail ti muʼyuk oy ta mantal stot smeʼik kʼalal chʼiik tale. Mi jaʼ jechot kʼuchaʼal taje, nopo avaʼi li mukʼta matanal ataoj ta skoj ti laj avojtikin li Jpasvaneje xchiʼuk ti chatun ta stojolale. Ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik oy ta spʼejel Balumil, pe li ta jmil krixchanoetike kʼajomal noʼox jun li buchʼu xojtikin lek li kʼusi melele. ¡Jaʼot jun li buchʼu taje! Jaʼ jun mukʼta bendision staoj li buchʼu te oy xchiʼuk li buchʼutik takbilik ta ikʼel yuʼun Jeovae xchiʼuk ti akʼbil snaʼik li kʼusi melel ta Vivliae (Juan 6:44, 45). ¿Mi mu jaʼuk jtos srasonal sventa chijmuyubaj-o taje, ti mu ventauk kʼuxi laj kojtikintik li mantale? (Kʼelo 1 Corintios 2:12.) Xi chal li Genere: «Toj labal xa  noʼox sba chkaʼi kʼalal ta jnopbe skʼoplal taje. ¿Kʼuxi xa noʼox ti laj yakʼ sat ta jtojolal li Ajvalil yuʼun vinajelbalumile»? (Sal. 8:4). Xi chal jun ermana ek ti te noʼox nakale: «Xmuyubaj tajek chaʼi sba li jun jchanun kʼalal x-ojtikinat-o yuʼun smaestroe, jech oxal chaʼa, ¿mi mu masuk to van xijmuyubaj ti xojtikinutik li Mukʼta Jchanubtasvanej Jeovae?».

16. ¿Kʼusi ti mas lek xuʼ spasik li kerem tsebetik avie?

¹⁶ Jaʼ jun muyubajel ti te oyutik xchiʼuk li buchʼutik jutukik ti jaʼ saʼojik li lekil kuxlejale. ¿Mi mas van chavakʼ ta avoʼonton sventa mu xchʼay avuʼun li matanal taje? Mi jech chapase te me kapalot ek li ta epal tukʼil yajtuneltak Diose. Mas me lek taje, jaʼ me muʼyuk bu lek mi chatsʼakli batel li epal kerem tsebetik ti muʼyuk bu lek tstunes li xkuxlejalike xchiʼuk ti muʼyuk kʼusi tstaik ta jelavel li ta balumil avi ti chichʼ lajesele (2 Cor. 4:3, 4).

17-19. ¿Kʼusi tskoltaot sventa mu chopoluk xavaʼi aba ta skoj ti jelelote?

¹⁷ Melel onoʼox ti mu kʼunuk kʼalal mu xijkoʼolaj kʼuchaʼal li yantike, pe mas me pʼijutik mi jech ta jpastike. Jech kʼuchaʼal liʼe, nopbo skʼoplal junuk jtajimol ta Juegos Olímpicos. Mi yuʼun kʼot li ta tajimol taje jaʼ skʼan xal ti mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li yantik jtajimoletike. Yikʼaluk van ep kʼusitik la stsʼik sba spasel sventa mu kʼusi xchʼaybat yoʼonton kʼalal chchanilan li tajimole. Ta skoj ti ta sjunul yoʼonton jelel kʼusi la spase, jaʼ koltaat sventa xchanilan xchiʼuk ti la sta li kʼusi onoʼox tskʼan stae.

¹⁸ Jutuk mu skotoluk li krixchanoetike muʼyuk tsnopik kʼusi xuʼ xkʼot ta stojolalik kʼalal oy kʼusi chopol tspasike. Pe mi chanop ta sventa taje, mi jelel atalelal xchiʼuk muʼyuk chapas li kʼusi xuʼ sokesot ta mantal xchiʼuk ta atalelale, xuʼ xata «li mero [kuxlejale]» (1 Tim. 6:19). Xi chal li ermana laj kalbetik skʼoplal naka toe: «Xpatet avoʼonton chakom kʼalal chapakbe skʼoplal li kʼusi achʼunoje. Jaʼ jech chavakʼ ta ilel ti oy stsatsal avoʼonton sventa mu jechuk xapas kʼuchaʼal tskʼan li slumal Satanase. Xkoʼolaj kʼuchaʼal tstseʼin avuʼun li Jeovae xchiʼuk ti xmuyubaj avuʼune. Jaʼ te ti bu xamuyubaj yuʼun ta skoj ti jelelote».

¹⁹ Mu xachʼay akʼakʼal ta skoj li kʼusi chavakʼ ta avoʼonton saʼel avie (Ecl. 9:2, 10). Mi anaʼoj kʼu yuʼun ti kuxulutike xchiʼuk mi anaʼoj ti xuʼ chakʼbot akuxlejal sbatel osil li Jeovae, ¿mi mu lekuk xanaʼ ti skʼan mu xa jechuk atalelal «jech chac cʼu chaʼal li yantic [...] ti mu xotquinic Diose»? Ta me xakʼupin akuxlejal mi jaʼ chatun ta stojolal li Jeovae (Efes. 4:17; Mal. 3:18).

20, 21. 1) ¿Kʼusi ta jchapan jbatik-o mi lek li kʼusi ta jnop ta jpastik avie? 2) ¿Kʼusi tskʼan akʼo jpastik li Jeovae?

²⁰ Chijmuyubaj mi lek li kʼusi ta jnop ta jpastik li avie xchiʼuk jaʼ jech ta jchapan jbatik sventa jkʼupintik li kuxlejal ta sbatel osil li ta achʼ balumile. Mu xnop kuʼuntik kʼu to yepal li alakʼik sba bendision ta jtatike (Mat. 5:5; 19:29; 25:34). Pe muʼyuk me ta jech noʼox ta jtatik maʼ taje. Oy kʼusi tskʼan akʼo jpastik li Jeovae (kʼelo 1 Juan 5:3, 4). Pe mi tukʼ chijtun-o batel ta stojolale oy sbalil.

²¹ ¡Toj echʼ xa noʼox ep kʼusitik yakʼojbutik li Jeovae! Oy kuʼuntik li melel yojtikinobil ta Vivliae, jnaʼojtik li kʼusi melel ta sventa Diose xchiʼuk li kʼusi oy ta yoʼonton tspase. Kichʼojbetik li sbi ti jaʼ jun matanal chkaʼitike xchiʼuk ti kʼotemutik ta stestigoe. Jech xtok, li Diose chalbutik ta melel ti te xchiʼinojutike (Sal. 118:7). Jaʼ yuʼun, mi kerem o tsebutik o mukʼta krixchanoutik xa, jkotoltik kakʼtik ta ilel ti kichʼojtik ta kʼux li jrextotik ta mantale xchiʼuk jkʼantik ti «acʼo ichʼatuc o ta mucʼ sbatel osil» li kajvaltik Jeovae (Rom. 11:33-36; Sal. 33:12).