1, 2. ¿Buchʼutik xuʼ ep kʼusitik xchanik li ta livro El Cantar de los Cantarese, xchiʼuk kʼu yuʼun? (Kʼelo li lokʼoletik ta slikebale.)

TSKʼELBE sba yuni satik xchiʼuk tstseʼinta sbaik li jun kerem xchiʼuk li jun tseb ti naka to nupunike. Skotol li buchʼutik te oyike chakʼik venta ti solel skʼanoj sbaike. Li ermano ti laj yakʼ li mantal sventa nupunele yakal tskʼel li achʼ jnupunele xchiʼuk tsjakʼbe sba mi ta van skʼan-o sbaik ta sjunul xkuxlejalik. Kʼalal tsnuptanik tsatsal vokoliletike, xuʼ me tsots-o snupunelik mi skʼanoj sbaik ta melele. Pe kʼux ta alel ti oy ep buchʼutik chtuchʼ li snupunelike. Jaʼ yuʼun, ep ta sjakʼbe sbaik mi xuʼ van skʼan-o sbaik ta sjunul xkuxlejalik.

² Li ta voʼneal Israele vokol ta tael li melel kʼanelale. Li ta Eclesiastés 7:26 kʼalal ta 29 te laj yal ajvalil Salomón ti jutuk tajek li buchʼutik lek yoʼontonik li ta skʼakʼalile. Laj yal ti la spas lekil krixchanoetik li Diose, pe lik spasik kʼusitik chopol. Yuʼun li vaʼ kʼakʼal taje te toʼox nakalik antsetik ta Israel ti likemik tal ta yan lumetike. Li antsetik taje ta toʼox xichʼik ta mukʼ li dios Baale xchiʼuk chmulivajik. Ta skoj taje, epal viniketik xchiʼuk antsetik ti jaʼ j-israeletik  ti jech lik spasik eke. * (Kʼelo li tsʼib ta yok vune.) Pe kʼalal jtob toʼox jabil skʼan xichʼ tsʼibael li Eclesiastese, li Salomone la stsʼiba jun kʼejoj ti jaʼ chalbe skʼoplal jun vinik xchiʼuk jun ants ti solel skʼanoj sbaik tajeke. Li kʼejimol taje jaʼ li jun livro ta Vivlia ti El Cantar de los Cantares sbie. Li livro taje ep me kʼusitik xuʼ xchanik li buchʼutik nupunemike xchiʼuk li buchʼutik chʼabal to nupunemike. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun tskoltautik ta snaʼel kʼusi jaʼ li melel kʼanelale xchiʼuk ti kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilele.

3. ¿Kʼuxi xuʼ jnaʼtik mi oy li melel kʼanelale?

³ (Kʼelo El Cantar de los Cantares 8:6.) Li ta junantik Vivliae tsjelubtas «kʼokʼ yuʼun Jeova» kʼalal chalbe skʼoplal li kʼanelale. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li kʼanelale jaʼ li stalelal mas tsots skʼoplal oy yuʼun li Jeovae. Li jun vinik xchiʼuk jun antse xuʼ skʼan sbaik ta melel, yuʼun stalel jech la spas Dios ti xuʼ skʼan sbaike (Génesis 1:26, 27). Kʼalal laj xaʼox spas li baʼyel vinike, laj yakʼbe yajnil. Kʼalal laj yil ta sba velta Eva li Adane solel xmuyubaj tajek, jaʼ yuʼun laj yal ti solel skʼanoje. Melel onoʼox van ti nopol laj yaʼi sba ek ta stojolal li smalale. Jech onoʼox, yuʼun li Diose ta xchʼilteʼ Adán la spas li Evae (Génesis 2:21-23).

4, 5. ¿Kʼusi loʼil chichʼ alel li ta El Cantar de los Cantarese?

⁴ Li ta El Cantar de los Cantarese te chalbe lek skʼoplal ti xuʼ skʼan sbaik li jun ants xchiʼuk li jun vinike. Li livro taje chalbe sloʼil xkuxlejal jun jchabichij kerem xchiʼuk jun alakʼ sba tseb ti ch-abtej ta osiltik ta jun uni bikʼit jteklum ta Sunem o ta Suleme. Li jsulem tsebe jaʼo te ch-abtej ta stsʼusub xchiʼiltak ta vokʼel ti bu nopol oy li Salomón xchiʼuk li yajsoltarotake. Kʼalal laj yaʼibe skʼoplal Salomón li jsulem tseb taje, laj yalbe yajtuneltak ti akʼo x-ikʼbat talele. Kʼalal kʼote laj yalbe ti solel alakʼ sbae xchiʼuk laj yakʼbe epal matanaletik. Pe jamal lek laj yakʼ ta ilel ti jaʼ noʼox skʼanoj li jchabichije xchiʼuk ti jaʼ noʼox tskʼan te xchiʼuke (El Cantar de los Cantares 1:4-14). Li jchabichije bat saʼ li jsulem tseb ti bu spasoj skarpana li Salomone. Kʼalal la sta sbaike laj yalbe sbaik kʼusitik alakʼik sba sventa xakʼik ta ilel ti solel skʼanoj sbaike (El Cantar de los Cantares 1:15-17).

⁵ Vaʼun, sut batel ta Jerusalén li Salomone xchiʼuk laj yikʼ batel li tsebe. Pe tijil bat ek li jchabichije (El Cantar de los Cantares 4:1-5, 8, 9). Laj yakʼ persa ti akʼo kʼanatuk li Salomone, pe muʼyuk jech kʼot ta pasel, yuʼun li tsebe skʼanoj tajek li jchabichije (El Cantar de los Cantares 6:4-7; 7:1-10). Jaʼ yuʼun laj yakʼ sutuk batel ta sna. Li tsebe la stak ta ikʼel li kerem ti akʼo xtal taatuk ta anil jech kʼuchaʼal ch-anilaj li teʼtikal chije (El Cantar de los Cantares 8:14).

6. ¿Kʼu yuʼun vokol ta naʼel buchʼu yakal chkʼopoj li ta El Cantar de los Cantarese?

⁶ Li kʼejoj yuʼun Salomon liʼe «jaʼ noʼox stuc toj lec ta scotol yantic qʼueojetic» xchiʼuk ep kʼusitik skʼan xal li kʼusitik laj yichʼ tsʼibael tee (El Cantar de los Cantares 1:1). Li Salomone laj yal ta jun kʼejoj ti toj kʼupil sba li nichimalkʼope. Jaʼ yuʼun muʼyuk chalbe sbi krixchanoetik kʼalal jaʼo chloʼilajike. Jech oxal vokol ta naʼel bateltik buchʼu yakal chkʼopoj li ta kʼejoje. Akʼo mi jech, xuʼ onoʼox jnaʼtik buchʼutik chkʼopoj ta skoj ti kʼusi chalik ta jujuntale. * (Kʼelo li tsʼib ta yok vune.)

7, 8. ¿Kʼuxi laj yakʼbe sbaik ta ilel ti skʼanoj sbaik li jchabichij xchiʼuk li tsebe? Albo junantik skʼelobil.

⁷ Laj yakʼbe sbaik ta ilel ti skʼanoj sbaik li  tseb xchiʼuk li jchabichij kʼalal laj yalbe sbaik kʼusitik alakʼik sbae. Xuʼ van yan-o chkaʼitik avi «li cʼupinel» laj yalbe sbaike. Taje jaʼ ta skoj ti oy xa mas ta oxmil jabil ti laj yichʼ tsʼibaele (El Cantar de los Cantares 1:2). Jech xtok li stalelal xkuxlejalike mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li avie. Akʼo mi jech, xkaʼitik xa onoʼox ti skʼanoj sbaik ta jujuntale. Jech kʼuchaʼal liʼe, li jchabichije laj yal ti sbekʼ sat li tsebe xkoʼolaj kʼuchaʼal li sbekʼ sat tsumute. Kʼalal jech laj yale jaʼ chakʼ ta aʼiel ti lek noʼox stseʼet li yuni sate (El Cantar de los Cantares 1:15). Li tseb eke laj yal ti sbekʼ sat li kereme toj alakʼ sba xvinaj jech kʼuchaʼal li tsumute (kʼelo El Cantar de los Cantares 5:12). Yuʼun li sakil sate jaʼ chakʼ xojobajuk li yikʼal sate, jech kʼuchaʼal ikʼal tsumut ti tspok sba ta yaʼlel xchuʼ vakaxe.

⁸ Li jchabichij xchiʼuk li tsebe maʼuk noʼox skʼanoj sbaik ta skoj ti kʼupil sba xvinajike. Li jchabichije lek tajek chil ti kʼu yelan chchiʼin ta loʼil yan krixchanoetik li tsebe (kʼelo El Cantar de los Cantares 4:7, 11). Jech oxal xi laj yalbee: «Ta avee te chlocʼ tal spom mucʼta pom yaʼyel; ta yolon avoqʼue puru pom xchiʼuc yaʼlel xchuʼ vacax te oy yaʼyel». Xkoʼolaj kʼuchaʼal yaʼlel xchuʼ vakax xchiʼuk lekil pom chaʼi ti kʼu yelan chkʼopoje. Xi to laj yalbe xtoke: «Cunin cʼupil tseb, toj lec alacʼ aba ta acotlijil; me jutuc muʼyuc bu chopol pasbilot». Kʼalal jech laj yal li kereme jaʼ chakʼ ta aʼiel ti lek chilbe xtok li slekil talelaltak li tsebe, maʼuk noʼox ti kʼupil sba xvinaj li spat xokone.

9. ¿Kʼuxi chakʼbe sbaik ta ilel ti skʼanoj sbaik ta melel li malalil xchiʼuk li ajnilale, xchiʼuk kʼu yuʼun tsots skʼoplal?

⁹ Li avie maʼuk noʼox jun trato chilik nupunel li yajtsʼaklomtak Cristoe. Yuʼun skʼanoj sbaik ta melel xchiʼuk chakʼbe sbaik ta ilel. Pe ¿kʼuxi chakʼbe sbaik ta ilel taje? Jaʼo kʼalal chakʼik ta ilel li jaytos kʼanelal oye. June jaʼ li kʼanelal chal Vivlia ti skʼan xkakʼbe jbatik ta ilel jkotoltike (1 Juan 4:8). Li yan xtoke jaʼ ti kʼu yelan jkʼanoj li kutsʼ kalaltike. Te xtok ti kʼu yelan jkʼanoj li kamigotaktike (Juan 11:3). Li ta slajebale, jaʼ ti kʼu yelan skʼanoj sbaik li jun vinik xchiʼuk jun antse (Proverbios 5:15-20). Akʼo mi mu xokobik tajek li nupultsʼakale, tsots me skʼoplal ti xakʼbe sbaik ta ilel li jaytos kʼanelal oye. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun mas jmoj oyik xchiʼuk mas tstsatsub snupunelik kʼalal chakʼik ta ilel ta skʼopojelik xchiʼuk ta kʼusitik tspasik ti skʼanoj sbaike. Taje jaʼ chkoltaatik sventa xmuyubajikuk noʼox li ta snupunelike. Li ta junantik lumetike jaʼ tstʼujbeik snup xchiʼil yalab xnichʼnabik li totil meʼiletike. Mi jech taje, tsots me skʼoplal xtok ti xakʼbe sbaik ta ilel kʼanelal kʼalal nupunemik xaʼoxe. Mi jech tspasike mas me chlik skʼan sbaik xchiʼuk mas tstsatsub li snupunelike.

10. ¿Kʼu yelan xuʼ xkoltaatik xtok kʼalal chakʼbe sbaik-o ta ilel ti skʼanoj sbaik li buchʼutik nupunemike?

¹⁰ Kʼalal chakʼilanbe-o sbaik ta ilel ti skʼanoj sbaik li malalil xchiʼuk li ajnilale, jaʼ jech tstsatsubtas snupunelik xtok. Li ta El Cantar de los Cantarese te chal ti oy kʼusitik akʼbat yuʼun Salomón li tsebe, ti kʼusitik akʼbate pasbil ta oro xchiʼuk ta plata. Jech xtok laj yalbe ti «cʼupil sba jech chac cʼu chaʼal u, ti xojoban noʼox jech chac cʼu chaʼal cʼacʼale» (El Cantar de los Cantares 1:9-11; 6:10). Pe li tsebe jaʼ skʼanoj li jchabichije. ¿Kʼusi koltaat sventa tukʼ-o laj yakʼ sba ta stojolal li jchabichij akʼo mi chʼabal te xchiʼuk sbaike? (Kʼelo El Cantar de los Cantares 1:2, 3.) Jaʼ ti la svules ta sjol ti lek xpatet-o yoʼonton chaʼi li kʼusi ch-albate xchiʼuk li kʼupinel ch-akʼbat ta ilel ti «toj lec mu jech chac cʼu chaʼal yaʼleltsʼusub» chaʼie. Jech xtok, kʼalal muʼyuk te xchiʼuk li kereme xkoʼolaj kʼuchaʼal chmalbat muil poxil o muil aseite ta sjol kʼalal tsvules ta sjol taje (Salmo 23:5; 104:15). ¿Kʼusi chchanubtasatik li buchʼutik nupunemik kʼalal jaʼo chʼabal  te xchiʼuk sbaike? Kʼalal ta svules ta sjolik ‹li kʼupinel chakʼbe sbaike› jaʼ xuʼ xkoltaatik sventa tukʼ chakʼ sbaik ta jujuntal. Jaʼ yuʼun mi laj yakʼilanbe-o sbaik ta ilel ti skʼanoj sbaike mas tstsatsub snupunelik xchiʼuk mas me tskʼan sbaik.

11. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi laj yalbe tsebetik ta Jerusalén li jsulem tsebe?

¹¹ Li buchʼutik tskʼan chnupunike ep me kʼusitik xuʼ xchanik ta stojolal li tseb ti chalbe skʼoplal li ta El Cantar de los Cantarese. Li jsulem tsebe laj yal ti muʼyuk skʼanoj li Salomone xchiʼuk jech laj yalbe xtok li tsebetik ta Jerusalén ti te oyik ta pasob mantale, xi laj yale: «Mu xatijbeic svayel ti snup cuni chʼulele. Vayuc yaʼi jaʼ to ti cʼuxi ta xjulav stuque» (El Cantar de los Cantares 2:7, Ch; 3:5 Ch). ¿Kʼusi chakʼ jchantik taje? Jaʼ ti muʼyuk lek ti buchʼuuk noʼox xuʼ xlik jkʼantik ta orae. Jaʼ mas lek ti oyuk smalael kuʼuntik sventa xijnupun xchiʼuk li buchʼu jaʼ snup jchʼuleltike.

12. ¿Kʼu yuʼun skʼanoj tajek jchabichij li tsebe?

¹² ¿Kʼu yuʼun skʼanoj tajek jchabichij li tsebe? Yuʼun ti kʼu yelan chil kerem li tsebe xkoʼolaj kʼuchaʼal «vaxacqʼuelum» o teʼtikal chij xchiʼuk kʼupil sba chil. Li skʼobe jaʼ jech chilbe «cʼu chaʼal xoj steʼel cʼobil pasbil ta cʼanal taqʼuin». Jech xtok oy tajek yipal chilbe li yoke xchiʼuk kʼupil sba tajek chilbe kʼuchaʼal «oyetic pasbil ta mármol ton». Pe maʼuk noʼox ti tsots yipe xchiʼuk ti kʼupil sba xvinaje. Yuʼun li tsebe snaʼoj lek ti skʼanoj Jeova li kereme xchiʼuk ti lek tajek li stalelaltake. Jaʼ yuʼun stuk xa noʼox jech chil ti kereme, xkoʼolaj jech «chac cʼu chaʼal jpets mantsano chʼiem ta oʼlol teʼtic» chil (El Cantar de los Cantares 2:3, 9; 5:14, 15).

13. ¿Kʼu yuʼun skʼanoj tajek jsulem tseb li jchabichije?

¹³ Toj kʼupil sba xvinaj ek li jsulem tsebe. Jaʼ yuʼun li Salomone lek laj yil, akʼo mi oy xaʼox ‹60 meʼ ajvaliletik yuʼun, 80 yantik antsetik xchiʼuk mu xlaj ta atel li yantik tsebetike›. Pe li jchabichij kereme, ¿mi jaʼ noʼox van la skʼan-o ta skoj ti kʼupil sba xvinaj li tsebe? Maʼuk. Yuʼun skʼanoj Jeova xchiʼuk lek tajek stalelal ek li tsebe. Jech kʼuchaʼal liʼe, bikʼit yakʼoj sba. Ta kʼusuk noʼox nichimal la skoʼoltas sba, jech kʼuchaʼal ‹rosa nichim›. Yan li jchabichij kereme xkoʼolaj kʼuchaʼal «jpets lirio nichim chʼiem ta oʼlol chʼixtic» laj yil (El Cantar de los Cantares 2:1, 2; 6:8).

14. ¿Kʼusi xuʼ xchanbeik li jsulem tseb xchiʼuk li jchabichij kerem li buchʼutik tskʼan chnupunike?

¹⁴ Li yajtsʼaklomtak Cristoe skʼan jaʼ noʼox  xnupunik xchiʼuk li buchʼu «xchʼunoj Cajvaltique», yuʼun jaʼ jech tskʼan li Jeovae (1 Corintios 7:39). Taje jaʼ skʼan xal ti jaʼ noʼox xuʼ xlik jkʼantik xchiʼuk xuʼ xijnupun xchiʼuk li stestigotak Jeova ti yichʼojik xa voʼe. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal skʼan jech xichʼ pasel taje? Yuʼun li malalil xchiʼuk li ajnilale ta snuptanik vokoliletik ta xkuxlejalik. Mi lek xil sbaik xchiʼuk Jeova xchaʼvoʼalike, mas me xmuyubajik li ta snupunelike. Mi chanupun avaʼi ta jelavele, chanbo stalelal li jsulem tseb xchiʼuk li jchabichij kereme. Jaʼ saʼo li buchʼu lek tajek stalelale xchiʼuk ti skʼanojuk ta melel li Jeovae.

15. ¿Kʼusi xuʼ xchanbeik jsulem tseb li buchʼutik oy xa slekomike?

¹⁵ (Kʼelo El Cantar de los Cantares 4:12.) Li jchabichije laj yal ti tsebe xkoʼolaj la kʼuchaʼal ‹tsʼunobaltik ti lek makbil ta koral› ti mu skotoluk krixchano xuʼ x-oche. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li tsebe jaʼ noʼox skʼanoj li jchabichije. Ta skoj ti ta xnupun xchiʼuk li jchabichije, tukʼ laj yakʼ sba xchiʼuk muʼyuk la xchʼunbe li Salomone. Xkoʼolaj kʼuchaʼal koralton o muro, mu jechuk kʼuchaʼal jun tiʼ na ti kʼun xa ta jamele (El Cantar de los Cantares 8:8-10). Li buchʼutik oy xa slekomik ti jaʼik yajtsʼaklomtak Cristo ti snopoj xa chnupunike, skʼan me tukʼ xakʼ sbaik ta jujuntal. Muʼyuk me lek mi yan xa buchʼu tskʼel kʼalal oy xa slekome.

16. ¿Kʼusi tsots skʼoplal ch-akʼbat xchanik li buchʼutik oy slekomik li kʼusi chal ta El Cantar de los Cantarese?

¹⁶ Li kereme chikʼ ox lokʼel ta xanbal li jsulem tsebe, pe muʼyuk laj yakʼik li xchiʼiltak ta vokʼele. Jaʼ yuʼun la stakik batel ta xchabiel stsʼusubik. Ti jech la spasike maʼuk ta skoj ti muʼyuk spatoj yoʼontonik ta stojolale. Muʼyuk la snopik mi oy kʼusi chopol tskʼan tspas xchiʼuk li jchabichije. Yuʼun tskʼan chchabiik sventa mu kʼusi chopol xkʼot ta pasel yuʼunik ta skoj ti stuk chbatike (El Cantar de los Cantares 1:6; 2:10-15). Li buchʼutik oy xa slekomike skʼan me skʼel sbaik sventa lekuk xil Jeova ti kʼu yelan oyike. ¿Kʼusi xuʼ spasik? Skʼan mu spasik kʼusi chopol ti mu xa xchʼunbeik smantaltak Jeova ta sventa li talelalile. Skʼan skʼelik bu to kʼalal chakʼbe sbaik ta ilel ti skʼanoj sbaike. Mu me lekuk ti jaʼ te xbatik ti bu chʼabal junuk krixchanoe. Xchiʼuk kʼalal chakʼbe sbaik ta ilel ti skʼanoj sbaike, skʼan me mu snopik o spasik kʼusi chopol.

17, 18. ¿Kʼusi la achan li ta El Cantar de los Cantarese?

¹⁷ Li Jeovae tskʼan ti ta sjunuluk xkuxlejalik xikʼ sbaik xchiʼuk ti skʼan-o sbaik li malalil xchiʼuk li ajnilale. Stalel onoʼox ti skʼanoj sbaik kʼalal chnupunike. Pe sventa skʼan-o sbaike skʼan stsatsubtas li snupunelike. Mi jeche, xkoʼolaj me kʼuchaʼal tsanal akʼal ti mu xtupʼ ti kʼu yelan skʼanoj sbaike (Marcos 10:6-9).

¹⁸ Mi chakʼan chanupune jaʼ saʼo ti buchʼu xuʼ xakʼan ta melele. Mi la ata li snup achʼulel une, akʼik me persa ti tsotsuk-o li kʼanelal oy avuʼunike. Li ta El Cantar de los Cantarese chakʼ jchantik ti xuʼ skʼan-o sbaik ta sjunul xkuxlejalik li chaʼvoʼ krixchanoetike xchiʼuk ti oy li melel kʼanelale. Li kʼanelal taje, jaʼ li kʼokʼ yuʼun Jeovae (El Cantar de los Cantares 8:6).