1. ¿Kʼu yuʼun mas chijnopajutik ta stojolal Jeova mi la jchanbetik stalelaltak li Jesuse?

KʼALAL oy buchʼu jkʼanojtik tajeke ta jkʼan ta jchanbetik li stalelaltake. Li buchʼu lek xuʼ jchanbetik stalelaltake jaʼ li Jesuse. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun xi laj yale: «Li bochʼotic laj xa yilicune laj xa yilic o li Jtote» (Juan 14:9). Jech laj yal yuʼun lek tajek la xchanbe stalelaltak li Jeovae. Kʼalal ta jchanbetik stalelaltak li Jesuse ta jchantik xtok ti kʼu yelan stalelal li Jeovae. Jaʼ yuʼun, kʼalal ta jchanbetik stalelaltak li Jesuse mas chijnopajutik ta stojolal li buchʼu mas tsots skʼoplal ta vinajelbalumile ti jaʼ li Jeovae. ¡Taje jaʼ jun mukʼta matanal!

2, 3. 1) ¿Kʼu yuʼun ep kʼusitik chalbutik Vivlia ta sventa li xkuxlejal Jesuse? 2) ¿Kʼusi tskʼan Jeova ti akʼo jpastike? 3) ¿Kʼusi ta jchantik li ta xchanobil liʼe xchiʼuk li ta yan xchanobil chtale?

² ¿Kʼu yuʼun ep kʼusitik chalbutik Vivlia ta sventa li xkuxlejal Jesuse? Yuʼun li Jeovae tskʼan akʼo lek xkojtikintik Jesús sventa xuʼ jchanbetik li stalelaltake (kʼelo 1 Pedro 2:21). Li ta Vivliae  chalbutik ti ‹skʼan jtsʼaklitik› batel li Jesuse. ¿Kʼusi skʼan xal taje? Jaʼ ti skʼan jchanbetik skotol li stalelaltake. Melel onoʼox ti jaʼ tukʼil krixchano li Jesuse. Pe li Jeovae maʼuk tskʼan ti lek xa tajek tukʼ ta jchanbetik stalelaltak li Jesuse. Li kʼusi tskʼane jaʼ ti xkakʼtik persa xchanbel stalelal ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike.

³ Jkʼelbetik batel junantik stalelaltak Jesús ti skʼan jchanbetike. Li ta xchanobil liʼe ta jchantik kʼuxi laj yakʼ ta ilel ti bikʼit laj yakʼ sbae xchiʼuk ti oy xkʼuxul yoʼontone. Li ta yan xchanobil chtale ta jchantik kʼuxi laj yakʼ ta ilel ti tsots yoʼontone xchiʼuk ti lek kʼusi kʼot ta nopel yuʼune. Ta jujun li talelaletik taje ta jtakʼtik batel li sjakʼobiltak liʼe: ¿Kʼusi skʼan xal? ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel li Jesuse? Xchiʼuk ¿kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ek?

4. ¿Kʼusi skʼan xal ti bikʼit chkakʼ jbatike?

⁴ Li jtoybaetike tsnopik ti chʼabal yipik xchiʼuk stsʼijetik noʼox li buchʼutik bikʼit chakʼ sbaike. ¿Mi melel van taje? Moʼoj. Yuʼun sventa bikʼit chkakʼ jbatike skʼan tsots koʼontontik xchiʼuk ti mu xijxiʼe. ¿Kʼusi skʼan xal ti bikʼit chkakʼ jbatike? Jaʼ ti mu jtoy jbatike o ti jpʼel xa xkaltike. Jaʼ yuʼun sventa bikʼit xkakʼ jbatike skʼan oyuk noʼox smelolal ti kʼu yelan chkil jbatike. Jech kʼuchaʼal chal jun diksionarioe, ti bikʼit chkakʼ jbatike jaʼ skʼan xal ti jnaʼojtik ti toj bikʼitutik ta stojolal li Diose. Jech xtok, muʼyuk me ta jnoptik ti voʼotik xa mas chanemutike, ti jaʼ xa mu snaʼ chkiltik li yantike (Romanos 12:3; Filipenses 2:3). Melel onoʼox ti vokol chkaʼitik bakʼintik ti bikʼit chkakʼ jbatike, yuʼun jpasmulilutik. Pe xuʼ me spas kuʼuntik. Li kʼusi xuʼ skoltautike jaʼ ti jnoptik ta sventa li smukʼulal Jeovae xchiʼuk ti kʼu yelan laj yakʼ ta ilel li Jesuse.

5, 6. 1) ¿Buchʼu jaʼ li bankilal anjel Miguele? 2) ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel ti bikʼit laj yakʼ sba li Miguele?

⁵ Bikʼit onoʼox laj yakʼ sba li Xnichʼon Diose. Jech laj yakʼ ta ilel kʼalal te toʼox ta vinajel kʼuchaʼal jun tsatsal anjele. Bikʼit laj yakʼ sba xtok kʼalal ay ta Balumil kʼuchaʼal tukʼil krixchanoe. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel taje? Jkʼelbetik junantik skʼelobil.

⁶ Li Jesuse laj yakʼ ta ilel ta snopben ti bikʼit laj yakʼ sbae. Kʼalal skʼan toʼox xtal ta Balumil li Jesuse jaʼ toʼox li bankilal anjel ti Miguel chalbe sbi ta Vivliae. Li ta slivroal Judase chal ti jun veltae la stsak sbaik ta kʼop xchiʼuk li Satanase (kʼelo Judas 9). ¿Kʼu yuʼun ti la stsak sbaik ta kʼope? Yuʼun li Jeovae la smukbe sbekʼtal Moisés ti bu mu sta ta saʼel mi junuk krixchanoe (Deuteronomio 34:5, 6). Li kʼusi oy ox ta yoʼonton Satanase jaʼ ti tskʼan chichʼbe batel sbekʼtal Moisés sventa xichʼik van ta mukʼ li j-israeletike. Jlik livroe chal ti Jesuse xuʼ van laj yalbe Satanás ti chʼabal srasonal yuʼun sventa xichʼbe batel li sbekʼtale. Akʼo mi tsots yoʼonton la spajtsan Satanás li Jesuse bikʼit laj yakʼ sba xchiʼuk laj yalbe ti akʼo xchapanat yuʼun li Jeovae. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun snaʼoj ti jaʼ noʼox Jeova oy ta sba xchapanele.

7. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel ta skʼopojel xchiʼuk ta sventa kʼusitik la spas ti bikʼit laj yakʼ sba li Jesuse?

⁷ Kʼalal ay ta Balumil li Jesuse laj yakʼ ta ilel ta skʼopojel ti bikʼit laj yakʼ sbae. Li stuke muʼyuk la skʼan ti lek xa tajek xichʼ ilel yuʼun li krixchanoetike. Yuʼun tskʼan ti jaʼuk xichʼ muyubtael li Jeovae (Marcos 10:17, 18; Juan 7:16). Jech xtok, muʼyuk kʼusi laj yalbe yajtsʼaklomtak ti xuʼ muʼyuk xa sbalil chaʼi-o sbaik o ti muʼyuk xa kʼusi xtunik-oe. Moʼoj, yuʼun ta onoʼox xichʼanan ta mukʼ xchiʼuk ta skʼupil kʼoptaan ta sventa li slekil talelalike. Kʼalal jech tspas taje chakʼbe yil ti spatoj  yoʼonton ta stojolalike (Lucas 22:31, 32; Juan 1:47). Ta sventa li kʼusitik la spas li Jesús xtoke laj yakʼ ta ilel ti bikʼit laj yakʼ sbae. Jaʼ la stʼuj ti lek noʼox sba xkuxlejale xchiʼuk ti chʼabaluk ep kʼusitik oy yuʼune (Mateo 8:20). Jech xtok la spas kʼusitik ti muʼyuk buchʼu jech tskʼan spase (Juan 13:3-15). La xchʼun mantal xtok (kʼelo Filipenses 2:5-8). Li jtoyba krixchanoetike mu skʼan xchʼunbeik smantal li yan krixchanoetike. Pe li Jesuse mu jechuk la spas taje, yuʼun bikʼit laj yakʼ sba xchiʼuk la xchʼunbe skotol smantal li Jeovae. Maʼuk noʼox taje, ¡yuʼun laj yakʼ sba ta milel xtok! Kʼuchaʼal chkiltike ‹bikʼit yakʼoj sba li Jesuse› (Mateo 11:29).

8, 9. ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti bikʼit chkakʼ jbatike?

⁸ ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik Jesús ti bikʼit laj yakʼ snopbene? Mi bikʼit chkakʼ jbatike jnaʼojtik me ti oy noʼox spajeb li kabtel kichʼojtike. Maʼuk me oy ta jbatik xkaltik ti chʼabal lek kʼusi tspas li yantike. Jaʼ yuʼun muʼyuk ta jloʼiltatik xchiʼuk muʼyuk kʼusi chopol ta jnoptik ta stojolalik (Lucas 6:37; Santiago 4:12). Muʼyuk ta jtoy jbatik xtok ta skoj noʼox ti mas xijtojob o ti mas ep kabtel kichʼojtike (Eclesiastés 7:16). Li moletik ti bikʼit yakʼoj sbaike muʼyuk me tsnopik ti mas xa xtojobik ta stojolal li yan ermanoetike. Moʼoj, yuʼun jaʼ mas tsots skʼoplal chilik li yantike (Lucas 9:48; Filipenses 2:3).

⁹ Jkʼeltik kʼusi kʼot ta pasel ta stojolal Walter Thorn. Li ta 1894 lik tunuk ta jkʼelvanej ta sirkuito. Pe kʼalal epal jabil xaʼox jech ta xtune, laj yichʼ takel batel ta skʼelel alakʼetik ta jun rancho ti oy toʼox yuʼunik li stestigotak Jeova ta s-estadoal Nueva Yorke. Kʼalal chtal ta sjol ti xuʼ spas abtelal ti mas tsots skʼoplal yilele, xi chalbe sbae: «Kaltik avaʼi jpʼej ta sat pukuk, ¿kʼu chaʼal ti chatoy abae?» (kʼelo Isaías 40:12-15). ¡Toj echʼ xa noʼox bikʼit laj yakʼ sba!

10. 1) ¿Kʼuxi chkakʼtik ilel ta jkʼopojeltik ti bikʼit chkakʼ jbatike? 2) ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ta sventa kʼusitik ta jpastik ti bikʼit chkakʼ jbatike?

¹⁰ Mi bikʼit chkakʼ jbatike chkakʼtik ta ilel ta jkʼopojeltik  ek (Lucas 6:45). Kʼalal ta jchiʼintik ta loʼil li kermanotaktike muʼyuk ta jtoy jbatik ta sventa li kʼusitik lek jtaojtik o jpasojtike (Proverbios 27:2). Moʼoj, li kʼusi ta jpastike jaʼ ti ta jkʼupil kʼoptatik ta sventa li kʼusitik lek tspasike xchiʼuk li stalelalike (Proverbios 15:23). Ta xkakʼtik ta ilel xtok ta sventa kʼusitik ta jpastik ti bikʼit chkakʼ jbatike. Li kʼusitik ta jpastike maʼuk ti ta xa jkʼantik xkichʼtik ojtikinel o ti tsotsuk xa jkʼoplaltik liʼ ta balumile. Jaʼ lek chkiltik ti lek noʼox sba jkuxlejaltike, yuʼun jech xuʼ xijtun mas ta stojolal li Jeovae. Yuʼun ta jpastik xtok abtelaletik ti muʼyuk sbalil chilik li yantike (1 Timoteo 6:6, 8). Pe mas to chkakʼtik ta ilel ti bikʼit chkakʼ jbatik kʼalal ta jchʼuntik mantale. Jaʼ yuʼun ta jchʼuntik kʼusi chalbutik li s-organisasion Jeova xchiʼuk li moletik ta tsobobbaile (Hebreos 13:17).

11. ¿Kʼusi skʼan jpastik mi kʼux chkaʼi ta koʼontontik li yantike?

¹¹ Li kʼuxubinele jaʼ jtos yakʼobil ta ilel kʼanelal. Li ta Vivliae chal ti chakʼik ta ilel kʼuxubinel xchiʼuk kʼanelal li Jeova xchiʼuk li Jesuse (Lucas 1:78; 2 Corintios 1:3; Filipenses 1:8). Jun livroe chal ti kʼalal chalbe skʼoplal kʼuxubinel li ta Vivliae maʼuk noʼox la skʼan xal ti kʼux chkaʼi ta koʼontontik ti buchʼu chil svokole. Chal xtok ti xkʼuxul oʼontonale jaʼ tstij koʼontontik sventa jkoltatik li yantike xchiʼuk ti oyuk kʼusi lek jpastik ta stojolalike. Jaʼ yuʼun, mi oy xkʼuxul  koʼontontike ta me xkakʼtik persa spasel kʼusitik ta stojolal yantik sventa xlekub li xkuxlejalike.

12. ¿Kʼutik yelan laj yakʼ ta ilel ti chkʼuxubinvan li Jesuse?

¹² ¿Kʼutik yelan laj yakʼ ta ilel ti chkʼuxubinvan li Jesuse? June jaʼ ti laj yakʼ ta ilel kʼu yelan chaʼi sba kʼalal chil ti oy kʼusi tsnuptan li yantike. Yuʼun kʼalal laj yil ch-okʼ María xchiʼuk yantik ta skoj ti cham li Lazaroe, okʼ li Jesús eke (kʼelo Juan 11:32-35). Yan xtok ti kʼuxi laj yakʼ ta ilel ti oy xkʼuxul yoʼonton li Jesuse te vinaj li ta kʼusitik la spase. Jech kʼuchaʼal liʼe, ta skoj ti chkʼuxubinvane muʼyuk te smeyoj skʼob kʼalal chil svokol li yantike. Jaʼ yuʼun la xchaʼkuxesbe skerem jun meʼon ants xchiʼuk la xchaʼkuxes li Lazaroe (Lucas 7:11-15; Juan 11:38-44). Ta skoj taje xuʼ van la sta li matanal sventa xkuxi ta vinajel li Lazaroe. Jun velta xtoke li Vivliae chal kʼalal nopaj tal ta stojolal Jesús jtsop krixchanoetike «lic xchanubtas» ta skoj ti kʼuxubaj ta yoʼontone (Marcos 6:34). Li buchʼutik lek la xchʼunik li chanubtaseletik taje jelbat-o xkuxlejalik. Jech kʼuchaʼal chkiltike maʼuk noʼox laj yakʼ ta ilel ti kʼu yelan laj yaʼi sbae, yuʼun tijbat yoʼonton sventa skolta li buchʼutik mas tskʼanik koltaele (Mateo 15:32-38; 20:29-34; Marcos 1:40-42).

13. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel ta skʼopojel Jesús ti chkʼuxubinvane? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale.)

¹³ Yan ti kʼu yelan laj yakʼ ta ilel Jesús ti kʼuxubinvane jaʼ li ta skʼopojele. Yuʼun jaʼ tijbat yoʼonton sventa lekuk noʼox sba skʼopon li yantike, mas to jech la spasbe li buchʼutik chil svokolik ta skoj yantike. Li Mateoe jaʼ laj yalbe skʼoplal Jesús kʼalal laj yal li kʼusi la stsʼiba j-alkʼop Isaiase. Yuʼun xi laj yal li Isaiase: «Mu jaʼuc chtal xchaʼcʼas li aj ti vochʼem xae, mu jaʼuc chtal stuʼp li mecha ti chtuʼp xae» (Isaías 42:3; Mateo 12:20). ¿Kʼusi skʼan xal taje? Jaʼ ti muʼyuk kʼusi chopol laj yalbe li yantike. Yuʼun kʼalal ta xkʼopoje solel xkuxet noʼox yoʼonton yuʼun li krixchanoetike. Jech xtok laj yalbe jun spatobil oʼontonal «li bochʼotic oy svocolique» (Isaías 61:1). Laj yalbe krixchanoetik ti xuʼ staik xkuxetel yoʼontonik ta stojolale (Mateo 11:28-30). Laj yalbe yajtsʼaklomtak xtok ti kʼanbilik yuʼun li Jeovae xchiʼuk li buchʼutik muʼyuk tsots skʼoplal ch-ilatike (Mateo 18:12-14; Lucas 12:6, 7).

14. ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel li xkʼuxul koʼontontike?

¹⁴ Sventa xkakʼtik ta ilel xkʼuxul koʼontontik jech kʼuchaʼal la spas li Jesuse, skʼan xkakʼtik ta ilel ti kʼu yelan chkaʼi jbatik ta stojolal li yantike. Xuʼ van toj vokol chkaʼitik yakʼel ta ilel ti jkʼanojtik li yantike, pe li Vivliae chal ti skʼan xkakʼtik persa jech jpastike. Yuʼun li kʼanelale jaʼ te tsakal skʼoplal li ta achʼ talelal ti skʼan oyuk kuʼuntik li yajtsʼaklomutik Cristoe (kʼelo Colosenses 3:9, 10, 12). ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel li kʼanelale? Li Vivliae chalbutik ti skʼan jambe koʼontontik li yantike (2 Corintios 6:11-13). Yan xtoke, skʼan jtsʼetan lek jchikintik kʼalal oy buchʼu chalbutik ti kʼu yelan chaʼi sbae xchiʼuk ti kʼusi chat-o yoʼontone (Santiago 1:19). Vaʼun xi jakʼbe jbatike: «¿Kʼu van yelan chkaʼi jba ti voʼonuk jech yakal ta jnuptane? ¿Kʼu van yelan xuʼ skoltaun sventa lek xkaʼi jbae?» (1 Pedro 3:8).

15. ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa jkoltatik li buchʼutik chil svokolike o li buchʼutik oy buchʼu chamem yuʼunike?

¹⁵ Te chvinaj xtok li ta kʼusitik ta jpastik mi chijkʼuxubinvane. Li xkʼuxul oʼontonale jaʼ tstij koʼontontik ta skoltael li yantike, mas to ta stojolal li buchʼutik chil svokolik o chamem yutsʼ yalalike.  ¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik? Xi chal Romanos 12:15: «Ocʼan achiʼuquic li bochʼo ch-oqʼuique». Li kʼusi mas oy ta yoʼontonik li krixchanoetike jaʼ ti jpatbetik yoʼontonike, maʼuk ti xkalbetik kʼuxi ta xchapan li skʼopike. Li kʼusi tskʼanike jaʼ ti oyuk ta koʼontontike xchiʼuk ti xkaʼibetikuk li kʼusi chalike. Jun ermana ti laj yichʼ patbel yoʼonton yuʼun ermanoetik kʼalal jaʼo cham li stsebe, xi laj yale: «Solel la jtoj ta vokol ti tal skʼelikun ta jnae xchiʼuk ti koʼol li-okʼkutike». Chkakʼtik ta ilel xkʼuxul koʼontontik xtok kʼalal oy kʼusi ta jpastik sventa stabeik sbalil li yantike. Xuʼ van oy kʼusi skʼan meltsanbel ta sna li jun ermana ti meʼone. O xuʼ van skʼan ikʼel batel ta tsobajel, ta cholmantal o ta doktor junuk ermano ti malubem xae. Xuʼ ep jkoltatik yantik kʼalal oy kʼusi ta jpastik ta stojolalik akʼo mi mu toj epuk sbalil xvinaje (1 Juan 3:17, 18). Pe li bu mas chkakʼtik ta ilel li kʼuxubinele jaʼo kʼalal chkakʼtik persa bu kʼalal xuʼ kuʼuntik xcholbel mantal li krixchanoetike. Jaʼ li kʼusi mas lek xuʼ jpastik ta stojolal li krixchanoetik ti lek yoʼontonike.

16. ¿Kʼusitik xuʼ xkalbetik li buchʼutik chat yoʼontonike xchiʼuk li buchʼutik ipik ta at-oʼontone?

¹⁶ Chkakʼtik ta ilel xtok ti oy xkʼuxul koʼontontik li ta jkʼopojeltike. Li Vivliae chalbutik ti skʼan jpatbetik yoʼonton li buchʼu chat yoʼontonike xchiʼuk li buchʼu ipik ta at-oʼontone (1 Tesalonicenses 5:14). ¿Kʼusitik van xuʼ xkalbetik? Xuʼ xkalbetik ti oyik ta koʼontontike. Xuʼ jkoltatik xtok sventa xakʼik venta ti oy lek stalelalike xchiʼuk xuʼ jkʼupil kʼoptatik ta sventa li kʼusitik lek tspasike. Ta skoj ti te oyik ta slumal li Jeovae, xuʼ jvulesbetik ta sjolik ti oy sbalil ch-ilatik yuʼun li Jeovae (Juan 6:44). Xuʼ xkalbetik ti oy tajek ta yoʼonton Jeova li yajtuneltak ti chil svokolike xchiʼuk li buchʼutik chat yoʼontonike (Salmo 34:18). Mi ta xkʼuxul koʼontontik chijkʼopoje ta me stabeik sbalil li buchʼutik tskʼan patbel yoʼontonike (Proverbios 16:24).

17, 18. 1) ¿Kʼu yelan tskʼan Jeova ti akʼo xkʼuxubinik yermanotakik li moletike? 2) ¿Kʼusi ta jchantik li ta yan xchanobil chtale?

¹⁷ Li Jeovae chalbe moletik ta tsobobbail ti akʼo xichʼik ta kʼux li xchiʼilik ta chʼunolajele (Hechos 20:28, 29). Li moletike jaʼ me oy ta sbaik ta xchanubtasel, spatbel yoʼonton xchiʼuk ta stsatsubtasel li ermanoetike (Isaías 32:1, 2; 1 Pedro 5:2-4). Muʼyuk tsujvanik sventa xchʼunbat li kʼusi chal stukike. Muʼyuk chopol chaʼi sba yuʼun ermanoetik ta skoj ti jutuk kʼusi spas yuʼunike. Moʼoj, yuʼun li moletike tskʼanik ti xmuyubajikuk noʼox li yermanotakike. Spatoj yoʼontonik ti skʼanojik li Jeovae xchiʼuk ti tspasik bu kʼalal xuʼ yuʼunik sventa xtunik ta stojolale (Mateo 22:37).

¹⁸ Kʼalal ta jnoptik ti bikʼit laj yakʼ sba xchiʼuk ti kʼuxubinvan li Jesuse, jaʼ me tstij koʼontontik sventa jchanbetik li stalelale. Li ta yan xchanobil chtale ta jchantik kʼuxi xuʼ tsotsuk koʼontontik xchiʼuk kʼuxi xuʼ lek xkʼot ta nopel kuʼuntik kʼuchaʼal li Jesuse.