1. ¿Kʼu yuʼun mu toj kʼunuk chaʼiik xcholel mantal li yajtuneltak Jeovae?

LI YAJTUNELTAK Jeova avie mas xa ta 130 jabil yakal chcholik tal mantal. * (Kʼelo li tsʼib ta yok vune.) Pe mu toj kʼunuk chaʼiik spasel taje. ¿Kʼu yuʼun? Oy jayibuk srasonaltak. Jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolalik li yajtsʼaklomtak Cristo ta baʼyel sigloe, jutebik toʼox xchiʼuk chakʼik ta chanel kʼusitik ti ep buchʼutik muʼyuk lek chilike. Jech xtok, epal krixchanoetik chalik ti muʼyuk la lek chanunajemike. Pe maʼuk noʼox taje, kʼalal la sjip yalel tal ta Balumil Satanás li Jesucristoe, jaʼo lik yichʼik nutsel li yajtuneltak Jeovae (Apocalipsis 12:12). Jaʼo te lik xcholik tal mantal li ta «slajebal cʼacʼale», ti jaʼo ‹tsots vocole› (2 Timoteo 3:1).

2. ¿Kʼuxi skoltaojutik tal Jeova sventa jcholtik li mantale?

² Li Jeovae tskʼan ti akʼo jcholtik mantal ta spʼejel Balumile xchiʼuk muʼyuk chakʼ ti oy buchʼu spajesutike. Jaʼ yuʼun, skoltaojutik talel sventa jcholtik li mantale. ¿Kʼuxi skoltaojutik talel? Jaʼ ti slokʼesojutik  tal li ta jecheʼ relijione. Jaʼ jech xa onoʼox la spas ta voʼne kʼalal la skolta lokʼel ta Babilonia li j-israeletike (Apocalipsis 18:1-4). Jech xtok ep kʼusitik xchanubtasojutik ti ta jtabetik sbalil ta jujuntalutike. Jech kʼuchaʼal liʼe, xchanubtasojutik ta xcholel mantal xchiʼuk ti junuk koʼontontik xijkuxiutik xchiʼuk li yantike (kʼelo Isaías 48:16-18). Jech kʼuchaʼal chkiltike ta skoltautik Jeova sventa xchol kuʼuntik li mantale. Ta skoj taje, ¿mi jaʼ van skʼan xal ti jaʼ chakʼ kʼotuk ta pasel skotol li kʼusitik chkʼot ta pasel ta balumil sventa xuʼ jcholtik-o mantale? Maʼuk jech. Melel onoʼox ti mas kʼun xuʼ jcholtik mantal ta skoj li junantik kʼusitik kʼotem ta pasel ta balumile. Pe li avie kuxulutik-o ta sbalumil Satanás, jaʼ yuʼun chkichʼtik nutsel xchiʼuk ta jnuptantik yan vokoliletik. Li kʼusi tspas Jeova yoʼ jcholtik-o li mantale, jaʼ ti tskoltautik ta stsalel li vokoliletik taje (Isaías 41:13; 1 Juan 5:19).

3. ¿Kʼuxi kʼotem ta pasel li albil kʼop chal ta Daniel 12:4?

³ Li Daniele laj yal ti kʼalal «me la sta yorail slajebal cʼacʼale», epal krixchanoetik ta xaʼibeik smelolal li kʼusi chchanubtasvan ta melel li Vivliae (kʼelo Daniel 12:4). ¿Kʼuxi kʼotem ta pasel li albil kʼop taje? Kʼalal jutuk xaʼox skʼan xlik li slajebal kʼakʼale, li Jeovae la skolta yajtuneltak sventa xaʼibeik smelolal li chanubtaseletik ta Vivlia ti tsotsik skʼoplale xchiʼuk ti akʼo spʼajik li jecheʼ chanubtaseletike. Li avie, li yajtuneltake yakal chakʼik ta chanel ta spʼejel Balumil li kʼusi chal Vivliae. Jutuk mu vaxakibuk miyon xchanojik xa taje xchiʼuk yakal chchanubtasik ek li yantik krixchanoetike. Pe ¿kʼusi skoltaojutik ta xcholel mantal li ta spʼejel Balumile? Jkʼeltik junantik.

4. ¿Ta jayib xaʼox kʼopetik jelubtasbil Vivlia li ta sjabilal 1900?

⁴ Li avie, ep xa buchʼutik oy Svivliaik ti jaʼ tskoltautik sventa xkakʼtik ta ojtikinel li lekil aʼyeje. Pe ta voʼnee mu toʼox jechuk. Ta epal sigloetike, epal jnitvanejetik ta relijion laj yalbeik krixchanoetik ti mu stakʼ skʼel Svivliaike. Laj yichʼik nutsel li buchʼutik la skʼelik li Vivliae xchiʼuk laj yichʼik milel jlom li buchʼu la sjelubtasik ta yan kʼope. Pe te xa van chibuk sien jabile, oy organisasionetik ti lik sjelubtasik ta yan kʼop li Vivliae o la spasik imprimir ta chanibuk sien kʼopetik. Li ta sjabilal 1900 buyuk xa noʼox xichʼ tael sliklejal o jvokʼ noʼox li Vivliae xchiʼuk ta epal kʼopetik oy. Taje toj lek li kʼusi kʼot ta pasele, pe li kʼusi vokole jaʼ ti mu xaʼibeik smelolal jutuk mu skotoluk li krixchanoetike.

5. Sventa xaʼibeik smelolal kʼusi chal Vivlia li krixchanoetike, ¿kʼusi spasojik li stestigotak Jeovae?

⁵ Li yajtuneltak Jeovae snaʼojik ti skʼan skoltaik krixchanoetik sventa xaʼibeik smelolal li kʼusi chal Vivliae, vaʼun jaʼ li kʼusi la spasike. Ta baʼyele jaʼ toʼox la stunesik junantik Vivliaetik ti oy li vaʼ kʼakʼale, vaʼun chakʼbeik li krixchanoetike. Pe li ta 1950 laj yichʼ lokʼesel achʼ Vivlia ti Traducción del Nuevo Mundo la sbiine. Li Vivlia taje oy xa mas ta 120 kʼopetik ti jelubtasbil ta sliklejal o jaʼ noʼox li Tsʼibetik ta Griego Kʼope. Li ta 2013 laj yichʼ chaʼachʼubtasel li Traducción del Nuevo Mundo ta inglese. Ti jech lokʼ li Vivlia taje mas xa kʼun ta aʼiel smelolal xchiʼuk ta sjelubtasel ta yantik kʼopetik. Koliyal li Vivlia taje, ¡mas xa kʼun sventa xichʼ chanubtasel li krixchanoetike!

6, 7. 1) ¿Kʼusitik paskʼop kʼotem ta pasel li ta sien jabil echʼem tale? 2) ¿Kʼu yelan lek jtunesojtik li jun oʼontonal oy ta epal lumetike?

⁶ Li sien jabil echʼem tale ep tajek paskʼopetik kʼotem ta pasel, jech kʼuchaʼal li chib mukʼtikil paskʼop ta spʼejel Balumile. Ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik chamemik li ta paskʼopetik taje. Jaʼ yuʼun, ¿kʼu yuʼun chkaltik ti skoltaojutik ta cholmantal li jun oʼontonale? Jkʼeltik. Jun ermano ti Nathan Knorr sbie jaʼo sbainoj skʼelel li abtelal tspasik stestigotak Jeova kʼalal yakal li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile. Li ermano taje laj yal ta jun asamblea ta 1942 li labal sba mantal ti jaʼ sbi «¿Mi chjalij van li jun oʼontonale?». Li ta mantal taje te laj yalbe smelolal kʼusi skʼan xal li albil kʼop ta kapitulo 17 ta Apocalipsise. Laj yal xtok ti muʼyuk to chtal li  Armagedone, laj yal ti chtal kʼuk sjaliluk jun oʼontonal mi laj li paskʼop taje (Apocalipsis 17:3, 11).

⁷ Li albil kʼop chal ta Apocalipsis ta skapituloal 17 kʼot ta pasel xchiʼuk tal onoʼox kʼuk sjaliluk li jun oʼontonale. Melel onoʼox ti maʼuk skʼan xal ti oy xa jun oʼontonal ta spʼejel Balumile. Kʼalal echʼ xaʼox li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile echʼ yan paskʼopetik xchiʼuk ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik chamik. Pe li ta epal lumetik ti bu oy jun oʼontonale, jtunesojtik sventa mas ta jcholtik mantal. ¿Kʼusi lek kʼotem ta pasel ta skoj taje? Li avie mas xa ta vaxakib miyon oy li stestigotak Jeovae. Taje toj echʼ xa noʼox epik, yuʼun kʼajomal toʼox 110 mil oyik kʼalal jaʼo yorail li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile (kʼelo Isaías 60:22). Jech kʼuchaʼal chkiltike mas to xuʼ jcholbetik mantal krixchanoetik kʼalal oy jun oʼontonale.

8, 9. 1) ¿Kʼu yuʼun mas xa lek kʼusi stakʼ xijxanavutik-o li avie? 2) ¿Kʼusi stakʼ pasel ta skoj ti mas xa lek kʼusi stakʼ xijxanavutik-oe?

⁸ Kʼalal lik xcholik mantal li yajtuneltak Jeovae chʼabal toʼox mas li kʼusitik xuʼ xijxanavutik-oe. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta sjabilal 1900 kʼajomal toʼox vaxak mil karoetik oy li ta Estados Unidose xchiʼuk jutuk toʼox tajek oy lekil kareteraetik. Pe li avie oy xa mas ta 1,500 miyon karoetik li ta spʼejel Balumile, xchiʼuk li ta epal lumetike oy xa lekil kareteraetik. Koliyal taje xuʼ xa mas kʼun chkaʼitik xijbat ta cholmantal ta namal lumetik. Pe mi te nakalutik ti bu vokol ta tael kʼusitik xuʼ xijbat-o ta yantik lum xchiʼuk ti ep skʼan xijxanavutike, chkakʼtik onoʼox persa chbat jsaʼtik ta snaik sventa ta jcholbetik mantal li krixchanoetike (Mateo 28:19, 20).

⁹ Li avie oy yan kʼusitik xuʼ jtunestik xtok sventa xbat jcholtik mantal. Jech kʼuchaʼal liʼe, koliyal ti oy mukʼtik karoetik, varkoetik xchiʼuk trenetike ta jayib noʼox xemana xuʼ xichʼik takbel batel Vivliaetik xchiʼuk yantik vunetik li ermanoetik ti nom tajek nakalike. Koliyal xtok ti oy avionetike, epal ermanoetik xuʼ xbat yalik mantaletik li ta asambleaetike xchiʼuk ti spatbeik yoʼonton li ermanoetik ta tsobobbailetike. Junantik li ermanoetik taje jaʼ li jkʼelvanejetik ta sirkuitoe, li buchʼutik chtunik ta Komite sventa Betele xchiʼuk li misioneroetike. Jech xtok, li ermanoetik ti chtunik li ta Jtsop Jbeiltasvanej yuʼun Stestigotak Jeovae xchiʼuk li yan ermanoetik ti te chtunik li ta smeʼ nail abtelale xuʼ xbatik ta avion ta epal lumetik sventa xbat spatbeik yoʼonton xchiʼuk xbat xchanubtasik li ermanoetike. Skotol li kʼusitik chichʼ pasel taje jaʼ lek tsobol-o yuʼun li slumal Jeovae (Salmo 133:1-3).

10. ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal li inglés kʼop avie?

¹⁰ Li ta baʼyel sigloe, jutuk mu skotoluk li krixchanoetik ti te nakalik ta yosilal Romae chkʼopojik ta griego kʼop. Epal krixchanoetik ta spʼejel Balumil avie ta xkʼopojik ta inglés kʼop. Jun livro ti chalbe skʼoplal ta sventa li kʼop taje chal ti ta chanvoʼ krixchano ta spʼejel Balumile oy jun ti chkʼopoj o xaʼi li inglés kʼope. Ta skoj ti jaʼ mas ta xichʼ tunesel ta pʼolmajel, ta politika, ta siensia xchiʼuk ta sventa li kʼusitik achʼ chlokʼanuke, epal krixchanoetik ta xchanik.

11. ¿Kʼuxi jtunesojtik inglés kʼop li stestigoutik Jeovae?

¹¹ Ta skoj ti ep tajek chichʼ tunesel li inglese, skoltaojutik sventa ta jcholtik mantal li stestigoutik Jeovae. Epal jabil kʼajomal toʼox ta xlokʼ ta inglés kʼop li jvuntike. Ta skoj ti ta epal lumetik chkʼopojik ta inglese epal krixchanoetik xuʼ skʼelik li vunetike. Jech xtok, ti bu oy li smukʼta nail tsʼibajom yuʼun stestigotak Jeovae ta inglés chkʼopojik. Xchiʼuk li ermanoetik ti chlikik tal ta yantik lumetik sventa chbatik li ta chanob vun ta Patterson Nueva Yorke chkʼopojik ta inglés.

12. 1) ¿Ta jayib kʼopetik ta xichʼ jelubtasel avi li jvuntike? 2) ¿Kʼuxi tskoltautik li programaetik sventa komputadoraetike?

¹² Akʼo mi ep jtunesojtik li inglés kʼope, jnaʼojtik onoʼox ti jaʼ oy ta jbatik xcholbel mantal li krixchanoetik ta spʼejel Balumile. Jaʼ yuʼun ta jelubtastik ta mas ta vukub sien kʼopetik li vunetike. ¿Kʼuxi chichʼ pasel taje? Jaʼ koliyal li komputadoraetik xchiʼuk li programaetike. Jun li programa taje jaʼ li MEPS sbie, ti jaʼ sventa chichʼ jelubtasel ta epal kʼopetik li vunetike. Koliyal ta skotol taje, tsobol oyik ta spʼejel Balumil li stestigotak Jeovae xchiʼuk xaʼibeik smelolal li «lequil cʼop» o chanubtaseletik ta Vivliae (kʼelo Sofonías 3:9).

13, 14. ¿Kʼuxi skoltaojutik li epal mantaletik xchiʼuk li kʼusitik kʼotem ta nopel yuʼunik li snail chapanobbailetike?

¹³ Li ta baʼyel sigloe, ta skoj li mantaletik ta Romae jaʼ koltaatik-o ta xcholel mantal li yajtsʼaklomtak Cristoe. Li mantaletik oy ta epal lumetik avie tskoltautik sventa jcholtik mantal ek. Jech kʼuchaʼal liʼe, li mantaletik oy ta Estados Unidose chakʼ oyuk srelijion li krixchanoetike, ti xalik li kʼusi xchʼunojike xchiʼuk ti xuʼ stsob sbaike. Taje jaʼ chakʼ ti jtsob jbatike, ti kolemutik noʼox ta xcholel mantale xchiʼuk ti te oyuk li smeʼ nail abtelale, ti jaʼ te chichʼ kʼelel li abtelal sventa cholmantal ta spʼejel Balumile. Melel onoʼox ti muʼyuk kolemutik tajeke. Jaʼ yuʼun,  bakʼintike persa skʼan xijbat ta snail chapanobbailetik sventa xbat jpakbetik skʼoplal ti oy jderechotik ta xcholel li mantale (Filipenses 1:7). Kʼalal chalbutik li snail chapanobbailetik ti mu stakʼ jcholtik li mantale, batemutik ta snail chapanobbailetik ti mas tsotsik skʼoplale, vaʼun ep ta velta ti jpasojtik kanale.

¹⁴ Li ta yantik lumetik xtoke batemutik ta snail chapanobbailetik sventa xakʼik akʼo xkichʼtik ta mukʼ li Jeovae xchiʼuk ti kolemutik sventa jcholtik mantale. Kʼalal muʼyuk jpasojtik kanale, chbat jkʼantik parte ta stojolal li snail chapanobbail ti stsakoj ta venta epal mukʼtikil lumetike. Jech kʼuchaʼal liʼe, ep ta velta chbat jkʼantik parte li ta Tribunal Europeo de Derechos Humanos. Li ta junio ta 2014, jpasojtik xaʼox kanal 57 ta velta li ta snail chapanobbail taje. Jaʼ yuʼun jutuk mu skotoluk li mukʼtik lumetik ti bu kʼalal smakoj li Europae persa skʼan xchʼunik li kʼusitik kʼotem ta nopel yuʼunike. Akʼo mi skontrainojutik «scotol cristianoetic», li mantaletik oy ta epal lumetike skoltaojutik sventa kolem xijtun ta stojolal Jeova (Mateo 24:9).

15. ¿Kʼuxi mas xa lekub ti kʼu yelan chichʼ pasel imprimir li vunetike, xchiʼuk kʼusitik sbalil tabil-o?

¹⁵ Li krixchanoetik ta spʼejel Balumile jaʼ toʼox jech tspasik imprimir kʼuchaʼal laj yakʼ ta ojtikinel ta sjabilaltik 1450 jun vinik ti Johannes Gutenberg sbie, jech xaʼox chichʼ pasel tal imprimir mas ta voʼob sien jabil. Pe leʼ xa tal ta sjabilaltik 1800 epaj ti kʼutik yelan xuʼ xichʼ pasel imprimir li vunetike. Koliyal taje mas xa anil xuʼ xichʼ pasel imprimir livroetik xchiʼuk revistaetik ti mas yalel chlokʼ stojol xchiʼuk ti mas xa lekike. Ep tajek skoltaojutik ti kʼutik xa yelan chichʼ spasel imprimir vunetik li avie. ¿Kʼuxi taje? Sventa xkaʼibetik smelolale kalbetik skoʼoltasobil. Li baʼyel revista liʼe lokʼ ta 1879. Kʼajomal toʼox oy ta inglés, chʼabal toʼox sdivujoaltak xchiʼuk lokʼoletik, jech xtok kʼajomal toʼox vakmil ta lik tspasik imprimir. Pe li avie, Li Jkʼel osil ta toyole chichʼ xa lokʼesel mas ta chib sien kʼopetik, oy alakʼik sba lokʼoletik ti lek sbontake xchiʼuk li ta jujun u chlokʼe mas xa ta 50 miyon tspasik imprimir.

16. 1) ¿Kʼusitik achʼ spasojik krixchanoetik ti koltavanem sventa xichʼ cholel mantal ta spʼejel Balumile? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale.) 2) ¿Kʼuxi kʼotem ta pasel li albil kʼop chal ta Isaías 61:6?

¹⁶ Li echʼ xa tal chib sien jabile ep xa kʼusitik achʼ chlokʼanuk ti jaʼ skoltaojutik sventa xichʼ cholel mantal ta spʼejel Balumile. Laj xa kalbetik skʼoplal li karoetike xchiʼuk li avionetike. Yantik skʼelobil xtoke jaʼ li visikletae, li makina sventa chijtsʼibaje, makinaetik sventa xichʼ lokʼesel vunetik sventa li maʼsatetike, telefono, kamara, radio, television, pelikulaetik, komputadora, Internet, telégrafo, spasobil gravar audio xchiʼuk video. Melel onoʼox ti maʼuk jpasojtik li kʼusitik laj xa kalbetik skʼoplal taje, pe jaʼ ta jtunestik sventa ta jpastik li Vivliaetike xchiʼuk li yantik vunetik ta epal kʼopetike xchiʼuk sventa xichʼ cholel mantal ta spʼejel Balumile. Taje jaʼ jech kʼot ta pasel li albil kʼop chal ta Isaías 61:6, yuʼun te laj yal Jeova ti slumale ta skʼupinbe «scʼulejal li yantic banamiletique» (kʼelo).

17. 1) Ta skoj li kʼusitik la xa jchantik tale, ¿kʼusi jnaʼojtik ta melel ta sventa li cholmantale? 2) ¿Kʼu yuʼun tskʼan Jeova ti koʼoluk xij-abtej xchiʼuke?

¹⁷ Melel onoʼox ti jaʼ tsbeiltas Jeova li cholmantal ta spʼejel Balumile. Akʼo mi mu persauk chil ti jkoltatik ta spasel li abtelal taje, jaʼ yakʼojbutik jpastik yuʼun skʼanojutik xchiʼuk tskʼan ti koʼol xij-abtej xchiʼuke. Taje jaʼ jech chkakʼbetik yil ek ti jkʼanojtike xchiʼuk ti jkʼanojtik li krixchanoetike (Marcos 12:28-31; 1 Corintios 3:9). Ta melel, jkotoltik ta jtojbetik ta vokol Dios ti tskoltautik ta xcholel mantal ta spʼejel li Balumile. Jaʼ yuʼun, jtunestik lek li yorail oy kuʼuntik sventa xkalbetik krixchanoetik ta sventa li Jeovae xchiʼuk ta sventa li Ajvalilal yuʼune.