LIVOKʼ ta marso ta 1930 ta jun uni bikʼit lum ta Namkumba (Malaui). Stestigounkutik Jeova jkotolkutik li ta kutsʼ kalale xchiʼuk tukʼ kakʼoj jbakutik. Li ta 1942 laj kichʼ voʼ ta jun alakʼ sba ukʼum sventa xkakʼ ta ilel ti kakʼoj xa jkuxlejal ta stojolal li Jeovae. Oy xa ta 70 jabil kakʼojbe tal yipal yakʼel ta jkuxlejal li tojobtasel akʼbat yuʼun Pablo li Timoteo ti xi chale: «Cholo li skʼop Diose, akʼo me ta avoʼonton spasel ta anil kʼalal muʼyuk vokolile xchiʼuk kʼalal oy vokolile» (2 Timoteo 4:2).

Ta 1948 li ermano Nathan H. Knorr xchiʼuk Milton G. Henschel ayik ta vulaʼal li ta lum Malauie. Ti jech ayik ta vulaʼale jaʼ la stijbun koʼonton sventa jpasbe yabtel Dios ta tsʼakal ora. Ta mas tsʼakale laj kojtikin jun ermana ti lek tajek stalelal ti Lidasi sbie. Li stuk eke oy ta yoʼonton tspasbe yabtel Dios ta tsʼakal ora jech kʼuchaʼal voʼone. Laj kikʼ jbakutik ta 1950, li ta 1953 oy xaʼox jun jkeremkutik xchiʼuk jun jtsebkutik. Akʼo mi ep kʼusitik skʼan pasel sventa jchʼieskutik li kalab jnichʼnabkutike, kʼot ta nopel kuʼunkutik ti voʼon noʼox chi-och ta prekursor regulare. Chib jabil ta tsʼakale la stakikun ta ikʼel sventa xitun ta prekursor espesial.

Ta tsʼakal jutuke la jta jun jmoton, jaʼ ti xitun kʼuchaʼal jkʼelvanej ta sirkuito sventa jpatbe yoʼonton li tsobobbailetike. Ta skoj ti la skoltaun li Lidasie kʼel kuʼun li kʼusitik chtun yuʼun li kutsʼ kalale xchiʼuk pas kuʼun li kabtel ta svulaʼanel tsobobbailetike. * (Kʼelo li tsʼib ta yok vune.) Pe li kʼusi oy ta koʼontonkutik jchaʼvoʼalkutike jaʼ ti jpasbekutik yabtel Dios ta tsʼakal orae. Jaʼ yuʼun la jloʼiltakutik, koliyal ti la skolta sbaik li voʼob kalab jnichʼnabkutike, och ta prekursora ta 1960 li Lidasi eke.

Ta 1962 echʼ jun asamblea ti jaʼ sbi: «Jcholmantaletik ti tsots yoʼontonike». La jkʼupinkutik li kʼusitik echʼe. Jun jabil ta mas tsʼakale, li ermano Henschel chaʼtal ta Malaui sventa jun asamblea tsots skʼoplal ti mas ta jmil krixchanoetik ayike. Te nopol laj yichʼ pasel ta jteklum Blantyre. Kʼalal ta jvules ta jol li asambleaetik taje, chkakʼ venta ti jaʼ la xchapanunkutik sventa xkuch kuʼunkutik li vokoliletik ta jnuptankutik ta tsʼakale.

Ta 1964, li j-abteletik te ta lume lik yilbajinik li  ermanoetik ta skoj ti muʼyuk tstikʼ sbaik ta politikae. La sjinesik mas ta sien Salonetik sventa Tsobobbail xchiʼuk mas ta jmil sna ermanoetik. Li voʼon xchiʼuk Lidasie, la jvulaʼankutik to batel li tsobobbailetike, jaʼ to ti kʼalal laj yal mantal ajvalil ta 1967 ti mu xa xakʼ jpasbekutik yabtel Jeova tee. Li ajvalile la spoj li Betele, vaʼun la snuts lokʼel ta sjunul yosilal Malaui li misioneroetike xchiʼuk ep ermanoetik la stikʼ ta chukel, te kapal libatkutik ta chukel xchiʼuk li Lidasi eke. Kʼalal lilokʼkutik ta chukele, la jvulaʼankutik li tsobobbailetike, jaʼ noʼoxe, mas xa chkichʼ jpʼijilkutik.

Jun kʼakʼal ti jaʼo yuilal oktuvre ta 1972, te kʼot ta jnakutik jun kerem. Ochem ta jun grupo ti naka keremetik stsoboj sbaik ti jaʼ yakʼoj tajek ta yoʼontonik li politikae. Tal yalbun ti te la xtal junantik xchiʼiltak ti tskʼan tsmilikune. Kʼalal laj kaʼie, laj kalbe ta anil kajnil xchiʼuk jnichʼnabtak ti akʼo bat snakʼ sbaik ta yut lobolaltik ti te noʼox nopol xkome. Li voʼone limuy ta jpʼej mukʼ ta steʼel manko, te jkʼeloj kʼu yelan la sjinesik jnakutik xchiʼuk skotol li kʼusitik oy kuʼunkutike.

Tsatsaj li kontrainel ta Malauie, vaʼun ta smilal noʼox stestigotak Jeova lijatavkutik lokʼel li ta lume. Li voʼonkutike lijatavkutik batel ta Mozambique xchiʼuk te linakikutik kʼalal to ta junio ta 1974 ta osiltik ti bu mu kʼusi stakʼ spasbunkutike. Li vaʼ ue, li Lidasi xchiʼuk voʼone laj kichʼkutik takel batel sventa xitunkutik ta prekursor espesial ta yosilal Dómue. Pe laj kiktakutik ta 1975 ta skoj ti la sujunkutik li ajvalil sventa xichaʼsutkutik batel li ta Malaui ti bu yakal-o chichʼik kontrainel li stestigotak Jeovae.

Li ta Malauie la stakikun batel sventa ta jvulaʼan li tsobobbailetik ta Lilongüe. Akʼo mi oy tsots kontrainel xchiʼuk vokoliletik, ayan mas tsobobbailetik ti butik echʼ jvulaʼankutike.

Jun kʼakʼale likʼotkutik ta jun bikʼit lum ti bu stsoboj sbaik sventa politikae. Junantik krixchanoetike laj yaʼiik ti stestigounkutik Jeovae, vaʼun la sujunkutik sventa koʼol xichotikutik xchiʼuk jtsop keremetik ti jaʼ yakʼoj tajek ta yoʼontonik li politikae. La jkʼoponkutik Jeova sventa skoltaunkutik xchiʼuk sbeiltasunkutik. Kʼalal laj li stsobajelike lik smajunkutik li keremetik taje. Jaʼ to laj kaʼikutike, tsots te x-avet tal jun ants ti yij xae, laj yal ti akʼo mu xa smajunkutike. Laj yalanbe ti sjun-olune. Mu jnaʼkutik ti kʼu yuʼun jech laj yale, yuʼun maʼuk kutsʼ kalalkutik. Vaʼun, li buchʼu sventainoj li tsobajele laj yal ti akʼo  skoltaunkutik batele. Jnaʼojkutik lek ti laj yaʼi j-orasionkutik li Jeovae.

Ta 1981, li keremetik ti yakʼoj tajek ta yoʼontonik politikae la staunkutik yan velta xtok. Pe avi une laj yichʼik batel skotol: visikletaetik, kʼusitik kuʼunkutik, livroetik xchiʼuk vunetik ti tsotsik skʼoplal ti yichʼoj yaʼyejal li tsobobbailetik ay jvulaʼankutike. Li jatavkutik, vaʼun te bat jnakʼ jbakutik ta sna jun mol ta tsobobbail. Pe la jvul tajek koʼontonkutik ta skoj li kʼusitik chal li vunetik la spojik batele. Laj yilik li kartaetik ti jaʼ stakojbeikun talel li moletik ta sjunul yosilal Malauie. La snopik ti tsots kabtel kichʼoj ta stojolal li ajvalile, vaʼun xiʼik. Jech oxal la sutesbeik ta anil moletik li kartaetike.

Jun veltae jaʼo yakal ta jtuchʼkutik ukʼum ta jun varko. Li yajval varkoe jaʼ jun jnitvanej ta politika. Li buchʼutik te oyik ta varkoe la skʼananbe li starjetail partido ti ch-ajvalilaj li ta jteklume. Kʼalal nopol xaʼox xtal bu oyunkutike laj yakʼ venta ti te tikʼil batel jun j-elekʼ ti chichʼ saʼel yuʼun polisiae. Ta skoj taje chʼay-o yoʼonton skotolik, vaʼun li yajval varkoe muʼyuk xa xlaj skʼan-o li tarjetaetike. Laj kilkutik yan velta ti chchabiunkutik li Jeovae.

Jun kʼakʼal li ta yuilal fevrero ta 1984, libat ta lum Lilongüe sventa chbat jtak batel vunetik li ta Betel ta Zambiae. Pe li ta bee la spajesun jun polisia sventa tskʼel li kʼusitik kichʼoj batele. Kʼalal laj yil ti kichʼoj batel vunetik lokʼem ta Vivliae, laj yikʼun batel yoʼ bu ch-abtej li polisiaetike, vaʼun la smajun. Ta tsʼakale la xchukun xchiʼuk te la stikʼun ta chukel ti bu tikʼajtik junantik j-elekʼetike.

Ta yokʼomale, li bankilal polisiae laj yikʼun batel ta jun kuarto xchiʼuk laj yakʼbun jlik vun sventa jpas firmar. Li vune jaʼ la sventa chkal komel ti mu xa jkʼan ti jaʼun stestigo Jeovae, mi jech la jpase tskoltaikun batel. Pe muʼyuk la jkʼan la jpas jech, vaʼun laj kalbe li polisia ti xuʼ xchukune o ti xuʼ smilune, pe mu jkʼan ti chkikta jba ta stestigo Jeovae. Ilin tajek li polisiae xchiʼuk tsots la smaj li mexae, vaʼun te tal yan polisia ti yaloj oy kʼusi kʼot ta pasele. Kʼalal jech taje, li bankilal polisiae laj yalbun ti akʼo jpas firmar yan vun sventa xkal ti stestigoun-o Jeovae. Vaʼun laj yalbe yan polisia ti chkichʼ takel batel ta chukel ta Lilongüe. Pe li kajnile mu snaʼ li kʼusitik yakal chkʼot ta pasele xchiʼuk ti bu oyune. Kʼalal echʼ xaʼox chanib kʼakʼale, li ermanoetike laj yalbeik kajnil li kʼusi kʼot ta jtojolale.

Li polisiaetik ta Lilongüee muʼyuk kʼusi la spasbeikun. Li bankilal polisia tee laj yakʼbun jun plato aros. Ti jech la spase jaʼ la ta skoj ti maʼuk laj kichʼ-o chukel ta skoj elekʼ jech kʼuchaʼal  li yan jchukeletike, yuʼun jaʼ ta skoj ti chkalbe skʼoplal Vivliae. Ta tsʼakale la stakikun batel ta chukel li ta lum Kacheree, voʼob u te lichuk.

Li buchʼu sbainoj li chukinab tee xmuyubaj ti te oyune. Tskʼan ox ti akʼo xikʼot ta pastor te ta chukinabe. Oy xa onoʼox te jun pastor, pe laj yalbun ti tslokʼese, yuʼun ti te tikʼil ta chukele jaʼ la ta skoj ti elkʼaj li ta xchʼulnae. Jech oxal lik jtsob jchukeletik sventa xkakʼbeik chanubtasel ta Vivlia jujun xemana.

Pe ta tsʼakale mas to tsots laj kil jvokol. Kʼalal te tikʼilun ta chukule la sjakʼbeikun li jchabichukinabetik jayvoʼ stestigotak Jeova oy li ta Malauie. Ta skoj ti muʼyuk laj kalbeike tsots la smajikun, chamem xa laj yiktaikun yaʼel. Ta yan velta xtoke la sjakʼbeikun bu xkom li smeʼ nail abtelale. Laj kalbeik ti kʼun li stakʼobile xchiʼuk ti te chichʼ tael ta Vivliae. Labal to laj yaʼiik xchiʼuk la sjakʼbeikun bu chal.

Laj kalbeik ti te chal ta Isaías 43:12 ti bu xi chal li Diose: «Voʼoxuc testigooxuc cuʼun». Oxib to velta la skʼelik xchiʼuk la sjakʼbeikun kʼu yuʼun ti te xkom ta Vivliae ti maʼuk ta Estados Unidose. Laj kalbeik ti jech chalik ek li testigoetik ta Estados Unidose, ti jaʼ chalbe skʼoplal li smeʼ nail abtelal li teksto taje. Ta skoj ti muʼyuk xkalbeik li kʼusi tskʼan tsnaʼike la stakikun batel ta chukel ta lum Dzaleka ta snorteal Lilongüe.

Kʼalal likʼot ta chukinab li ta lum Dzaleka ta julio ta 1984 oy xaʼox 81 ta voʼ stestigotak Jeova te. Solel ep ta jyalel li jchukeletike, ti te van oxib sienuk ti busul ta lumtik chivaykutike. Ta tsʼakale lik jtsob jbakutik ta jujutsop yoʼ jchankutik junuk teksto ta Vivlia jujun kʼakʼal. Ep tajek la spatbun koʼontonkutik spasel li vaʼ yelan taje.

Li ta oktuvre ta 1984, jkotolkutik ti kʼu yepal stestigounkutik Jeovae laj kichʼkutik chapanel xchiʼuk laj kichʼkutik tikʼel ta chukel chib jabil. Jech kʼuchaʼal kʼotem xa onoʼox ta pasele, koʼol la stikʼunkutik ta chukel xchiʼuk li buchʼutik maʼuk stestigotak Jeovae. Pe li buchʼu sbainoj chukinabe laj yalanbe skotolik ti mu jnaʼ xisikʼolajkutike. Jaʼ yuʼun laj yalbe li jchabichukinabetik ti mu skʼanbunkutik sikʼolale xchiʼuk ti akʼo mu skʼanik ti jtsanbekutik li sikʼolike. Laj yal ti steklumalunkutik Diose. Jech xtok, laj yal ti akʼo yakʼbunkutik chib velta ta kʼakʼal jveʼelkutike, yuʼun ta skoj kʼusi jchʼunojkutik ti laj kichʼkutik-o tikʼel ta chukele, maʼuk ta skoj elekʼ.

Koliyal ti lek jtalelalkutike, mas lek laj kichʼkutik kʼuxubinel, mu jechuk li yantike. Jech kʼuchaʼal liʼe, mi jaʼo yakal voʼ o akʼobaltik xae, li jchabichukinabetike mu xakʼik xlokʼ ta amakʼ li jchukeletike. Pe jaʼuk li voʼonkutike chakʼik  chilokʼkutik, yuʼun snaʼojik ti muʼyuk chijatavkutike. Jun kʼakʼal kʼalal jaʼo yakalunkutik ta abtel ti bu kichʼojkutik tsobele, ipaj jun jchabivanej. Jaʼ yuʼun laj kikʼkutik sutel li ta chukinabe. Ta skoj ti lek jtalelalkutike, li jchabichukinabetike lek laj yalbeik skʼoplal li Jeovae (1 Pedro 2:12). * (Kʼelo li tsʼib ta yok vune.)

Li ta 11 yuʼun mayo ta 1985 lilokʼ ta chukel te ta lum Dzaleka. ¡Toj echʼ noʼox limuyubaj ti la jtsob jba yan velta xchiʼuk li kutsʼ kalale! Ti jech tukʼ laj kakʼ jbakutik kʼalal laj kil tsots jvokolkutike, jaʼ koliyal ti la skoltaunkutik li Jeovae. Jech laj kaʼi jbakutik kʼuchaʼal li jtakbol Pablo ti xi laj yale: «Mu xa stsʼik ta kipal jtukkutik laj kaʼikutik[...], ti te xa chichamkutik-o laj kaʼikutike. Ta melel, chkichʼkutik milel laj kaʼikutik. Taje jaʼ ta skoj ti akʼo mu jpat koʼontonkutik ta jtukkutike, ti jaʼuk akʼo jpat koʼontonkutik ta stojolal Dios ti chchaʼkuxes animaetike. Akʼo mi toj echʼ xa noʼox tsots jech kʼuchaʼal li lajelale, la skoltaunkutik xchiʼuk jech-o tskoltaunkutik batel; jpatoj lek koʼontonkutik ta stojolal xtok ti jech-o tskoltaunkutik batele» (2 Korintios 1:8-10).

Oy jayibuk velta ti la jnopkutik ti chichamkutike. Pe laj kalilanbekutik-o Jeova ti akʼo yakʼ stsatsal koʼontonkutike, jpʼijilkutik xchiʼuk ti bikʼituk xkakʼ jbakutike, yuʼun ta jkʼan ta jtoybekutik-o skʼoplal li sbie.

Te xchiʼinojunkutik-o Jeova «kʼalal muʼyuk vokolile xchiʼuk kʼalal oy vokolile». Li avie ximuyubajkutik ti oy jun achʼ Betel li ta Lilongüee xchiʼuk ti oy xa mas ta mil Salonetik sventa Tsobobbail li ta Malauie. Toj echʼ xa noʼox sbalil chkilkutik xchiʼuk Lidasi li matanaletik yakʼoj Jeova taje, mu jchʼunkutik ti jech kʼot ta pasele. * (Kʼelo li tsʼib ta yok vune.)