1. ¿Kʼu yuʼun xijmuyubaj-o ti xuʼ jnopbetik skʼoplal li kʼusitik muʼyuk to kilojtike? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale.)

LI KRIXCHANOUTIKE oy jun jmotontik yuʼun li Jeovae, jaʼ ti xuʼ jnoptik li kʼusitik muʼyuk to kilojtike, ti melel xa xvinaj yilel ta joltike. ¿Kʼu yuʼun xijmuyubaj-o yuʼun li matanal taje? Yuʼun koliyal taje xuʼ kak xa noʼox jnopbetik skʼoplal li kʼusitik lek jmalaojtik chkʼot ta pasele. Jech xtok, xuʼ kak jnoptik yuʼun li kʼusi ta jkʼan ta jpastike xchiʼuk xuʼ lek xkʼot ta nopel kuʼuntik. Li ta Vivliae chalbutik Jeova ti ep kʼusitik lek tspas ti xuʼ jkʼupintik ta tsʼakale. Melel onoʼox ti mu xkiltik li avie. Pe xuʼ jnopbetik skʼoplal xchiʼuk xuʼ jchʼuntik ti ta melel chkʼotanuk ta pasele (2 Korintios 4:18).

2, 3. 1) ¿Kʼu yelan xuʼ jtunes li jnopbentike? 2) ¿Kʼusi chkalbetik skʼoplal li ta xchanobil liʼe?

² Jlom krixchanoetike jaʼ tsnopbeik skʼoplal kʼusitik ti muʼyuk onoʼox chkʼot ta pasele. Jech kʼuchaʼal jun uni kʼox tsebe xuʼ van snop ti kajal chvil batel ta jkot pepene. ¿Mi xuʼ van jech chkʼot ta pasel taje? Mi jsetʼuk. Pe xuʼ jtunes jnopbetik xtok sventa li kʼusitik ti melel onoʼox chkʼot ta pasele. Jun skʼelobil taje jaʼ li kʼusi laj yal tspas li smeʼ j-alkʼop Samuele, laj yalbe Jeova ti chakʼ batel skerem sventa koʼol x-abtej xchiʼuk li paleetike. Li meʼile laj van snop ti kʼu yelan chkʼot ta pasel li vaʼ kʼakʼal taje. Lokʼ ta yoʼonton stuk ti jech tspase,  jaʼ yuʼun snaʼoj ta melel ti xuʼ xkʼot ta pasele. Ti jech la snopbe skʼoplal li vaʼ kʼakʼal taje jaʼ koltaat sventa spas yuʼun li kʼusi laj yale (1 Samuel 1:22). Jech li voʼotik eke, xuʼ jtunes jnopbentik sventa jnopbetik skʼoplal li kʼusitik yaloj tspas Jeovae, yuʼun jchʼunojtik ti chkʼotanuk ta pasel yuʼun ta melele (2 Pedro 1:19-21).

³ Epal yajtuneltak Dios ta voʼnee la snopbeik skʼoplal kʼu van yelan li kʼusitik yaloj tspas Diose. ¿Kʼusi sbalil la stabeik ti la snopbeik skʼoplal li kʼusitik yaloj tspas Jeovae? ¿Kʼusi sbalil ta jtabetik ek mi ta jnopbetik skʼoplal li skʼakʼalil kʼalal chkʼot ta pasel li kʼusitik yaloj tspas Diose? Jaʼ ta jloʼiltabetik batel skʼoplal li ta xchanobil liʼe.

4. ¿Kʼusi koltaat Abel sventa snopbe skʼoplal jun lekilal ta mas jelavele?

⁴ Li buchʼu baʼyel laj yakʼ xchʼunel yoʼonton li ta kʼusitik tspas Diose jaʼ li Abele. Kʼalal spasoj xaʼox smulik li Adan xchiʼuk Evae, li Abele snaʼoj ti xi albat yuʼun Jeova li kiletel chone: «Ta xcacʼ ti acontra abaic chacom o achiʼuc li antse. Jech ta xcom o cʼalal ta avalab anichʼnab xchiʼuc syalʼalabtac li antse. Li syalʼole [o snitilulale] ta to xlic xvochʼbot ajol; yan li voʼote jaʼ noʼox chatiʼbe xchac yacan» (Génesis 3:14, 15). Li Abele mu snaʼ kʼuxi chkʼot ta pasel li kʼusi laj yichʼ alel taje, pe li kʼusi xuʼ jnaʼtike jaʼ ti ep la snopilanbe skʼoplale. Xuʼ van la snopbe skʼoplal buchʼu ti chlaj ta tiʼel ta chone xchiʼuk ti tskolta krixchanoetik sventa xlekubik yan veltae. Ta skoj taje koltaat sventa xuʼ snopbe skʼoplal jun lekilal ta mas jelavel. Lek tajek xchʼunoj ti tspas Jeova skotol li kʼusitik yaloje. Ta skoj li xchʼunel yoʼonton li Abele laj yakʼbe jun smoton li Jeovae, vaʼun ta sjunul yoʼonton la xchʼam li Jeova eke (kʼelo Génesis 4:3-5; Evreos 11:4).

5. ¿Kʼuxi koltaat Enok ti la snopbe skʼoplal li kʼusi chkʼot ta pasel ta mas jelavele?

⁵ Yan vinik ti laj yakʼ xchʼunel yoʼonton li ta kʼusitik tspas Jeovae, jaʼ li Enoke. Li ta skʼakʼalil Enoke chopolik toʼox tajek li krixchanoetike xchiʼuk chopol tajek chkʼopojik ta stojolal li Jeovae. Ta melel xuʼ van la snopbe skʼoplal li skʼakʼalik kʼalal naka xaʼox jchʼunej mantaletik oy ta stojolal Diose (kʼelo Evreos 11:5, 6). ¿Kʼuxi koltaat ti la snopbe skʼoplal li kʼusi chkʼot ta pasel ta mas jelavele? Koltaat sventa tsotsuk yoʼonton xchiʼuk muʼyuk xiʼ yalbel krixchanoetik ti chichʼik lajesel yuʼun Dios li buchʼutik chopolike (Judas 14, 15).

6. ¿Kʼusi van xuʼ la snopbe skʼoplal Noe kʼalal echʼ xaʼox li Nojelal ta voʼe?

⁶ Li Noee muʼyuk xcham ta Nojelal ta voʼ ta skoj li xchʼunel yoʼonton ta sventa li kʼusitik yaloj tspas Diose (Evreos 11:7). Jaʼ yuʼun kʼalal echʼ li Nojelal ta voʼe la xchikʼbe chonbolometik sventa smoton li Diose (Génesis 8:20). Pe sok yan velta li krixchanoetike. Oy toʼox jun vinik ti Nimrod (Nemrod) sbie, pas ta ajvalil xchiʼuk laj yakʼ persa sventa stoy sbaik ta stojolal Jeova li krixchanoetike (Génesis 10:8-12). Pe li Noee jech-o tsots xchʼunel yoʼonton. Jech kʼuchaʼal li Abele, li Noe eke laj van snopbe skʼoplal kʼalal mi kʼot skʼakʼalil ti chlaj skʼoplal yuʼun Dios li mulil xchiʼuk li lajelale. Xuʼ van la snopbe skʼoplal xtok li skʼakʼalil kʼalal mi laj xaʼox skʼoplal li chopol ajvaliletike. Jech li voʼotik eke xuʼ jnopbetik skʼoplal taje, ti poʼot xa skʼan xvul ta lokʼele (Romanos 6:23).

7. ¿Kʼusi la snopbeik skʼoplal li Abraan, Isaak xchiʼuk Jakobe?

⁷ Li Abraan, Isaak xchiʼuk Jakobe la snopbeik skʼoplal jun lekil kuxlejal ta jelavel, yuʼun albilik yuʼun Dios ti skotol krixchanoetik ta spʼejel Balumile tstaik bendision ta skoj ti chkʼot ta lokʼel jun ‹snitilulalike› (Génesis 22:18; 26:4; 28:14). Albatik yuʼun Dios xtok ti ta x-epaj yutsʼ yalalike, ti tspas ta jun mukʼul lum xchiʼuk ti alakʼ sba ti bu chnakiike (Génesis 15:5-7). Li Abraan, Isaak xchiʼuk Jakobe  lek tajek xchʼunojik ti chkʼot ta pasel li kʼusi albatik yuʼun Jeovae. Jaʼ yuʼun xuʼ snopbeik skʼoplal ti te xa oyik yilel xchiʼuk li yutsʼ yalalike. Li Jeovae skoltaoj onoʼox li tukʼil yajtuneltak sventa xchʼunik ta melel ti ta xchaʼkʼupinik jun kuxlejal kʼuchaʼal toʼox ta skʼakʼalil Adan xchiʼuk Eva li krixchanoetike.

8. ¿Kʼusi koltaat Abraan sventa xchʼun mantal xchiʼuk ti tsotsuk xchʼunel yoʼontone?

⁸ Ta skoj ti baʼyel chamik Abraan xchiʼuk li yan tukʼil yajtuneltak Diose muʼyuk xa laj yilik kʼalal kʼot ta pasel li kʼusi albatik yuʼun Diose. Akʼo mi jech, la snopbeik skʼoplal, yuʼun chal Vivlia ti «laj yilik ta nom xchiʼuk lek la xchʼamik[e]» (kʼelo Evreos 11:8-13). Ti vaʼ yelan taje jaʼ koltaat Abraan sventa xchʼun mantal xchiʼuk tsotsuk xchʼunel yoʼonton akʼo mi laj yil ep svokoltak. Snaʼoj lek ti kʼot onoʼox ta pasel li kʼusi yaloj tspas li Jeovae, jech oxal lek xchʼunoj xtok li kʼusitik yaloj tspas ta jelavele.

9. ¿Kʼuxi koltaat Abraan ti oy xchʼunel yoʼonton ta sventa li kʼusitik yaloj tspas Jeovae?

⁹ Ta skoj ti xchʼunoj ta melel Abraan ti tspas li kʼusitik chal Jeovae, muʼyuk la sjalan sba ta xchʼunbel li kʼusi albate. Jech kʼuchaʼal liʼe, laj yikta komel li sna toʼox te ta Ure xchiʼuk muʼyuk xa bat nakluk mi junuk velta ta jun jteklum. Jech, ta skoj ti muʼyuk chtunik ta stojolal Jeova li ajvaliletik yuʼunike, snaʼoj ti mu junuk jteklum te vaʼal-o sbatel osile (Josué 24:2). Ta sjunul yoʼonton smalaoj ti kʼotuk skʼakʼalil ti ch-ajvalilaj sbatel osil ta Balumil li Jeovae. Li ta Vivliae chal xtok ti Ajvalilal yuʼun Diose jaʼ «li jteklum ti oy lek sbatsʼi naklebe, ti jaʼ tspas xchiʼuk ti jaʼ tsvaʼan li Diose» (Evreos 11:10). Li Abraan, Abel, Enok, Noe xchiʼuk yan yajtuneltak Diose lek xchʼunojik ta sventa li chaʼkuxesele. Mas to tstsatsub xchʼunel yoʼontonik ta stojolal Jeova kʼalal tsnopbeik skʼoplal ti te xa nakalik yilel ta sbatel osil li ta Paraisoe (kʼelo Evreos 11:15, 16).

10. ¿Kʼu yuʼun toj lek ti la snopbe skʼoplal Sara ti kʼuxi chkʼot ta pasel li kʼusi laj yal Jeovae?

¹⁰ Kalbetik skʼoplal li Sarae, li yajnil Abraane. Lek tajek xchʼunoj ek ta sventa li kʼusitik yaloj tspas Jeovae. Xi xa onoʼox albat yuʼun Jeova li smalale: «Ta xlic xchiʼin jun anichʼon». Xi laj yalbe xtoke: «Melel xcal ti chcacʼbe bendicione. Jaʼ meʼil chcʼot yuʼun ep ta chop cristianoetic. Li syalʼalabtaque oy ta xlic ochicuc ta ajvalilal ta lumetic» (Génesis 17:16). Kʼalal jech laj yal li Jeovae, li Sarae 90 xaʼox sjabilal xchiʼuk muʼyuk toʼox yalabtak, pe la snopbe skʼoplal li skʼakʼalil kʼalal mi kʼot xaʼox ta pasel li kʼusi albat yuʼun Diose. Xchiʼuk xtok la snopbe van skʼoplal kʼuxi tspas ta jun mukʼul lum li yutsʼ yalal skereme (Evreos 11:11, 12). Koliyal taje mas to tsatsub li xchʼunel yoʼontone. Jech kʼuchaʼal laj yal li Jeovae, la xchiʼin yol li Sarae, Isaak la sbiin. Taje jaʼ mas la xchʼun-o ti chkʼot ta pasel skotol li yan kʼusitik yaloj tspas Jeovae. Mi la jnopbetik skʼoplal skotol li kʼusitik yaloj tspas Jeovae, ta me stsatsub xchʼunel koʼontontik ek.

11, 12. Li Moisese, ¿kʼu yuʼun mas tajek la skʼan li Jeovae?

¹¹ Ep tajek xchʼunel yoʼonton ta sventa kʼusitik yaloj tspas Jeova li Moises eke. Laj yichʼ tsʼitesel kʼuchaʼal skerem ajvalil ta Ejipto. Pe li stot smeʼ ti jaʼik j-evreoetike laj yakʼbeik xchan ta sventa li Jeovae. Laj yakʼbeik xchan ti laj yal Jeova ti tskolta lokʼel li j-evreoetik ti mosoinbilik ta Ejiptoe xchiʼuk ti ch-akʼbatik lek bu chnakiike (Génesis 13:14, 15; Éxodo 2:5-10). Kʼalal mas tsnopbe skʼoplal li kʼusi yaloj tspas Jeovae, jaʼ mas nopaj-o ta stojolal. Skʼanoj tajek, jech oxal muʼyuk bat ta yoʼonton li kʼulejale, mi jaʼuk ti mukʼ xa skʼoplale.

¹² Ep tajek xchʼunel yoʼonton Moises chal li Vivliae, jaʼ yuʼun kʼalal chʼie muʼyuk la skʼan ti x-albat skʼoplal ti jaʼ yutsʼ yalal li ajvalil ta Ejiptoe. «Jaʼ la stʼuj ti akʼo yichʼ ilbajinel xchiʼuk li steklumal Diose» jaʼ muʼyuk la skʼan «ti akʼo skʼupin kʼuk sjalil li mulile». «Li skʼulejal Ejiptoe» muʼyuk sbalil laj yil, jaʼ oy tajek sbalil laj  yaʼi ti laj yichʼ tʼujel yuʼun li Jeovae. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun ep tajek la snopbe skʼoplal li matanal albat ch-akʼbat yuʼun Diose (Evreos 11:24-26).

13. ¿Kʼuxi la stabe sbalil Moises ti la snopilanbe skʼoplal li kʼusitik yaloj tspas Jeovae?

¹³ Ta melel, li Moisese laj van snopbe tajek skʼoplal ti laj yal Jeova ti tskolta lokʼel ta mosoil li j-evreoetike. Jech kʼuchaʼal li yan yajtuneltak Jeovae, li Moises eke snaʼoj ti laj yal Jeova ti tskolta lokʼel ta lajelal li krixchanoetike (Job 14:14, 15; Evreos 11:17-19). Kʼalal la snopilanbe skʼoplal li kʼusitik yaloj tspas Jeovae, li Moisese laj yakʼ venta ti skʼanoj tajek krixchanoetik li Jeovae. Ta skoj taje mas to la skʼan li Jeovae xchiʼuk mas to laj yakʼ xchʼunel yoʼonton ta stojolal. Jech xtok koltaat sventa tukʼ xakʼ sba ta sjunul xkuxlejal (Deuteronomio 6:4, 5). Mi jaʼuk xiʼ kʼalal albat ti chichʼ milel yuʼun li ajvalil ta Ejiptoe, yuʼun snaʼoj ti ch-akʼbat smoton yuʼun Jeova li ta jelavele (Éxodo 10:28, 29).

14. ¿Kʼusi tsnopbeik skʼoplal li jlom krixchanoetike?

¹⁴ Epal krixchanoetike jaʼ tsnopbeik skʼoplal li kʼusitik muʼyuk onoʼox chkʼot ta pasel ta jelavele. Jech kʼuchaʼal li buchʼutik jutuk stakʼinike, tsnopik ti jun kʼakʼale tspasik ta jkʼulej xchiʼuk ti muʼyuk xa kʼusi tsvul-o yoʼontonike. Pe li Vivliae jamal chalbutik ti oy-o jvokoltik li ta sba balumil liʼe (Salmo 90:10). Yantik xtoke tsnopik ti jaʼ tslajes skotol choplejal jun ajvalil liʼ ta balumile. Pe li Vivliae chalbutik ti jaʼ noʼox xuʼ jech tspas li Ajvalilal yuʼun Diose (Daniel 2:44). Ep buchʼutik tsnopik xtok ti Diose muʼyuk la bu chakʼbe slajeb li chopol balumile. Pe li Vivliae chal ti tslajese (Sofonías 1:18; 1 Juan 2:15-17). Li buchʼutik mu jechuk tsnopbeik skʼoplal kʼu chaʼal chal li Vivliae, chʼayal to yoʼontonik chkom ti mu jechuk chkʼot ta pasel kʼuchaʼal tsnopike.

15. 1) ¿Kʼu yuʼun toj lek ti jnopbetik skʼoplal li kʼusitik yalojbutik tspas Dios ta jelavele? 2) Albo skʼoplal jtosuk ti kʼusi amalaoj tajek chkʼot ta pasel li ta Paraisoe.

¹⁵ Toj lek tajek kʼusi yaloj tspas Dios sventa jkʼupintik ta jelavel li kuxlejale. Mi la jnopbetik skʼoplal taje mas me xijmuyubaj yuʼun xchiʼuk mas me oy kipaltik sventa chijtun-o batel ta stojolal li Diose. Mi apatoj avoʼonton chanaki ta Balumile, ¿mi xnop avuʼun ti yakal xa chakʼupin li kʼusitik yaloj tspas Diose? Mi amalaoj chabat ta vinajele, ¿mi xnop avuʼun ti yakal xa chapas li kʼusitik yalojbot Diose? Mi amalaoj chanaki ta Balumile, nopbo xa noʼox skʼoplal ti koʼol cha-abtej xchiʼuk avamigotak sventa chakʼatajesik ta jun alakʼ sba nichimaltik li Balumile. Li abtelal taje jaʼ tsbeiltas krixchanoetik ti oyot ta yoʼontonike. Li vaʼ kʼakʼal taje skotol krixchanoetik tskʼanik Jeova jech kʼuchaʼal voʼote. Jech xtok lek xa noʼox akuxlejal, muʼyuk xa cha-ipaj xchiʼuk muʼyuk xa chavul avoʼonton. Ta skoj ti chatunes li kʼusitik xatojob spasel sventa chakolta li yantike xchiʼuk sventa chamuyubta li Jeovae, xamuyubaj xa noʼox. Kʼalal mi chaʼkuxi li animaetike, xuʼ van xakolta sventa xojtikinik li Jeovae (Juan 17:3; Echos 24:15). Li kʼusitik taje jnaʼojtik ti melel chkʼotanuk ta pasele, yuʼun jech chal li Vivliae, jech oxal toj lek ti jnopbetik skʼoplale (Isaías 11:9; 25:8; 33:24; 35:5-7; 65:22).

16, 17. ¿Kʼu yuʼun toj lek ti xkalbetik yantik li kʼusi yaloj tspas Jeova ta jelavele?

¹⁶ Mi laj kalbetik yan kermanotik li kʼusitik oy ta koʼontontik spasel li ta Paraisoe, mas to melel chkiltik. Akʼo mi mu jnaʼtik kʼusitik ta jpastik ta melel li ta Paraisoe, oy chib srasonal ti kʼu yuʼun skʼan jloʼiltatik taje. Li baʼyele jaʼ ti jech chkakʼtik ta ilel ti oy xchʼunel koʼontontik ta sventa li kʼusitik yaloj tspas Jeovae. Li xchibal srasonale jaʼ ti jech xuʼ jtsatsubtasbe jba koʼontontik sventa tukʼ-o xkakʼ  jbatik ta stojolal Jeova, akʼo mi oy jvokoltik. Taje jech la spasik Pablo xchiʼuk yan yajtsʼaklomtak Kristo ta Roma (Romanos 1:11, 12).

¹⁷ Kʼalal ta jnopbetik skʼoplal li kʼusitik yaloj tspas Jeova ta jelavele, mas muʼyuk chkakʼ ta koʼontontik li jvokoltik ta jnuptantike. Jun veltae tsvul tajek yoʼonton li Pedroe, jech oxal xi laj yalbe li Jesuse: «¡Kʼelo avil!, li voʼonkutike kiktaojkutik skotol sventa ta jtsʼakliotkutik, ¿kʼusi van ta jtakutik ta melel?». Li kʼusi oy ta yoʼonton Jesuse jaʼ ti akʼo snopbeik skʼoplal li kʼusitik lek tajek tspasik ta jelavel li Pedro xchiʼuk li yan yajtsʼaklomtake. Jaʼ yuʼun xi laj yalanbee: «Kʼalal chchoti li Xnichʼon krixchano ta xchotleb sventa ajvalilal ti jun yutsile, ta me xachotiik ta lajcheb chotlebal sventa ajvalilal ek li voʼoxuk ti chatsʼakliikune, chachapanik li lajchaʼvokʼ nitilulal ta Israele. Skotol li buchʼu yiktaoj sna, mi sbankil o yitsʼin, mi xvix o yixlel, mi stot o smeʼ, mi yalab o xnichʼnab o mi yosil ta jkoje; mas to me ta sien ta velta tsta xchiʼuk ta me xuʼunin li kuxlejal sbatel osile» (Mateo 19:27-29). Kʼuchaʼal chkiltike, li Pedro xchiʼuk li yan yajtsʼaklomtak Jesuse xuʼ kak snopbeik skʼoplal ti te xa tspasik mantal ta vinajel xchiʼuk li Jesuse xchiʼuk ti yakal xa tskoltaik krixchanoetik sventa spasik ta tukʼil krixchanoetik ti chʼabal xa smulike.

18. ¿Kʼu yuʼun toj lek ti jnopbetik skʼoplal li skʼakʼalil kʼalal mi kʼot ta pasel yuʼun Jeova skotol li kʼusitik yaloj tspase?

¹⁸ Li ta xchanobil liʼe la jchanbetik skʼoplal jlom yajtuneltak Jeova ti mas tsatsub xchʼunel yoʼontonik kʼalal la snopbeik skʼoplal kʼu yelan chkʼot ta pasel li kʼusitik yaloj tspas Jeovae. Li Abele la snopbe skʼoplal li kʼusi laj yal Dios ti chkʼot ta pasel ta mas jelavele. Ta skoj ti la xchʼun ti chkʼot ta pasele, li Jeovae jun yoʼonton ta stojolal li Abele. Li Abraane la snopbe skʼoplal li skʼakʼalil kʼalal mi kʼot ta pasel ti laj yal Jeova li albil kʼop ta sventa nitilulale (Génesis 3:15, Ch). Koliyal taje la xchʼun mantal akʼo mi la snuptan svokol. Li Moises eke la snopbe skʼoplal li smoton albat ch-akʼbat yuʼun Diose, ta skoj ti jech la spase, mas to la skʼan li Jeovae xchiʼuk tukʼ laj yakʼ sba ta stojolal (Evreos 11:26). Mi la jnopbetik skʼoplal li skʼakʼalil kʼalal mi kʼot ta pasel yuʼun Jeova skotol li kʼusitik yaloj tspase, mas to me ta jkʼantik ek xchiʼuk mas to chchʼi xchʼunel koʼontontik. Li ta yan xchanobil chtale ta jchantik yan kʼuxi xuʼ jtunestik li jnopbentike.