1. ¿Kʼusi tsnopik avi li epal krixchanoetike?

LI AVIE epal krixchanoetik muʼyuk ta stsakik ta venta li smantaltak Dios ta sventa talelaletike. Tsnopik ti muʼyuk chopol mi chchiʼin sbaik ta vayel xchiʼuk jun krixchano ti maʼuk snup xchiʼilike o ti xchiʼil noʼox sbaik ta vinikal o ta antsile. Ta epal pelikulaetik, livroetik, sonetik xchiʼuk li ta vunetik ti tspakʼik ta buyuk noʼoxe te chvinaj krixchanoetik ti jech tspasik taje (Salmo 12:8). Akʼo mi noj ta mulivajel li balumil liʼe, li Jeovae xuʼ skoltautik sventa sakuk li jkuxlejaltike (kʼelo 1 Tesalonisenses 4:3-5).

2, 3. 1) ¿Kʼu yuʼun skʼan jpʼajtik ta anil li kʼusitik chopol ta jkʼan ta jpastike? 2) ¿Kʼusi ta jchantik li ta xchanobil liʼe?

² Ta skoj ti jpasmulilutik jkotoltike, xuʼ van kʼupil xa chkiltik junantik kʼusitik chopol, jech kʼuchaʼal chkʼot ta pasel ta stojolal li choyetike, yuʼun xuʼ van xmuet chil li sloʼlaobilike. ¿Kʼusi xuʼ jpastik mi oy kʼusi chopol ta jkʼan ta jpastike? Jaʼ ti jlokʼes ta koʼontontik ta anile. Yuʼun mi mu jechuk la jpastike, mas me tstsatsaj li kʼusi chopol oy ta koʼontontike. Vaʼun, mi jaʼo tal  junuk prevae mas me kʼun xuʼ xijtsʼuj li ta mulile, jech tajek chkʼot ta pasel kʼuchaʼal chal li Vivliae: «Kʼalal mi laj xa yakʼ yibel li kʼusi tskʼan [koʼontontike], chkʼot ta pasel li mulile» (kʼelo Santiago 1:14, 15). Jaʼ yuʼun, mi ta jkʼantik ti lek chilutik li Jeovae, skʼan me jpʼajtik ta anil li kʼusitik chopol ta jkʼan ta jpastike.

³ Jech kʼuchaʼal laj xa kiltike, skʼan jkʼel jbatik ta sventa li kʼusi ta jnoptike. Mi ta jpʼajtik li kʼusitik chopol oy ta koʼontontike, muʼyuk me chijmulivaj xchiʼuk muʼyuk me ta xkil jvokoltik yuʼun (Galatas 5:16). Li ta xchanobil liʼe, ta jchantik oxtos kʼusitik xuʼ skoltautik sventa jtsaltik komel li kʼusitik chopol oy ta koʼontontike. Li baʼyele, jaʼ ti jaʼ kamigotik li Jeovae. Li xchibale, jaʼ li tojobtaseletik oy ta Vivliae. Li yoxibale, jaʼ li koltael chakʼik li ermanoetik ti lek yijik ta mantale.

4. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti xkʼot ta kamigotik li Diose?

⁴ Li buchʼutik tskʼan chamigoinik li Diose xi ch-albatik ta Vivliae: «Poko akʼobik» xchiʼuk «sakubtaso avoʼontonik» x-utatik (Santiago 4:8). Ta skoj ti tsots skʼoplal chkiltik ti jaʼ kamigotik li Jeovae, chkakʼtik persa sventa mu jpastik li kʼusitik muʼyuk lek chile xchiʼuk chkakʼtik persa ti jaʼuk noʼox jnoptik li kʼusitik lek sake (Salmo 24:3, 4; 51:6; Filipenses 4:8). Melel onoʼox ti snaʼoj Jeova ti jpasmulilutike xchiʼuk bakʼintike oy onoʼox kʼusi chopol ch-ayan ta koʼontontik akʼo mi mu kolbajtikuk. Ta skoj ti mu jkʼantik ti chopoluk xaʼi sba kuʼuntik li Jeovae, chkakʼtik persa stsalel xchiʼuk ti jaʼuk noʼox jnoptik li kʼusitik sake (Génesis 6:5, 6).

5, 6. Li orasione, ¿kʼuxi tskoltautik sventa stsal kuʼuntik li kʼusitik chopole?

⁵ Mi ta jpasilantik orasione ta me skoltautik Jeova sventa jtsaltik komel li kʼusitik chopol oy ta koʼontontike. Li stuke ta xakʼbutik xchʼul espiritu xchiʼuk kipaltik sventa sakukutik. Li ta j-orasiontike xuʼ xkalbetik ti jaʼ noʼox ta jkʼan ta jnoptik li kʼusitik lek ta xile (Salmo 19:14). Jech xtok, xuʼ bikʼit xkakʼ jbatik sventa jakʼbetik mi oy kʼusi chopol ta koʼontontik ti xuʼ xijpʼaj yuʼun ta mulile (Salmo 139:23, 24). Xuʼ jkʼanbetik xtok ti akʼo skoltautik sventa mu xijmulivaje, mas to kʼalal chkichʼtik akʼel ta prevae (Mateo 6:13).

⁶ Kʼalal maʼuk toʼox stestigoutik Jeovae xuʼ van oy toʼox kʼusitik lek xkaʼitik spasel ti chopole. Jaʼ yuʼun, bakʼintike xuʼ van ch-ayan to ta koʼontontik spasel. Pe li Jeovae xuʼ skoltautik sventa stsal kuʼuntik. Taje jaʼ jech kʼot ta stojolal li ajvalil Davide. Yuʼun la xchiʼin ta vayel jun ants ti maʼuk yajnile. Pe la sutes yoʼonton xchiʼuk xi laj yalbe li Jeovae: «Mesbiluc tusbiluc ti coʼnton avuʼune». Jech xtok la skʼanbe ti akʼo jchʼunej mantaluk li yoʼontone (Salmo 51:10, 12, Ch). Jaʼ yuʼun, kʼanbo koltael Jeova mi yakal chatsal jtosuk kʼusi chopole. Yuʼun xuʼ skoltaot sventa oyuk ta avoʼonton xachʼunbe li smantaltake, jech xtok sventa xanop xchiʼuk xapas li kʼusitik lekike (Salmo 119:133).

7. Li Vivliae, ¿kʼuxi tskoltautik ta stsalel li kʼusitik chopol oy ta koʼontontike?

⁷ Jtos ti kʼu yelan tstakʼ j-orasiontik li Jeovae, jaʼ li ta Vivliae. Yuʼun te ta jtatik li spʼijil Diose, ti jaʼ ‹toj lek sake› (Santiago 3:17). Mi jujun kʼakʼal ta jkʼeltik li Vivliae, ta xnoj ta kʼusitik lekik li jnopbentike (Salmo 19:7, 11; 119:9, 11). Li ta Vivlia xtoke ta jtatik tojobtaseletik xchiʼuk skʼelobiltak ti tskoltautik sventa jtsaltik li kʼusitik chopol oy ta koʼontontike.

8, 9. 1) Jech kʼuchaʼal chal li ta Proverbios ta skapituloal 7, ¿kʼu yuʼun mulivaj li jun kereme? 2) ¿Kʼusitik ti xibalik sba xuʼ jnuptantike?

 ⁸ Li ta Proverbios 5:8 xi ta spʼijubtasutike: «Mu me xanopaj batel ta stojol li chopol antse; me jutuc mu me xanopaj batel ta stiʼ sna». Li ta kapitulo 7 ta Proverbiose te chalbe sloʼilal jun kerem ti lokʼ xanavuk ta akʼobaltik ta stsʼel sna jun ants ti chchon sbae. Li ants taje tstij oʼontonal ta chiʼinejbail ta vayel ta skoj ti kʼu yelan slapoj li skʼuʼ spokʼe xchiʼuk te vaʼal ta jun eskina. Li antse laj yil li kereme, vaʼun kʼalal nopaj batel ta stojolale la sbutsʼ xchiʼuk laj yalbe kʼusitik sventa x-ayan mas ta yoʼonton li chiʼinejbail ta vayele. Li kerem taje muʼyuk toʼox snopoj mi chmulivaj kʼalal lokʼ ta snae. Ta skoj ti muʼyuk la spʼaj li kʼusi chopol ayan ta yoʼontone, tsʼuj onoʼox li ta mulivajele. Vaʼun laj yil svokol ta skoj taje. Ti lajuk snop baʼyel li kʼusi xuʼ xibal sba chkʼot ta pasele, namaj van batel ti jechuke (Proverbios 7:6-27).

⁹ ¿Mi xuʼ van jech xkʼot ta jtojolaltik ek? Mi mu xkichʼ jbatik ta ventae xuʼ chopol kʼusi chkʼot ta pasel kuʼuntik. Jech kʼuchaʼal liʼe, mi akʼobal xaʼoxe xibal me sba mi jujulikel ta jelbetik skanalil jtelevisiontik sventa noʼox ta jkʼeltik kʼusi yakal chlokʼanuke. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun xuʼ jtatik ta kʼelel junuk programa ti chakʼ ta ilel lutsʼbaile. Mi jaʼo ta jkʼeltik Internet xtoke, toj xibal  me sba mi laj kakʼbetik klik ta junuk pajina ti mu jnaʼtik kʼusi chlokʼ talel tee o ti jkʼeltik pajinaetik ti bu chakʼ ta ilel lutsʼbaile o ti ch-ikʼvan batel ta spajinail pornografiae. Mi jech ta jpastik taje xuʼ me jtatik ta kʼelel kʼusitik xuʼ chakʼ ayanuk ta koʼontontik kʼusitik chopol xchiʼuk ti mu xa jchʼunbetik smantal li Jeovae.

10. ¿Kʼusi xuʼ xkʼot ta jtojolaltik mi muʼyuk ta jchʼuntik li kʼusi chal ta 1 Timoteo 5:2? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale.)

¹⁰ Li Vivlia xtoke chal kʼu yelan skʼan xichʼ sbaik ta mukʼ li viniketik xchiʼuk li antsetike (kʼelo 1 Timoteo 5:2). Li jun stestigo Jeova ti nupuneme jaʼ noʼox me mas skʼan xichʼ ta mukʼ li snup xchiʼile. Li buchʼutik chʼabal to nupunemike jaʼ noʼox me mas skʼan xichʼ ta mukʼ li buchʼu ta xnupun xchiʼuke. Junantike tsnopik ti mi muʼyuk tspik sbaik li chaʼvoʼ krixchanoetike muʼyuk la chopol, jech oxal xuʼ la stsʼuʼ sati sbaik, stseʼinta sbaik xchiʼuk ti xchʼinlajetik o sbitsbun ti kʼu yelan chanavik sventa tsloʼlabe sba sjolike. Pe kʼalal jech tspasik chaʼvoʼ krixchanoetik taje, xuʼ me xlik ayanuk ta yoʼontonik kʼusitik chopol, vaʼun xuʼ stsʼujik ta mulivajel. Taje oy xa jech kʼotem ta stojolal yan krixchanoetik, jaʼ yuʼun xuʼ jech xkʼot ta jtojolaltik ek.

11. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi lek la spas Josee?

¹¹ Ep me kʼusi lek chakʼ jchantik li kʼusi la spas Josee. Li yajnil yajvale tskʼan ox chchiʼinvan ta vayel. Pe li Josee muʼyuk la xchʼun. Li antse te x-iʼun-o skotol kʼakʼal ta stojolal li Josee yuʼun tskʼan chchiʼin ta vayel (Génesis 39:7, 8, 10). Jun ti buchʼu xchanojbe skʼoplal Vivliae, chal ti antse yaloj la ti mu stsʼik yuʼun Jose mi stuk komike. Pe li Josee jpʼel yoʼonton ti muʼyuk ta sloʼlabe sjol li antse xchiʼuk ti mi jaʼuk tstsak ta venta ti te saʼsun li ants taje. Ti jech la spase jaʼ koltaat sventa mu x-ayan ta yoʼonton li kʼusi chopole. Oy jun velta, li antse la stsakbe skʼuʼ li Josee xchiʼuk laj ox suj sventa xchiʼin sbaik ta vayel. Pe lokʼ batel ta anil li Josee. «Te initbat comel li scʼuʼe; te stsacoj icom li antse.» (Génesis 39:12.)

12. ¿Kʼusi skʼelobil chakʼ ta ilel ti xuʼ x-ayan ta koʼontontik kʼusi chopol ta skoj li kʼusi ta jkʼeltike?

¹² Ta skoj li kʼusi ta jkʼeltike xuʼ me x-ayan ta koʼontontik li kʼusi chopole. Xi laj yal li Jesuse: «Ti buchʼuuk noʼox ti te skʼeloj-o junuk ants ti oy ta yoʼonton tskʼupin yaʼie laj xa me sloʼla snup xchiʼil ta yoʼonton xchiʼuk li ants taje» (Mateo 5:28). Taje jaʼ jech kʼot ta stojolal li ajvalil Davide. Li Vivliae chal ti «laj yil batel jun ants tʼanal ta xʼatin[e]» (2 Samuel 11:2). Li ants taje oy smalal. Pe li Davide te skʼeloj-o, muʼyuk la sjoypʼin batel li sate xchiʼuk te xnopnun-o xchiʼuk. Ta skoj taje tsʼuj onoʼox ta mulil xchiʼuk li antse.

13. 1) ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti skʼan xkalbe koʼontontik ti muʼyuk chijpichʼ oʼontavane? 2) ¿Kʼu yelan xuʼ jchanbetik li Jobe?

¹³ Xuʼ ep kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas li Job eke. Jaʼ yuʼun xuʼ xkalbe koʼontontik ek ti muʼyuk buchʼu ta jpichʼ oʼontatike (Job 31:1, 7, 9). Taje tsots skʼoplal ti skʼan jech jpastike. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun jaʼ tskoltautik sventa mu x-ayan ta koʼontontik li kʼusitik chopole. ¿Kʼu yelan xuʼ jchanbetik li Jobe? Jaʼ ti muʼyuk ta jpichʼ oʼontatik junuk krixchano sventa chijmulivaj xchiʼuke. Jech xtok, mi kʼot ta jsatik junuk lokʼol ti tstij oʼontonal sventa chijmulivaje, jech kʼuchaʼal ta junuk komputadora, television, ta revista o ta junuk kartele, skʼan me joypʼintik batel ta anil li jsatike.

14. ¿Kʼusi xuʼ jpastik sventa sakukutik-oe?

¹⁴ Ta skoj li kʼusi laj xa jchanbetik skʼoplale, xuʼ van la avakʼ venta ti oy kʼusitik skʼan xajel li ta akuxlejale. Mi jaʼ jeche,  jelo noʼox me ta anil. Mi ta jchʼunbetik smantal li Jeovae, xuʼ me mu xijtsʼuj li ta mulivajele xchiʼuk ti sakukutik-oe (kʼelo Santiago 1:21-25).

15. Mi vokol chavaʼi stsalel li kʼusitik chopole, ¿kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti xakʼan koltaele?

¹⁵ Mi vokol chavaʼi stsalel komel li kʼusitik chopole, kʼanbo koltael junuk ermano ti lek yij ta mantale xchiʼuk ti xuʼ xakʼbot tojobtaseletik ta Vivliae. Melel onoʼox ti vokol ta yalbel skʼoplale, pe tsots me skʼoplal ti jech xapase (Proverbios 18:1; Evreos 3:12, 13). ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li ermanoetik ti lek yijik ta mantale xuʼ skʼelbot tekstoetik ta Vivlia sventa xajel li atalelale. Mi jech la apase ta me xavamigoin-o li Jeovae.

16, 17. 1) Albo junuk skʼelobil kʼuxi koltabil yuʼun moletik li buchʼutik tskʼan tstsalik li kʼusi chopole. 2) ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti anil noʼox akʼo skʼanik koltael li buchʼutik tskʼelik pornografiae?

¹⁶ Li buchʼu lek chapalik sventa tskoltautike jaʼ li moletik ta tsobobbaile (kʼelo Santiago 5:13-15). Jkʼeltik kʼusi kʼot ta stojolal jun kerem ta Brasil. Li kerem taje chal ti epal jabil vokol laj yaʼi stsalel li kʼusi chopol oy ta yoʼontone. Xi chale: «Jnaʼoj ti muʼyuk lek chil Jeova li kʼusi oy ta jnopbene, pe chikʼexav ta yalbel junuk ermano». Jun mol ta tsobobbail laj yakʼ venta ti skʼan koltael li kerem taje, jaʼ yuʼun la stijbe yoʼonton ti akʼo xalbe li moletike. Xi chal li kereme: «Toj lek tajek yoʼontonik laj yakʼik ta ilel ta jtojolal li moletike xchiʼuk la stsakik ta venta ti kʼu yelan chkaʼi jbae. Taje toj labal sba laj kaʼi, yuʼun mu jta-o chkaʼi ti jech chakʼik ta ilel li slekil yoʼontonike. Lek la xchikintaik li kʼusi laj kalbeike, la skʼelbeikun tekstoetik ta Vivlia sventa svulesik ta jol ti skʼanojun li Jeovae xchiʼuk la spasik orasion ta jtojolal. Li kʼusitik la spasik taje jaʼ la skoltaun sventa jchʼun li tojobtaseletik laj yakʼbeikun ta Vivliae». Avi ti echʼem xa jabiletike, mas xa yamigo sbaik xchiʼuk Jeova li kereme. Xi to chal li kereme: «Li avie jnaʼoj xa ti jaʼ mas lek ti jkʼantik koltaele, yuʼun jaʼ vokol mi jtuktik noʼox chkakʼtik persa stsalel li kʼusitik chopol oy ta koʼontontike».

¹⁷ Tsots me skʼoplal ti xakʼan koltael ta anil noʼox mi nopem xavaʼi skʼelel li pornografiae. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun mi lajalij ta skʼanel koltaele, xuʼ me mas kʼun xatsʼuj li ta mulivajele. Ti mi mu jechuk la apase, ta me xavakʼbe svokol li avutsʼ avalale xchiʼuk li avamigotake. Jech xtok, chopol ta xkʼopojik ta stojolal Dios li krixchanoetike. Ep buchʼutik skʼanojbeik koltael li moletike xchiʼuk xchʼunojik li tojobtaseletik akʼbatik ta Vivliae. Ti jech spasojike jaʼ koltaatik sventa jaʼuk-o yamigoik li Jeovae xchiʼuk ti te oyik-o li ta tsobobbaile (Salmo 141:5; Evreos 12:5, 6; Santiago 1:15).

18. ¿Kʼusi skʼan xkakʼtik persa spasel batel li avie?

¹⁸ Mas xa ta sok batel li sbalumil Satanase. Pe jaʼuk li yajtuneltak Diose chakʼik persa sventa stsalik komel li kʼusitik chopol oy ta yoʼontonike xchiʼuk ti sakuk-o li xkuxlejalike. Xmuyubaj Jeova ta stojolal li buchʼutik jech tspasik taje. Jaʼ yuʼun, skʼan xkakʼtik persa ta stabel sbalil li oxtos koltael la jchantike: ti jaʼ kamigotik li Jeovae, li tojobtaseletik oy ta Vivliae xchiʼuk li koltael chakʼik li ermanoetik ti lek yijik ta mantale. Mi jech la jpastike, xijmuyubaj noʼox xchiʼuk lek sak li jol koʼontontike (Salmo 119:5, 6). Li ta jelavele ta xlaj skʼoplal li Satanase, pe jaʼuk li voʼotike ta xijkuxiutik ta sbatel osil ta achʼ balumil ti bu chʼabal xa kʼusi chopol ta kʼelele.