1, 2. 1) ¿Kʼu yuʼun kʼanbil yuʼun Jesus li Martae? 2) ¿Kʼusi muʼyuk lek la spas li Martae?

¿KʼU YELAN stalelal echʼ Marta, li xchiʼil ta vokʼel Lasaroe? Li Vivliae chal ti Jesuse lek yamigo sbaik xchiʼuk li Martae xchiʼuk ti skʼanoj tajeke. Pe maʼuk noʼox skʼanoj li Martae, oy ep antsetik ti chichʼ ta kʼux xchiʼuk ti skʼanojan li Jesuse. June, jaʼ li Mariae, li yan xchiʼil ta vokʼel Lasaroe. Jech xtok, skʼanoj tajek li smeʼe, li Mariae (Juan 11:5; 19:25-27). Pe, ¿kʼu yuʼun kʼanbil yuʼun Jesus li Martae?

² Li Jesuse skʼanoj li Martae yuʼun toj lek yoʼonton xchiʼuk baxbol ta abtel, pe jaʼ mas skʼanoj-o ta skoj ti ep tajek xchʼunel yoʼontone. Li Martae lek xchʼunoj ti jaʼ li Mesias albil onoʼox skʼoplal chtal li Jesuse xchiʼuk lek xchʼunoj skotol li kʼusitik chakʼ ta chanele (Juan 11:21-27). Akʼo mi jech, jmulavil krixchano xchiʼuk bateltike oy kʼusitik muʼyuk lek chbat ta pasel yuʼun li Martae. Jun veltae, te kʼot ta vulaʼal ta sna Marta li Jesuse. Pe li Martae kap sjol ta stojolal li Mariae, jech oxal xi laj yalbe li Jesuse: «Kajval,  ¿mi lek noʼox chavil ti jtuk chakʼ jpas jmuk li kʼusitik skʼan pasele? Albo ti akʼo xtal skoltaune» (kʼelo Lukas 10:38-42). Pe, ¿kʼu yuʼun ti kap sjole? Xchiʼuk, ¿kʼusi chakʼ jchantik ti kʼu yelan la stakʼ li Jesuse?

3, 4. 1) ¿Kʼu yuʼun kʼupil kʼoptaat yuʼun Jesus li Mariae? 2) ¿Kʼu yelan laj yaʼi Marta li tojobtasel albat yuʼun Jesuse? (Kʼelo li lokʼol ta slikebale.)

³ Li Jesuse la stoj ta vokol ti takvanik ta ikʼel li Marta xchiʼuk Mariae, jech oxal ep kʼusitik lik yakʼanbe xchan ti tsotsik skʼoplale. Li Mariae tskʼan chchan skotol li kʼusi chakʼ ta chanel li Mukʼta Jchanubtasvaneje, jaʼ yuʼun anil choti sventa xchikinta li kʼusi chale. Pe, ¿kʼusi la spas li Martae? Sventa xchikintabe li kʼusi chal Jesuse, xuʼ van laj yikta spasel jechuk li kʼusitik tspase. Kʼupil kʼoptaat yuʼun Jesus ti jechuke.

⁴ Pe li Martae jaʼ bat ta yoʼonton li kʼusitik skʼan pasele, maʼuk la xchikinta li kʼusi laj yal Jesuse. Sventa lekuk chʼambil chaʼi sba yuʼun Jesus li Martae, jaʼ bat ta yoʼonton smeltsanel li veʼlile xchiʼuk li yan kʼusitike. Kʼalal laj yakʼ venta Marta ti muʼyuk chkoltaat yuʼun li smuke, kap sjol xchiʼuk laj yalbe li Jesuse. Li Jesuse snaʼoj onoʼox ti ep kʼusitik tspas li Martae. Jaʼ yuʼun, ta slekil yoʼonton xi laj yalbee: «Marta, Marta, toj ep kʼusitik chavul-o avoʼonton». Jech xtok, laj yal ti mu toj persauk spas lekil veʼlile. Laje la skʼupil kʼopta Maria ta skoj ti chchikintabate. Li Jesuse laj yal ti «Mariae jaʼ la stʼuj li kʼusi leke, vaʼun muʼyuk bu chichʼ pojbel». Ta jelavele, xuʼ van chʼay xaʼi li kʼusi la slajes li Mariae, pe jaʼ muʼyuk chʼay ta sjol skotol li kʼusitik laj yal Jesuse. Kʼalal echʼ xaʼox mas ta 60 jabile, li jtakbol Juane laj yal ti skʼanoj Marta xchiʼuk Maria li Jesuse (Juan 11:5). Jech oxal, jnaʼojtik ti la xchʼun Marta li tojobtasel ti ta slekil yoʼonton albat yuʼun Jesuse xchiʼuk ta sjunul xkuxlejal tukʼ tun ta stojolal li Jeovae.

5. 1) Akʼo mi mu jkʼantik ti oy kʼusi xchʼay-o koʼontontike, ¿kʼu yuʼun toj vokol chkaʼitik chijtun ta stojolal Jeova li avie? 2) ¿Kʼusi ta jchantik li ta xchanobil liʼe?

⁵ Li ta voʼnee oy xa onoʼox kʼusitik chchʼaybat-o yoʼontonik li yajtuneltak Jeovae. Pe li avie mas xa ep kʼusitik xuʼ xchʼay koʼontontik sventa mu xa lekuk xijtun ta stojolal li Diose. Li ta revista La Atalaya ta 1 yuʼun avril ta 1959 te laj yichʼik pʼijubtasel li yajtsʼaklomtak Kristo sventa mu xchʼaybat-o yoʼontonik li kʼusitik achʼ chlokʼanuke. Laj yal ti mas xa ep kʼusitik chlokʼanuk jujun kʼakʼal yilele. Jech kʼuchaʼal revistaetik, radio, sine xchiʼuk li televisione. Laj yal xtok ti kʼalal yantik xnopaj talel li slajebal kʼusitike, xuʼ van mas ep kʼusitik achʼ chlokʼanuk ti xuʼ xchʼay koʼontontike. Taje jech onoʼox kʼotem ta pasel. Li avie ep xa tajek kʼusitik ti xuʼ xchʼay koʼontontike. Ta skoj ti jech taje, ¿kʼusi xuʼ jpastik sventa jchanbetik stalelal Maria xchiʼuk sventa mu kʼusi xchʼay koʼontontike?

6. ¿Kʼu yelan yakal ta jtunestik li yajtunelutik Jeova li kʼusitik achʼ chlokʼanuk avie?

⁶ Li yajtunelutik Jeovae ta jtunestik li kʼusitik achʼ chlokʼanuk sventa jcholtik mantale. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal skʼan toʼox xlik xchiʼuk kʼalal jaʼo yakal li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, la jtunestik jun pelikula ti «Foto-Drama de la Creación» sbie, yichʼoj lokʼoletik ti lek skoloraltake, xkaʼitik li yechʼomal yeike xchiʼuk chkiltik ti chnik o chbakʼ li krixchanoetike. Koliyal li pelikula taje, ta smiyonal xa noʼox krixchanoetik ta epal lumetik la xchanik ti jutuk xa skʼan xichʼ talel jun oʼontonal ta spʼejel Balumil li Jesuse. Ta tsʼakale, la jtunestik radio sventa xaʼiik ta smiyonal noʼox krixchanoetik ta spʼejel Balumil li aʼyejetik ta sventa Ajvalilal yuʼun Diose. Li avi xtoke, ta jtunestik Internet sventa jcholbetik mantal skotol li  krixchanoetike, akʼo mi ta bikʼtal namal lum nakajtik.

7. 1) ¿Kʼu yuʼun skʼan akʼo mu lekuk tsʼakal jtunestik li kʼusitik ta sba balumile? 2) ¿Kʼusi skʼan mu jaʼuk xbat ta koʼontontik? (Kʼelo li tsʼib ta yok vune.)

⁷ Li jtakbol Pabloe laj yal ti skʼan mu lekuk tsʼakal jtunestik li kʼusitik ta sba balumile (kʼelo 1 Korintios 7:29-31). Jaʼ yuʼun, skʼan jkʼel jbatik sventa mu jaʼuk xbat ta koʼontontik li kʼusitik chakʼ jkʼupintik li balumil avie. Melel onoʼox ti mu chopoluk skotole. Pe mi muʼyuk ta jchʼuntik li tojobtasel laj yakʼ Pabloe, xuʼ me jecheʼ noʼox ta jchʼay jkʼakʼaltik yuʼun li kʼusitik oy ta balumile. Mi jeche, xuʼ me jaʼ mu xa xkakʼtik ta venta li kʼusi mas tsots skʼoplale: ti chijtun ta stojolal Jeovae (kʼelo Efesios 5:15-17). ¿Kʼusitik xuʼ xbat-o ora kuʼuntik? Ta chʼayob oʼontonaletik, skʼelel livroetik, skʼelel television, svulaʼanel kʼupil sba lumetik, ta manolajel, stakel mensajeetik, skʼelel notisia o ti kʼuxi komik li jtajimoletike, ti chbat jkʼeltik li kʼusitik achʼ chlokʼanuk kʼuchaʼal selular, komputadora o yan kʼusitik ti toyolik stojole. Jlome mu xa noʼox xkom yuʼun chaʼiik li kʼusitik taje (Eclesiastés 3:1, 6). *

8. ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti jaʼ jkʼantik li Jeovae, ti mu jaʼuk jkʼantik «li kʼusitik oy ta balumil[e]»?

⁸ Li Satanase tskʼan ti akʼo xchʼaybutik koʼontontik li kʼusitik oy ta balumile xchiʼuk ti mu xa xijtun ta stojolal li Jeovae. Yuʼun jech onoʼox la spas ta stojolal li baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe, jaʼ yuʼun jech tspas ta jtojolaltik ek (2 Timoteo 4:10). Pe li Vivliae chal ti akʼo mu jkʼantik «li kʼusitik oy ta balumil[e]», ti jaʼ akʼo jkʼantik li Jeovae. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun mi jech la jpastike ta jchʼunbetik li smantaltake xchiʼuk chkʼot ta kamigotik li Jeovae (1 Juan 2:15-17). Jech oxal, skʼan jkʼeltik mi muʼyuk chchʼay koʼontontik li kʼusitik oy ta balumile. Mi jeche, skʼan me jel ta anil li jtalelaltike.

9. 1) ¿Kʼusi skʼan mas xakʼ ta yoʼontonik li yajchankʼoptak Jesuse? 2) ¿Kʼu yelan stalelal laj yakʼ ta ilel ta stojolal yajchankʼoptak li Jesuse?

⁹ Kʼuchaʼal laj xa jchantike, li Jesuse la xchanubtas Marta sventa mu xchʼaybat-o yoʼonton li kʼusitik muʼyuk mas tsotsik skʼoplale. Jechtik laj yakʼbe xchan yajchankʼoptak xtok li Jesuse. La stijbe yoʼonton sventa jaʼ xakʼ ta yoʼontonik li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk ti xtunik ta stojolal Jeovae (kʼelo  Mateo 6:22, 33). Jech xtok, laj yakʼbe ta ilel yajchankʼoptak ti kʼusi skʼan mas xakʼ ta yoʼontonike, yuʼun muʼyuk ep kʼusitik oy yuʼun kʼalal ay ta Balumile. Chʼabal sna, mi jaʼuk yosil (Lukas 9:58; 19:33-35).

10. ¿Kʼusi lek skʼelobil laj yiktabutik li Jesuse?

¹⁰ Li Jesuse muʼyuk kʼusi laj yakʼ xmakat li ta cholmantale. Jun velta kʼalal laj xaʼox xchol mantal ta jteklum Kapernaume, ep krixchanoetik laj yalbeik ti akʼo to te komuke. Pe ¿kʼusi van la spas li Jesuse? Xi laj yalanbee: «Persa skʼan ta jchol li lekil aʼyejetik ta sventa Ajvalilal yuʼun Dios li ta yan jteklumetik eke» (Lukas 4:42-44). Taje jech onoʼox la spas. Li Jesuse ep xanav sventa xchanubtas bu kʼalal xuʼ yuʼun li krixchanoetike. Akʼo mi tukʼil krixchano, ta skoj ti tsots tajek abteje lub onoʼox bakʼintik, jaʼ yuʼun persa la xkux (Lukas 8:23; Juan 4:6).

11. 1) ¿Kʼusi la spas Jesus kʼalal la skʼan koltael jun vinik ta skoj ti oy svokole? 2) ¿Kʼusi pʼijubtasel laj yakʼbe yajchankʼoptak li Jesuse?

¹¹ Jun velta kʼalal jaʼo oy kʼusi tsots skʼoplal yakal chakʼbe xchan yajchankʼoptak li Jesuse, te tal jun vinik, vaʼun kʼanbat koltael sventa xchapanbat jun svokol. Xi laj yal li vinike: «Jchanubtasvanej, albo li jbankil ti akʼo koʼol jchʼakbe jbakutik li kʼusi chkichʼkutike». Pe li Jesuse muʼyuk la skolta li vinik taje. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun jaʼo yakal ta xchanubtas yajchankʼoptak, jaʼ yuʼun mu skʼan ti oyuk kʼusi xchʼaybat-o yoʼontone. ¿Kʼusi la spas un chaʼa? Lik spʼijubtasan li yajchankʼoptake, laj yalbe ti xuʼ xchʼaybat-o yoʼontonik xchiʼuk xuʼ xiktaik spasbel yabtel Dios mi jaʼ la svul-o tajek yoʼontonik ta skoj li kʼusitik x-ayan yuʼunike (Lukas 12:13-15).

12, 13. 1) ¿Kʼusi la spas Jesus kʼalal jaʼo te oy ta temploe? 2) ¿Kʼu van yelan laj yil Jesus kʼalal albat yuʼun Felipe ti oy krixchanoetik tskʼan ch-ojtikinate?

¹² Toj vokol tajek laj yaʼi Jesus kʼalal jun xaʼox xemana skʼan xchame (Mateo 26:38; Juan 12:27). Snaʼoj ti ep chichʼ ilbajinel xchiʼuk ti chichʼ milele. Pe snaʼoj xtok ti ep to kʼusitik skʼan spas yoʼ to mu xichʼ milele. Jun skʼelobile jaʼ liʼe, kʼalal voʼob toʼox kʼakʼal skʼan sventa xichʼ milele, kajal ta jkot vuro och batel ta Jerusalen. Xi tsots laj yal li epal krixchanoetike: «¡Akʼo sta bendision li buchʼu chtal kʼuchaʼal Ajvalil ta sbi Jeovae!» (Lukas 19:38). Li ta yokʼomale bat ta templo li Jesuse, vaʼun tsots yoʼonton la snuts lokʼel li jchonolajeletik ti jaʼ noʼox tsloʼlaik yantik sventa spasik kanal takʼine (Lukas 19:45, 46).

¹³ Junantik jgresiaetike batik ta Jerusalen, yuʼun koʼol tspasik kʼin Koltael xchiʼuk li judaetike. Toj labal laj yilik li kʼusi la spas Jesus te ta temploe. Jaʼ yuʼun la sjakʼbeik jtakbol Felipe mi xuʼ xchiʼinik ta loʼil li Jesuse. Pe muʼyuk la skʼan li Jesuse, yuʼun maʼuk oy ta yoʼonton yojtikinel krixchanoetik ti lek xa chaʼiik li kʼusitik chale o ti xpakbat skʼoplale. Li kʼusi mas tsots skʼoplal chaʼie jaʼ ti xcham ta jtojolaltike, ti jaʼ jech albat yuʼun Jeova akʼo spase. Vaʼun lik svulesbe ta sjol yajchankʼoptak ti poʼot xa xichʼ milele xchiʼuk ti skʼan tukʼ xakʼ sbaik akʼo mi xichʼik milel ek li yajchankʼoptake. Laj yalanbe xtok ti mi mu sjalan xkuxlejalike ta x-ichʼatik ta mukʼ yuʼun li Jeovae xchiʼuk ta x-akʼbatik kuxlejal sbatel osil. Li aʼyej ti tspat oʼontonal taje, jech laj yalbe ta melel jgresiaetik li Felipee (Juan 12:20-26).

14. ¿Kʼusitik yan la spas Jesus akʼo mi jaʼ mas bat ta yoʼonton li cholmantale?

¹⁴ Akʼo mi jaʼ mas bat ta yoʼonton cholmantal li Jesuse, oy to kʼusitik yan la spas. Jnaʼojtik ti bat ta jun skʼinal nupunele. Li ta kʼin taje la skʼatajes ta lekil vino li voʼe (Juan 2:2, 6-10). Jech xtok, bat veʼuk ta sna yamigotak xchiʼuk ta sna yan krixchanoetik ti tskʼupinik li kʼusitik chakʼ ta chanele (Lukas 5:29; Juan 12:2). Pe li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ ti la sabe yorail sventa spas orasione, ti snopbe  skʼoplal li kʼusitike xchiʼuk ti xkux leke (Mateo 14:23; Markos 1:35; 6:31, 32).

15. 1) ¿Kʼusi tojobtasel laj yakʼ li jtakbol Pabloe? 2) ¿Kʼusi lek skʼelobil laj yakʼbutik ta ilel li Pabloe?

¹⁵ Li jtakbol Pabloe laj yal ti yajtsʼaklomutik Kristoe xijkoʼolaj kʼuchaʼal li buchʼutik yakalik ta anilajele, ti nat tajek ch-anilajike. Mi ta jkʼan chijkʼot ti bu malabil chijkʼote, skʼan jpastik li kʼusi laj yal li Pabloe: «Jlokʼestik [...] skotol li kʼusi ole» (kʼelo Evreos 12:1). Ta sventa taje lek skʼelobil laj yakʼbutik ta ilel stuk li Pabloe. Ti jechuke, xuʼ ox xkʼot ta jun bankilal jnitvanej ta relijion, ta jkʼulej xchiʼuk ti buyuk noʼox ojtikinbile, pe mu jechuk la spas, jaʼ bat ta yoʼonton spasel «li kʼusi mas tsots skʼoplale». Jaʼ laj yakʼ tajek ta yoʼonton li cholmantale xchiʼuk ep butik xanav, bat ta Siria, ta Asia Menor, ta Masedonia xchiʼuk ta Judea. Smalaoj xa noʼox ta sjunul yoʼonton li smoton ch-akʼbate, jaʼ ti chkuxi sbatel osil ta vinajele. Jaʼ yuʼun xi laj yale: «Ta jchʼay ta jol li kʼusi komem xa ta patile, jaʼ chkakʼ persa ti chi-anilaj batel sventa ta jta li kʼusi oy ta jelavele, jnutsoj batel li matanal ta jkʼan ta [jtae]» (Filipenses 1:10; 3:8, 13, 14). Ta skoj ti muʼyuk snup xchiʼile, xokol noʼox sventa xuʼ xtun ta stojolal Dios (1 Korintios 7:32-35).

16, 17. 1) ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik Pablo manchuk mi nupunemutik o mi muʼyuk? 2) ¿Kʼuxi la xchanbeik Pablo li Mark xchiʼuk Clairee?

¹⁶ Li avie, jlom yajtuneltak Jeovae yolbaj mu skʼan saʼ snup xchiʼilik sventa mas xtunik ta stojolal li Jeovae (Mateo 19:11, 12). Li buchʼutik muʼyuk snup xchiʼilike mastik onoʼox jutuk kʼusitik sbainojik spasel ta skoj ti muʼyuk to yutsʼ yalalike. Manchuk mi nupunemutik o mi muʼyuk, jkotoltik skʼan jkʼeltik lek ti muʼyukuk kʼusi smakutik sventa xijtun ta stojolal li Jeovae. Xuʼ van persa skʼan jeltik li kʼusitik nopem xkaʼitik spasel sventa mu jecheʼuk noʼox jchʼay jkʼakʼaltik xchiʼuk ti mas xijtun ta stojolal Jeovae.

¹⁷ Jkʼeltik kʼusi la spasik Mark xchiʼuk Claire, jun nupultsʼakal ti likemik ta Reino Unidoe. Kʼalal naka noʼox tsuts xchanunike ochik ta prekursor xchiʼuk jech-o tunik kʼalal nupunike. Pe ta skoj ti mas to tskʼan chtunik ta stojolal Jeovae, mas to la sjutukajesik li kʼusitik oy yuʼunike. Li Marke chal ti laj yiktaik li snaik ti oxib skuartoale xchiʼuk li yabtelik ti oʼlol kʼakʼal te ch-abtejike. Ta skoj taje mas xa xokolik sventa xkoltavanik ta svaʼanel Salonetik ta yantik lumetik. Echʼ xa jtob jabil ti jech lik svaʼanik Salonetik sventa Tsobobbail ta jayibuk lumetik ta Africae. Bateltike muʼyuk stakʼinik, pe yakʼojik lek venta ti chkoltaatik yuʼun li Jeovae. Li ermana Clairee chal ti xmuyubajik noʼox ti jech chtunik jujun kʼakʼal ta stojolal Jeovae. Ti kʼu sjalil jech tunemik tale toj lek xa noʼox staoj yamigotakik xchiʼuk oy noʼox li kʼusitik chtun yuʼunike. Chal xtok ti muʼyuk sbalil chil skotol li kʼusitik yiktaojike, yuʼun jaʼ mas xmuyubajik-o ti chtunik ta tsʼakal ora ta stojolal Jeovae. Ep buchʼutik ti chtunik ta tsʼakal ora eke, jaʼ jech tajek chaʼi sbaik kʼuchaʼal li nupultsʼakal taje. *

18. ¿Kʼusi skʼan jakʼbe jbatik?

¹⁸ Jkotoltik xi skʼan jakʼbe jbatike: «¿Mi ta sjunul to koʼonton chitun ta stojolal li Jeovae? ¿Mi oy kʼusi chchʼay-o koʼonton ti jaʼ mu xa masuk tsots skʼoplal chkil li spasbel yabtel Diose? Mi jech chkʼot ta pasele, ¿kʼusi xuʼ jel ta jkuxlejal?». Xuʼ van skʼan jkʼeltik mas xchiʼuk jchantik mas li Jvivliatike. Li ta yan xchanobil chtale jaʼ ta jchanbetik skʼoplal taje.