LI JMOLTOTE oy jun xchiʼil ta vokʼel, Nikolai Dubovinsky sbi. Li ta smalubel xae la stsʼiba kʼuxi tun talel ta stojolal Jeova. Te la stsʼiba komel li kʼusitik lek xchiʼuk li kʼusitik vokol la snuptane, mas to kʼalal jaʼo mu xakʼik xichʼ pasbel yabtel Dios li ta Unión Sovieticae. Akʼo mi ep vokoliletik li vaʼ kʼakʼal taje, laj yakʼ ta ilel ti tsots xchʼunel yoʼonton xchiʼuk ti tskʼan tajek chkuxie. Ta jkʼan ta jloʼiltaboxuk jlom kʼusitik echʼ li ta xkuxlejale, yuʼun jech onoʼox chal ti oy ta yoʼonton ti akʼo xaʼiik kerem tsebetik ti kʼu yelan tun talel ta stojolal Jeovae. Li juntot Nikolaie vokʼ ta 1926. Li yutsʼ yalale ch-abtejik ta osiltik, te toʼox nakalik ta Podvirivka, ta yosilal Chernivtsi (Ucrania).

Xi chlik sloʼil xkuxlejal li juntote: «Li jbankil Ivane, laj yichʼ talel ta 1941 li livroetik El Arpa de Dios xchiʼuk El Plan Divino de las Edades sbie, yichʼoj talel xtok jaylikuk foyetoetik xchiʼuk Li Jkʼel osil ta toyole. La jkʼel skotol li vunetik taje, toj labal sba laj kil kʼalal la jchan ti maʼuk ta smul Dios skotol li kʼusitik chopol chkʼot ta pasele, ti jaʼ ta smul li Diabloe. La jkʼel li Evanjelioetik xtoke, vaʼun ta ora noʼox laj kakʼ venta ti la jta li kʼusi melele. Skotol noʼox krixchano lik kalbe li kʼusitik ta jchan ta sventa li spatobil oʼontonal chakʼ li Ajvalilal yuʼun Diose. Ta skoj ti ta jchanilan Jvivliae, mas to chkaʼibe smelolal xchiʼuk mas to ch-ayan ta koʼonton ti chitun ta stojolal Jeovae.

»Li vaʼ jabile, jaʼo oy paskʼop. Li voʼone mu jkʼan jmil mi junuk krixchano ta skoj li kʼusi laj xaʼox jchan ta Vivliae, jech oxal laj kakʼ venta ti chkil jvokol ta tsʼakale. La jnop kʼuxi ta jchapan jba yoʼ mu stsalun li prevaetik ta jnuptane, jaʼ yuʼun lik jkomes ta jol tekstoetik jech kʼuchaʼal Mateo 10:28 xchiʼuk 26:52. Jpʼel-o koʼonton ti muʼyuk chkikta Jeova akʼo mi smilikune.

»Li ta 1944 laj yikʼikun batel sventa chi-och ta soltaroal yuʼun laj xaʼox jta vaxaklajuneb jabil. Jaʼ to te laj kojtikin ta sba velta yan stestigotak Jeova ti bu ch-ikʼatik batel li buchʼutik ch-ochik ta soltaroale. Li stestigotak Jeova taje keremik to ek. Laj kalbekutik li j-abteletik ti muʼyuk chibatkutik li ta paskʼope. Kapik ta jyalel li soltaroetike, jaʼ yuʼun laj yalik ti tsmilunkutik ta viʼnale, ti tsots tsmilunkutik ta sjokʼel lume o ti tstʼajbunkutik jpʼejuk balae. Xi jpʼel koʼontonkutik la jtakʼkutik eke: ‹Pasik ti kʼusi xal avoʼontonike, kʼusuk ti xkʼot ta pasel avuʼunike, ta jchʼunbekutik-o li smantal Dios ti chal ti mu ximilvankutike› (Éxodo 20:13).

»Ta tsʼakal une, oxvoʼ laj kichʼkutik takel batel ta Bielorrusia sventa chbat jpaskutik tsatsal abtelal xchiʼuk ta xchaʼmeltsanel li naetik ti lajemik kome. Xvul to ta jol li kʼusitik chopol laj kil ta stiʼiltak li jteklum ti Minsk sbie: kʼakʼemik li teʼetik ta kareterae, te telel animaetik xchiʼuk chamem kaʼetik li ta tiʼ be xchiʼuk li ta teʼtikaltike. Laj kil mukʼta karoetik xchiʼuk tukʼetik ti jecheʼ xa te iktabil komele. Maʼuk noʼox taje, yuʼun laj kil xchʼuchʼulil  avion xtok. Ta melel, laj kil ta jsat jtuk kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal muʼyuk chichʼ chʼunbel li smantal Diose.

»Li paskʼope laj ta 1945, akʼo mi jech, li-albatkutik ti chitikʼatkutik ta chukel lajuneb jabil ta skoj ti muʼyuk la jkʼan limilvankutike. Oxib jabil muʼyuk la jtsob jbakutik xchiʼuk mi jlikuk jvunkutik. La jtakutik ta kʼoponel ta karta jlom ermanaetik, pe mu ta sjaliluke chukbil batik ek xchiʼuk albatik ti chtakatik batel 25 jabil ta spasel tsatsal abtelaletike.

»Ta skoj ti la sjutukajesik ti kʼu sjalil albil ox skʼoplal te tikʼilunkutik ta chukele, lilokʼ ta 1950, vaʼun libat ta jna. Ti kʼu sjalil te oyun ta chukele, ochik ta stestigo Jeova li jmeʼe xchiʼuk li kixlel Mariae. Li yan jbankiltake yakal xaʼox chchanik Vivlia ek. Li polisiaetik ta Unión Soviética ti mukul ch-abtejike (KGB) tskʼan ox tstikʼikun yan velta ta chukel ta skoj ti ta jcholmantale. Pe kʼalal jech taje, li ermanoetik ti oy ta sbaik li cholmantale laj yalbeikun ti akʼo jkoltaik ta spasel vunetik ta mukule, 24 jabil toʼox kichʼoj.»

«Xi onoʼox xmuyubaj chalilanik li ermanoetike: ‹Mi mu xa xakʼik xijtun ta stojolal Diose, ta mukul chlik jpastik un bi› (Proverbios 28:28). Li vaʼ jabiletik taje, ep li vunetik ta jtuneskutike ta jpasilankutik imprimir ta yut chʼenetik ti jombil kuʼunkutike. Li bu baʼyel chikʼot ta abtele jaʼ li ta yolon sna jbankil ti Dmitry sbie. Oy bateltike chib xemana te tikʼilun. Kʼalal chtupʼ li jkas ta skoj ti chlaj ikʼ li bu tikʼilune, ta jmetsan jba jaʼ to mi chaʼoch tal yan velta li ikʼe.

»Jun veltae, xi la sjakʼbun jun ermano ti koʼol chi-abtejkutike: ‹Voʼote Nikolai, ¿mi avichʼoj xa voʼ?›. Akʼo mi buluchib xaʼox jabil chitun talel ta stojolal li Jeovae, muʼyuk kichʼoj-o voʼ. Lek la  xchapbun skʼoplal ichʼvoʼ li ermano taje, jaʼ yuʼun li vaʼ akʼobale laj kichʼ voʼ ta jun tsʼantsʼan voʼ, 26 jabil toʼox kichʼoj. Kʼalal echʼ xaʼox oxib jabile laj yalbeikun ti chitun ta Komite ta Mukʼta lum ta sventa li yabtel Jeovae. Li vaʼ jabiletike, li buchʼu ch-ikʼat batel ta chukele chichʼ sabel xkʼexol sventa mu xpaj-o li cholmantale. Jaʼ chichʼik biiltasel li buchʼutik kolemik to ta chukele.»

«Ti ta mukul ta jpaskutik li vunetike, mas to vokol tajek, jaʼ mu sta li chukele. Sventa mu xakʼik venta kʼusi ta jpas li KGB, vukub jabil muʼyuk li-ay li ta tsobajeletike, jech oxal persa la jchabi jba jtuk ta mantal. Jutuk tajek chkil li kutsʼ kalale, pe tspat tajek koʼonton ti snaʼojik kʼu yuʼun jech chkʼot ta pasele. Li kʼusitik chkʼot ta pasele xchiʼuk ti skʼan noʼox lek vikʼil jsat ta jujote, lajem tajek chikom yuʼun. Jech oxal, skʼan chapalun noʼox sventa ti kʼusuk chkʼot ta pasele. Jun mal kʼakʼale, kʼot chaʼvoʼ polisiaetik li ta na bu oyune. Lijatav lokʼel ta jun ventana li ta pat nae, vaʼun la jtambe batel anil ta teʼtikaltik. Kʼalal jaʼo te xilokʼ batel ti bu chʼabal teʼetike, oy buchʼu piobaj laj kaʼi. Pe kʼalal laj kaʼi ti tstʼomesik tukʼe, jaʼ to laj kakʼ venta ti jaʼ li balaetik ch-echʼ ta jtsʼele. Li jun polisiae la snutsun batel ta skaʼ xchiʼuk la slilinbun li sbalail stukʼe, jaʼ to ti kʼuxi laj-oe. La staun jpʼej bala ta steʼel jkʼob. Voʼob kilometro li anilaj batel, vaʼun la jnakʼ jba ta yut teʼtikaltik, koliyal Jeova ti lijatave. Ta tsʼakal kʼalal yakal xaʼox chkichʼ chapanele, jaʼ to laj kaʼi ti 32 balaetik la slilinbeikun batele.

»Ta skoj ti jal te nakʼalun ta chʼen sventa ta jpas imprimire sakpakʼan xivinaj. Sventa mu aniluk xakʼik venta ti kʼusi ta jpase, yolbaj xa ta jmak kʼakʼal kʼalal xuʼ kuʼune. Jech xtok, li-ipaj yuʼun ti ta yut balumil linaki xchiʼuk li-abteje. Jun veltae, ep tajek lokʼ xchʼichʼel jniʼ xchiʼuk ke, jech oxal mu xa bu juʼ kuʼun libat ta jun tsobajel ti tsots skʼoplale.»

«Laj yikʼikun batel ta chukel ta 26 yuʼun enero ta 1957. Kʼalal echʼ xaʼox vakib ue, li Tribunal Supremo ta Ucraniae kʼot ta nopel yuʼun ti chkichʼ milel ta tukʼe. Pe jel ta tsʼakal li kʼusi kʼot ta nopel yuʼune, laj yalbun ti te chikom jayibuk jabil ta chukele, yuʼun lokʼ xaʼox jun mantal ti chal ti mu xa stakʼ milel ta tukʼ li jchukeletik ta Ucraniae.  Vaxakvoʼunkutik ti laj kichʼkutik takel batel ta spasel tsatsal abtel ta Mordviniae, li te taje oy xaʼox van voʼob sien stestigotak Jeova. Sventa jchankutik Li Jkʼel osil ta toyole ta jayvoʼ noʼox ta jtsob jbakutik ta nakʼal. Pe la stabunkutik jlom li jrevistakutike xchiʼuk la spojik batel. Xi laj yal kʼalal la skʼel jaylikuk li jun soltaroe: ‹¡Mi jech-o chakʼelilanik li kʼusitik liʼe, muʼyuk buchʼu xuʼ skʼunibtas li xchʼunel avoʼontonike!›. Chkakʼkutik tajek persa spasel kabtelkutik li bu litakatkutik batele, bateltike maʼuk noʼox jaʼ ta jpaskutik li kʼusitik chi-albatkutike. Akʼo mi jech ta jpaskutik, xi laj yalbunkutik li komandantee: ‹Koʼol noʼox xakʼ chkilkutik li avabtelike, li kʼusi ta jkʼankutike jaʼ ti xachʼunik li jmantalkutike, maʼuk li Adiosike›.»

Lokʼ ta chukel ta 1967 li juntot Nikolaie, vaʼun la xchapan jlom tsobobbailetik ta Estonia xchiʼuk ta San Petersburgo ta Rusia. Li ta slikebaltik 1991 la stupʼbeik skʼoplal li kʼusi kʼot ta nopel yuʼunik ta 1957, yuʼun chʼabal laj yichʼ tabel sprevailtak ti oy smul li juntote. Jech xtok, laj yichʼik lokʼesel ta chukel yan epal stestigotak Jeova ti laj yichʼik utsʼintael yuʼun ajvaliletik eke. Li ta 1996 bat nakluk ta Velikiye Luki ta yosilal Pskov, te la sman sna, voʼob sien kilometro xil San Petersburgo. Li ta sjabilal 2003, laj yichʼ vaʼanel jun Salon sventa Tsobobbail li ta yosile. Li avie, te tstsob sbaik chib tsobobbailetik ti yantik xchʼi batele.

Li voʼon xchiʼuk jmalale te chi-abtejkutik ta Betel yuʼun stestigotak Jeova ta Rusia. Kʼalal junchib xaʼox u skʼan xcham li juntot Nikolaie, tal svulaʼanunkutik ta slajeb velta ta marso ta 2011. Chakʼ xa okʼel laj kaʼikutik kʼalal xi laj yalbunkutike: «Kʼot xa me yorail chkaʼi li slajebal kʼusitik chopol ta balumile, xkoʼolaj ti jaʼ xa li svukubal kʼakʼal kʼalal lik sjoyobtaik Jeriko li j-israeletike» (Josué 6:15). Oy xaʼox 85 sjabilal. Akʼo mi muʼyuk kʼun li kʼusitik la snuptan ta xkuxlejale, xi laj yale: «Ximuyubaj tajek ti ta jkeremal noʼox la jnop ti chitun talel ta stojolal Jeovae. Muʼyuk bu chopol chkaʼi jba ti jech la jpas talel ta jkuxlejale».