1. 1) ¿Kʼusi abtelal akʼbat yuʼun Jeova li Adane? 2) ¿Kʼuxi jtunesojtik li jeltos kʼopetike?

OY KʼUSI toj labal sba laj yakʼbutik li Jeovae: jaʼ ti xijkʼopoje. Kʼalal te toʼox oy ta Paraiso li Adane, albat ti akʼo xakʼbe sbi li chonbolometike. Sventa stʼujbe lek sbi li chonbolometike jaʼ la stunes li skʼopojele (Génesis 2:19, 20). Jaʼ jech, te lik tal ti ta jkʼupil kʼoptatik Dios ta jkʼopojeltik li yajtunelutike xchiʼuk ti chkalbetik batel skʼoplale. Maʼuk noʼox, yuʼun li avie ta jtunestik jeltos kʼopetik sventa xichʼ jelubtasel li Vivliae xchiʼuk ti jkoltatik yan krixchanoetik sventa xojtikinik li Jeovae.

2. 1) ¿Kʼusi oy ta yoʼontonik li buchʼutik la sjelubtasik li Traducción del Nuevo Mundo[e]? 2) ¿Kʼusi ta jchantik li ta xchanobil liʼe?

² Oy ep ta tos Vivliaetik ti jelel kʼu yelan jelubtasbile, jlome jech tajek jelubtasbil kʼuchaʼal li orijinal tsʼibetike, pe li yantike mu toj masuk tukʼ jelubtasbil. Li kʼusi oy ta yoʼontonik li ermanoetik kʼalal la sjelubtasik li Traducción del Nuevo Mundo[e] jaʼ ti tukʼuk tajek xichʼ jelubtasele. Jaʼ yuʼun oy oxtos ti kʼusi oy ta yoʼontonike. Baʼyel, jaʼ ti xichʼ ichʼbel ta mukʼ sbi li Diose xchiʼuk ti xichʼ tsʼibael ti bu onoʼox oy ta orijinale (kʼelo Mateo 6:9). Xchibal, jaʼ ti jujupʼeltik xa xichʼ jelubtasel mi sta-o chilike. Pe mi mu stakʼe jaʼ xa chalik ti kʼusi skʼan xale. Yoxibal, jaʼ ti kʼunuk ta chanel xchiʼuk ta aʼiel li kʼopetik tstunesike  (kʼelo Nehemías 8:7, 8, 12). * Jech oxal, kʼalal laj yichʼ jelubtasel tal ta 130 jeltos kʼopetik li Vivliae, li stestigoutik Jeovae jtsakojtik ta venta yoxtosal taje. Li ta xchanobil liʼe ta jchantik kʼuxi jech jpasojtik tal kʼalal laj yichʼ jelubtasel li Vivlia ta inglés ti lokʼ ta 2013 ti Traducción del Nuevo Mundo sbie. Jech xtok, ta jkʼeltik kʼuxi jech spasojik yan jelubtasej kʼopetik.

3, 4. 1) ¿Bu ta jtabetik li sbi Dios ta evreo kʼope? 2) ¿Kʼusi stupʼojik lokʼel ta epal Vivliaetik li jelubtasej kʼopetike?

³ Li ta evreo kʼope oy chanib sletrail li sbi Diose. Li biil taje ep ta velta te tsʼibabil li ta voʼneal tsʼibetik ta evreoe, jech kʼuchaʼal li ta Balbal Vunetik ta Nab Muertoe. Te ta jtatik xtok ta jlom skopiailtak Septuaginta ti laj van yichʼ pasel ta sjabilal 200 kʼalal skʼan toʼox xtal Kristoe kʼalal to ta sjabilal 100 ta jkʼakʼaliltike. Ep krixchanoetike toj labal sba chilik ti buyuk xa noʼox xvinaj ta voʼneal tsʼibetik li sbi Diose.

⁴ Jamal ta aʼiel chaʼa ti skʼan teuk tsʼibabil ta Vivlia li sbi Diose. Akʼo mi jech, ta epal Vivliaetike stupʼojik lokʼel. Kʼalal te toʼox van chibuk jabil slokʼel li Traducción del Nuevo Mundo de las Escrituras Griegas Cristianas ta inglés ta 1950, la sjelubtasik yan velta li American Standard Version sbie, chʼabal xa te oy yuʼunik li sbi Diose. Pe mi la jkʼeltik ti kʼu toʼox yelan yiktaojik ta 1901 li Vivlia taje, te toʼox oy li sbi Diose. ¿Kʼu yuʼun la stupʼik li ta Vivlia la slokʼesik ta 1952? Yuʼun solel mu stakʼ chaʼiik ti tstunesbeik sbi Dios li buchʼutik la sjelubtasike. Jaʼ xa jech lik sjelubtasik yan Vivliaetik ta inglés xchiʼuk ta yan kʼopetik xtok.

5. ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal ti teuk tsʼibabil ta Vivlia li sbi Diose?

⁵ Kʼalal oy buchʼu tsjelubtas ta yan kʼop jlikuk livroe, skʼan me teuk ta sjol xchiʼuk ti stsak ta venta li kʼusi oy ta yoʼonton li buchʼu la stsʼibae. Veno, li buchʼu laj yakʼ ta tsʼibael li Vivliae jaʼ li Jeovae. Ep tekstoetik chakʼ ta ilel ti toj tsots skʼoplal chil li sbie xchiʼuk tskʼan ti xkojtikinbetike xchiʼuk ti xkichʼbetik ta mukʼe (Éxodo 3:14, tsʼib ta yok vun; Juan 17:6, 26; Echos 15:14). Jaʼ yuʼun toj tsots me skʼoplal ti teuk oy sbi Dios li ta Vivliaetik ti jelubtasbil ta yan kʼopetike. Yuʼun jaʼ stuk Jeova ti laj yakʼ ta tsʼibael sbi ta smilal xa noʼox ta velta li ta voʼneal tsʼibetike (kʼelo Ezequiel 38:23, TNM). * Jaʼ yuʼun chaʼa, kʼalal tstupʼbeik lokʼel sbi Dios li jelubtasej kʼopetike, jaʼ muʼyuk chichʼik ta mukʼ li Jeovae.

6. ¿Kʼu yuʼun vakib to velta la stikʼbeik sbi Dios li ta Traducción del Nuevo Mundo ta inglés ti lokʼ ta 2013?

⁶ Li avie mas to oy sprevailtak ti skʼan teuk ta Vivlia li sbi Diose. Li ta Traducción del Nuevo Mundo ta inglés ti lokʼ ta 2013, te ta jtatik 7,216 ta velta li biil Jeovae, vakib to velta mas kʼuchaʼal li ta Vivlia ti lokʼ ta 1984. Li baʼyuk voʼob veltae te ta jtatik ta 1 Samuel 2:25, 6:3, 10:26 xchiʼuk ta 23:14, 16. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li ta balbal vunetik tabil ta nab muerto ti jaʼ to laj yichʼ akʼel ta ojtikinele, te laj yilik ti oy to bu yan chvinaj li sbi Diose. * Li svakibal velta ti bu la stsʼibabeik  sbi li Diose jaʼ ta Jueces 19:18. Jech la stsʼibaik ta skoj ti la xchanbeik lek skʼoplal li voʼneal tsʼibetike.

7, 8. ¿Kʼusi skʼan xal li biil Jeovae?

⁷ Li melel yajtsʼaklomtak Kristoe toj tsots skʼoplal chaʼiik ti xaʼibeik smelolal kʼusi skʼan xal li sbi Diose. Xi skʼan xal li biil taje: «Jaʼ Tspas Akʼo Kʼotuk ta Pasel». * Kʼalal chichʼ toʼox albel smelolal ta jvuntik ti kʼusi skʼan xal li sbi Diose jaʼ toʼox te chichʼ lokʼesel ta Éxodo 3:14, ti xi chal li tsʼib ta yok vun ta españole: «Voʼon chikʼot ta pasel li kʼusi tskʼan koʼontone». Li Traducción del Nuevo Mundo ta inglés ti lokʼ ta 1984 te laj yalbe toʼox smelolal ti jaʼ chkʼot ta pasel Jeova sventa xkʼot ta pasel li kʼusi yaloje. * Pe xi chal li Traducción del Nuevo Mundo ta inglés ti lokʼ ta 2013: «Akʼo mi te tsakal skʼoplal sbi Jeova, maʼuk noʼox tstʼuj li kʼusi tskʼan chkʼot ta pasele. Te tsakal skʼoplal xtok ti xuʼ stunes spasbentak sventa chkʼot ta pasel li kʼusi tskʼan tspase». (Kʼelo xtok li foyeto Koltael sventa xchanel Skʼop Dios, ta pajina 5.)

⁸ ¿Kʼuxi tstunes spasbentak sventa xkʼot ta pasel li kʼusi tskʼan tspas Jeovae? Li ta voʼnee la stunes Noe sventa spas li arkae xchiʼuk la stojobtas Bezalel sventa spas kʼusitik kʼupilik sba. Jech xtok, la skolta Jedeon sventa xtun ta tsatsal soltaro xchiʼuk la skolta Pablo sventa tsotsuk yoʼonton xtun ta misioneroal. Ta melel, li yajtunelutik Jeovae toj tsots me skʼoplal chkaʼitik ti kʼusi smakojbe skʼoplal li sbie. Jaʼ yuʼun, li ermanoetik ti la skolta sbaik ta sjelubtasel li Traducción del Nuevo Mundo[e] te laj yakʼbeik komel sbi Dios ti bu onoʼox yavil ta slikebale.

9. ¿Kʼu yuʼun tskʼan ti oyuk Jvivliatik ta jkʼop jtuktik li Jtsop Jbeiltasvaneje?

⁹ Yantik x-epaj batel Vivliaetik ti bu stupʼojbeik lokʼel li sbi Diose. Tsjelik komel ta «Kajvaltik» o mi moʼoje jaʼ tstikʼbeik sbi junuk sdiosik. Taje jaʼ jun srasonal tsots skʼoplal ti kʼu yuʼun li Jtsop Jbeiltasvanej tskʼan ti oyuk Jvivliatik ta jkʼop jtuktik ti chalbe sbi Diose (Malaquías 3:16). Li avie mas xa ta 130 jeltos kʼopetik jelubtasbil li Traducción del Nuevo Mundo ti chakʼ ta ichʼbel ta mukʼ li sbi Diose.

10, 11. ¿Kʼusitik vokol chaʼiik kʼalal tsjelubtasik ta yan kʼopetik li Traducción del Nuevo Mundo ta inglese?

¹⁰ Oy kʼusitik vokol ta jelubtasel kʼalal chichʼ pasel ta yan kʼopetik li Traducción del Nuevo Mundo ta inglese. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta Eclesiastés 9:10 xchiʼuk ta yan tekstoetik li ta Vivlia ti lokʼ ta 1984 ta inglese, la stunes li jpʼel evreo kʼop ti Seol xie. Jaʼ jech chal jlom Vivliaetik ta inglés xtok. Pe li ta jeltos kʼopetike chʼabal bu chal ta sdiksionarioik li jpʼel kʼop taje xchiʼuk muʼyuk bu xaʼiik-o. Jech xtok, ep buchʼutik tsnopik ti te la bu jotukal xkom li Seole. Jaʼ yuʼun, achʼtik to laj yichʼ akʼel permiso ti xichʼ jelubtasel li jpʼel evreo kʼop ti Seol xie xchiʼuk li griego kʼop ti Hades xie, «Mukinal» xa noʼox tsjelubtasik komel. Taje mas xa kʼun ta aʼiel xchiʼuk mas tukʼ smelolal.

¹¹ Li ta jlom kʼopetike vokol chaʼiik ta sjelubtasel li jpʼel evreo kʼop néfesch xchiʼuk li jpʼel griego kʼop psykjé, xie. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun kʼalal tsjelubtasik li chaʼpʼel kʼop taje muʼyuk bu tukʼ smelolal chbat ta jelubtasel, bakʼintike chakʼ ta aʼiel ti oy la xchʼulel ti mu snaʼ xcham kʼalal chlaj li jun krixchanoe. Jech oxal chaʼa, laj yichʼ akʼel permiso sventa xichʼ  jelubtasel ti kʼusi skʼan xal li néfesch xchiʼuk li psykjé xie, sventa jech spasike jaʼ la stsakik ta venta ti kʼusi yakal chalbe skʼoplal li tekstoe, vaʼun mas jamal ta aʼibel smelolal. Sventa xichʼ aʼibel mas smelolale laj yichʼ akʼel tsʼibetik ta yok vun ta sventa li chaʼpʼel kʼop taje.

12. ¿Kʼusi yan la sjelik li ermanoetik ti la xchaʼkʼelik li Vivlia ta 2013? (Kʼelo xtok li mantal «Laj yichʼ tukʼibtasel lek li Traducción del Nuevo Mundo ta inglés ti lokʼ ta 2013» li ta revista liʼe.)

¹² Kʼalal oy kʼusitik tsjakʼik li buchʼutik tsjelubtasik Vivlia ta yan kʼopetike, jaʼ laj yakʼ ta ilel ti oy kʼusitik jelel chakʼ ta aʼiel li Vivlia ta inglese. Jaʼ yuʼun li ta septiembre ta sjabilal 2007, li Jtsop Jbeiltasvaneje la snop ti akʼo xichʼ tukʼibtasel lek li Traducción del Nuevo Mundo ta inglese. ¿Kʼusi la spasik li ermanoetik ti la xchaʼkʼelik li Vivliae? La xchanbeik lek smelolal li smilal xa noʼox kʼusitik sjakʼojik li jelubtasej kʼopetik ta Vivlia ta spʼejel Balumile. Muʼyuk xa la stunesik li kʼopetik ti voʼneik xae, jaʼ xa la stunesik ti kʼu xa yelan chkʼopoj li krixchanoetik avie. Jaʼ mas laj yakʼ ta yoʼontonik skʼelel ti masuk kʼun ta kʼelel xchiʼuk ti tukʼuk xbat smelolale. Kʼuchaʼal chkakʼtik ventae, jtos ti kʼusi koltaatik li buchʼutik la xchaʼkʼelik li Vivlia ta inglese, jaʼ li kʼusitik la sjakʼik li yan jelubtasej kʼopetik ta Vivliae (Proverbios 27:17).

13. ¿Kʼusi yalojik li buchʼutik chchanik li Traducción del Nuevo Mundo ti lokʼ ta inglés ta 2013?

¹³ ¿Kʼusi yalojik li buchʼutik chchanik li achʼ Vivlia Traducción del Nuevo Mundo ti lokʼ ta inglés ta 2013? Ta smilal xa noʼox ermanoetik stakoj batel skartaik ta Betel ta Brooklyn (Nueva York) sventa tstojik ta vokol. Xi laj yal jun ermanae: «Li Vivliae xkoʼolaj kʼuchaʼal jpʼej kaxa ti noj ta alakʼik sba tonetike. Kʼalal ta jkʼel li achʼ Vivliae, xkoʼolaj kʼuchaʼal yakal ta jkʼelbe spat xokon yaʼel li jujupʼej tonetike, ti kʼu yelan xojobinaj yutsile, ti jeltos yuni kolorale xchiʼuk ti kʼupilik sba tajek xvinaje. Ta skoj ti mas kʼun ta aʼiele, jaʼ tskoltaun sventa xkojtikin mas li Jeovae, ti jaʼuk jbatsʼi tot xkil ti chkʼuxubinune,  ti xkoʼolaj xa kʼuchaʼal tsmeyun chkaʼie xchiʼuk ti ta jchikin xa tskʼoponun yaʼele».

14, 15. ¿Kʼu yelan chaʼi sbaik li ermanoetik kʼalal tskʼel ta skʼop stukik li Traducción del Nuevo Mundo[e]?

¹⁴ Jaʼ jech tstojik tajek ta vokol ek li ermanoetik ti maʼuk skʼopik li inglese, yuʼun oy xa ta skʼop stukik li Traducción del Nuevo Mundo[e]. Xi laj yal jun vinik ta Bulgariae: «Oy xa jayibuk jabil ta jkʼel li Vivliae, pe muʼyuk bu xkil-o jech Vivlia kʼuchaʼal liʼe, ti kʼun tajek ta aʼibel smelolale xchiʼuk ti chkʼot ta koʼontontik ta anile». Xi laj yal jun ermana ta Albania kʼalal la skʼel li Svivlia akʼbatike: «Toj kʼupil xa noʼox sba ta chikintael ta albanés kʼop li Vivliae. ¡Jaʼ jun mukʼta matanal chkaʼi ti chkʼopoj ta jkʼopkutik li Jeovae!».

¹⁵ Ta epal lumetike toj ep krixchanoetik ti muʼyuk Svivliaik ta skoj ti toyol stojole o ti vokol ta taele. Jech kʼuchaʼal li ta Ruandae, ep buchʼutik chichʼik estudio, pe mu xchʼiik ta mantal ta skoj ti chʼabal Svivliaike. Yuʼun toj echʼ xa noʼox toyol chakʼ li jkatolikoetik tee xchiʼuk toj vokol ta aʼibel smelolal. Jaʼ yuʼun xi laj yal jchop utsʼ alalil ti oy chanvoʼ yalab xnichʼnabike: «Ta jtojbekutik tajek ta vokol Jeova xchiʼuk li tukʼil mosoil ti laj yakʼ kuni Vivliakutike. Yuʼun toj povreunkutik tajek, jaʼ yuʼun mu xman jujun Jvivliakutik, pe li avi une oy xa jujun kuʼunkutik. Jech oxal, sventa chkakʼbekutik yil Jeova ti solel ta jtojkutik ta vokole ta jkʼelkutik skotol kʼakʼal».

16, 17. 1) ¿Kʼusi oy ta yoʼonton li Jeovae? 2) ¿Kʼusi oy ta koʼontontik li voʼotike?

¹⁶ Ta to xichʼ jelubtasel ta yan kʼopetik li Traducción del Nuevo Mundo[e]. Akʼo mi tsmak yaʼi ta be Satanas taje, oy ta yoʼonton Jeova ti jkʼelbetik smantal ta jtosuk kʼop ti lekuk jamal xkaʼitike xchiʼuk ti kʼunuk ta aʼiele (kʼelo Isaías 30:21). Ta melel, jutuk xa me skʼan xnoj «ta yotquinel Mucʼul Dios sbejel li banamile» (Isaías 11:9).

¹⁷ Lekuk me jtunestik skotol li matanal yakʼojbutik Jeovae, jech kʼuchaʼal li Vivlia ti lek jelubtasbil sventa xkichʼbetik-o ta mukʼ li sbie. Jchikintabetik me jujun kʼakʼal li kʼusi chalbutik ta Vivliae, yuʼun ta onoʼox xaʼi j-orasiontik li stuke. Mi ta jchiʼin jbatik ta loʼil xchiʼuke, mas me chkojtikintik xchiʼuk mas me ta jkʼantik ta sjunul koʼontontik (Juan 17:3).