Tsatsubtaso avutsʼ avalal ta «kʼopetik ti chkʼot ta oʼontonale»

TI JUJUN minuto ta x-echʼe, li Davide mas ta xkap sjol. Li Davide kʼalal yakal ta smala te ta skaro li yajnil ti jaʼ sbi Dianae, muʼyuk ta xikta skʼelel li sreloje. Kʼalaluk ilokʼ tal ta sna li antse, li Davide mu kʼusi yut spajtsan sba vaʼun tsots ilin tajmek.

«¿Pe kʼuxa noʼox chaʼal ti mu xa suj abae? —xkapet xi laj yalbee—. ¡Naka onoʼox jech amu es! ¿Pe mi mu xa noʼox stakʼ xa suj aba junuk velta?»

Li Dianae solel och ta okʼel, vaʼun sut ochel ta sna ta anil. Li Davide laj yakʼ venta ti chopol li kʼusi la spase. Li skapemal sjole mas sok batel yuʼun li kʼope. ¿Kʼusi van ta spas li avie? La stupʼ li skaroe, tsots laj yichʼ ikʼ, vaʼun, kʼunkʼun, la stijpati batel sventa xbat xchiʼin ta loʼil.

Li skʼelobil liʼe melel onoʼox jech chkʼot ta pasel, ¿mi mu jechuk? ¿Mi oy van junuk velta jech avaloj, «¡kʼu xa noʼox chaʼal jech laj kal taje!»? Kʼalal muʼyuk ta jnoptik li kʼusi chkaltike, chkʼot ta alel kuʼuntik kʼusitik chopol ti jaʼuk xa lek muʼyuk laj kaltike. Jaʼ yuʼun, li Vivliae xi ta xale: «Li bochʼo tucʼ yoʼntone ta snop lec cʼu xʼelan chtacʼov», xi (Proverbios 15:28).

Pe, bateltike toj tsots chkaʼitik snopel baʼyel li kʼusi chkaltike, mas to ti kʼalal kapemutike, xiʼemutik o kʼalal oy kʼusi kʼux ta xkaʼitike. Kʼalal ta jkʼan chkakʼtik ta naʼel li kʼusi oy ta koʼontontike, yikʼal xlik jtikʼbetik smul o jchopol kʼoptatik li buchʼu chaʼibutike, taje jaʼ mas kʼun xuʼ jech chkʼot ta pasel mi jaʼ jun kutsʼ kalaltik ti lek jchiʼintik ta loʼil li buchʼu ta xkalbetike. Taje, xuʼ me jech jyayijesbe jba koʼontontik o moʼoje ta kʼop to tstsuts kuʼuntik li loʼile.

¿Kʼusi van ta skoltautik sventa lekuk xkʼot ta pasel kuʼuntik? ¿Kʼusi xuʼ xkutik ti mu xi yuʼuninutik li kʼusi oy ta koʼontontike? Xuʼ jtabetik ep sbaliltak li kʼusi la stsʼiba komel li Salomone.

Jnoptik kʼusi ta xkaltik xchiʼuk kʼuxi xuʼ xkaltik

Jech kʼuchaʼal Salomón, jtsʼibajom yuʼun Eclesiastés, jun livro ta Vivliae, kʼalal laj yalbe skʼoplal ta sventa ti muʼyuk stu li kuxlejale, laj yal ti kʼusi oy ta yoʼontone. «Muʼyuc stu ti [...] cuxulun[e]» xi, jech noxtok jun veltae xi laj yale «¡muʼyuc cʼusi stu o scotol!» xi (Eclesiastés 2:17; 12:8). Manchuk mi jech, li slivroal Eclesiastese maʼuk naka la stsʼiba xchopolal yoʼonton li Salomone. Maʼuk noʼox laj yalbe skʼoplal li kʼusi melel ta sventa kuxlejale, yuʼun li ta slajebal li livroe chal ti «laj yakʼ persa saʼel kʼopetik ti chkʼot ta oʼontonale xchiʼuk laj yakʼ persa stsʼibael lek melel kʼopetik» (Eclesiastés 12:10, NM). Ta yan Vivlia xtoke chal ti «laj yakʼ persa yakʼel lek ta naʼel li kʼusi tsnope, xchiʼuk [...] la stunes kʼopetik ti chichʼ aʼibel smelole xchiʼuk ti melelike» (Traducción en lenguaje actual).

Li Salomone laj yakʼ venta ti skʼan spajtsan ti kʼuyelan chaʼi li yoʼontone. Jaʼ yuʼun, xi ta sjakʼilanbe sbae: «¿Mi jech van ta melel li kʼusi jnopoj chkale? Mi jech ta xkal kʼuchaʼal taje, ¿kʼu van yelan ta xaʼiik li yantike? ¿Mi lek van ta xaʼiik? ¿Mi ta van xchʼamik?». Li Salomone kʼalal la saʼ «kʼopetik  ti chkʼot ta oʼontonale» xchiʼuk ti melelike, jaʼ koltaat sventa mu xmakbat snopben ta skoj li kʼuyelan chaʼi yoʼontone.

Koliyal taje, oy jun vun ti maʼuk noʼox toj yan sba yutsile, moʼoj, yuʼun ta xi skoltautik xtok sventa oyuk jpʼijiltik ti likem talel ta stojolal Dios sventa jnaʼtik ti kʼusi jaʼ skʼoplal li kuxlejale (2 Timoteo 3:16, 17). Mi jaʼ la jchanbetik batel Salomón ti kʼuyelan ta spajtsan ti kʼusi oy ta yoʼonton kʼalal la sloʼilta ti kʼusi tsots skʼoplale, ¿mi jaʼ van xuʼ tskoltautik sventa mas lek jchiʼintik ta loʼil li kutsʼ kalaltike? Jkʼelbetik junuk skʼelobil.

Jchantik spajtsanel li kʼusi oy ta jol koʼontontike

Jnoptik ti oy jun uni kerem ti stsakoj ochel svoletail skalifikasion ta snae, pe ti solel chat tajek yoʼontone. Kʼalal tskʼel voletail li totile xchiʼuk chakʼ venta ti muʼyuk ijelav yuʼun jun materiae, ta anil chkap xchiʼuk chvul ta sjol ti ep ta velta muʼyuk onoʼox la skʼan la spas li stareae. Oy tajek ta yoʼonton xi chalbe: «¡Toj echʼ noʼox chʼajot ta j-echʼel! Mi jechot-o kʼuchaʼal leʼe, ¡mu kʼusi xa tun-o cha bat li ta akuxlejale!».

Pe yoʼ to mu x-uʼuninat yuʼun li skapemale, li totile skʼan sjakʼbe sba: «¿Mi jech ta melel li kʼusi ta jnope?». Li sjakʼobil taje jaʼ me ta xkoltaat-o sventa mu xmakbat-o sat ta skʼelel li kʼusi jaʼ ta melele (Proverbios 17:27). ¿Mi melel van ti mu kʼusi xtun-o ta xbat ta xkuxlejal li nichʼonil ta skoj ti tsots chaʼi junuk materiae? ¿Mi toj chʼaj ta skotol abtelal? ¿O mi mu xaʼibe smelolal jlomuk kʼusitik, vaʼun jech oxal ti muʼyuk la spas jlom yabteltake? Li Vivliae ep ta velta ta xal ti ep sbalil ti lekuk smelolal xchiʼuk meleluk li kʼusitik ta jnoptike (Tito 3:2; Santiago 3:17). Sventa xichʼ patbel yoʼonton li olole, li totile skʼan me stunes «lek melel kʼopetik».

Jsaʼtik kʼopetik ti oy noʼox smelolale

Mi laj xaʼox snop kʼusi ta xal li totile, xuʼ van xi sjakʼbe sbae: «¿Kʼuxi xuʼ lek noʼox ta stukʼil xuʼ chkalbe li jnichʼone?». Ta melel mu kʼunuk ta tael kʼopetik ti oy noʼox smelolale. Pe li totil-meʼiletike skʼan svules ta sjolik ti chex kerem tsebetike jot-o to chbat li snopbenike, tsnopik ti mi muʼyuk lek pas yuʼunik li kʼusi tspasike mu xa kʼusi xtun-o chaʼi sbaik. Yikʼaluk van jaʼ noʼox chbat ta yoʼonton skʼelel jtosuk kʼusi chopol bat ta spasel yuʼun xchiʼuk ti echʼ xa noʼox chopol chil li kʼusi la spase vaʼun jech chlik xchʼun ti mu kʼusi xtun-oe. Mi xkapet tajek chlik kʼopojuk li totile, xuʼ van jech mas to chopol ta snop skʼoplal stuk li nichʼonile. Ta Colosenses 3:21 xi ta xale: «Mu me xasaʼbeic scʼacʼal yoʼnton li avol anichʼonique, yuʼun jech mu xchibaj yoʼntonic ta spasel li cʼusi chavalbeique».

Li kʼopetik kʼuchaʼal naka onoʼox jech xchiʼuk mu kʼusi, xie, ep kʼusitik smakoj o mi moʼoje ta xakʼbe to xchiʼil li kʼusi kʼot ta pasele. Kʼalal jun totil «mu kʼusi xa tun-o», xut xnichʼone ¿kʼusi van spatobil yoʼonton oy yuʼun li uni kerem sventa tsakbil ta venta xchʼi talele? Mi jechtik onoʼox naka jaʼ ta xkalbetik li kʼusi chopol la spas li olole, ta me snop ti mu kʼusi xtun-oe. Ta melel, li kʼusi ta xkʼot ta nopel yuʼune maʼuk noʼox ta svul-o yoʼonton, yuʼun naka jecheʼik li kʼusi chichʼ albele.

Li kʼusi xuʼ chichʼ pasele, jaʼ me mas lek ti jaʼuk xkalbetik skʼoplal li kʼusitik lekik chkʼot ta pasele. Li totil ti la jtunestik ta lokʼol kʼope, xuʼ van xi xale: «Kuni nichʼon, ta xkile ta xavat avoʼonton ta skoj ti muʼyuk jelav avuʼun jun materiae. Jnaʼoj onoʼox ti ta xavakʼ persa spasel lek li atareatake. Loʼilajkutik jlikeluk sventa jkʼeltik ti kʼusi xuʼ jpastik sventa mu mas tsots xavaʼi li materia taje». Li totile xuʼ van sjakʼbe sjakʼobiltak sventa chakʼ venta mi yan-o bu chlik talel svokol li skereme xchiʼuk xakʼ venta kʼuyelan xuʼ skolta lek.

Mi jech ta slekil koʼontontik xchiʼuk lek ta jnoptik li kʼusi chkaltike xuʼ van jaʼ mas lek ta xkʼot ta lokʼel, ti maʼuk jech chkʼot ta lokʼel kʼalal jaʼ noʼox ta xkaltik ti kʼusi oy ta jol koʼontontike. Li Vivliae xi chale «li cʼunil cʼope» jaʼ «toj lec chiʼ chcaʼitic, xchiʼuc jaʼ poxil chcaʼitic» (Proverbios 16:24). Li alab nichʼ-nabiletike —ta melel, skotol li utsʼ-alaletike— lek noʼox ta xaʼi sbaik ti bu oy lekilal xchiʼuk kʼanbaile.

«Li cʼusi oy ta avoʼntonique»

Jvules ta joltik li malalil David ti laj kalbetik skʼoplal li ta slikebal loʼil liʼe. ¿Mi mu jaʼuk lek ti lajuk smala jutukuk sventa la saʼ jaypʼeluk «kʼopetik ti chkʼot ta oʼontonale» xchiʼuk ti melelike, ti jaʼ lek ti muʼyuk ilin jechuk ta stojolal li yajnile? Jun malalil mi jech oy kʼuchaʼal taje, skʼan xi sjakʼbe sbae: «Akʼo mi jech onoʼox ti skʼan xakʼ persa kajnil sventa ti ta yorailuk noʼox chapal xae, ¿mi jech ta melel ti naka onoʼox jech chjalije? ¿Mi jaʼ van yorail ta  jchiʼin ta loʼil li avie? Mi kapem chkalbe o jaʼ noʼox ta jsabe li smule, ¿mi jech van xuʼ jkolta sventa ta xjel?». Kʼalal skʼan toʼox xi jkʼopoje mi jech baʼyel ta jakʼbe jbatik li sjakʼobiltak liʼe , mu me jechuk noʼox ta jyayijesbetik yoʼonton li buchʼutik jkʼanojtike (Proverbios 29:11).

Pe, ¿mi naka ta ut-utbail ta stsuts li jloʼiltik kʼalal ta xi jloʼilaj xchiʼuk li kutsʼ kalaltik ne? ¿Kʼusi xuʼ jpastik? Yikʼaluk van skʼan jkʼeltik mi oy to yan kʼusi chakʼ ta aʼiel li jkʼopojeltike. Li kʼusi ta xkaltike —mas to kʼalal kapemutike o kʼalal sujomutike— xuʼ van xakʼ ta ilel ti kʼusi oy ta koʼontontik ta melele. Li Jesuse xi jal yale: «Li cʼusi oy ta avoʼntonique jaʼ jech chlocʼ ta aveic», xi (Mateo 12:34). Ta yan-o kʼope, li kʼusi ta xkaltike ta xakʼ ta ilel ti kʼuyelan ta xkiltik li kʼusitike, li kʼusi ta jnoptike xchiʼuk li kʼusi ta jkʼantik ta yutil to koʼontontike.

Li ta jkuxlejaltike, ¿mi melelik noʼox li kʼusitik ta jnoptike, mi xi jmuyubaj noʼox xchiʼuk mi oy noʼox spatobil koʼontontik? Yuʼun mi jech ta jpastike, te ta xvinaj li ta yechʼomal jkʼopojeltike xchiʼuk li ta kʼusitik ta jloʼiltatike. ¿Mi jpʼelutik tajmek ta kʼop, mi mu xa noʼox kʼusi lek chkiltik o mi te noʼox xi jbikʼtal vulvun? Mi jaʼ jech taje, ta me jchibajesbetik yoʼonton yantik ta skoj li kʼusi ta xkaltik o ti kʼuyelan ta xkaltike. Yikʼal van mu xkakʼtik venta ti muʼyuk xa lek li kʼusi oy ta jnopbentike xchiʼuk li ta jkʼopojeltike. Yuʼun xuʼ van jchʼuntik ti kʼuyelan ta xkiltik li kʼusitike jaʼ mas lek. Pe, skʼan me jkʼel jbatik sventa mu jloʼla jbatik (Proverbios 14:12).

¡To jun to noʼox yutsil ti oy kuʼuntik li sKʼop Diose! Li Vivliae ta xi skoltautik ta skʼelel ti kʼuyelan oy li jnopbentike, ta xi skoltautik ta skʼelel ti kʼusi jaʼ ta melele xchiʼuk ti kʼusi skʼan jlekubtastike (Hebreos 4:12; Santiago 1:25). Mu ventauk kʼusi jtaleltik kichʼojtik tal ta jbikʼtaltik o ti kʼu yelan laj kichʼtik tsʼitesel talele, jkotoltik xuʼ jeltik ti kʼuyelan ta jnoptike xchiʼuk li jtaleltik mi ta melel ta jkʼan chi jelutike (Efesios 4:23, 24).

Pe maʼuk noʼox xuʼ jtunestik li Vivliae, oy to jtos ti kʼuyelan xuʼ xkakʼtik venta ti kʼuyelan chi jkʼopoje: jaʼ ti kʼalal ta jakʼbetik yan krixchanoetike. Jech kʼuchaʼal, xuʼ xa jakʼbe anup achiʼil o avalab-anichʼnab sventa xalbot ta melel ti kʼu yelan li akʼopojele. Loʼilajan xchiʼuk junuk avamigo ti lek xa yojtikinot xchiʼuk ti lek xa yij snopbene. Ta me xtun ti bikʼituk noʼox chavakʼ aba sventa cha chʼam li kʼusi ta xa yalboxuke xchiʼuk sventa xa pas batel li bu skʼan to chavile.

Jnoptik baʼyuk ti kʼalal skʼan toʼox xi jkʼopoje

Jaʼ yuʼun chaʼa, mi ta melel mu jkʼan jyayijesbetik yoʼonton li yantik ta jkʼopojeltike, skʼan me jpastik ti kʼuchaʼal ta xal li Proverbios 16:23: «Li bochʼo bije ta snop lec baʼyuc li cʼusi chlocʼ ta yee, jech oy bochʼo chcʼot ta yoʼntonic li scʼope». Mu me toj kʼunuk ta spajesel li kʼusi oy ta koʼontontike. Pe mi laj kakʼbetik yipal ta snaʼel ti kʼuyelan ta xaʼi sbaik li yantike, ti maʼuk noʼox ta jsabetik smulik o ti jaʼ noʼox ta jyalesbetik skʼoplalike, mas me kʼun ta xkaʼitik saʼel jaypʼeluk kʼopetik ti oy noʼox smelolale.

Ta melel onoʼox, jkotoltik jaʼ jsaʼ mulilutik (Santiago 3:2). Jkotoltik onoʼox oy bakʼintik toj tuchʼel oʼontonal chkʼot ta alel kuʼuntik li kʼusi chkaltike (Proverbios 12:18). Koliyal li sKʼop Diose xuʼ jnoptik baʼyuk li kʼusi chkaltike xchiʼuk xkakʼ baʼyel ta koʼontontik ti kʼuyelan ta xaʼi sbaik xchiʼuk kʼuyelan yoʼontonik li yantike (Filipenses 2:4). Kakʼ kiptik ta saʼel «kʼopetik ti chkʼot ta oʼontonale» xchiʼuk ti melelike, pe mas to me ti kʼalal ta jchiʼintik ta loʼil li kutsʼ kalaltike. Jaʼ jech taje, li jkʼoptike muʼyuk me ta syayijesbe yoʼonton li buchʼutik jkʼanojtike xchiʼuk muʼyuk me chopol ta xaʼi sbaik kuʼuntik, moʼoj, jaʼ noʼox ta xpoxtaatik xchiʼuk ta xpatbat-o yoʼontonik (Romanos 14:19).

[Lokʼol ta pajina 12]

¿Kʼusi xuʼ xa pas sventa mu oyuk kʼusi xkʼot ta alel avuʼun ti jaʼuk xa lek chavaʼi ti muʼyukuk la avale?