¿Jun «biil ti mu stakʼ alele»?

LI SNATILE jaʼ 162 metro, jaʼ li Gateway Arch, te vaʼanbil ta stiʼil li ukʼum Missipi ta San Luis (Misuri), jaʼ li kʼusi vaʼanbil (monumento) ti mas toyol ta Estados Unidose. Ta stsʼel jun yoyale te oy jun chʼulna, ti jech ojtikinbil kʼuchaʼal «Old Cathedral» (Voʼneal Chʼulna) sbi.

Li foyeto The Story of the Old Cathedral (Sloʼilal li Voʼneal Chʼulnae), ti jaʼ spasojik li buchʼutik te oyik ta chʼulna taje, chalbe skʼoplal ti kʼuyelan pasbil li ochebal yuʼun li chʼulnae: «Li ta ochebale toj yan sba yutsil, li ta stiʼile te tsʼibabil ta mukʼtikil letraetik ta hebreo kʼop ti kʼonkʼontik sba biil ti mu stakʼ alele». Jech kʼuyelan xvinaj li ta lokʼol liʼ ta pajinae, li chanib letraetik ta hebreo kʼop ti jaʼ sventa chichʼ tsʼibael-o li sbi Diose —יהוה (YHWH), ti Tetragrámaton, sbie— ti lek xvinaj ta kʼelele.

Kʼalal laj yichʼ vaʼanel li chʼulna ta 1834, li paleetik ti jaʼ jbabeetik sventa ti bu to kʼalal yuʼninojik li yosil San Luise yikʼaluk van la snopik ti chanib letraetik taje jaʼ sventa chichʼ-o tsʼibael sbi li Diose, ti sta-o xichʼ ichʼel ta mukʼ li te ta chʼulna taje. Pe, ¿kʼu yuʼun «ti mu stakʼ alele»?

Li New Catholic Encyclopedia chalbe skʼoplal li kʼusi kʼot ta pasel ta tsʼakal kʼalal laj yichʼik koltael lokʼel li judioetik ta Babilonia ta svakibal siglo kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike: «Li biil Yahweh [jaʼ li Tetragrámaton ti akʼbil xa vokaletike] toj echʼem xaʼox ichʼbil ta mukʼ, jaʼ yuʼun lik sjelik ta yan kʼopetik jech kʼuchaʼal ADONAI [Kajval] o ELOHÍM [Dios]. [...] Ta skoj taje, ta tsʼakal ichʼay ti kʼuyelan toʼox ta alel li biil Yahweh». Jaʼ jech taj une, li krixchanoetike lik yiktaik ta stunesel li sbi Diose. Li kʼuyelan toʼox ta alel ta melel li biil taje ichʼay-o jaʼ yuʼun li sbi Diose mu stakʼ alel laj yaʼiik.

Manchuk mi mu jnaʼtik ta melel kʼuyelan ta alel li sbi Diose, li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ ti kʼalal ta jtunestike ta xi jnopaj mas ta stojolal. Nopo avaʼi liʼe: ¿mi lek van chavaʼi ti kʼalal cha skʼoponik li avamigotake «vinik» o «ants» xa sbiiltaoxuke? ¿Mi mu van mas lekuk chavaʼi ti ta abi cha skʼoponoxuke? Manchuk mi mu lekuk xlokʼ yuʼunik ta alel li abie ta skoj ti ta yan-o skʼopike, li voʼote jaʼ mas lek chavaʼi ti ta abi cha skʼoponoxuke, ¿mi mu jechuk? Jaʼ me jech xuʼ xkaltik ta stojolal li Dios eke. Li Stuk eke tskʼan ti ta jbiiltastik ta sbie, Jeova.

Li ta tsotsile li jpʼel kʼop «Jeova» xie, lek ojtikinbil. ¿Mi mu van lekuk ti stekel buchʼu skʼanoj Dios jaʼ tstunesbeik sbi kʼalal chkʼopojik ta stojolal xchiʼuk ti jaʼ jech chnopajik-o ta stojolale? Li Vivliae xi ta xale: «Nopajanic ta stojol li Diose, jech chnopaj ta atojolic ec» (Santiago 4:8).