LI JUN nupul tsakal taje, ¿kʼusi kʼopal xa naʼ ti skʼan xchapanike? Lek jamal ta ilel ti vinike toj tsots ta xaʼi ta spajtsanel sba li ta ilinele. Jech noxtok, yileluk li jun nupunel taje muʼyuk bu jmoj snopbenal yuʼunik ta sventa ti kʼusitik chakʼ akʼo spasik li stsebike. Xchiʼuk chakʼ ta ilel ti yikʼaluk mu snaʼ xchiʼin sbaik ta loʼile.

Ta melel, muʼyuk junuk nupunel ti lek xa tajeke, ti mu xa kʼusi ta snuptanik. Pe akʼo mi tsotsik o mi kʼunik li kʼopetike, li kʼusi toj jtunele jaʼ me ti akʼo skʼelik kʼuxi xuʼ chchapanike. ¿Kʼu yuʼun?

Yuʼun ta mas jelavele, li kʼusitik muʼyuk noʼox ta xichʼ chapanele xuʼ jaʼ mu xa xakʼ-o xchiʼin sbaik ta loʼil. Li pʼijil ajvalil Salomone xi la stsʼibae: «Li cʼop chlic ta jchiʼil noʼox jbati[ke] jaʼ jech chac cʼu chaʼal sbaj stiʼ coralton chcʼot» (Proverbios 18:19). Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿kʼusi xuʼ xa pas sventa lekuk xa chiʼin abaik ta loʼil ti kʼalal oy akʼopike?

Li jun nupunele xkoʼolaj kʼuchaʼal jbekʼtal jtakopaltik. Jech kʼuchaʼal jaʼ kuxulutik-o yuʼun li chʼichʼe, jech tsots skʼoplal ek ti lekuk jnaʼ jchiʼin jbatik ta loʼile. Pe sventa lekuk xa chiʼin abaik ta loʼile, skʼan chaʼtos talelalil ti jaʼ jech kʼuchaʼal li koʼontontik xchiʼuk jsotʼotʼtik sventa xanav li chʼichʼe, taje jaʼ: li kʼanbaile xchiʼuk li ichʼbail ta ventae (Efesios 5:33). Kʼalal ta xchapan li skʼopike, li kʼanelale jaʼ me ta xakʼ ti akʼo mu stsakik ta venta li kʼusitik jelavemik xae —xchiʼuk ti kʼuyelan la syayijesbe sba yoʼontonike— xchiʼuk ti jaʼuk noʼox xakʼ ta yoʼontonik li kʼusi ta xchapanike (1 Corintios 13:4, 5; 1 Pedro 4:8). Li tsakel ta ventae tsots me skʼoplal ek, yuʼun li krixchano ti ta stsak ta venta li xchiʼil ta nupunele ta xakʼ akʼo xkʼopoj xchiʼuk ta sjunul yoʼonton chakʼ persa yaʼiel li kʼusi ta skʼan ta xal ta melele, ti maʼuk noʼox ta stsak ta venta li kʼusi ta xale.

Kʼelo batel skʼoplal li chantos kʼusitik xuʼ xa pas ti liʼ cholbil ta olone xchiʼuk kʼelo kʼuxi xuʼ xa skoltaot li beiltaseletik ta Vivliae sventa chavakʼ ta ilel ti cha kʼan xchiʼuk ti cha tsak ta venta anup achiʼil kʼalal cha chapan li kʼopetike.

 1. Akʼbo yorail sventa xa loʼiltaik li kʼusi skʼan chapanele.

«Scotol oy scʼacʼalil [...]. Oy yorail chʼanxijchi; oy yorail chijcʼopoj.» (Eclesiastés 3:1, 7.) Jech kʼuchaʼal laj xa kiltik ta slikebale xuʼ tstsatsaj batel kʼopetik ta jlom kʼusitik ti muʼyuk jmoj snopbenal kuʼuntike. Mi jech kʼot ta pasel ta atojolale, pajeso aba xchiʼuk mu xa saʼ kʼop. Kʼalal skʼan toʼox stsan akapemalike, pajeso abaik xchiʼuk albo anup achiʼil ti jaʼ to ta tsʼakal cha loʼilajik ta sventa li akʼopike. Mi laj atsak ta venta ta akuxlejal li teksto ta Vivlia liʼe ta skoltaot sventa mu jechuk noʼox xavilbajin li anupunele: «Ti leto ta xlique, jaʼ xchiʼil jun yoc ucʼum ta xtʼom; ta lec noʼox, tam xi[an] loqʼuel yoʼ mu to xcʼacʼub ti cʼope» (Proverbios 17:14, Ch).

Pe, jech noxtok «oy yorail chijcʼopoj». Jech kʼuchaʼal li chopol tsʼiʼleletike, li kʼopetike ta xmukʼib batel ti mi muʼyuk laj yichʼ kʼelele. Jaʼ yuʼun chaʼa, mu me teuk noʼox xavikta li kʼope ti jaʼ noʼox amalaoj ti te chchapaj stuke. Mi voʼot cha pajtsan junuk kʼope, albo li anup achiʼil ti jaʼ lek ti cha loʼiltaik ta jelavel jutuke, yuʼun taje jaʼ svinajeb ti cha tsak ta ventae. Ti kʼalal jech ta xa pasike jaʼ me ta xa skoltaoxuk achaʼvoʼalik sventa cha tsakik ta venta li pʼijubtasel ta Vivlia ti xi chale: «Mu me sbejeluc cʼacʼal xaʼilinic» (Efesios 4:26). Vaʼun, akʼo me kʼotuk ta pasel li kʼusi laj avale.

2. Lekuk jamal xaval li kʼusi ta xa nope xchiʼuk ichʼvanan me ta venta.

«Meleluc scotol li cʼusitic chavalbe abaique», xi ta xal Efesios 4:25. Li krixchano ti mas nopol xil li buchʼu nupuneme jaʼ me li smalal o yajnile. Jaʼ yuʼun chaʼa, lek jamal xa kʼopoj xchiʼuk lekuk stakʼ aʼiel kʼalal ta xaval li kʼusi oy ta avoʼontone. Margareta, * jun ants ti oy xa ta 26 jabil nupuneme, xi ta xale: «Ti kʼalal naka toʼox li nupune kaloj mi mu persauk ta xkalbe jmalal ti kʼu yelan ta xkaʼi jba ti kʼalal chlik kʼope. Te laj kakʼ venta ti maʼuk jech ti kʼuyelan ta jnope, li avie ta jpas persa ti lek jamal ta xkal li kʼusi ta jnope xchiʼuk li kʼusi oy ta koʼontone».

Vuleso me ta ajol ti kʼusi cha kʼan cha ta ti kʼalal ta xavalbeik skʼoplal junuk kʼope maʼuk cha kʼan cha pas ta kanal li anup achiʼile, moʼoj jaʼ ti akʼo snaʼ li kʼusi cha nope. Sventa spas avuʼun taje, alo kʼusi jaʼ li kʼop cha nop voʼote, mi laje alo kʼusi ora ta xlik xchiʼuk, ta slajeb, alo ti kʼu yelan ta xavaʼi aba ta skoj taje. Jech kʼuchaʼal, mi chopol chavil ti buyuk noʼox ta xikta kʼusitik yuʼun li achiʼil ta nupunele, xuʼ ta slekil avoʼonton xi xavalbee: «Kʼalal ta xa vul ta abtel xchiʼuk ta lumtik ta xavikta li akʼuʼtake [jech taje yakal chaval kʼusi jaʼ li kʼope xchiʼuk kʼusi ora ta xlik], ti kʼu yelan ta xkaʼi jbae jaʼ ti muʼyuk sbalil ta xavil ti lek ta jchʼuba li nae [jech taje ta xaval ti kʼu yelan ta xavaʼi aba ta skoj taje]». Vaʼun ta slekil avoʼonton albo kʼusi xuʼ spas.

3. Chikintabo li kʼusi ta xal li achiʼil ta nupunele xchiʼuk akʼo persa ti xa naʼ li kʼusi oy ta yoʼontone.

Li Santiagoe, xi la stsʼibabe li yajtsʼaklomtak Cristoe: «Aʼyo lec avaʼyic li cʼusi chaʼalbatique. Mu xacʼopojic ta anil; mu xaʼilinic ta anil» (Santiago 1:19). Li kʼusitik chakʼ ep at-oʼonton li ta buchʼutik nupul tsʼakalike jaʼ kʼalal mu xaʼibe smelolal yilel ti kʼuyelan chaʼi sba yajnil o smalal kʼalal chlik jun kʼope. Jaʼ yuʼun, ¡akʼo ta avoʼonton ti mu jech xa pas atalelal ta stojolal li achiʼil ta nupunele! (Mateo 7:12.)

Wolfgang, ti oy xa ta 35 jabil snupunele, xi ta xale: «Yalbel skʼoplal li kʼopetike toj tsots ta xkaʼi, mas to ti kʼalal ta xkil ti mu xaʼibe smelolal li kajnil ta sventa li kʼusi ta jnope». Dianna, ti lokʼ xa jtob jabil snupunele, xi ta xale: «Jech onoʼox ta jtikʼolanbe ta sat jmalal ti mu xaʼibe smelolal kʼalal chkalbekutik skʼoplal li jkʼopkutike». Li voʼote, ¿kʼusi van xuʼ xa pas sventa mu spajtsanot li kʼop taje?

Mu baʼyeluk xa nop ti anaʼoj xa ti kʼuyelan tsnop li achiʼil ta nupunele o ti kʼuyelan ta xaʼi sbae.  «Li toybaile jaʼ noʼox xuʼ tsliques cʼop; yan li bijubtasele jaʼ te oy ta stojol li bochʼo chichʼ ta mucʼ [tojobtasel]» o chloʼilajike, xi li sKʼop Diose (Proverbios 13:10). Mu xa makbe ta be li sloʼil li achiʼil ta nupunele yuʼun jaʼ me jech ta xavichʼ ta venta ti kʼuyelan ta xaʼi sbae. Mi laje, sventa chavakʼ venta ti laj avaʼi li kʼusi laj yalbote, chaʼalbo ti kʼuyelan la avaʼibe smelolale. Pe mu me xa laban xchiʼuk mu me xkap ajol kʼalal chavalbee. Akʼo xa stukʼibtasot mi muʼyuk laj avaʼibe lek smelolale. Mu me naka voʼot noʼox xa kʼopoj, akʼo me kʼopojuk ek li achiʼile, xuʼ xa jelulan abaik jaʼ to mi koʼol la avaʼibeik smelolal li kʼusi ta xa nopik ta jujuntale.

Ta melel jech onoʼox ti skʼan bikʼit xkakʼ jbatik xchiʼuk jnaʼtikuk smalael sventa xichʼ tsʼetanbel lek xchikinal li kʼusi ta xal li achiʼil ta nupunele xchiʼuk ti cha tsak ta venta li kʼusi ta xale. Pe mi jech ta xa tsak ta venta taje, jaʼ me mas kʼun ti jech spas ek li achiʼil ta nupunele (Mateo 7:2; Romanos 12:10).

4. Nopik kʼuxi xuʼ xa chapanik.

«Me chibutique jaʼ lec, yuʼun jaʼ ep cʼusi xuʼ cuʼuntic; jaʼ mu sta jech me jtuctic noʼoxe. Me oy bochʼo chyal ta lum junucale xuʼ jaʼ chtoyvan liquel li june.» (Eclesiastés 4:9, 10.) Toj tsots me ta chapanel kʼop ta jun nupunel kʼalal muʼyuk jmoj ta skolta sbaike.

Jaʼ onoʼox jech ta melel ti Jeovae jaʼ yakʼoj ta jolil li malalile (1 Corintios 11:3; Efesios 5:23). Pe taje maʼuk skʼan xal ti jaʼ xa chichʼ pasel li kʼusi ta xale. Li jun malalil ti lek pʼije maʼuk noʼox tsnop ta stuk li kʼusi chichʼ pasele. Li David, ti oy xa ta jtob jabil snupunele, ta xal: «Jaʼ ta jsaʼ li kʼusi jmoj ta jnopkutike, vaʼun jaʼ ta jtʼuj li kʼusi lek chkil jchaʼvoʼalkutike». Li Tanya ti echʼem xa tal vukub jabil snupunele, xi ta xale: «Maʼuk ta jsaʼtik ti buchʼu oy rason o ti muʼyuke. Bateltike jaʼ noʼox jelel snopbenal ti kʼuyelan ta chapanel li kʼopetike. Kakʼoj xa lek venta ti kʼuxi xuʼ lek xkʼot ta lokʼele jaʼ ti oyuk smelol xi jkʼopoje xchiʼuk ti mu jpʼeluk xa tajek li jnopbentike».

Li Jesuse xi laj yalbe skʼoplal li nupunele: «Li bochʼotic laj xa spas ta jun li Diose, muʼyuc bochʼo xuʼ ta svocʼ» (Mateo 19:6). Li jpʼel kʼop «li bochʼotic laj xa spas ta jun», xie, jaʼ te jelubtasbil talel ta griego kʼop ti jaʼ skʼan xal-o «li skʼatlomteʼal sventa jmoj ch-abtejik li vakaxetike». Li ta skʼakʼalil Jesuse, li kʼatlomteʼale jaʼ jtel teʼ ti ta xakʼ jmoj ch-abtejik li chaʼkot vakaxetike. Mi muʼyuk ta skolta sbaik taje, li skʼatlomteʼalike ta me syayijes batik li spat snukʼike. Pe mi jmoj ta x-abtejike, xuʼ jmoj spasik tsatsal abteletik, jech kʼuchaʼal xjochik alal ikatsiletik o slokel osil.

Jaʼ jech xkoʼlaj-o ek, li ta jun nupunele mi mu jmojuk ta x-abtejike xuʼ xyayijesat li malalile xchiʼuk li ajnilale. Pe mi laj xchanik ti jaʼ lek ti jmoj ta skolta sbaike, xuʼ me xchapanik kʼusiuk kʼopal xchiʼuk xuʼ stabeik ep sbalil. Jun vinik Kalala sbi ti xmuyubaj noʼox ta snupunele , xi ta xalbe skʼoplale: «Ti vaʼ xa 25 jabile, li kajnil xchiʼuk li voʼone li jkʼopkutike jchapanojkutik ti kʼalal lek jamal ta xi kʼopojkutike, ti kʼalal ta jtsakutik ta venta li kʼuyelan chaʼi sba li june, skʼanbel koltael li Jeovae xchiʼuk yakʼel ta jkuxlejalkutik li beiltaseletik chal Vivliae». ¿Kʼu yuʼun mu jechuk xa pas li voʼot eke?