Kʼalal oy buchʼu chcham kuʼuntike

Te van ta vukub ora ta ikʼ osil ta martes 17 yuʼun julio ta 2007, jun avion ti ep krixchanoetik xkuchoj batele ilokʼ ta sbe ta jun mukʼta skotleb avion te ta Brasil, te ta mero yutil jteklum São Paulo. Li avion taje la stuchʼ jelavel jun mukʼta be ti bu ep karoetike, vaʼun te to tikʼil ikʼot ta jun mukʼta yavil kʼusitik. Te van cham 200 krixchanoetik.

TI VAʼ kʼusi kʼot ta pasele, ti jaʼ la stuk noʼox jech tsots kʼotem ta pasel ta sventa avionetik te ta Brasile, te chkom-o lek ta sjolik li krixchanoetik ti te icham yutsʼ yalalike. Li buchʼu jech kʼot ta stojolale jaʼ Claudete, yuʼun jaʼo yakal ta skʼel television kʼalal laj yaʼi li kʼusi kʼot ta pasel taje. Li skerem, ti jaʼ Renato sbie, te toʼox tikʼil batel li ta avione. Naka toʼox 26 sjabilal xchiʼuk snopoj xaʼox ta xnupun ta oktubre, ti oxib xa noʼox u skʼane. Ta skoj ti mu xa snaʼ kʼusi ta spase, li Claudetee la skʼopon ta selular. Kʼalal muʼyuk buchʼu la stakʼ yaʼie, lom ta lum xchiʼuk lik okʼuk, muʼyuk xa buchʼu xuʼ spajtsanat.

Yan xtoke, Antje cham ta karo li slekome, taje ikʼot ta pasel ta enero ta 1986. Kʼalal laj yaʼi li kʼusi kʼot ta pasele chʼayal xchʼulel ikom. «Li kʼusi la jpas baʼyuke jaʼ ti muʼyuk la jchʼune —xi tsvules ta sjol—. Kaloj mi jaʼ noʼox jun chopol vaychil xchiʼuk ti tsta yorail ta xi julave vaʼun jech chkakʼ venta ti mu jechuk li kʼusi kʼot ta pasele. Lik tʼelkun xchiʼuk oy kʼusi toj kʼux laj kaʼi, xkoʼolaj kʼuchaʼal oy buchʼu tsots la spujbun ta majel li jchʼute.» Li Antjee oxib jabil toj echʼ noʼox la svul yoʼonton. Akʼo mi mas xa ta jtob jabil yechʼel, ta to xtʼel kʼalal tsvules ta sjol li kʼusi kʼot ta pasele.

Kʼalal oy buchʼu ta anil noʼox chchame mu xa noʼox stakʼalel kʼu to yepal at-oʼonton chichʼ tael, ti mu noʼox stakʼ chʼunel yaʼele xchiʼuk ti mu xa xichʼ naʼel kʼusi chichʼ pasele. Pe toj kʼux me xtok kʼalal nabil xa ti ta xcham junuk buchʼu ti jkʼanojtik tajmeke, yikʼaluk van ta skoj jun chamel ti mu xa bu ch-echʼ yuʼune. Yuʼun kʼusuk noʼox yelan ti lajele, muʼyuk buchʼu chapal sventa snaʼ kʼusi tspas. Nopo, jech kʼuchaʼal, ta stojolal Nanci, ti icham smeʼ ta jabil 2002. Akʼo mi laj yil ti jal laj yichʼ svokol ta skoj li chamele, kʼalal chame, li Nancie chʼayal to kom xchʼulel, te chotol ikom ta spisoal ospital. Chʼabal xa sbalil laj yaʼi li xkuxlejale. Akʼo mi echʼem xa voʼob jabil, ta to x-okʼ kʼalal chvul ta sjol li smeʼe.

«Muʼyuk chchʼay-o ta joltik ti oy buchʼu chamem kuʼuntike, jaʼ noʼox ta xnop chkaʼitik ti muʼyuk xa te jchiʼinojtike», jech ta xal li doktora Holly G. Prigerson. Mi oy buchʼu chamem avuʼun ti akʼanoj tajmeke —mi ta anil noʼox o jal laj yil svokol—, xuʼ van xi xa jakʼbe aba: «¿Mi stalel van ti toj kʼux ta xkaʼie? ¿Kʼusi xuʼ tskoltaun sventa mu xkat tajmek koʼonton ta skoj ti oy buchʼu cham kuʼune? ¿Mi ta to van xkil yan velta?». Li ta pajina 4 jaʼ te chalbe batel smelolal li sjakʼobiltak liʼe xchiʼuk yantik sjakʼobiltak ti yikʼaluk jech cha jakʼbe abae.

[Stojel ta vokol ta pajina 3]

EVERTON DE FREITAS/AFP/Getty Images